یهودیان در مدینه

یهودیان در مدینه، پیروان آیین یهود ساکن مدینه بودند. درباره پیشینه و سبب حضور آنان در حجاز گزارش‌های مختلفی وجود دارد. برخی معتقدند آنها قرن‌ها قبل از اسلام به این منطقه مهاجرت کرده‌اند و برخی هم در بنی‌اسرائیلی بودن یهودیانی چون قبیله بنی‌نضیر تردید کرده، آن‌ها را از عرب‌های یهودی شده دانسته‌اند نه مهاجرت‌کنندگان به سرزمین حجاز.

پیشینه حضور یهودیان در حجاز

درباره پیشینه و سبب حضور یهودیان در حجاز گزارش‌های گوناگون در دست است؛ اما بر پایه گفته ولف سان، تاریخ‌نگار یهودی مذهب، منابع یهودی درباره یهودیان شمال حجاز سخنی نگفته‌اند و با توجه به دقت یهودیان در نگارش تاریخ خود، محققان تاریخ یهود از سکوت منابع یهودی در این زمینه در شگفتند.

پیشینه حضور یهودیان در حجاز، به ترتیب تاریخی از این قرارند:

• دوران حضرت موسی(ع): برخی از گزارش‌ها حضور آنان را در مدینه به دوران حضرت موسی(ع) (قرن ۱۲ قبل از میلاد) و زمانی دانسته‌اند که سپاهی از بنی‌اسرائیل برای برابری با هجوم قوم عَمالیقِ، که ساکن در حجاز و با بنی‌اسرائیل دشمن بودند، روانه آن‌جا شد. بنی‌اسرائیل، پس از پیروزی، در آن منطقه ساکن گشت؛ اما این گزارش را نادرست و ساخته شده یهودیان دانسته‌اند که هدف از آن، اثبات حضور آنان از زمان حضرت موسی(ع) در حجاز است.
• دوران حضرت داود و سلیمان(ع): بر پایه گزارش‌های دیگر، آنان در دوران حضرت داود و سلیمان(ع) در سده‌های ۹ تا۱۰ قبل از میلاد ساکن حجاز شدند.
• قرن ششم پیش از میلاد: روایتی دیگر زمان سکونت یهودیان در مدینه را قرن ششم پیش از میلاد (۵۸۶ و ۵۸۷ قبل از میلاد) و هم‌زمان با حمله بُختُ النُّصَُر، پادشاه بابل، به فلسطین و نابودی اورشلیم و اسارت بسیاری از ساکنان آن دانسته است. بر این اساس، گروهی از یهودیان و احبار برای نجات جان خویش به حجاز آمده، در یثرب ساکن شدند.
• سال ۷۰ میلادی: برخی مورخان آغاز سکونت یهودیان در حجاز را سال ۷۰م و هم‌زمان با حمله تیتوس، امپراتور روم، به شهر بیت المقدس نوشته‌اند. در این زمان، گروهی از یهودیان و دانشوران آنان که بعدها قبایل اصلی یهود را در مدینه شکل دادند، با فرار از چنگ ارتش روم، در حجاز ساکن شدند. دو تاریخ‌نگار یهودی، وُلف سان (Wolfe son) و موشه گیل (Moshe gil) با تصریح به این نظر، گزارش‌های مربوط به ورود یهودیان به حجاز در زمان حضرت موسی(ع) را به طور ضمنی رد کرده‌اند.
• پس از هجرت پیامبر(ص) به مدینه: بر پایه برخی گزارش‌های تاریخی، احبار بر پایه نشانه‌های یاد شده در تورات برای پیامبر خاتم(ص) و با اعتقاد به مهاجرت ایشان به منطقه‌ای پر از نخل میان دو منطقه سنگلاخ، تیماء در نزدیکی یثرب و به احتمالی خود یثرب را مطابق با آن نشانه‌ها یافته، در آن‌جا ساکن شدند. برخی از احبار به دیگران سفارش می‌کردند در صورت دیدار آن پیامبر، در ایمان به وی تردید نکنند. بر پایه روایتی از امام صادق(ص)، در کتاب‌های یهود، محلی میان دو کوه عَیر و اُحُد به عنوان مقصد هجرت پیامبر موعود یاد شده بود. گروهی از آنان با این گمان که کوه حداد در نزدیکی یثرب همان اُحُد است، در مناطق تیماء، خیبر و فدک ساکن شدند.
• عرب‌های یهودی شده حجاز: برخی پژوهشگران بر پایه مطالعات زبان‌شناسی و تفاوت فرهنگی یهودیان یثرب و فلسطین، در بنی‌اسرائیلی بودن یهودیانی چون قبیله بنی‌نضیر تردید کرده، آن‌ها را از عرب‌های یهودی شده دانسته‌اند نه مهاجرت‌کنندگان به سرزمین حجاز.

منبع

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل [ ].

• الاعلاق النفیسه: احمد بن عمر، بیروت، دار صادر، ۱۸۹۲م.
• الاغانی: ابوالفرج الاصفهانی (درگذشت ۳۵۶ق.)، به کوشش علی مهنّا و سمیر جابر، بیروت، دار الفکر.
• البدایة و النهایه: ابن کثیر (درگذشت ۷۷۴ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق.
• التفسیر الکبیر: الفخر الرازی (درگذشت ۶۰۶ق.)، قم، دفتر تبلیغات، ۱۴۱۳ق.
• السیرة الحلبیه: الحلبی (درگذشت ۱۰۴۴ق.)، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۰ق.
• العین: خلیل (درگذشت ۱۷۵ق.)، به کوشش المخزومی و السامرائی، دار الهجره، ۱۴۰۹ق.
• الکافی: الکلینی (درگذشت ۳۲۹ق.)، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش.
• المستوطنات الیهودیة علی عهد الرسول۹: احمد علی المجدوب، قاهره، الدار المصریة اللبنانیه، ۱۴۱۷ق.
• المفصل: جواد علی، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۷۶م.
• المیزان: الطباطبایی (درگذشت ۱۴۰۲ق.)، بیروت، اعلمی، ۱۳۹۳ق.
• امتاع الاسماع: المقریزی (درگذشت ۸۴۵ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق.
• تاریخ الیهود فی بلاد العرب: اسرائیل والفنسون، قاهره، مطبعة الاعتماد، ۱۹۲۷م.
• خلاصة الوفاء: السمهودی (درگذشت ۹۲۲ق.)، به کوشش علی عمر، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیه، ۱۴۲۷ق.
• فتوح البلدان: البلاذری (درگذشت ۲۷۹ق.)، به کوشش صلاح‌ الدین، قاهره، النهضة المصریه، ۱۹۵۶م.
• مجمع البیان: الطبرسی (درگذشت ۵۴۸ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، ۱۴۱۵ق.
• مدینة یثرب قبل الاسلام: یاسین غضبان، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق.
• مفردات: الراغب (درگذشت ۴۲۵ق.)، به کوشش صفوان داودی، دمشق، دار القلم، ۱۴۱۲ق.