ویکی حج

انصاب حرم: تفاوت میان نسخه‌ها

→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
Kamran (بحث | مشارکت‌ها)
Automoderated users، دیوان‌سالاران، checkuser، csmoderator، developer، Moderators، مدیران
۱۱٬۳۶۸ ویرایش‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۲۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
'''انصاب حرم''' به‌نشانه‌های مرز [[حرم]] که مرزهای حرم را مشخص می‌کنند اطلاق می‌شود. از آن‌جا که محدوده حرم دارای احکام ویژه و [[امنیت حرم|امنیت]] بوده و باید با [[احرام]] به آن وارد می‌شدند، مشخص ساختن این محدوده از اهمیت فراوان برخوردار است. بنابر روایاتی تعیین این حدود توقیفی بوده است، به این صورت که در زمانی که [[حضرت ابراهیم]] [[حجرالاسود]] را در جای خود قرار داد نوری از آن درخشید و ایشان به کمک [[جبرئیل]] آن مکان‌ها را علامت‌گذاری کرد و در این حدود سنگ‌چین‌هایی ساخت و محکم کرد. در دوره‌های مختلف این انصاب بازسازس یا مرمت شده است.
[[پرونده:نقشه محدوده حرم.jpg|550px|بندانگشتی|محدوده حرم مکی و مکان علامت‌های (انصاب) حرم]]'''انصاب حرم''' نشانه‌هایی است که مرزهای [[حرم مکی]] را مشخص می‌کنند. محدوده‌ای که شهر [[مکه]] در آن واقع شده و دارای احکام ویژه‌ای است؛ از جمله اینکه شخص هنگام ورود به آن، باید با [[احرام]] باشد. همچنین انجام برخی از اعمال در این محدوده، در حال احرام یا بدون احرام ممنوع است. به همین دلیل مشخص ساختن این محدوده، مهم است و از دوران‌های گذشته تا کنون، علامت‌های مخصوصی در مرزهای این محدوده نصب شده است.
[[پرونده:نقشه محدوده حرم.jpg|600px|بندانگشتی|محدوده حرم مکی و مکان علامت‌های (انصاب) حرم]]


بنابر روایات، نخستین بار [[حضرت ابراهیم(ع)|حضرت ابراهیم]] محدوده حرم مکه را با راهنمایی [[جبرئیل]] علامت‌گذاری کرد. این علامت‌ها در طول تاریخ بارها بازسازی شده است؛ از جمله پیامبر در روز [[فتح مکه]]، برخی را مامور کرد تا انصاب حرم را مرمت کنند.
==واژه‌شناسی==
==واژه‌شناسی==


انصاب جمع نَصْب به معنای نشانه است. به نشانه‌هایی که مرزهای [[حرم]] را مشخص می‌کنند، انصاب الحرم گفته می‌شود.<ref>لسان العرب، ج1، ص759؛ تاج العروس، ج‌2، ص435، «نصب».</ref> بر این نشانه‌ها واژگانی چون اعلام الحرم<ref>النهایه، ج‏3، ص292؛ لسان العرب، ج12، ص419، «علم.</ref> و منار الحرم<ref>لسان العرب، ج5، ص241، «نور.</ref> و امیال<ref>لسان العرب، ج11، ص639، «میل.</ref> نیز اطلاق شده است. پیش از [[اسلام]]، انصاب به سنگ‌هایی گفته می‌شد که مشرکانی که قدرت ساخت خانه یا بتی برای [[عبادت]] نداشتند، روبه‌روی حرم یا جاهای دیگر قرار می‌دادند و گرد آن‌ها طواف و نزدشان [[قربانی]] می‌کردند.<ref>الاصنام، ص33، 42.</ref>  
انصاب جمع نَصْب، به معنای نشانه است. به نشانه‌هایی که مرزهای [[حرم]] را مشخص می‌کنند، انصاب‌الحرم<ref>لسان العرب، ج1، ص759؛ تاج العروس، ج‌2، ص435، «نصب».</ref>، اعلام الحرم<ref>النهایه، ج‏3، ص292؛ لسان العرب، ج12، ص419، «علم.</ref>، منار الحرم<ref>لسان العرب، ج5، ص241، «نور.</ref> و امیال<ref>لسان العرب، ج11، ص639، «میل.</ref> گفته مي‌شود. پیش از [[اسلام]]، انصاب به سنگ‌هایی گفته می‌شد که مشرکانی که قدرت ساخت خانه یا بت برای [[عبادت]] نداشتند، روبه‌روی حرم یا جاهای دیگر قرار می‌دادند و گرد آن‌ها طواف و نزدشان [[قربانی]] می‌کردند.<ref>الاصنام، ص33، 42.</ref>  


==تاریخچه انصاب حرم==
==تاریخچه انصاب حرم==


از آن‌جا که محدوده حرم دارای احکام ویژه مانند ممنوعیت نبرد و خونریزی، صید و شکار، قطع درختان و گیاهان بوده و باید با [[احرام]] به آن وارد می‌شدند،<ref>الاحکام السلطانیه، ص339-341؛ تهذیب الاسماء، ج3، ص83-84؛ معجم البلدان، ج2، ص244.</ref> مشخص ساختن این محدوده از اهمیت فراوان برخوردار است. چندین روایت بر تعیین مرزهای محدوده حرم به‌دستور خداوند تصریح دارند.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص113؛ اخبار مکه، فاکهی، ج4، ص15؛ العقد الثمین، ج1، ص37.</ref> البته در شیوه آن اختلاف‌هایی به‌چشم می‌خورد. برپایه برخی روایات، مرزهای حرم با درخشش نوری از [[حجرالاسود]] هنگامی که [[حضرت ابراهیم]] آن را در جای خود قرار داد، مشخص شد.<ref>من لا یحضره الفقیه، ج1، ص272-273؛ التهذیب، ج2، ص44-45؛ المناقب، ج3، ص382.</ref> سپس ایشان با راهنمایی [[جبرئیل]] محدوده حرم را علامت‌‌‌ نهاد و بر این حدود سنگ‌چین‌هایی ساخت و با خاک و گل آن‌ها را محکم کرد.<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص273-375؛ المصنف، ج5، ص25؛ المناسک، ص471.</ref> بر این اساس، تعیین این حدود توقیفی است و نه اجتهادی. از این‌رو، در موقعیت این انصاب در طول روزگاران تغییری داده نشده است. این محدوده که [[مسجدالحرام]] را درون خود دارد، چهارسوی مکه را احاطه کرده است.
از آن‌جا که محدوده حرم دارای احکام ویژه‌اي است؛ مانند ممنوعیت نبرد و خونریزی، صید و شکار، قطع درختان و گیاهان و ضرورت ورود با [[احرام]]<ref>الاحکام السلطانیه، ص339-341؛ تهذیب الاسماء، ج3، ص83-84؛ معجم البلدان، ج2، ص244.</ref>، مشخص ساختن این محدوده، از اهمیت فراوان برخوردار است. چندین روایت بر تعیین محدوده حرم به‌دستور خداوند تصریح دارند.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص113؛ اخبار مکه، فاکهی، ج4، ص15؛ العقد الثمین، ج1، ص37.</ref> برپایه برخی روایات، مرزهای حرم با درخشش نوری از [[حجرالاسود]] هنگامی که [[حضرت ابراهیم]] آن را در جای خود قرار داد، مشخص شد.<ref>من لا یحضره الفقیه، ج1، ص272-273؛ التهذیب، ج2، ص44-45؛ المناقب، ج3، ص382.</ref> سپس با راهنمایی [[جبرئیل]]، محدوده حرم را با قرار دادن چند سنگ‌ روي هم علامت‌گذاري و با گل آن‌ها را محکم کرد.<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص273-375؛ المصنف، ج5، ص25؛ المناسک، ص471.</ref> محدوده حرم [[مسجدالحرام]] و بخشي از شهر مکه فعلي را در برمي‌گيرد و چون تعیین حدود حرم توقیفی است و اجتهادی نيست، در موقعیت انصاب حرم از ابتدا تا کنون، تغییری داده نشده؛ بلکه در دوره‌های گوناگون، بازسازی و مرمت شده است. نخستین‌بار [[حضرت اسماعیل]] <ref>اخبار مکه، فاکهی، ج5، ص225؛ شفاء الغرام، ج1، ص106.</ref> و سپس برخي اجداد [[رسول خدا]] همچون [[عدنان بن ادد|عدنان بن اُدَد]]<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص276؛ شفاء الغرام، ج1، ص55.</ref> و [[قصی بن کلاب|قُصی بن کِلاب]]<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص121؛ اخبار مکه، فاکهی، ج5، ص225.</ref>، اين علائم را بازسازی کردند.


پس از ابراهیم، در دوره‌های گوناگون، این نشانه‌ها بازسازی و مرمت شدند. نخستین‌بار [[حضرت اسماعیل]] پس از پدر به بازسازی نشانه‌ها پرداخت.<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج5، ص225؛ شفاء الغرام، ج1، ص106.</ref> [[عدنان بن ادد|عدنان بن اُدَد]]، جد بیستم [[رسول خدا]]<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص276؛ شفاء الغرام، ج1، ص55.</ref> و [[قصی بن کلاب|قُصی بن کِلاب]]<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص121؛ اخبار مکه، فاکهی، ج5، ص225.</ref> جد چهارم ایشان نیز از کسانی بودند که به بازسازی این علائم پرداختند. منابع به جزئیات این بازسازی‌ها اشاره ندارند.
==موقعيت انصاب حرم==


==نشانه‌ها در مسیر اصلی حرم==
برپایه تحقیق میدانی [[ابن دهیش]]، محقق معاصر، اَعلام حرم 934 نشانه بوده است. 110 عدد در حد شرقی حرم، 574 عدد در حد شمالی، 98 عدد در حد غربی، و 152 عدد در حد جنوبی قرار داشتند. از آنجايي که برخي کوه‌ها به عنوان حد و مرز حرم قرار داده شده است، 16 کوه در حد شرقی، 22 کوه در حد شمالی، 5 کوه در حد غربی، و 14 کوه در حد جنوبی، محل تعیین اَعلام بوده‌اند. این انصاب در چهار جهت حرم به صورت توده‌های سنگ‌چین و نیز سنگ‌های پیوسته با گچ یا آهک و در دوره‌های بعد به‌شکل ستون‌های سیمانی و سنگ‌های مرمرین درآمده‌اند.<ref>الحرم المکی، ص61.</ref> اکنون تنها 13 نشانه در  ورودی‌های عمومی [[مکه]] و دو نشانه بر روی کوه‌ها باقی مانده و مابقي از میان رفته‌اند.<ref>الحرم المکی، ص128-129؛ الحرم المکی، ص354.</ref> 


برپایه تحقیق میدانی [[ابن دهیش]]، محقق معاصر، اَعلام حرم در مجموع 934 نشانه بوده است. 110 عدد در حد شرقی، 574 عدد در حد شمالی، 98 عدد در حد غربی، و 152 عدد در حد جنوبی قرار داشتند. حد شرقی با 16 کوه، حد شمالی با 22 کوه، حد غربی با پنج کوه، و حد جنوبی با 14 کوه محل تعیین اَعلام بوده‌اند. از اعلام یاد شده تنها 13 نشانه بر ورودی‌های عمومی [[مکه]] و دو نشانه بر روی کوه‌ها باقی مانده و بقیه نشانه‌ها به مرور از میان رفته‌اند.<ref>الحرم المکی، ص128-129؛ الحرم المکی، ص354.</ref> این انصاب در چهار سوی حرم به صورت توده‌های سنگ‌چین و نیز سنگ‌های پیوسته با گچ یا آهک و در دوره‌های بعد به‌شکل ستون‌های سیمانی و سنگ‌های مرمرین بوده‌اند.<ref>الحرم المکی، ص61.</ref>  
[[پرونده:انصاب حرم مکی.jpg|بندانگشتی|یکی از انصاب حرم مکی که ابتدای محدوده حرم را نشان می‌دهد.]]
تاریخ‌نگاران فاصله بين این نشانه‌ها را متفاوت گزارش کرده‌اند زیرا در مبدا ‌اندازه‌‌گیری آن‌ها، اختلاف داشته‌اند. برخی حد حرم را [[درهای مسجدالحرام]] و برخی ورودی‌های شهر مکه دانسته‌اند. همچنين اندازه‌‌گیری با ابزارهای نه‌چندان دقیق مانند طناب، وجود پستی و بلندی در مسیرها و اختلاف در واحدهای‌اندازه‌‌گیری (میل، ذرع و...) سبب این اختلاف بوده است. نيز برخی فاصله تا کوهي که انصاب بر آن قرار داشته را گزارش کرده‌اند و برخي دیگر فاصله تا خود اعلام را که آمیختگی میان این دو نیز باعث تفاوت در مقدار فاصله، بين حدود حرم شده است.
==حدود و مرزهاي حرم مکي:==
'''شمال مکه در مسیر عراق:''' اعلام در این مسیر در محلی به نام [[مقطع|الْمُقَطَّعَ]]<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص280.</ref> نصب شده بود. بنابر منابع فاصله این نشانه‌ها از مبدا شش<ref>المسالک و الممالک، ص132.</ref>، هفت<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص122؛ اخبار مکه، فاکهی، ج5، ص89.</ref>، هشت<ref>المناسک، ص471؛ شفاء الغرام، ج1، ص110.</ref> و 10 میل<ref>شفاء الغرام، ج1، ص110؛ معالم مکه و المدینه، ص130-131. (هر میل حدود 1700 متر است.)</ref> یاد شده است.


==انصاب حرم در چهار سوی مکه==
'''مسیر مدینه از سمت تنعیم:''' محل نصب علامت در این مسیر، [[ثنیه ذات الحنظل|ثنیه ذَاتِ الْحَنْظَلِ]] است.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص302.</ref> سه،<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص122؛ اخبار مکه، فاکهی، ج5، ص89؛ احسن التقاسیم، ص77.</ref> ‌چهار و پنج<ref>شفاء الغرام، ج1، ص112.</ref> میل، رقم‌هایی هستند که منابع گوناگون در تعیین فاصله این علامت‌ها بیان کرده‌اند. برخی انتهای [[تنعیم]] را حد حرم دانسته<ref>شفاء الغرام، ج1، ص113.</ref> و گروهی حد حرم را تا نزدیکی تنعیم و خود تنعیم را جزء حرم می‌دانند.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص130؛ شفاء الغرام، ج1، ص113؛ اعلام الساجد، ص63.</ref>


تاریخ‌نگاران در تعیین فاصله این نشانه‌ها ارقام گوناگون آورده‌اند؛ زیرا در مبدا ‌اندازه‌‌گیری اختلاف داشته‌اند. برخی آن را [[درهای مسجدالحرام]] و برخی ورودی‌های شهر مکه دانسته‌اند. نیز ‌اندازه‌‌گیری با ابزارهای نه‌چندان دقیق مانند طناب صورت می‌پذیرفته است. همچنین وجود پستی و بلندی در مسیرها و اختلاف در واحدهای‌اندازه‌‌گیری (میل، ذرع و...) سبب این اختلاف بوده است. گاه برخی اعداد فاصله تا کوه و شماری دیگر فاصله تا اعلام را بیان می‌کرد. آمیختگی میان این دو نیز باعث تفاوت ارقام شده است.
'''مسیر جعرانه:''' این نشانه در [[شعب آل عبدالله بن خالد بن اسید|شعب آل عبدالله بن خالد بن اُسَید]] قرار دارد.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص122.</ref> فاصله این علائم در منابع نُه<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص122؛ اخبار مکه، فاکهی، ج5، ص89.</ref> و در برخی 12 میل<ref>شفاء الغرام، ج1، ص111؛ منائح الکرم، ج1، ص219.</ref> یاد شده است.


===شمال مکه در مسیر عراق===
'''جنوب شرقی مکه:''' در مسیر [[طائف]] از سمت [[عرفه]]، علائم در نقطه‌ای به نام الضَّحَاضِح یا [[ذات السلیم|ذاتُ السَّلِیم]] (کوهی میان [[مزدلفه]] و [[ذی مراخ]]) در مکانی مشهور به [[ثنیه ابن کریز|ثنیه ابن کَرِیز]]<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص291-292.</ref> و در [[ذنب السلم]] و نیز در [[ثنیه کردم|ثَنِیَّةُ کَرْدَم]]<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج5، ص87.</ref> قرار دارند. منابع گوناگون، علائم حرم در سمت طائف را در هجده،<ref>شفاء الغرام، ج1، ص108.</ref> یازده،<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص122؛ اخبار مکه، فاکهی، ج5، ص89؛ المسالک و الممالک، ص132.</ref> نه<ref>شفاء الغرام، ج1، ص109.</ref> و هفت<ref>الاحکام السلطانیه، ص338؛ تهذیب الاسماء، ج3، ص82.</ref> میلی یاد کرده‌اند.
اعلام در این مسیر در محلی به نام [[مقطع|الْمُقَطَّعَ]]<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص280.</ref> نصب شده بود. منابع، فاصله این نشانه‌ها از مبدا را شش،<ref>المسالک و الممالک، ص132.</ref> هفت،<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص122؛ اخبار مکه، فاکهی، ج5، ص89.</ref> هشت<ref>المناسک، ص471؛ شفاء الغرام، ج1، ص110.</ref> و 10 میل<ref>شفاء الغرام، ج1، ص110؛ معالم مکه و المدینه، ص130-131.</ref> یاد کرده‌اند. هر میل حدود 1700 متر است.


===مسیر مدینه از سمت تنعیم===
'''غرب مکه در مسیر جده:''' این علامت در [[منقطع الاعشاش|منقطع الْاَعْشَاشِ]] (منطقه‌ای میان [[حدیبیه]] و سلسله جبال [[مریر]] و [[جوف]]) قرار دارد.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص122.</ref> فاصله این علامت در منابع 10<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص122؛ اخبار مکه، فاکهی، ج5، ص89؛ احسن التقاسیم، ص77.</ref> یا 18<ref>شفاء الغرام، ج1، ص113.</ref> میل یاد شده است.


محل نصب علامت در این مسیر، [[ثنیه ذات الحنظل|ثنیه ذَاتِ الْحَنْظَلِ]] است.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص302.</ref> سه،<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص122؛ اخبار مکه، فاکهی، ج5، ص89؛ احسن التقاسیم، ص77.</ref> ‌چهار و پنج<ref>شفاء الغرام، ج1، ص112.</ref> میل، رقم‌هایی هستند که منابع گوناگون در تعیین فاصله این علامت‌ها بیان کرده‌اند. برخی انتهای [[تنعیم]] را حد حرم دانسته<ref>شفاء الغرام، ج1، ص113.</ref> و گروهی حد حرم را تا نزدیکی تنعیم و خود تنعیم را جزء حِل می‌دانند.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص130؛ شفاء الغرام، ج1، ص113؛ اعلام الساجد، ص63.</ref>  
'''جنوب مکه در مسیر یمن:''' انصاب حرم در این سمت در فاصله شش<ref>شفاء الغرام، ج1، ص114؛ اعلام الساجد، ص63.</ref> یا هفت میلی در محلی به نام [[اضاءة لبن|اَضَاءَة لَبَن]] نصب شده است.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص122.</ref> امروزه با توجه به تغییر، گسترش و نیز کوتاه شدن راه‌های ارتباطی، فاصله انصاب در این راه‌ها نیز تغییر کرده است. اعلام راه جدید جده که از [[حنک الغراب|حِنْک الْغُرَابِ]] (اظلم الغربی) می‌گذرد، در فاصله 22 کیلومتری؛ اعلام راه لیث یمن در 17 کیلومتری؛ و اعلام راه طائف که از نزدیکی [[سدة العابدیه]] می‌گذرد، در 5/15 کیلومتری مسجدالحرام قرار دارند.<ref>الحرم المکی، ص122-124.</ref>


===مسیر جعرانه===
==بازسازی انصاب==


این نشانه در [[شعب آل عبدالله بن خالد بن اسید|شعب آل عبدالله بن خالد بن اُسَید]] قرار دارد.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص122.</ref> فاصله این علائم در منابع نُه<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص122؛ اخبار مکه، فاکهی، ج5، ص89.</ref> و در برخی 12 میل<ref>شفاء الغرام، ج1، ص111؛ منائح الکرم، ج1، ص219.</ref> یاد شده است.
با توجه به اهمیت ویژه انصاب حرم به جهت حفظ حدود حرم، [[پیامبر]] در جریان [[فتح مکه]] (8ق.) به مرمت انصاب حرم دستور داد. همچنین [[عمر بن خطاب]] به سال 17ق. هنگام حضور در مکه، دستور مرمت برخی انصاب را صادر کرد.<ref>تاریخ طبری، ج4، ص69؛ الکامل، ج2، ص537؛ المنتظم، ج4، ص231.</ref> نیز در سال 26ق. [[امیر الحاج]] در دوران [[عثمان بن عفان]] (حک: 23-35ق.) برخی اعلام حرم تجديد بنا شد و پس از آن، هر سال انصاب حرم در دوران خلافت عثمان بازسازی می‌شد.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص122؛ اتحاف الوری، ج2، ص18؛ شفاء الغرام، ج1، ص127.</ref>


===جنوب شرقی مکه===
در دوره [[معاویه]]، هنگامی که شنید برخی نشانه‌های حرم از میان رفته، دستور داد تا انصاب تخریب شده, تجدید بنا شود.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص122؛ الاصابه، ج5، ص436.</ref> [[عبدالملک بن مروان]] (حک: 65-86ق.) نیز به سال 75ق. عده ای را مامور تجدید بناي انصاب حرم کرد.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص122؛ المغازی، ج2، ص842؛ اتحاف الوری، ج2، ص105.</ref> مرمت انصاب حرم در دوره [[عباسیان]] نیز ادامه یافت. [[مهدی عباسی]] (حک: 158-169ق.) دستور مرمت همه اعلام حرم را صادر کرد.<ref>شفاء الغرام، ج1، ص107؛ الارج المسکی، ص51؛ مرآة الحرمین، ج1، ص227.</ref> از آن پس، در بازسازی انصاب، علائمی که بر روی کوه‌ها قرار داشتند، مورد توجه قرار نمی‌گرفتند و تنها اعلامی که بر سر راه‌های منتهی به حرم قرار داشتند، مرمت می‌شدند.<ref>الحرم المکی، ص77-79.</ref> [[مقتدر عباسی]] (حک: 295-320ق.) به سال 306ق. بار دیگر به اصلاح و تجدید انصاب فرمان داد.<ref>موسوعة مرآة الحرمین، ج1، ص149؛ التاریخ القویم، ج2، ص100.</ref> سپس به سال 325ق. به دستور [[راضی عباسی]] (حک: 322-329ق.) دو ستون بزرگ در [[تنعیم]] به‌عنوان جایگزین انصاب قدیمی ساخته و نصب شد.<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص275؛ شفاء الغرام، ج1، ص107؛ اتحاف الوری، ج2، ص386.</ref> بازسازی انصاب حرم در دوره [[ایوبیان]]<ref>شفاء الغرام، ج1، ص10؛ العقد الثمین، ج7، ص100.</ref> و [[عثمانی]] نیز ادامه یافت.<ref>الارج المسکی، ص51؛ موسوعة مرآة الحرمین، ج1، ص149.</ref>
 
===دوره سعودی===
در مسیر [[طائف]] از سمت [[عرفه]]، علائم در نقطه‌ای به نام الضَّحَاضِح یا [[ذات السلیم|ذاتُ السَّلِیم]] (کوهی میان [[مزدلفه]] و [[ذی مراخ]]) در مکانی مشهور به [[ثنیه ابن کریز|ثنیه ابن کَرِیز]]<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص291-292.</ref> و در [[ذنب السلم]] و نیز در [[ثنیه کردم|ثَنِیَّةُ کَرْدَم]]<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج5، ص87.</ref> قرار دارند. منابع گوناگون، علائم حرم در سمت طائف را در هجده،<ref>شفاء الغرام، ج1، ص108.</ref> یازده،<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص122؛ اخبار مکه، فاکهی، ج5، ص89؛ المسالک و الممالک، ص132.</ref> نه<ref>شفاء الغرام، ج1، ص109.</ref> و هفت<ref>الاحکام السلطانیه، ص338؛ تهذیب الاسماء، ج3، ص82.</ref> میلی یاد کرده‌اند.
 
===غرب مکه در مسیر جده===
 
این علامت در [[منقطع الاعشاش|منقطع الْاَعْشَاشِ]] (منطقه‌ای میان [[حدیبیه]] و سلسله جبال [[مریر]] و [[جوف]]) قرار دارد.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص122.</ref> فاصله این علامت در منابع 10<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص122؛ اخبار مکه، فاکهی، ج5، ص89؛ احسن التقاسیم، ص77.</ref> یا 18<ref>شفاء الغرام، ج1، ص113.</ref> میل یاد شده است.
 
===جنوب مکه در مسیر یمن===
 
انصاب حرم در این سمت در فاصله شش<ref>شفاء الغرام، ج1، ص114؛ اعلام الساجد، ص63.</ref> یا هفت میلی در محلی به نام [[اضاءة لبن|اَضَاءَة لَبَن]] نصب شده است.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص122.</ref> امروزه با توجه به تغییر، گسترش و نیز کوتاه شدن راه‌های ارتباطی، فاصله انصاب در این راه‌ها نیز تغییر کرده است. اعلام راه جدید جده که از [[حنک الغراب|حِنْک الْغُرَابِ]] (اظلم الغربی) می‌گذرد، در فاصله 22 کیلومتری؛ اعلام راه لیث یمن در 17 کیلومتری؛ و اعلام راه طائف که از نزدیکی [[سدة العابدیه]] می‌گذرد، در 5/15 کیلومتری مسجدالحرام قرار دارند.<ref>الحرم المکی، ص122-124.</ref>
 
==سیر تاریخی بازسازی انصاب در دوره‌های تاریخی==
 
با توجه به اهمیت ویژه اعلام حرم، [[پیامبر]] در همان روز [[فتح مکه]] (8ق.) و به‌گزارشی، در سال فتح مکه، [[تمیم بن اسد خزاعی]]<ref>المصنف، ج5، ص25؛ اخبار مکه، ازرقی، ج‏2، ص119؛ اخبار مکه، ازرقی، ج‏2، ص121؛، الطبقات، ج2، ص104.</ref> یا [[اسود بن خلف خزاعی]]<ref>المعجم الکبیر، ج1، ص280.</ref> را که هر دو از قبایل دیرپای ساکن مکه بودند، مامور مرمت انصاب حرم کرد.
 
===دوره عمر===
 
[[عمر بن خطاب]] به سال 17ق. هنگام حضور در مکه<ref>تاریخ طبری، ج4، ص69؛ الکامل، ج2، ص537؛ المنتظم، ج4، ص231.</ref> [[مخرمة بن نوفل زهری|مَخرمة بن نَوفل زُهَری]] (درگذشت 54ق.)، [[ابوهود سعید بن یربوع مخزومی]] (درگذشت 54ق.)، [[حویطب بن عبدالعزی اسدی|حُوَیطب بن عبدالعزی اسدی]] (درگذشت 54ق.)، [[ازهر بن عبد عوف زهری]]،<ref>المغازی، ج2، ص842؛ اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص121، تاریخ طبری، ج11، ص516.</ref> [[صبیحة بن حارث تیمی]]،<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص274.</ref> و [[عجیر بن عبدیزید|عُجَیْر]] بن [[عبدیزید بن‌ هاشم|عبدیزید]] بن‌ [[هاشم بن مطلب|هاشم]] بن [[مطلب بن عبدمناف|مطلب]] بن [[عبدمناف|عبدمناف مطّلبی]]<ref>انساب الاشراف، ج9، ص393؛ الاصابه، ج4، ص384.</ref> را مسؤول مرمت نشانه‌های حرم کرد.
 
===دوره عثمان===
[[عثمان بن عفان]] (حک: 23-35ق.) به سال 26ق. [[عبدالرحمن بن عوف زهری]] (درگذشت 32ق.) را به‌عنوان [[امیر الحاج]] رهسپار مکه کرد و به او دستور داد تا اعلام را تجدید کند. وی نیز [[حویطب بن عبدالعزی]] و [[عبدالرحمن بن ازهر]] (درگذشت 67ق.) و فردی دیگر از [[قریش]] را مامور این کار کرد. همچنین [[سعید بن یربوع مخزومی]] و نیز [[مخرمة بن نوفل]] هر سال انصاب حرم را در دوران خلافت عثمان بازسازی می‌کردند.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص122؛ اتحاف الوری، ج2، ص18؛ شفاء الغرام، ج1، ص127.</ref> منابع از تجدید اعلام در دوران حکومت [[علی (علیه‌السّلام)]] سخنی به میان نیاورده‌اند.
 
===دوره معاویه===
در دوره [[معاویه]]، برخی نشانه‌های حرم از میان رفت. معاویه در نامه‌ای به [[مروان بن حکم]]، حکمران خود در [[مدینه]]، از وی خواست تا در صورت زنده بودن [[کرز بن علقمه خزاعی|کُرز بن علقمه خزاعی]]، وی را مامور تجدید انصاب کند.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص122؛ الاصابه، ج5، ص436.</ref> با عنایت به برکناری مروان به سال 48ق.<ref>الاستیعاب، ج3، ص1388.</ref> این کار پیش از این تاریخ انجام گرفته است.
 
===دوره عبدالملک===
[[عبدالملک بن مروان]] (حک: 65-86ق.) نیز به سال 75ق. چند تن از پیران [[خزاعه]]، قریش و [[بنی‌بکر]] را مامور تجدید انصاب حرم کرد.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص122؛ المغازی، ج2، ص842؛ اتحاف الوری، ج2، ص105.</ref> از آن پس تا پایان [[امویان|دوره اموی]]، از بازسازی انصاب ‌گزارشی در دست نیست.
 
===دوره عباسیان===
 
در دوره [[عباسیان]]، [[مهدی عباسی]] (حک: 158-169ق.) دستور مرمت همه اعلام را صادر کرد.<ref>شفاء الغرام، ج1، ص107؛ الارج المسکی، ص51؛ مرآة الحرمین، ج1، ص227.</ref> از آن پس، در بازسازی انصاب، علائمی که بر روی کوه‌ها قرار داشتند، مورد توجه قرار نمی‌گرفتند و تنها اعلامی که بر سر راه‌های منتهی به حرم همچون مسیرهای مدینه، [[یمن]]، [[عراق]]، [[طائف]]، [[جعرانه]] و [[جده]] قرار داشتند، مرمت می‌شدند.<ref>الحرم المکی، ص77-79.</ref> [[مقتدر عباسی]] (حک: 295-320ق.) به سال 306ق. بار دیگر به اصلاح و تجدید انصاب فرمان داد.<ref>موسوعة مرآة الحرمین، ج1، ص149؛ التاریخ القویم، ج2، ص100.</ref> سپس به سال 325ق. به دستور [[راضی عباسی]] (حک: 322-329ق.) دو ستون بزرگ در [[تنعیم]] به‌عنوان جایگزین انصاب قدیمی ساخته و نصب شد.<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص275؛ شفاء الغرام، ج1، ص107؛ اتحاف الوری، ج2، ص386.</ref>  
 
===دوره ایوبیان===


در دوره [[ایوبیان]] به سال 616ق. [[ملک مظفر بن ابوبکر]] (درگذشت 645ق.) حکمران اربل، شهری نزدیک موصل، دستور مرمت دو عدد از انصاب حرم در سمت [[عرفه]] را که به شکل دو ستون بزرگ بود، صادر کرد.<ref>شفاء الغرام، ج1، ص10؛ العقد الثمین، ج7، ص100.</ref> ملک مظفر (حک: 647-694ق.) حکمران یمن نیز به سال 683ق. به نصب دیگر بار نشانه‌ها فرمان داد.<ref>شفاء الغرام، ج1، ص107؛ الارج المسکی، ص51؛ مرآة الحرمین، ج1، ص227.</ref>  
عبدالعزیز آل‌سعود (حک: 1293-1373ق.) دو نشانه متروک<ref>الحرم المکی، ص86-87.</ref> در مسیر [[جده]] را بازسازی کرد. این علايم به‌صورت دیواری قطور با سه گنبد کوچک بر فراز آن ساخته شد. از روی عبارت روی این علامت، مشخص می گردد که اینجا اول حدود حرم بوده است. در پی او پسرش ملک سعود (حک: 1373-1384ق.) به سال 1376ق. با توجه به تغییراتی که در مسیر جده رخ داده بود، در 2 کیلومتری جنوب انصاب پیشین، دو نشانه جدید احداث کرد. به سال 1377ق. بنای دو نشانه در مسیر طائف<ref>الحرم المکی، ص89.</ref> و به سال 1383ق. نشانه‌هایی در سمت عرفه، بازسازی یا بنا شد.<ref>التاریخ القویم، ج2، ص100-101.</ref>  


===دوره عثمانی===
خالد بن عبدالعزیز (حک: 1395-1402ق.) دو نشانه در مسیر طائف و دو نشانه در مسیر قدیمی جده ساخت. این نشانه‌ها از نظر ارتفاع از انصاب دیگر بسیار بلندتر بودند و بر خلاف انصاب قديمي که بر رویشان سه گنبد کوچک قرار داشت، يک گنبد بر روي آن‌ها ساخته شد. انصاب جدید در مسیر طائف از سمت عرفات به صورت مکعب مستطیل ساخته شد و در دو طرف آن، تابلویی برای معرفی نصب و بالای آن یک سایبان نهاده شد. همچنین نشانه سمت جده به صورت قبه‌ای شکوه‌مند و بلند ساخته شد که تاجی بر بالای آن و تابلویی در هر دو طرفش قرار گرفت و پایین آن با سنگ‌های سیاه و سفید تزیین شد.<ref>الحرم المکی، ص89-91؛ الحرم المکی، ص415؛ الحرم المکی، ص417.</ref>  
‌گزارش‌ها از بازسازی این نشانه‌ها در دوره [[عثمانی]] حکایت دارند. [[سلطان احمد عثمانی]] (حک: 1023-1026ق.) دو علامت را که در مسیر طائف از سمت [[عرفات]] بود، بازسازی کرد.<ref>الارج المسکی، ص51؛ موسوعة مرآة الحرمین، ج1، ص149.</ref> شماری از منابع، از نوسازی علائم در مسیر تنعیم و [[یلملم|یَلَملم]] در همین هنگام خبر داده‌اند.<ref>الحرم المکی، ص83.</ref> سپس امیر مکه شریف [[زید بن محسن]] (حک: 1058-1104ق.) به سال 1073ق. به بازسازی برخی نشانه‌ها پرداخت.<ref>الحرم المکی، ص84.</ref> اعلام حرم نزدیک [[مسجد تنعیم]] نیز به سال 1262ق. به دست [[سلطان عبدالمجید عثمانی]] (حک: 1255-1277ق.) بازسازی شد.<ref>الحرم المکی، ص85.</ref>  


===دوره سعودی===
فهد بن عبدالعزیز (حک: 1402-1426ق.) به سال 1404ق. دو نشانه جدید در وادی تنعیم، کنار [[مسجد عایشه]] بنا کرد.<ref>الحرم المکی، ص91.</ref> این نشانه‌ها با استفاده از فنون جدید معماری ساخته شدند. اما از آن‌جا که در پی گسترش و بازسازی مسجد، این نشانه‌ها به راحتی قابل مشاهده نبودند، ملک فهد به سال 1407ق. عَلَم‌های قدیمی تنعیم را بازسازی کرد.<ref>الحرم المکی، ص91-92.</ref>


در دوره [[سعودی]] نیز عبدالعزیز بن عبدالرحمن آل سعود (حک: 1293-1373ق.) پس از سال 1343ق. دو نشانه موجود در مسیر [[جده]] را که پیش از آن متروک شده بود،<ref>الحرم المکی، ص86-87.</ref> بازسازی کرد. بر روی این علائم که به‌صورت دیواری قطور با سه گنبد کوچک بر فراز آن ساخته شده بود، این عبارت را همراه با ترجمه انگلیسی نوشتند: «بسم الله الرحمن الرحیم. الی هنا اول حدود الحرم وضع فی عهد الملک عبدالعزیز». در پی او پسرش ملک سعود (حک: 1373-1384ق.) به سال 1376ق. با توجه به تغییراتی که در مسیر جده رخ داده بود، در دو کیلومتری جنوب انصاب پیشین در [[شمیسی|منطقه شُمَیسی]]، دو نشانه جدید احداث کرد که بر آن نوشته شد: «الی هنا انتهی الحرم الملک سعود بن عبدالعزیز آل سعود سنة 1376ق.». همچنین به سال 1377ق. بنای دو نشانه در مسیر طائف به پایان رسید<ref>الحرم المکی، ص89.</ref> و به سال 1383ق. نشانه‌هایی در سمت عرفه بازسازی یا بنا شد.<ref>التاریخ القویم، ج2، ص100-101.</ref> نیز ملک خالد بن عبدالعزیز (حک: 1395-1402ق.) دو نشانه در مسیر طائف و دو نشانه در مسیر قدیمی جده ساخت که با انصاب پیشین متفاوت بودند. این نشانه‌ها از نظر ارتفاع از انصاب دیگر بسیار بلندتر بودند و بر خلاف آن انصاب که بر رویشان سه گنبد کوچک قرار داشت، گنبدی بر آن‌ها ساخته نشد. انصاب جدید مسیر طائف از سمت عرفات به صورت مکعب مستطیل ساخته شده بود که در دو طرف آن تابلویی برای معرفی تعبیه شد و بالای آن یک سایبان نهادند. همچنین علامت سمت جده به صورت قبه‌ای شکوه‌مند و بلند ساخته شد که تاجی بر بالای آن و تابلویی در هر دو طرفش قرار گرفت و پایین آن با سنگ‌های سیاه و سفید تزیین شد.<ref>الحرم المکی، ص89-91؛ الحرم المکی، ص415؛ الحرم المکی، ص417.</ref>
در مجموع 13 نشانه و نصب در روزگار سعودی ساخته یا بازسازی شد: 6 نشانه در راه جده، 4 نشانه در راه طائف و 3 نشانه در منطقه تنعیم.<ref>الحرم المکی، ص92.</ref>  
 
فهد بن عبدالعزیز (حک: 1402-1426ق.) به سال 1404ق. دو نشانه جدید در وادی تنعیم کنار [[مسجد عایشه]] بنا کرد.<ref>الحرم المکی، ص91.</ref> این نشانه‌ها با استفاده از فنون جدید معماری ساخته شدند. اما از آن‌جا که در پی گسترش و بازسازی مسجد، این نشانه‌ها به راحتی قابل مشاهده نبودند، ملک فهد به سال 1407ق. به بازسازی عَلَم‌های قدیمی تنعیم پرداخت.<ref>الحرم المکی، ص91-92.</ref>
 
به این ترتیب، مجموع انصابی که در روزگار سعودی ساخته یا بازسازی شد، به 13 نشانه رسید. شش نشانه در راه جده، دو نشانه در راه طائف از سمت [[شرایع]]، دو نشانه در راه طائف از سمت عرفه، و سه نشانه در منطقه تنعیم قرار دارند.<ref>الحرم المکی، ص92.</ref>  
==پیوند به بیرون==
==پیوند به بیرون==
[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/4789/4833/43414/تحقیقی-در-علائم-حرم-الهی پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه؛ تحقیقی در «علائم حرم الهی».]
[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/4789/4833/43414/تحقیقی-در-علائم-حرم-الهی پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه؛ تحقیقی در «علائم حرم الهی».]


[http://miqat.hajj.ir/article_38155.html محدوده حرم از نگاه فریقین (1)؛ فصلنامه علمي - ترويجي ميقات حج.]
[http://miqat.hajj.ir/article_39486.html محدوده حرم از نگاه فریقین (2)؛ فصلنامه علمي - ترويجي ميقات حج.]
==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
خط ۸۹: خط ۵۷:
{{دانشنامه
{{دانشنامه


  | آدرس = http://phz.hajj.ir/422/8144
  | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/8144


  | عنوان = انصاب حرم
  | عنوان = انصاب حرم
خط ۱۷۲: خط ۱۴۰:


[[رده:اماکن مکه]]
[[رده:اماکن مکه]]
[[رده:مکه]]
[[رده:اصطلاحات فقهی]]
[[رده:اصطلاحات فقهی]]
برگرفته از «https://wikihaj.com/view/انصاب_حرم»