خون برون آوردن: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
| جستارهای وابسته = | | جستارهای وابسته = | ||
}} | }} | ||
'''خون برون آوردن''' یا خون بیرون آوردن یعنی انجام کاری که منجر به خارج شدن خون از بدن محرِم شود. به نظر مشهور فقهای شیعه، خارج کردن خون از بدن خود در حال اختیار و انجام کارهایی مانند حجامت، مسواک زدن و خاراندن بدن که سبب بیرون آمدن خون از بدن محرم می‌شود بر محرم حرام است. | '''خون برون آوردن''' یا خون بیرون آوردن یعنی انجام کاری که منجر به خارج شدن خون از بدن [[احرام|محرِم]] شود. به نظر مشهور فقهای شیعه، خارج کردن خون از بدن خود در حال اختیار و انجام کارهایی مانند حجامت، مسواک زدن و خاراندن بدن که سبب بیرون آمدن خون از بدن محرم می‌شود بر محرم حرام است. | ||
بنابر نظر فقیهان شیعه، محرمی که با خاراندن بدنش، سبب بیرون آمدن خون شود، باید کفاره بدهد اما اگر محرمی مجبور به بیرون آوردن خون از بدنش شد به اتفاق نظر فقهاء کفاره‌ای بر عهده‌اش نیست. | بنابر نظر فقیهان شیعه، محرمی که با خاراندن بدنش، سبب بیرون آمدن خون شود، باید [[کفاره]] بدهد اما اگر محرمی مجبور به بیرون آوردن خون از بدنش شد به اتفاق نظر فقهاء کفاره‌ای بر عهده‌اش نیست. | ||
==مفهوم‌شناسی== | ==مفهوم‌شناسی== | ||
خون برون آوردن از بدن یا خون بیرون آوردن، یعنی انجام کاری که منجر به خارج شدن خون از بدن شود. در برخی منابع فقهی از خون برون آوردن، به «إدماء» تعبیر شده است.<ref>. ذخیرة المعاد، ج3، ص595؛ المهذب، ج1، ص221.</ref> | خون برون آوردن از بدن یا خون بیرون آوردن، یعنی انجام کاری که منجر به خارج شدن خون از بدن شود. در برخی منابع فقهی از خون برون آوردن، به «إدماء» تعبیر شده است.<ref>. ذخیرة المعاد، ج3، ص595؛ المهذب، ج1، ص221.</ref> | ||
از واژه‌های مرتبط با خون برون آوردن می‌توان از | از واژه‌های مرتبط با خون برون آوردن می‌توان از حِجامَت (مکش خون از قسمتی از بدن پس از تیغ زدن آنجا) و فَصد (بریدن یا پاره کردن قسمتی از رگ برای بیرون آمدن خون از بدن) نام برد.<ref>. القاموس الفقهی، ص78؛ الاصطلاحات الفقهیه، ص161.</ref> | ||
==حرمت خارج کردن خون از بدن محرم== | ==حرمت خارج کردن خون از بدن محرم== | ||
به نظر مشهور فقهای شیعه، خارج کردن خون از بدن خود در حال اختیار بر محرم حرام است.<ref>. تحریر الاحکام، ج2، ص17؛ مسالک الافهام، ج2، ص265-266؛ التنقیح الرائع، ج1، ص474. </ref> دلیل این نظر آنها روایاتی است که اخراج خون از بدن به هر نحوی را از محرمات احرام شمرده است.<ref>. من لا یحضره الفقیه، ج2، ص348؛ تهذیب الاحکام، ج5، ص313.</ref> همچنین انجام کارهایی مانند حجامت،<ref>المقنعه، ص432؛ النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، ص: 220.</ref> مسواک زدن و خاراندن بدن که سبب بیرون آمدن خون از بدن محرم می‌شود حرام است.<ref>قواعد الاحکام، ج1، ص423. ایضاح الفوائد، ج1، ص295.</ref> برخی فقیهان امامیه نیز معتقدند چنانچه احرامگزار بداند تراشیدن سر (حَلق)، منجر به بیرون آمدن خون می‌شود، تراشیدن برای وی جایز نبوده و باید ابتدا تقصیر(کوتاه کردن موی سر یا ناخن) کند.<ref> المعتمد في شرح المناسک، ج5، ص321؛ تعاليق مبسوطه، ج10، ص232.</ref> | به نظر مشهور فقهای شیعه، خارج کردن خون از بدن خود در حال اختیار بر [[احرام|محرم]] [[حرام]] است.<ref>. تحریر الاحکام، ج2، ص17؛ مسالک الافهام، ج2، ص265-266؛ التنقیح الرائع، ج1، ص474. </ref> دلیل این نظر آنها روایاتی است که اخراج خون از بدن به هر نحوی را از محرمات احرام شمرده است.<ref>. من لا یحضره الفقیه، ج2، ص348؛ تهذیب الاحکام، ج5، ص313.</ref> همچنین انجام کارهایی مانند حجامت،<ref>المقنعه، ص432؛ النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، ص: 220.</ref> مسواک زدن و خاراندن بدن که سبب بیرون آمدن خون از بدن محرم می‌شود حرام است.<ref>قواعد الاحکام، ج1، ص423. ایضاح الفوائد، ج1، ص295.</ref> برخی فقیهان امامیه نیز معتقدند چنانچه احرامگزار بداند تراشیدن سر ([[حلق و تقصیر|حَلق]])، منجر به بیرون آمدن خون می‌شود، تراشیدن برای وی جایز نبوده و باید ابتدا [[حلق و تقصیر|تقصیر]](کوتاه کردن موی سر یا ناخن) کند.<ref> المعتمد في شرح المناسک، ج5، ص321؛ تعاليق مبسوطه، ج10، ص232.</ref> | ||
اما شماری از فقهای امامیه<ref> المهذب البارع، ج2، ص186؛ مستند الشیعه، ج12، ص45.</ref> و مشهور اهل سنت<ref>. کتاب الام، ج1، ص277.</ref> قائلند خارج کردن خون از بدن برای محرم در حالت اختیار کراهت دارد. | اما شماری از فقهای امامیه<ref> المهذب البارع، ج2، ص186؛ مستند الشیعه، ج12، ص45.</ref> و مشهور اهل سنت<ref>. کتاب الام، ج1، ص277.</ref> قائلند خارج کردن خون از بدن برای محرم در حالت اختیار کراهت دارد. | ||
==کفاره خارج کردن خون از بدن در حال احرام== | ==کفاره خارج کردن خون از بدن در حال احرام== | ||
نظر فقیهان شیعه درباره کفاره خارج کردن خون از بدن در حال احرام، عبارت است از: | نظر فقیهان شیعه درباره [[کفاره]] خارج کردن خون از بدن در حال احرام، عبارت است از: | ||
*اگر محرمی مجبور به بیرون آوردن خون از بدنش شد به اتفاق نظر فقهاء کفاره‌ای بر عهده‌اش نیست.<ref>تذکره الفقها، ج7، ص359؛ الروضه البهیه فی شرح اللمعه، ج2، ص241. مسالک الافهام، ج2، ص266.</ref> | *اگر محرمی مجبور به بیرون آوردن خون از بدنش شد به اتفاق نظر فقهاء کفاره‌ای بر عهده‌اش نیست.<ref>تذکره الفقها، ج7، ص359؛ الروضه البهیه فی شرح اللمعه، ج2، ص241. مسالک الافهام، ج2، ص266.</ref> | ||
*اما اگر فرد در حال احرام با خاراندن بدنش باعث خروج خون گردد، باید یک مد طعام (حدود ۷۵۰ گرم گندم یا برنج یا خرما یا آرد و...)<ref>بنی‌هاشمی خمینی، رساله توضیح‌المسائل مراجع، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج۱، ص۹۲۸.</ref> بدهد.<ref>اشاره السبق، ص131.</ref> | *اما اگر فرد در حال احرام با خاراندن بدنش باعث خروج خون گردد، باید یک مد طعام (حدود ۷۵۰ گرم گندم یا برنج یا خرما یا آرد و...)<ref>بنی‌هاشمی خمینی، رساله توضیح‌المسائل مراجع، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج۱، ص۹۲۸.</ref> بدهد.<ref>اشاره السبق، ص131.</ref> | ||
| خط ۵۱: | خط ۵۰: | ||
*عده‌ای نیز برای این کار (خارج کردن خون از بدن در حال احرام و اختیار)، کفاره‌ای بر این شخص احرامگزار واجب نمی‌دانند.<ref>مسالک الافهام، ج2، ص266؛ مدارک الاحکام، ج7، ص368؛ الحدائق الناضره، ج15، ص524-527.</ref> | *عده‌ای نیز برای این کار (خارج کردن خون از بدن در حال احرام و اختیار)، کفاره‌ای بر این شخص احرامگزار واجب نمی‌دانند.<ref>مسالک الافهام، ج2، ص266؛ مدارک الاحکام، ج7، ص368؛ الحدائق الناضره، ج15، ص524-527.</ref> | ||
====کفاره حجامت در حال احرام==== | ====کفاره حجامت در حال احرام==== | ||
مشهور فقهای امامیه به استناد نبودن دلیل صریح برای خون برون آوردن احرامگزار از حجامت، کفاره‌ای را لازم نمی‌دانند.<ref>9. تذکره الفقهاء، ج7، ص358؛ فقه الامام الصادق، ج2، ص179-180؛ المعتمد فی شرح المناسک، ج4، ص251.</ref> اما به نظر برخی از آنان کفاره (گوسفند) لازم است.<ref>. نک: مناهج الاخیار، ج3 ص387. </ref> | مشهور فقهای امامیه به استناد نبودن دلیل صریح برای خون برون آوردن [[احرام|احرامگزار]] از حجامت، کفاره‌ای را لازم نمی‌دانند.<ref>9. تذکره الفقهاء، ج7، ص358؛ فقه الامام الصادق، ج2، ص179-180؛ المعتمد فی شرح المناسک، ج4، ص251.</ref> اما به نظر برخی از آنان کفاره (گوسفند) لازم است.<ref>. نک: مناهج الاخیار، ج3 ص387. </ref> | ||
اهل سنت نیز به دلیل اینکه اصل حجامت را برای احرامگزار جائز<ref>. کتاب الام، ج7، ص224؛ الدر المختار، ج2، ص540؛ المغنی، ج3، ص279.</ref> یا مکروه<ref>. شرح الزرقانی علی الموطا، ج2، ص412. </ref> می‌دانند، کفاره‌ای برای آن قائل نیستند. | [[اهل سنت]] نیز به دلیل اینکه اصل حجامت را برای احرامگزار جائز<ref>. کتاب الام، ج7، ص224؛ الدر المختار، ج2، ص540؛ المغنی، ج3، ص279.</ref> یا مکروه<ref>. شرح الزرقانی علی الموطا، ج2، ص412. </ref> می‌دانند، کفاره‌ای برای آن قائل نیستند. | ||
==خارج کردن خون از بدن غیر محرم یا حیوان== | ==خارج کردن خون از بدن غیر محرم یا حیوان== | ||
به نظر مشهور فقیهان امامیه، خون برون آوردن احرامگزار از بدن غیر احرامگزار جایز است<ref>5. تحریر الوسیله، ج1، ص427؛ مناسک الحج، محشی، ج1، ص201، م450؛ کتاب الحج، گلپایگانی، ج2، ص258-259.</ref> و بعضی از فقها با توجه به حدیثی از امام صادق(ع)<ref>6. الکافی، ج4، ص360-361.</ref> گفته‌اند مستحب است محرم از بیرون آوردن خون از بدن محرم دیگر اجتناب کند.<ref>7. مناسک الحج، محشی، ج1، ص201.</ref> | به نظر مشهور فقیهان امامیه، خون برون آوردن احرامگزار از بدن غیر احرامگزار [[جایز]] است<ref>5. تحریر الوسیله، ج1، ص427؛ مناسک الحج، محشی، ج1، ص201، م450؛ کتاب الحج، گلپایگانی، ج2، ص258-259.</ref> و بعضی از فقها با توجه به حدیثی از [[امام صادق(ع)]]<ref>6. الکافی، ج4، ص360-361.</ref> گفته‌اند مستحب است محرم از بیرون آوردن خون از بدن محرم دیگر اجتناب کند.<ref>7. مناسک الحج، محشی، ج1، ص201.</ref> | ||
==جستارهای وابسته== | ==جستارهای وابسته== | ||
*[[محرمات احرام]] | *[[محرمات احرام]] | ||
*[[خون بیرون آوردن (فتاوای مراجع)]] | |||
==پانوشت== | ==پانوشت== | ||
{{پانویس|۲}} | {{پانویس|۲}} | ||
نسخهٔ ۹ مهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۱۲:۰۶
|
این مقاله، راهنمای عملی احکام فقهی نیست. برای اطلاع از حکم و وظیفه شرعی به فتوای مرجع تقلید خود مراجعه کنید. از جمله نگاه کنید به: خون بیرون آوردن (فتاوای مراجع). |
| دسته | محرمات احرام |
|---|---|
| مربوط به آیین | احرام در عمره و حج |
| مکان | حرم مکی |
| زمان | هنگام احرام |
| حکم | حرام است |
| کفاره | دارد |
| مفاهیم فقهی وابسته | محرمات احرام |
| صفحه فتواهای مراجع | خون بیرون آوردن (فتاوای مراجع) |
خون برون آوردن یا خون بیرون آوردن یعنی انجام کاری که منجر به خارج شدن خون از بدن محرِم شود. به نظر مشهور فقهای شیعه، خارج کردن خون از بدن خود در حال اختیار و انجام کارهایی مانند حجامت، مسواک زدن و خاراندن بدن که سبب بیرون آمدن خون از بدن محرم می‌شود بر محرم حرام است.
بنابر نظر فقیهان شیعه، محرمی که با خاراندن بدنش، سبب بیرون آمدن خون شود، باید کفاره بدهد اما اگر محرمی مجبور به بیرون آوردن خون از بدنش شد به اتفاق نظر فقهاء کفاره‌ای بر عهده‌اش نیست.
مفهوم‌شناسی
خون برون آوردن از بدن یا خون بیرون آوردن، یعنی انجام کاری که منجر به خارج شدن خون از بدن شود. در برخی منابع فقهی از خون برون آوردن، به «إدماء» تعبیر شده است.[۱]
از واژه‌های مرتبط با خون برون آوردن می‌توان از حِجامَت (مکش خون از قسمتی از بدن پس از تیغ زدن آنجا) و فَصد (بریدن یا پاره کردن قسمتی از رگ برای بیرون آمدن خون از بدن) نام برد.[۲]
حرمت خارج کردن خون از بدن محرم
به نظر مشهور فقهای شیعه، خارج کردن خون از بدن خود در حال اختیار بر محرم حرام است.[۳] دلیل این نظر آنها روایاتی است که اخراج خون از بدن به هر نحوی را از محرمات احرام شمرده است.[۴] همچنین انجام کارهایی مانند حجامت،[۵] مسواک زدن و خاراندن بدن که سبب بیرون آمدن خون از بدن محرم می‌شود حرام است.[۶] برخی فقیهان امامیه نیز معتقدند چنانچه احرامگزار بداند تراشیدن سر (حَلق)، منجر به بیرون آمدن خون می‌شود، تراشیدن برای وی جایز نبوده و باید ابتدا تقصیر(کوتاه کردن موی سر یا ناخن) کند.[۷]
اما شماری از فقهای امامیه[۸] و مشهور اهل سنت[۹] قائلند خارج کردن خون از بدن برای محرم در حالت اختیار کراهت دارد.
کفاره خارج کردن خون از بدن در حال احرام
نظر فقیهان شیعه درباره کفاره خارج کردن خون از بدن در حال احرام، عبارت است از:
- اگر محرمی مجبور به بیرون آوردن خون از بدنش شد به اتفاق نظر فقهاء کفاره‌ای بر عهده‌اش نیست.[۱۰]
- اما اگر فرد در حال احرام با خاراندن بدنش باعث خروج خون گردد، باید یک مد طعام (حدود ۷۵۰ گرم گندم یا برنج یا خرما یا آرد و...)[۱۱] بدهد.[۱۲]
- برخی دیگر بر این باورند که کفاره خارج کردن خون از بدن در حال احرام و اختیار، قربانی کردن یک گوسفند است.[۱۳]
- عده‌ای نیز برای این کار (خارج کردن خون از بدن در حال احرام و اختیار)، کفاره‌ای بر این شخص احرامگزار واجب نمی‌دانند.[۱۴]
کفاره حجامت در حال احرام
مشهور فقهای امامیه به استناد نبودن دلیل صریح برای خون برون آوردن احرامگزار از حجامت، کفاره‌ای را لازم نمی‌دانند.[۱۵] اما به نظر برخی از آنان کفاره (گوسفند) لازم است.[۱۶]
اهل سنت نیز به دلیل اینکه اصل حجامت را برای احرامگزار جائز[۱۷] یا مکروه[۱۸] می‌دانند، کفاره‌ای برای آن قائل نیستند.
خارج کردن خون از بدن غیر محرم یا حیوان
به نظر مشهور فقیهان امامیه، خون برون آوردن احرامگزار از بدن غیر احرامگزار جایز است[۱۹] و بعضی از فقها با توجه به حدیثی از امام صادق(ع)[۲۰] گفته‌اند مستحب است محرم از بیرون آوردن خون از بدن محرم دیگر اجتناب کند.[۲۱]
جستارهای وابسته
پانوشت
- ↑ . ذخیرة المعاد، ج3، ص595؛ المهذب، ج1، ص221.
- ↑ . القاموس الفقهی، ص78؛ الاصطلاحات الفقهیه، ص161.
- ↑ . تحریر الاحکام، ج2، ص17؛ مسالک الافهام، ج2، ص265-266؛ التنقیح الرائع، ج1، ص474.
- ↑ . من لا یحضره الفقیه، ج2، ص348؛ تهذیب الاحکام، ج5، ص313.
- ↑ المقنعه، ص432؛ النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، ص: 220.
- ↑ قواعد الاحکام، ج1، ص423. ایضاح الفوائد، ج1، ص295.
- ↑ المعتمد في شرح المناسک، ج5، ص321؛ تعاليق مبسوطه، ج10، ص232.
- ↑ المهذب البارع، ج2، ص186؛ مستند الشیعه، ج12، ص45.
- ↑ . کتاب الام، ج1، ص277.
- ↑ تذکره الفقها، ج7، ص359؛ الروضه البهیه فی شرح اللمعه، ج2، ص241. مسالک الافهام، ج2، ص266.
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، رساله توضیح‌المسائل مراجع، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج۱، ص۹۲۸.
- ↑ اشاره السبق، ص131.
- ↑ الدروس، ج1، ص386؛ مجمع الفائده، ج7، ص53.
- ↑ مسالک الافهام، ج2، ص266؛ مدارک الاحکام، ج7، ص368؛ الحدائق الناضره، ج15، ص524-527.
- ↑ 9. تذکره الفقهاء، ج7، ص358؛ فقه الامام الصادق، ج2، ص179-180؛ المعتمد فی شرح المناسک، ج4، ص251.
- ↑ . نک: مناهج الاخیار، ج3 ص387.
- ↑ . کتاب الام، ج7، ص224؛ الدر المختار، ج2، ص540؛ المغنی، ج3، ص279.
- ↑ . شرح الزرقانی علی الموطا، ج2، ص412.
- ↑ 5. تحریر الوسیله، ج1، ص427؛ مناسک الحج، محشی، ج1، ص201، م450؛ کتاب الحج، گلپایگانی، ج2، ص258-259.
- ↑ 6. الکافی، ج4، ص360-361.
- ↑ 7. مناسک الحج، محشی، ج1، ص201.
منابع
- کتاب الام، محمد بن ادريس الشافعي (م. 204ق)، بيروت، دار الفکر، 1403ق.
- إشارة السبق إلي معرفة الحق، علي بن حسن الحلبي (م.قرن6)، تحقيق ابراهيم بهادري، قم، النشر الاسلامي، 1414ق.
- الاصطلاحات الفقهیه فی رسائل العلمیه، یاسین عیسی عاملی، بیروت، دارالبلاغه، 1413ق.
- التنقيح الرائع لمختصر الشرائع، مقداد بن عبدالله السيوري، تحقیق عبداللطيف حسيني کوه کمري، قم، مرعشي نجفي، 1404ق.
- الحدائق الناضرة في احکام العترة الطاهره، يوسف بن احمد البحراني (م. 1186ق.)، تحقيق محمد تقي ايرواني و علي آخوندي، قم، النشر الاسلامي، 1363ش
- الدر المختار، علاءالدين محمد بن علي الحصکفي (م.1088ق.)، بيروت، دار الفکر، 1415ق.
- الدروس الشرعيه فی فقه الامامیه، محمد بن مکي الشهيد الاول (م.786ق.)، قم، النشر الاسلامي، 1407ق.
- الروضة البهية في شرح اللمعة الدمشقيه، زين‌الدين بن علي، شهيد ثاني (911-966ق.)، تحقيق سيد محمد کلانتر، نجف الاشرف، مطبعه الادب، 1378ق.
- القاموس الفقهی لغةً و اصطلاحا، سعدی ابوجیب، دمشق، دار الفکر، 1408ق.
- الکافي، محمد بن يعقوب کليني (م.329ق.)، تحقيق علي‌اکبر غفاري، تهران، دار الکتب اسلاميه، 1362ش.
- المعتمد في شرح المناسك، محاضرات الخوئي (م.1413ق.)، الخلخالي، قم، مدرسة دارالعلم، 1410ق.
- المغني، عبدالله بن قدامه (م.620ق.)، بيروت، دار الكتب العلميه.
- المقنعه، شيخ مفيد محمد بن محمد بن النعمان (336-413ق.)، قم، دفتر انتشارات اسلامي، 1410ق.
- المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، احمد بن محمد بن فهد الحلی (757 -841ق.)، تحقیق مجتبی عراقی، قم، النشر الاسلامی، 1407ق.
- المهذب البارع في شرح المختصر النافع، احمد بن محمد بن فهد الحلي (757 -841ق.)، تحقيق مجتبي عراقي، قم، النشر الاسلامی، 1407ق.
- النهاية في مجرد الفقه و الفتاوي، محمد بن حسن الطوسي (385-460ق.)، قم، قدس محمدی.
- ايضاح الفوائد في شرح اشکالات القواعد، حسن بن يوسف حلي (648-771ق.)، تحقيق سيد حسين موسوي کرماني و علي پناه اشتهاردي و عبدالرحيم بروجردي، قم، انتشارات اسماعيليان، 1387ق.
- تحرير الاحکام الشرعيه علي مذهب الاماميه، حسن بن يوسف حلي (م. 726ق.)، چاپ سنگي.
- تحرير الوسيله، امام خميني قدس سره (م.1368ش.)، نجف، دار الكتب العلميه، 1390ق.
- تذكرة الفقهاء، حسن بن يوسف حلي (م. 726ق.)، قم، آل البيت، 1416ق.
- تعاليق مبسوطه علي العروة الوثقي، محمد اسحاق الفياض، قم، ابن مولف، 1418ق.
- تهذيب الاحکام في شرح المقنعة للشيخ المفيد، محمد بن حسن الطوسي (385-460ق.)، تحقیق سيد حسن موسوي خرسان و علي آخوندي، تهران، انتشارات دارالکتب اسلاميه، 1365ش.
- ذخیرة المعاد فی شرح الارشاد، محمد باقر سبزواری (م.1090.ق.)، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث.
- رساله توضیح المسایل (مراجع)، محمدحسن بنی‌هاشمی خمینی، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر نشر اسلامی.
- شرح الزرقاني علي موطأ الامام مالک، محمد بن عبدالباقي الزرقاني (م.1122ق.)، تحقيق طه عبدالرؤوف سعد، قاهرة، مکتبة الثقافة الدينية، 1424ق.
- فقه الامام جعفرالصادق، محمد جواد مغنيه (م.1400ق.)، قم، انصاريان، 1421ق.
- قواعد الاحکام في معرفة الحلال و الحرام، حسن بن يوسف حلي (648-726ق.)، قم، النشر الاسلامي، 1413ق.
- کتاب الحج، سيد محمد رضا موسوي گلپايگاني (م.1414ق.)، مقرر احمد صابري همداني، قم، دار القرآن الکريم 1414ق.
- مدارك الاحكام، سيد محمد بن علي الموسوي العاملي (م.1009ق.)، قم، آل البيت، 1410ق.
- مسالك الافهام الي تنقيح شرايع الاسلام، الشهيد الثاني (م.965ق.)، قم، معارف اسلامي، 1413ق.
- مستند الشيعة في احکام الشريعه، احمد بن محمد مهدي النراقي (م. 1245ق.)، قم، مؤسسة آل البيت لاحياء التراث، 1417ق.
- من لا يحضره الفقيه، شيخ صدوق محمد بن علي بن بابويه (م.381ق.)، تحقیق علی اکبر غفاري، قم، النشر الاسلامي، 1404ق.
- مناسك حج (المحشي)، امام خميني قدس سره (م.1368ش.)، تهران، مشعر، 1416ق.
- مناسك حج (المحشي)، امام خميني قدس سره (م.1368ش.)، تهران، مشعر، 1416ق.
- مناهج الاخيار في شرح الاستبصار، سيد احمد علوي عاملي (م.1060ق.)، قم، انتشارات اسماعيليان.