سیاست و زیارت در حجاز(کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
عاطفه فتاحی (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
جز (added Category:مقاله‌های تکمیل‌شده using HotCat) |
||
| (۳۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
|سایر مشخصات = | |سایر مشخصات = | ||
}} | }} | ||
کتاب سیاست و زیارت در [[حجاز]] از آغاز تا سقوط خلافت عباسی، تألیف امین رضا توحیدی و مصطفی پیرمرادیان است. | کتاب سیاست و زیارت در [[حجاز]] از آغاز تا سقوط خلافت عباسی، از آثار منتشر شده در پژوهشکده حج و زیات و تألیف امین رضا توحیدی و مصطفی پیرمرادیان است. | ||
این کتاب به تأثیر و جایگاه [[زیارت]] در دوران قبل و بعد از اسلام تا پایان حکومت عباسیان پرداخته شده و رویکرد حاکمان در مواجه با مسأله زیارت مدنظر قرار گرفته است. نویسندگان در این کتاب مفهوم کلی زیارت را اعم از [[حج]] و [[حج گزاری]] دانسته اند، مفهمی که شامل زیارت اماکن، قبور و مساجد است. | |||
حاکمان از [[زیارت|آیین زیارت]]، گاه اهداف اقتصادی و گاه اهداف سیاسی را دنبال می‌کردند. چنان که در دوران قبل از اسلام در اختیار داشتن مکان‌های زیارتی عاملی برای تفاخر قبایل بوده و آن ها را به رقابت و کشمکش برای دراختیار داشتن این اماکن وامی داشت. | |||
در | در دوران [[بنی‌امیه|اموی]] و [[بنی‌عباس|عباسی]] نیز تسلط بر اماکن مذهبی چون [[کعبه]] و [[مسجدالنبی]] و [[مقبره پیامبر]] عاملی برای مشروعیت بخشی به حکومت بوده و [[خلفا]] با در اختیار داشتن این اماکن مذهبی رقبای سیاسی خود را غیر مشروع جلوه می‌دادند و دستاویزی برای کنار زدن آنها ازصحنه قدرت پیدا می کردند. | ||
در | ==فصل اول: مفهوم شناسی و معرفی منابع تحقیق== | ||
در این فصل عبارات و اصطلاحات بنیادی که در این کتاب مورد بررسی قرار گرفته، شرح داده شده است. عبارات: [[زیارت]]، [[زیارتگاه]]، [[حجاز]]، [[خلفای چهارگانه]] (نخستین)، [[بنی‌امیه|خلافت اموی]] و [[بنی‌عباس|خلافت عباسی]].<ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص15-17</ref> | |||
در قسمت دیگرمنابع تحقیق معرفی شده است.<ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص18-36</ref> | |||
==فصل دوم: اهداف و پیشینه زیارت== | |||
در این فصل به تاریخچه [[زیارت]] در سرزمین [[حجاز]] پرداخته شده و نویسندگان در این بخش با بیان هدف خود که زیارت را اعم از [[حج]] و [[حج گزاری]] می‌دانند؛ زیارت در [[ادیان ابراهیمی]] و اعراب قبل از اسلام در[[حجاز]] را مورد بررسی قرارداده اند. | |||
نویسندگان اهداف زیارت را تحت عناوین زیر بیان کرده اند: | |||
* ارتباط معنوی [[زائر]] و [[مزور]] | |||
* کسب عبرت و بزرگداشت مقام [[انبیا]] و [[صلحا]] | |||
* تفاخر و ارزش های قومی- قبیله ای | |||
* حفظ راه و سیره مدفونین در مزارات | |||
* مشروعیت بخشی به دولت ها ([[زیارت]] و سیاست)<ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص39-41</ref> | |||
در این بخش با بررسی تاریخچه [[زیارت]] در [[حجاز]] پیش از [[اسلام]]، به بتکده‌های اعراب اشاره شده که محل توجه مردم بوده و با تجمع و گردهمایی مردم در این زیارتگاه‌ها، بازارها شکل می‌گرفت که برای اشراف و حاکمان نفع اقتصادی در پی داشت.<ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص47</ref> نویسندگان بیان این نکته که [[بیت المقدس]] زیارتگاه مورد اهمیت [[ادیان ابراهیمی]] [[مسیحیت]] و[[یهود]] است<ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص48</ref> [[زیارتگاه]] های آنها در حجاز قبل از اسلام را نیز معرفی می کنند؛ چنان که [[معبد نجران]] مشهورترین زیارتگاه مسیحیان قبل از اسلام بوده است.<ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص 49</ref> همچنین با توجه به [[تورات]] که به [[تیمان]] و [[تیما]] اشاره دارد احتمالا همان منطقه تیما در حجاز بوده که می توانست برای یهودیان ارزش زیارتی داشته باشد.<ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص52</ref> | |||
نویسندگان به تحول مفهوم زیارت نیز پرداخته اند. به این معنا که هدف از [[زیارت]] فقط رفتن به مکان مقدس نیست و در ادیان ابراهیمی [[توسل]] و [[شفاعت]] جستن از بزرگان و مقدسات هدف زیارت است.<ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص60-61</ref> | |||
==فصل سوم: زیارت در حجاز اسلامی تا سال ۴۱ هجری== | |||
در این فصل به تحولات [[زیارت]] بعد از [[اسلام]] پرداخته شده و بنا بر آیات قرآن به قداست [[مسجدالحرام]] و [[مسجدالنبی]] و اهمیت زیارت آن اشاره کرده است.<ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص 78</ref> با پرداختن به [[سیره پیامبر]] در زیارت و گرامی‌داشت قبور مسلمین<ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص 84</ref> و پیروی مسلمین از سیره پیامبر(ص)، اهمیت زیارت مقبره پیامبر در دوران بعد را بیان می کند <ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص 84</ref>و در همین راستا زیارت مکان های زیارتی [[کعبه]]، [[مسجدالحرام]] و [[مسجدالنبی]] در دوران [[خلفای چهارگانه]] بعد از پیامبر و نیز دوران [[امام حسن]] (ع) را مورد توجه قرار می دهد.<ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص 86-99</ref> | |||
==فصل چهارم: زیارت در حجاز در دوران امویان== | |||
این فصل به نقش پررنگ سیاست [[امویان]] در امور [[زیارت]] می پردازد. خلفای اموی نظیر [[معاویه]] با اعزام جاسوس بین حج گزاران<ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص 101</ref> و نیز [[عبدالملک مروان]] با لغو سفر حج در زمان خلافت [[عبدالله بن زبیر]] در [[حجاز]]<ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص 104</ref>، زیارت را با اهداف سیاسی خود پیوند دادند. | |||
نویسندگان همچنین شکل گیری دو مذهب [[عثمانیه]] و [[تشیع]] را در این دوران مدنظر قرار داده<ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص 115</ref> و با برشمردن آرا فقهای اهل سنت، چون [[عبدالله بن عمر]]، اهمیت [[زیارت حج]] و [[مسجدالنبی]] و [[مزار پیامبر]] بین مسلمین را در این دوران بیان کرده‌اند.<ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص 124-125</ref> | |||
==فصل پنجم: دوره اول خلافت عباسی== | |||
[[خلافت عباسیان]] در [[بغداد]] مستقر بود. در این دوران [[مناسک حج]] بیش از قبل مورد توجه قرار گرفت. منصب [[امیرالحاجی]] تعیین شد که به راهنمایی کاروان و نظارت بر امور [[زوار]] موظف بود.<ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص131</ref> عباسیان با تاکید بر پیشینه جد خود [[عباس بن عبدالمطلب]] در امر [[سقایت]] حج و نیز [[تولیت|عمارت]] [[مسجدالحرام]]، برپایی حج را میراث خود می دانستند<ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص 135-143</ref>. عموم خلفای عباسی به زیارت حج می‌رفتند و نیز [[مزار پیامبر]] را [[زیارت]] می کردند. <ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص 145-147</ref> | |||
در این دوران با وجود شکل گیری مکاتب فکری [[اهل سنت]] مانند: [[حنفی]]، [[مالکی]]، [[شافعی]]، [[حنبلی]] زیارت قبور بزرگان دین محترم شمرده می شد. <ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص 153-155</ref>اما در این دوران شاهد [[تخریب قبور]] بزرگان [[شیعه]] از سوی [[خلفای عباسی]] هستیم که اهداف سیاسی خود را در به حاشیه راندن [[شیعیان]] از حکومت دنبال می کردند.<ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص 155-156</ref> | |||
==فصل ششم: زیارت در حجاز در دوران دوم خلافت عباسی== | |||
این فصل منحصر بودن [[زیارت]] قبور به [[مزار پیامبر]] را مورد بررسی قرار داده است. بنا بر نظر عموم فقهای این عصر علاوه بر اهمیت زیارت مزار پیامبر، زیارت بزرگان دین نیز مرسوم بوده <ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص157-162</ref>و تنها نظر مخالف در این باب نظر [[ابن تیمیه]] است که زیارت قبور اعم از قبر پیامبر و سایرین را [[شرک]] می دانست.<ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص 175</ref> مدعیان خلافت در این دوران نیز به [[زیارت]] اماکن مقدس در [[حجاز]] اصرار می‌ورزیدند.<ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص 176-178</ref> در این فصل از مقاصد زیارتی [[حجاز]] مانند: [[جده]]، [[جحفه]]، [[ربذه]]، قبر [[عبدالله]] پدر [[پیامبر]] در [[دارالنابغه]]، [[کوه ثبیر،]] قبر [[حکیم بن حزام]] در [[بلاه الفاکهه]]، قبر [[عروه بن زبیر]]، [[مسجدقبا]] نام برده شده است.<ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص 189-199</ref> | |||
==اطلاعات ناشر== | |||
این کتاب در [[پژوهشکده حج و زیارت]] تهیه شده و در پاییز سال 1400 توسط نشر مشعر به چاپ رسیده است. | |||
==پانویس== | |||
{{پانویس}} | |||
[[رده:کتاب‌های پژوهشکده حج و زیارت در سال ۱۴۰۰ شمسی]] | |||
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۱۹ ژانویهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۱۶:۲۹
 | |
| پدید آورندگان | |
|---|---|
| نویسنده | امین‌رضا توحیدی و مصطفی پیرمرادیان |
| تاریخ نگارش | 1400 |
| محتوا | |
| موضوع | زیارت و زائران- حجاز (سرزمین)-- تاریخ |
| زبان | فارسی |
| نشر | |
| تعداد صفحات | 231 |
| ناشر | مشعر |
| محل نشر | تهران |
| تاریخ نشر | اول پاییز 1400 |
کتاب سیاست و زیارت در حجاز از آغاز تا سقوط خلافت عباسی، از آثار منتشر شده در پژوهشکده حج و زیات و تألیف امین رضا توحیدی و مصطفی پیرمرادیان است.
این کتاب به تأثیر و جایگاه زیارت در دوران قبل و بعد از اسلام تا پایان حکومت عباسیان پرداخته شده و رویکرد حاکمان در مواجه با مسأله زیارت مدنظر قرار گرفته است. نویسندگان در این کتاب مفهوم کلی زیارت را اعم از حج و حج گزاری دانسته اند، مفهمی که شامل زیارت اماکن، قبور و مساجد است.
حاکمان از آیین زیارت، گاه اهداف اقتصادی و گاه اهداف سیاسی را دنبال می‌کردند. چنان که در دوران قبل از اسلام در اختیار داشتن مکان‌های زیارتی عاملی برای تفاخر قبایل بوده و آن ها را به رقابت و کشمکش برای دراختیار داشتن این اماکن وامی داشت.
در دوران اموی و عباسی نیز تسلط بر اماکن مذهبی چون کعبه و مسجدالنبی و مقبره پیامبر عاملی برای مشروعیت بخشی به حکومت بوده و خلفا با در اختیار داشتن این اماکن مذهبی رقبای سیاسی خود را غیر مشروع جلوه می‌دادند و دستاویزی برای کنار زدن آنها ازصحنه قدرت پیدا می کردند.
فصل اول: مفهوم شناسی و معرفی منابع تحقیق[ویرایش | ویرایش مبدأ]
در این فصل عبارات و اصطلاحات بنیادی که در این کتاب مورد بررسی قرار گرفته، شرح داده شده است. عبارات: زیارت، زیارتگاه، حجاز، خلفای چهارگانه (نخستین)، خلافت اموی و خلافت عباسی.[۱]
در قسمت دیگرمنابع تحقیق معرفی شده است.[۲]
فصل دوم: اهداف و پیشینه زیارت[ویرایش | ویرایش مبدأ]
در این فصل به تاریخچه زیارت در سرزمین حجاز پرداخته شده و نویسندگان در این بخش با بیان هدف خود که زیارت را اعم از حج و حج گزاری می‌دانند؛ زیارت در ادیان ابراهیمی و اعراب قبل از اسلام درحجاز را مورد بررسی قرارداده اند.
نویسندگان اهداف زیارت را تحت عناوین زیر بیان کرده اند:
- ارتباط معنوی زائر و مزور
- کسب عبرت و بزرگداشت مقام انبیا و صلحا
- تفاخر و ارزش های قومی- قبیله ای
- حفظ راه و سیره مدفونین در مزارات
- مشروعیت بخشی به دولت ها (زیارت و سیاست)[۳]
در این بخش با بررسی تاریخچه زیارت در حجاز پیش از اسلام، به بتکده‌های اعراب اشاره شده که محل توجه مردم بوده و با تجمع و گردهمایی مردم در این زیارتگاه‌ها، بازارها شکل می‌گرفت که برای اشراف و حاکمان نفع اقتصادی در پی داشت.[۴] نویسندگان بیان این نکته که بیت المقدس زیارتگاه مورد اهمیت ادیان ابراهیمی مسیحیت ویهود است[۵] زیارتگاه های آنها در حجاز قبل از اسلام را نیز معرفی می کنند؛ چنان که معبد نجران مشهورترین زیارتگاه مسیحیان قبل از اسلام بوده است.[۶] همچنین با توجه به تورات که به تیمان و تیما اشاره دارد احتمالا همان منطقه تیما در حجاز بوده که می توانست برای یهودیان ارزش زیارتی داشته باشد.[۷]
نویسندگان به تحول مفهوم زیارت نیز پرداخته اند. به این معنا که هدف از زیارت فقط رفتن به مکان مقدس نیست و در ادیان ابراهیمی توسل و شفاعت جستن از بزرگان و مقدسات هدف زیارت است.[۸]
فصل سوم: زیارت در حجاز اسلامی تا سال ۴۱ هجری[ویرایش | ویرایش مبدأ]
در این فصل به تحولات زیارت بعد از اسلام پرداخته شده و بنا بر آیات قرآن به قداست مسجدالحرام و مسجدالنبی و اهمیت زیارت آن اشاره کرده است.[۹] با پرداختن به سیره پیامبر در زیارت و گرامی‌داشت قبور مسلمین[۱۰] و پیروی مسلمین از سیره پیامبر(ص)، اهمیت زیارت مقبره پیامبر در دوران بعد را بیان می کند [۱۱]و در همین راستا زیارت مکان های زیارتی کعبه، مسجدالحرام و مسجدالنبی در دوران خلفای چهارگانه بعد از پیامبر و نیز دوران امام حسن (ع) را مورد توجه قرار می دهد.[۱۲]
فصل چهارم: زیارت در حجاز در دوران امویان[ویرایش | ویرایش مبدأ]
این فصل به نقش پررنگ سیاست امویان در امور زیارت می پردازد. خلفای اموی نظیر معاویه با اعزام جاسوس بین حج گزاران[۱۳] و نیز عبدالملک مروان با لغو سفر حج در زمان خلافت عبدالله بن زبیر در حجاز[۱۴]، زیارت را با اهداف سیاسی خود پیوند دادند.
نویسندگان همچنین شکل گیری دو مذهب عثمانیه و تشیع را در این دوران مدنظر قرار داده[۱۵] و با برشمردن آرا فقهای اهل سنت، چون عبدالله بن عمر، اهمیت زیارت حج و مسجدالنبی و مزار پیامبر بین مسلمین را در این دوران بیان کرده‌اند.[۱۶]
فصل پنجم: دوره اول خلافت عباسی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
خلافت عباسیان در بغداد مستقر بود. در این دوران مناسک حج بیش از قبل مورد توجه قرار گرفت. منصب امیرالحاجی تعیین شد که به راهنمایی کاروان و نظارت بر امور زوار موظف بود.[۱۷] عباسیان با تاکید بر پیشینه جد خود عباس بن عبدالمطلب در امر سقایت حج و نیز عمارت مسجدالحرام، برپایی حج را میراث خود می دانستند[۱۸]. عموم خلفای عباسی به زیارت حج می‌رفتند و نیز مزار پیامبر را زیارت می کردند. [۱۹]
در این دوران با وجود شکل گیری مکاتب فکری اهل سنت مانند: حنفی، مالکی، شافعی، حنبلی زیارت قبور بزرگان دین محترم شمرده می شد. [۲۰]اما در این دوران شاهد تخریب قبور بزرگان شیعه از سوی خلفای عباسی هستیم که اهداف سیاسی خود را در به حاشیه راندن شیعیان از حکومت دنبال می کردند.[۲۱]
فصل ششم: زیارت در حجاز در دوران دوم خلافت عباسی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
این فصل منحصر بودن زیارت قبور به مزار پیامبر را مورد بررسی قرار داده است. بنا بر نظر عموم فقهای این عصر علاوه بر اهمیت زیارت مزار پیامبر، زیارت بزرگان دین نیز مرسوم بوده [۲۲]و تنها نظر مخالف در این باب نظر ابن تیمیه است که زیارت قبور اعم از قبر پیامبر و سایرین را شرک می دانست.[۲۳] مدعیان خلافت در این دوران نیز به زیارت اماکن مقدس در حجاز اصرار می‌ورزیدند.[۲۴] در این فصل از مقاصد زیارتی حجاز مانند: جده، جحفه، ربذه، قبر عبدالله پدر پیامبر در دارالنابغه، کوه ثبیر، قبر حکیم بن حزام در بلاه الفاکهه، قبر عروه بن زبیر، مسجدقبا نام برده شده است.[۲۵]
اطلاعات ناشر[ویرایش | ویرایش مبدأ]
این کتاب در پژوهشکده حج و زیارت تهیه شده و در پاییز سال 1400 توسط نشر مشعر به چاپ رسیده است.
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ سیاست و زیارت در حجاز، ص15-17
- ↑ سیاست و زیارت در حجاز، ص18-36
- ↑ سیاست و زیارت در حجاز، ص39-41
- ↑ سیاست و زیارت در حجاز، ص47
- ↑ سیاست و زیارت در حجاز، ص48
- ↑ سیاست و زیارت در حجاز، ص 49
- ↑ سیاست و زیارت در حجاز، ص52
- ↑ سیاست و زیارت در حجاز، ص60-61
- ↑ سیاست و زیارت در حجاز، ص 78
- ↑ سیاست و زیارت در حجاز، ص 84
- ↑ سیاست و زیارت در حجاز، ص 84
- ↑ سیاست و زیارت در حجاز، ص 86-99
- ↑ سیاست و زیارت در حجاز، ص 101
- ↑ سیاست و زیارت در حجاز، ص 104
- ↑ سیاست و زیارت در حجاز، ص 115
- ↑ سیاست و زیارت در حجاز، ص 124-125
- ↑ سیاست و زیارت در حجاز، ص131
- ↑ سیاست و زیارت در حجاز، ص 135-143
- ↑ سیاست و زیارت در حجاز، ص 145-147
- ↑ سیاست و زیارت در حجاز، ص 153-155
- ↑ سیاست و زیارت در حجاز، ص 155-156
- ↑ سیاست و زیارت در حجاز، ص157-162
- ↑ سیاست و زیارت در حجاز، ص 175
- ↑ سیاست و زیارت در حجاز، ص 176-178
- ↑ سیاست و زیارت در حجاز، ص 189-199