حرمین: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
دیداریویکی‌متن
(صفحه‌ای تازه حاوی «==منابع== الاحاد و المثاني، ابن ابي‌عاصم ضحاک (م.287ق)، تحقيق باسم فيصل احمد ال...» ایجاد کرد)
 
 
(۳۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط یک کاربر دیگر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
==منابع==
'''حرمین'''، به دو [[حرم مکی]] و [[حرم مدنی|مدنی]] گفته می‌شود که دارای فضایل و احکام مشترک و ویژه‌ای در [[اسلام]] بوده و نزد مسلمانان محترم شمرده می‌شود. برای نمونه ارزش خواندن نماز در حرمین، هزار برابر مکان‌های دیگر است و بریدن درختان در آن حرام است.


الاحاد و المثاني، ابن ابي‌عاصم ضحاک (م.287ق)، تحقيق باسم فيصل احمد الجوابره، رياض، دارالدرايه، 1411ق.  
حرم مکی شامل محدوده‌ای از شهر [[مکه]] بوده و حرم مدنی شامل محدوده‌ای از شهر [[مدینه]] است. این دو حرم تفاوت‌هایی نیز در احکام دارند؛ مانند اینکه به فتوای برخی فقیهان، شکار و بریدن درختان حرم مدنی حرام نبوده و برای ورود به آن بستن [[احرام]] واجب نیست. با توجه به ویژگی‌های هر کدام از این دو حرم، در اینکه کدام یک بر دیگری برتر است، اختلاف شده است.


الاحاديث الواردة في فضائل المدينه، صالح بن حامد الرفاعي، دار الخضيري، 1430ق.  
==واژه==
واژه حرمین، تثنیه حَرَم<ref>التحقیق، ج2، ص204، «حرم».</ref> و در واژگان به معنای ممنوع بودن بوده<ref>مفردات، ص229؛ لسان العرب، ج12، ص122، «حرم».</ref> و در اصطلاح به حرم مکی و مدنی گفته می‌شود.<ref>جمهرة اللغه، ص390-391؛ معجم البلدان، ج2، ص243.</ref> علت اینکه به آن دو، حرم گفته شده حرمت و احترام آنها و نیز ممنوع بودن برخی چیزها در آنها است.<ref>معجم مقاییس، ج2، ص45؛ مفردات، ص230، «حرم».</ref>


الاحکام السلطانيه و الولايات الدينيه، علي بن محمد الماوردي (م.458ق)، قم، مکتب الاعلام الاسلامي، 1406ق.  
==حرم مکی==
{{اصلی|حرم مکی}}حرم مکی، محدوده‌ای از شهر [[مکه]] است، که در [[اسلام]] دارای احکام ویژه‌ای مانند حرام بودن بریدن درختان،<ref>الکافی، ج4 ص230-231؛ التهذیب، ج5، ص379-380؛ سنن النسایی، ج5، ص211.</ref> حرام بودن ورود کافر<ref>المبسوط فی فقه الامامیه، ج2، ص47؛ کنز العرفان، ج1، ص46؛ الام، ج1، ص71؛ ج4 ص187؛ المحلی، ج4، ص243.</ref> و افزایش دیه قتل است.<ref>المبسوط فی فقه الامامیه، ج7، ص116-117؛ المختصر النافع، ج2، ص302.</ref> حرم مکی، دارای امنیت شمرده شده است؛ از این رو پناهنده به حرم، گرچه مجرم باشد، تا زمانی که در حرم باشد در امان است؛ جز اینکه در حرم مرتکب جرمی شده باشد.<ref>التبیان، ج2، ص537؛ کنز الدقائق، ج3، ص171.</ref>


احکام القرآن، احمد بن علي الجصاص (م.370ق)، به کوشش قمحاوي، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1405ق.  
در روایات، درباره پیشینه حرم شدن مکه سه دسته روایت وجود دارد و به دوره‌های «آفرینش آسمان‌ها و زمین»،<ref>صحیح البخاری، ج2، ص214؛ الکافی، ج4، ص225؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص245-246.</ref> «پس از هبوط [[حضرت آدم(ع)]]»<ref>من لایحضره الفقیه، ج2، ص192؛ الکافی، ج4، ص195؛ وسائل الشیعه، ج13، ص221؛ اخبار مکه، الازرقی، ج1، ص37-38؛ الزهور المقتطفه، ص33؛ شفاء الغرام، ج1، ص105.</ref> و «دوران [[حضرت ابراهیم(ع)]]»<ref>صحیح البخاری، ج3، ص22، 225؛ صحیح مسلم، ج4، ص112، 118.</ref> اشاره دارد. برخی میان این سه جمع کرده‌اند.<ref>وفاء الوفاء، ج4، ص189.</ref>


احکام القرآن، محمد بن عبدالله ابن العربي (م.543ق)، به کوشش البجاوي، بيروت، دار احياء التراث العربي.  
روایات، علت حرم شدن مکه را [[کعبه]] دانسته‌اند.<ref>علل الشرائع، ج2، ص415؛ المحاسن، ج2، ص330؛ بحارالانوار، ج96، ص43-44.</ref> درباره محدوده دقیق حرم مکی اختلاف نظر است.<ref>الاحکام السلطانیه، ج2، ص164-165؛ النهایه، ص234.</ref>


احکام و خصائص الحرمين المکي و المدني، علي احمد يحيي القاعدي، بيروت، الريان، 1429ق.  
==حرم مدنی==
{{اصلی|حرم مدنی}}حرم مدنی، محدوده‌ای از شهر [[مدینه]] است که در دین [[اسلام]] دارای احترام بوده<ref>رک: صحیح مسلم، ج4، ص117-118؛ السنن الکبری، ج5، ص198؛ المعجم الکبیر، ج6، ص92؛ مسند الامام احمد بن حنبل، ج4، ص55-56؛ مجمع الزواید، ج3، ص306؛ التهذیب، ج10، ص216؛ وفاء الوفاء، ج1، ص117-118.</ref> و آداب و احکامی مانند فضیلت غسل<ref>الکافی، ج4، ص550، التهذیب، ج6، ص5؛ الدر المختار، ج1، ص184؛ المجموع، ج8، ص273؛ فتح الوهاب، ج1، ص257.</ref> و طهارت هنگام ورود به آن را دارد.<ref>الکافی، ج4، ص550، التهذیب، ج6، ص5.</ref> این محدوده، از سوی شرق و غرب، میان [[حره واقم|حَرّه شرقی]] و [[حره وبره|حره غربی]]<ref>الکافی، ج4، ص564-565؛ نیز نک: مسند الامام احمد بن حنبل، ج3، ص23؛ صحیح مسلم، ج4، ص113.</ref> و از سوی شمال و جنوب، میان [[کوه ثور (مدینه)|کوه ثَور]] و [[کوه عیر|کوه عَیر]] قرار دارد.<ref>صحیح مسلم، ج4، ص115؛ صحیح البخاری، ج8، ص10.</ref>


اخبار مکه في قديم الدهر و حديثه، محمد بن اسحق الفاکهي (م.275ق)، به کوشش عبدالملک بن عبدالله بن دهيش، بيروت، دارخضر، 1414ق.  
درباره چرایی حرم شدن مدینه، علت‌های گوناگونی گفته شده است.<ref>وفاء الوفاء، ج1، ص117-118.</ref> «مصونیت بخشی به مدینه و ساکنان آن»،<ref>رک: صحیح مسلم، ج4، ص117-118؛ السنن الکبری، ج5، ص198؛ المعجم الکبیر، ج6، ص92؛ مسند الامام احمد بن حنبل، ج4، ص55-56؛ مجمع الزواید، ج3، ص306؛ التهذیب، ج10، ص216.</ref> «احترام به [[حضرت محمد(ص)]]» و «قداست مکانی که وی در آن دفن شده»<ref>وفاء الوفاء، ج1، ص117-118.</ref> برخی از آنها است.


اخبار مکة و ما جاء فيها من الآثار، محمد بن عبدالله الازرقي(م.248ق)، به کوشش رشدي الصالح ملحس، مکه، دارالثقافه، 1403ق.  
==فضایل مشترک==
بر پایه روایات [[شیعه]]، ارزش نماز در حرمین با هزار نماز در جای دیگر برابر است<ref>الخصال، ص628.</ref> و کسی که در یکی از حرمین بمیرد، مهاجر الی الله به شمار آمده<ref>کامل الزیارات، ص44؛ بحارالانوار، ج96، ص387.</ref> و از عذاب در امان است.<ref>الکافی، ج4، ص558؛ سنن دارقطنی، ج2، ص244؛ الدعوات، ص241.</ref>


استفتائات حج، لطف‌الله صافي. اعانه الطالبين علي حل الفاظ فتح المعين، عثمان بن محمد البکري (م.1310ق)، بيروت، دارالفکر، 1418ق.
==احکام مشترک==


الاعلام، خير‌الدين بن محمود الزرکلي (م.1396ق)، بيروت، دارالعلم للملايين، 1989م.  
*بر پایه دسته‌ای از روایات [[شیعه]]، کامل خواندن نماز در حرمین دارای فضیلت است.<ref>الکافی، ج4، ص524؛ وسائل الشیعه، ج8، ص526، 533.</ref> برخی فقیهان شیعه، کامل خواندن نماز در حرمین را مستحب دانسته<ref>التهذیب، ج5، ص425؛ تذکرة الفقها، ج8، ص444؛ جواهر الکلام، ج14، ص330.</ref> و برخی، به تخییر میان شکسته خواندن و کامل خواندن فتوا داده‌اند.<ref>مناهج الاخیار، ج3، ص695؛ جواهر الکلام، ج14، ص329.</ref> میان فقیهان، درباره محدوده کامل خواندن نماز در دو شهر مکه و مدینه اختلاف نظر است.<ref>رک: مناسک حج (محشی)، ص486؛ السرائر، ج1، ص342؛ العروة الوثقی، ج3، ص516.</ref>
*خروج از حرمین، پیش از بالا آمدن روز و پیش از خواندن نماز ظهر کراهت دارد.<ref>نک: الکافی، ج4، ص17، 543؛ التهذیب، ج5، ص452؛ تذکرة الفقهاء، ج8، ص447؛ تحریر الاحکام، ج2، ص116، 882.</ref>
*بریدن درختان در حرمین حرام است.<ref>تذکرة الفقهاء، ج7، ص364، 375، 376.</ref>


الام، محمد بن ادريس الشافعي (م.204ق)، بيروت، دارالفکر، 1403ق.
==تفاوت‌ها==
میان احکام حرم مکی و مدنی تفاوت‌هایی است که برخی از آنها چنین‌اند:


الامامة و السياسه (تاريخ الخلفاء)، ابن قتيبه دينوري (213-276ق)، به کوشش علي شيري، قم، انتشارات شريف الرضي، 1413ق.  
*به فتوای برخی فقیهان [[شیعه]]<ref>تذکرة الفقهاء، ج7، ص380؛ نیز نک: منتهی المطلب، ج2، ص799؛ جواهر الکلام، ج20، ص77-79.</ref> و [[اهل سنت|سنی]]،<ref>المجموع، ج7، ص480، 497.</ref> شکار و بریدن درختان حرم مدنی حرام نیست و کفاره ندارد.
*بر پایه فتوای فقیهان شیعه، برای ورود به حرم مدنی بستن [[احرام]] واجب نیست.<ref>تذکرة الفقهاء، ج7، ص381؛ جواهر الکلام، ج20، ص79.</ref>
*بر پایه روایات شیعه، آنچه در حرم مکی حرام می‌شود، در حرم مدنی حرام نمی‌شود.<ref>قرب الاسناد، ص301.</ref>


بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، محمد باقر المجلسي (1037-1110ق)، تصحيح محمد باقر بهبودي و سيد ابراهيم ميانجي و سيد محمد مهدي موسوي خرسان، بيروت، دار احياء التراث العربي و مؤسسة الوفاء، 1403ق.  
==تفاضل حرمین (کدام حرم برتر است؟)==
با توجه به ویژگی‌های هر کدام از این دو حرم، در اینکه کدام یک بر دیگری برتر است، اختلاف شده است.<ref>المرور بین العلمین، ص91-124؛ وفاء الوفا، ج1، ص85-95؛ الاحادیث الواردة فی فضائل المدینه، ص1-3.</ref> بر پایه روایتی در منابع [[شیعه|شیعه]]، ساکن شدن در مدینه، افضل از مکه بوده<ref>المرور بین العلمین، ص91-124؛ وفاء الوفا، ج1، ص85-95؛ الاحادیث الواردة فی فضائل المدینه، ص1-3.</ref> و بر پایه روایتی از [[اهل سنت]] نیز، فضایل مدینه به دوران زندگی [[حضرت محمد(ص)]] اختصاص ندارد.<ref>صحیح البخاری، ج2، ص222-224؛ صحیح ابن حبان، ج9، ص50-52.</ref>


البرهان في تفسير القرآن، هاشم بن سليمان البحراني (م.1107ق)، تهران، البعثه، 1415ق.  
با این همه، درباره احترام مکه، آیاتی نازل شده است؛<ref>بقره/2، 125- 126؛ ابراهیم/14، 35؛ نمل/27، 91؛ تین/95، 3.</ref> با اینکه درباره حرم مدنی، چنین چیزی وجود ندارد.


بصائر الدرجات في علوم آل محمد، محمد بن الحسن الصفار (م.290ق)، به کوشش محسن کوچه باغي تبريزي، تهران، اعلمي، 1404ق.
==جستارهای وابسته==


تاج العروس من جواهر القاموس، مرتضي الزبيدي (م.1205ق)، به کوشش علي شيري، بيروت، دارالفکر، 1414ق.
*[[امام الحرمین (منصب)|امام الحرمین]]
*[[بین الحرمین (حجاز)|بین الحرمین]]


تاريخ الطبري (تاريخ الامم والملوک)، محمد بن جرير الطبري (224-310ق)، بيروت، مؤسسة الاعلمي، 1403ق.
==پانویس==
{{پانویس}}


التاريخ الکبير، محمد بن اسماعيل البخاري (م.256ق)، بيروت، دارالفکر، 1407ق.
==منابع==
 
{{منابع}}
تاريخ اليعقوبي، احمد بن ابي‌يعقوب اليعقوبي (م.292ق)، بيروت، دار صادر، 1415ق.
{{دانشنامه
 
| آدرس =
تاريخ مکة المشرفه، محمد ابن الضياء (م.854ق)، به کوشش العدوي، مکه، مکتبة التجارية مصطفي احمد الباز، 1416ق.
| عنوان = حرمین، ج۷
 
| نویسنده = علیجان کریمی
التبيان في تفسير القرآن، محمد بن حسن الطوسي (385-460ق)، به کوشش احمد حبيب قصير عاملي، بيروت، دار ‌احياء ‌‌التراث ‌‌العربي، 1963م.  
}}
 
* '''الاحادیث الواردة فی فضائل المدینه'''، صالح بن حامد الرفاعی، دار الخضیری، ۱۴۳۰ق.
تحرير الاحکام الشرعية علي مذهب الاماميه، حسن بن يوسف حلي (648-726ق)، به کوشش ابراهيم بهادري، قم، انتشارات مؤسسه امام صادق، 1420ق.
*'''الاحکام السلطانیه و الولایات الدینیه'''، علی بن محمد الماوردی (م. ۴۵۸ق)، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۰۶ق.
 
*'''اخبار مکة و ما جاء فیها من الآثار'''، محمد بن عبدالله الازرقی (م. ۲۴۸ق)، به کوشش رشدی الصالح ملحس، مکه، دارالثقافه، ۱۴۰۳ق.
تحرير الوسيله، روح‌الله خميني (م.1368ش)، نجف، دارالکتب العلميه، 1390ق.  
*'''الام'''، محمد بن ادریس الشافعی (م. ۲۰۴ق)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۳ق.
 
*'''بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار'''، محمد باقر المجلسی (۱۰۳۷–۱۱۱۰ق)، تصحیح محمد باقر بهبودی و سید ابراهیم میانجی و سید محمد مهدی موسوی خرسان، بیروت، دار احیاء التراث العربی و مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
تحصيل المرام في اخبار البيت الحرام و المشاعر العظام و مکة و الحرم و ولاتها الفخام، محمد بن احمد الصباغ (م.1321ق)، به کوشش عبدالملک بن عبدالله بن ‌دهيش، مکه، مکتبة الاسدي، 1424ق.  
*'''التبیان فی تفسیر القرآن'''، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵–۴۶۰ق)، به کوشش احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۹۶۳م.
 
*'''تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیه'''، حسن بن یوسف حلی (۶۴۸–۷۲۶ق)، به کوشش ابراهیم بهادری، قم، انتشارات مؤسسه امام صادق، ۱۴۲۰ق.
التحقيق في کلمات القرآن الکريم، حسن مصطفوي، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، 1374ش. تذکرة الفقهاء، حسن بن يوسف حلي (648-726ق)، قم، مؤسسة آل البيت لاحياء التراث، 1414-1423ق.
*'''التحقیق فی کلمات القرآن الکریم'''، حسن مصطفوی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۴ش.
 
*'''تذکرة الفقهاء'''، حسن بن یوسف حلی (۶۴۸–۷۲۶ق)، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۴–۱۴۲۳ق.
تسنيم، عبدالله جوادي آملي، قم، اسراء، 1378ش.
*'''تسنیم'''، عبدالله جوادی آملی، قم، اسراء، ۱۳۷۸ش.
 
*
تفسير البحر المحيط، ابوحيان محمد بن يوسف (م.754ق)، تحقيق صدقي محمد جميل، بيروت، دارالفکر، 1412ق.  
*'''تهذیب الاحکام فی شرح المقنعة للشیخ المفید'''، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵–۴۶۰ق)، به کوشش سید حسن موسوی خرسان و علی آخوندی، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، ۱۳۶۵ش.
 
*'''جمهرة اللغه'''، محمد بن الحسن بن درید (م. ۳۲۱ق)، به کوشش عادل بدری، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۸۴ش.
تفسير القمي، علي بن ابراهيم قمي (م.307ق)، به کوشش سيد طيب موسوي جزائري، قم، انتشارات دارالکتاب، 1404ق.
*'''جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام'''، محمد حسین نجفی (م. ۱۲۶۶ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
 
*'''الخصال المحمودة و المذمومه'''، محمد بن علی بن بابویه (شیخ صدوق) (۳۱۱–۳۸۱ق)، به کوشش علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۰ق.
التفسير الکبير، محمد بن عمر الفخر الرازي (م.606ق)، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1415ق.  
*'''الدر المختار'''، محمد بن علی الحصکفی (م. ۱۰۸۸ق)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ق.
 
*'''الدعوات'''، قطب‌الدین الراوندی (م. ۵۷۳ق)، قم، مدرسة الامام المهدی، ۱۴۰۷ق.
تفسير روح البيان، اسماعيل حقي بروسوي (م.1137ق)، بيروت، دارالفکر، بي‌تا.
*'''الزهور المقتطفة من تاریخ مکة المشرفه'''، محمد بن احمد التقی الفاسی (م. ۸۳۲ق)، به کوشش محمد حسین الذهبی، مکه، مکتبة نزار مصطفی الباز، ۱۴۱۸ق.
 
*'''السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی'''، محمد بن احمد ابن ادریس (م. ۵۹۸ق)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۱ق.
تفسير قرطبي (الجامع لاحکام القرآن)، محمد بن احمد القرطبي (م.671ق)، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1405ق.  
*'''السنن الکبری'''، احمد بن الحسین البیهقی (۳۸۴–۴۵۸ق)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۶ق.
 
*'''سنن النسائی'''، احمد بن علی النسائی (۲۱۵–۳۰۳ق)، تحقیق صدقی جمیل العطار، بیروت، دارالفکر، ۱۳۴۸ق.
تفسير مقاتل بن سليمان، (م.150ق)، به کوشش عبدالله محمود شحاته، بيروت، التاريخ العربي، 1423ق.  
*'''شفاء الغرام باخبار البلد الحرام'''، محمد بن احمد التقی الفاسی (م. ۸۳۲ق)، به کوشش مصطفی محمد، مکه، النهضة الحدیثه، ۱۹۹۹ق.
 
*'''صحیح البخاری'''، محمد بن اسماعیل البخاری (م. ۲۵۶ق)، به کوشش عبدالعزیز بن عبدالله بن باز، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۱ق.
تفسير نور الثقلين، عبدعلي بن جمعه العروسي الحويزي (م.1112ق)، به کوشش سيد هاشم رسولي محلاتي، قم، اسماعيليان، 1373ش.  
*'''صحیح مسلم'''، مسلم بن حجاج نیشابوری (۲۰۶–۲۶۱ق)، تصحیح محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۹ق.
 
*'''العروة الوثقی'''، سید محمد کاظم طباطبایی یزدی (۱۲۴۷–۱۳۳۷ق)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۲۰ق.
تهذيب الاحکام في شرح المقنعة للشيخ المفيد، محمد بن حسن الطوسي (385-460ق)، به کوشش سيد حسن موسوي خرسان و علي آخوندي، تهران، انتشارات دارالکتب اسلاميه، 1365ش.  
*'''علل الشرائع و الاحکام'''، محمد بن علی بن بابویه (شیخ صدوق) (۳۱۱–۳۸۱ق)، به کوشش سید محمد صادق بحرالعلوم، نجف، مکتبة الحیدریه، ۱۳۸۵ق.
 
*'''قرب الاسناد'''، عبدالله بن جعفر حمیری (م. ۳۰۰ق) قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۳ق.
جامع البيان عن تأويل آي القرآن (تفسير الطبري)، محمد بن جرير الطبري (224-310ق)، بيروت، دارالمعرفه، 1412ق.
*'''الکافی'''، محمد بن یعقوب کلینی (م. ۳۲۹ق)، به کوشش علی‌اکبر غفاری، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، ۱۳۷۵ش.
 
*'''کامل الزیارات'''، ابن قولویه القمی (م. ۳۶۸ق)، به کوشش القیومی، قم، نشر الفقاهه، ۱۴۱۷ق.
جرعه‌اي از صهباي حج، عبدالله جوادي آملي، تهران، انتشارات مشعر، 1386ش.
*'''کنز الدقائق'''، محمد المشهدی (م. ۱۱۲۵ق)، به کوشش درگاهی، تهران، وزارت ارشاد، ۱۴۱۱ق.
 
*'''کنز العرفان فی فقه القرآن'''، محمد بن عبدالله المقداد (م. ۸۲۶ق)، به کوشش بهبودی، تهران، مرتضوی، ۱۳۷۳ش.
جمهرة اللغه، محمد بن الحسن بن دريد (م.321ق)، به کوشش عادل بدري، مشهد، آستان قدس رضوي، 1384ش.  
*'''لسان العرب'''، محمد بن مکرم ابن منظور (۶۳۰–۷۱۱ق)، قم، انتشارات ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق.
 
*'''المبسوط فی فقه الامامیه'''، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵–۴۶۰ق)، به کوشش محمد باقر بهبودی و سید محمد تقی کشفی، تهران، مکتبة المرتضویه، ۱۳۵۱ش.
جواهر الکلام في شرح شرائع الاسلام، محمد حسين نجفي (م.1266ق)، بيروت، دار احياء التراث العربي، بي‏تا.  
*'''مجمع الزوائد و منبع الفوائد'''، علی بن ابی‌بکر الهیثمی (م. ۸۰۷ق)، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۰۲ق.
 
*'''المجموع شرح المهذب'''، یحیی بن شرف النووی (۶۳۱–۶۷۶ق)، بیروت، دارالفکر.
الحدائق الناضره في احکام العتره الطاهره، يوسف بن احمد البحراني (م.1186ق)، تحقيق محمد تقي ايرواني و علي آخوندي، قم، دفتر انتشارات اسلامي، 1363ش.
*'''المحاسن'''، احمد بن محمد بن خالد البرقی (م. ۲۷۴ق)، به کوشش سید جلال‌الدین محدث ارموی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۲۶ش.
 
*'''المحلی بالآثار'''، علی بن احمد بن حزم (۳۸۴–۴۵۶ق)، به کوشش احمد شاکر، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۸ق.
الحرم المکي الشريف و الاعلام المحيطة به، عبدالملک بن عبدالله بن ‌دهيش، مکه، مکتبة النهضة الحديثه، 1405ق.
*'''المختصر النافع فی فقه الامامیه (النافع فی مختصر الشرائع)'''، جعفر بن حسن محقق حلی (۶۰۲–۶۷۶ق)، تهران، انتشارات بنیاد بعثت، ۱۴۱۰ق.
 
*'''المرور بین العلمین فی مفاخرة الحرمین'''، علی بن یوسف الزرندی (م. ۷۷۲ق)، به کوشش الخطراوی، مدینه، دارالتراث، ۱۴۰۷ق.
الخصال المحمودة و المذمومه، محمد بن علي بن بابويه (شيخ صدوق) (311-381ق)، به کوشش علي‌اکبر غفاري، قم، دفتر انتشارات اسلامي، 1410ق.  
*'''مسند الامام احمد بن حنبل، احمد بن حنبل (م. ۲۴۱ق)'''، بیروت، دارالصادر، بی‌تا.
 
*'''معالم المدینة المنوره'''، عبدالعزیز کعکی، بیروت، مکتبة الهلال، ۱۴۱۹ق.
الخلاف في الاحکام، محمد بن حسن الطوسي (385-460ق)، قم، دفتر انتشارات اسلامي، 1407ق.
*'''معانی الاخبار'''، محمد بن علی بن بابویه (شیخ صدوق) (۳۱۱–۳۸۱ق)، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۶۱ش.
 
*'''المعجم الاوسط'''، سلیمان بن احمد الطبرانی (۲۶۰–۳۶۰ق)، تحقیق طارق بن عوض الله و عبدالحسن بن ابراهیم الحسینی، قاهره، دارالحرمین، ۱۴۱۵ق.
دايرة المعارف تشيع، زير نظر سيد جوادي و ديگران، تهران، نشر شهيد سعيد محبي، 1375ق.
*'''معجم البلدان'''، یاقوت بن عبدالله الحموی (م. ۶۲۶ق)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م.
 
*'''معجم الفاظ الفقه الجعفری'''، احمد فتح الله، الدمام، مطابع المدخول، ۱۴۱۵ق.
الدر المختار، محمد بن علي الحصکفي (م.1088ق)، بيروت، دارالفکر، 1415ق.
*'''المعجم الکبیر'''، سلیمان بن احمد الطبرانی (۲۶۰–۳۶۰ق)، به کوشش حمدی عبدالمجید السلفی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق.
 
*'''معجم مقاییس اللغه'''، احمد بن فارس (م. ۳۹۵ق)، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۴۰۴ق.
درآمدي بر اقتصاد اسلامي، دفتر همکاري حوزه و دانشگاه، قم، سمت، 1372ش.  
*'''معرفة السنن'''، احمد بن الحسین البیهقی (م. ۴۵۸ق)، به کوشش سید کسروی، بیروت، دارالکتب العلمیه.
 
*'''مفردات الفاظ القرآن'''، الحسین بن محمد الراغب الاصفهانی (م. ۴۲۵ق)، به کوشش صفوان عدنان داودی، دمشق، دارالقلم، ۱۴۱۲ق.
الدروس الشرعية في فقه الاماميه، محمد بن مکي (م.786ق)، قم، دفتر انتشارات اسلامي، 1412ق.
*'''من لایحضره الفقیه'''، محمد بن علی بن بابویه (شیخ صدوق) (۳۱۱–۳۸۱ق)، تحقیق و تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
 
*'''مناسک حج (محشی)'''، امام خمینی، تهران، انتشارات مشعر، ۱۴۱۶ق.
الدعوات، قطب‌الدين الراوندي (م.573ق)، قم، مدرسة الامام المهدي، 1407ق.
*'''مناهج الاخیار فی شرح الاستبصار'''، سید احمد علوی عاملی (م. ۱۰۶۰ق)، قم، انتشارات اسماعیلیان.
 
*'''منتهی المطلب فی تحقیق المذهب'''، حسن بن یوسف حلی (۶۴۸–۷۲۶ق)، چاپ سنگی.
ذخيرة المعاد، محمد باقر السبزواري (م.1090ق)، آل البيت،.
*'''النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی'''، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵–۴۶۰ق)، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۰۰ق.
 
*'''وسائل الشیعه (تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه)'''، محمد بن الحسن الحر العاملی (۱۰۳۳–۱۱۰۴ق)، به کوشش عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
الذريعة الي تصانيف الشيعه، آقابزرگ تهراني (م.1389ق)، بيروت، دارالاضواء، 1403ق.
*'''وفاء الوفاء باخبار دارالمصطفی'''، علی بن عبدالله السمهودی (م. ۹۱۱ق)، به کوشش محمد محیی‌الدین عبدالحمید، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.
 
{{پایان}}
زبدة البيان في احکام القرآن، مقدس اردبيلي احمد بن محمد (م.993ق)، به کوشش محمد باقر بهبودي، تهران، مکتبة المرتضوية لاحياء الاثار الجعفريه، 1386ش.  
 
الزهور المقتطفة من تاريخ مکة المشرفه، محمد بن احمد التقي الفاسي (م.832ق)، به کوشش محمد حسين الذهبي، مکه، مکتبة نزار مصطفي الباز، 1418ق.  
 
السرائر الحاوي لتحرير الفتاوي، محمد بن احمد ابن ادريس (م.598ق)، قم، دفتر انتشارات اسلامي، 1411ق.  
 
سنن الدار قطني، علي بن عمر الدارقطني (م.385ق)، به کوشش منصور بن سيد الشوري، بيروت، دارالکتب العلميه، 1417ق.
 
السنن الکبري، احمد بن الحسين البيهقي (384-458ق)، بيروت، دارالفکر، 1416ق.  
 
سنن النسائي، احمد بن علي النسائي (215-303ق)، تحقيق صدقي جميل العطار، بيروت، دارالفکر، 1348ق.
 
السيرة النبويه، عبدالملک بن هشام (م.218ق)، به کوشش محمد محيي الدين، قاهره، مکتبة محمد علي صبيح و اولاده، 1383ق.
 
شرائع الاسلام في مسائل الحلال و الحرام، جعفر بن حسن محقق حلي (602-676ق)، به کوشش عبدالحسين محمد علي بقال، قم، انتشارات اسماعيليان، 1408ق.  
 
الشرح الکبير، عبدالرحمان بن قدامه (م.682ق)، بيروت، دارالکتب العلميه.
 
شرح معاني الآثار، احمد بن سلمه الطحاوي (م.321ق)، به کوشش محمد زهر النجار، بيروت، دارالکتب العلميه، 1416ق.
 
شفاء الغرام باخبار البلد الحرام، محمد بن احمد التقي الفاسي (م.832ق)، به کوشش مصطفي محمد، مکه، النهضة الحديثه، 1999ق.  
 
صحيح البخاري، محمد بن اسماعيل البخاري (م.‌256‌ق)، به کوشش عبدالعزيز بن عبدالله ‌بن ‌باز، بيروت، دارالفکر، 1401ق.  
 
صحيح مسلم، مسلم بن حجاج نيشابوري (206-261ق)، تصحيح محمد فواد عبدالباقي، بيروت، دارالفکر، 1419ق.  
 
العروة الوثقي، سيد محمد کاظم طباطبايي يزدي (1247-1337ق)، قم، دفتر انتشارات اسلامي، 1420ق.  
 
علل الشرائع و الاحکام، محمد بن علي بن بابويه (شيخ صدوق) (311-381ق)، به کوشش سيد محمد صادق بحرالعلوم، نجف، مکتبة الحيدريه، 1385ق.  
 
عمدة القاري، محمود بن احمد البدرالعيني (م.855ق)، بيروت، دار احياء التراث العربي.
 
العين (ترتيب العين)، الخليل بن احمد الفراهيدي (م.170ق)، به کوشش مهدي مخزومي و ابراهيم سامرائي، قم، انتشارات هجرت، 1405ق.
 
فتح الباري شرح صحيح الامام ابي‌عبدالله محمد بن اسماعيل البخاري، ابن حجر العسقلاني (773-852ق)، شرح عبدالعزيز بن عبدالله بن باز، تحقيق محمد فواد عبدالباقي و محب‌الدين خطيب، بيروت، دارالمعرفه، بي‌‏تا.
 
فتح القدير الجامع بين فني الراوية و الدراية من علم التفسير، محمد بن علي الشکوکاني (م.1250ق)، بيروت، دارالمعرفه، بي‌تا.
 
فرهنگ اعلام جغرافيايي ـ تاريخي در حديث و سيره نبوي، محمد محمد حسن شراب، ترجمه شيخي، تهران، انتشارات مشعر، 1386ش.
 
فقه الرضا، علي بن بابويه (م.329ق)، مشهد، المؤتمر العالمي للامام الرضا7، 1406ق.
 
الفقه علي المذاهب الاربعة و مذهب اهل البيت، عبدالرحمان الجزيري (م.1360ق)، دارالفکر، 1406ق.
 
القاموس المحيط، محمد بن يعقوب فيروز‌آبادي (م.817ق)، بيروت، دارالعلم، بي‌تا.
 
قرب الاسناد، عبدالله بن جعفر حميري (م.300ق) قم، مؤسسة آل البيت لاحياء التراث، 1413ق.  
 
الکافي، محمد بن يعقوب کليني (م.329ق)، به کوشش علي‌اکبر غفاري، تهران، انتشارات دارالکتب اسلاميه، 1375ش.  
 
کامل الزيارات، ابن قولويه القمي (م.368ق)، به کوشش القيومي، قم، نشر الفقاهه، 1417ق.  
 
کشاف القناع عن متن الاقناع، منصور بن يونس البهوتي (م.1052ق)، به کوشش محمد حسن محمد اسماعيل شافعي، بيروت، دارالکتب العلميه، 1418ق.
 
کنز الدقائق، محمد المشهدي (م.1125ق)، به کوشش درگاهي، تهران، وزارت ارشاد، 1411ق.  
 
کنز العرفان في فقه القرآن، محمد بن عبدالله المقداد (م.826ق)، به کوشش بهبودي، تهران، مرتضوي، 1373ش.  
 
کنز العمال في سنن الاقوال و الافعال، علي بن حسام‌الدين الهندي (م.975ق)، به کوشش بکري حياني و صفوة السقاء، بيروت، مؤسسة الرساله، 1409ق.
 
لب اللباب في تعليم الفقه الشافعي، محمد علي سلطان العلماء، به کوشش محمد عبدالرحيم، دارالفتح، 1431ق.
 
لسان العرب، محمد بن مکرم ابن منظور (630-711ق)، قم، انتشارات ادب الحوزه، 1405ق.  
 
المبسوط في فقه الاماميه، محمد بن حسن الطوسي (385-460ق)، به کوشش محمد باقر بهبودي و سيد محمد تقي کشفي، تهران، مکتبة المرتضويه، 1351ش.  
 
المبسوط، محمد بن احمد السرخسي (م.483ق)، بيروت، دارالمعرفه، 1406ق.
 
مجمع البيان في تفسير القرآن، الفضل بن الحسن الطبرسي (468-548ق)، مقدمه محمد جواد بلاغي (1864-1933م)، تصحيح سيد هاشم رسولي محلاتي و فضل الله يزدي طباطبايي، بيروت، دارالمعرفه، 1406ق.
 
مجمع الزوائد و منبع الفوائد، علي بن ابي‌بکر الهيثمي (م.807ق)، بيروت، دارالکتاب العربي، 1402ق.  
 
المجموع شرح المهذب، يحيي بن شرف النووي (631-676ق)، بيروت، دارالفکر.  
 
المحاسن، احمد بن محمد بن خالد البرقي (م.274ق)، به کوشش سيد جلال‌الدين محدث ارموي، تهران، دارالکتب الاسلاميه، 1326ش.  
 
المحلي بالآثار، علي بن احمد بن حزم (384-456ق)، به کوشش احمد شاکر، بيروت، دارالفکر، 1408ق.  
 
المختصر النافع في فقه الاماميه (النافع في مختصر الشرائع)، جعفر بن حسن محقق حلي (602-676ق)، تهران، انتشارات بنياد بعثت، 1410ق.
 
مراة العقول في شرح اخبار آل الرسول، محمد باقر المجلسي (1037-1110ق)، به کوشش سيد هاشم رسولي محلاتي، تهران، انتشارات دارالکتب اسلاميه، 1363ش.  
 
المرور بين العلمين في مفاخرة الحرمين، علي بن يوسف الزرندي (م.772ق)، به کوشش الخطراوي، مدينه، دارالتراث، 1407ق.  
 
مسند ابي‌يعلي، احمد بن علي بن المثني (م.307ق)، به کوشش حسين سليم، بيروت، دارالمأمون للتراث.
 
مسند الامام احمد بن حنبل، احمد بن حنبل (م.241ق)، بيروت، دارالصادر، بي‌تا.  
 
معالم التنزيل في التفسير و التاويل (تفسير البغوي)، حسين بن مسعود البغوي (516-432ق)، به کوشش عبدالرزاق المهدي، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1420ق.
 
معالم المدينة المنوره، عبدالعزيز کعکي، بيروت، مکتبة الهلال، 1419ق.  
 
معاني الاخبار، محمد بن علي بن بابويه (شيخ صدوق) (311- 381ق)، تصحيح علي‌اکبر غفاري، قم، دفتر انتشارات اسلامي، 1361ش.  
 
المعجم الاوسط، سليمان بن احمد الطبراني (260-360ق)، تحقيق طارق بن عوض الله و عبدالحسن بن ابراهيم الحسيني، قاهره، دارالحرمين، 1415ق.  
 
معجم البلدان، ياقوت بن عبدالله الحموي (م.626ق)، بيروت، دار صادر، 1995م.  
 
معجم الفاظ الفقه الجعفري، احمد فتح الله، الدمام، مطابع المدخول، 1415ق.  
 
المعجم الکبير، سليمان بن احمد الطبراني (260-360ق)، به کوشش حمدي عبدالمجيد السلفي، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1405ق.  
 
معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع، عبدالله بن عبدالعزيز البکري (م.487ق)، به کوشش السقاء، بيروت، عالم الکتب، 1403ق.
 
معجم مقاييس اللغه، احمد بن فارس (م.‌395‌ق)، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قم، انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، 1404‌ق.  
 
معرفة السنن، احمد بن الحسين البيهقي (م.458ق)، به کوشش سيد کسروي، بيروت، دارالکتب العلميه.  
 
مغني المحتاج الي معرفة معاني الفاظ المنهاج، محمد بن احمد الشربيني (م.977ق)، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1377ق.
 
المغني، عبدالله بن قدامه (م.620ق)، بيروت، دارالکتب العلميه.
 
مفردات الفاظ القرآن، الحسين بن محمد الراغب الاصفهاني (م.425ق)، به کوشش صفوان عدنان داودي، دمشق، دارالقلم، 1412ق.  
 
المقنع، محمد بن علي بن بابويه (شيخ صدوق) (311-381ق)، قم، انتشارات مؤسسه الامام الهادي، 1415ق.
 
المقنعه، محمد بن محمد بن النعمان (شيخ مفيد) (336-413ق)، قم، دفتر انتشارات اسلامي، 1410ق.
 
من لايحضره الفقيه، محمد بن علي بن بابويه (شيخ صدوق) (311-381ق)، تحقيق و تصحيح علي‌اکبر غفاري، قم، دفتر انتشارات اسلامي، چاپ دوم، 1404ق.  
 
مناسک حج (محشي)، امام خميني، تهران، انتشارات مشعر، 1416ق.  
 
مناهج الاخيار في شرح الاستبصار، سيد احمد علوي عاملي (م.1060ق)، قم، انتشارات اسماعيليان.  
 
منتهي المطلب في تحقيق المذهب، حسن بن يوسف حلي (648-726ق)، چاپ سنگي.
 
المهذب، عبدالعزيز بن نحرير البراج (م.481ق)، قم، دفتر انتشارات اسلامي، 1406ق.
 
ميقات الحج (دو فصلنامه)، تهران، حوزه نمايندگي ولي فقيه در امور حج و زيارت.  
 
النهاية في مجرد الفقه و الفتاوي، محمد بن حسن الطوسي (385-460ق)، بيروت، دارالکتاب العربي، 1400ق.  
 
الهدايه (في الاصول و الفروع)، محمد بن علي بن بابويه (شيخ صدوق) (311-381ق)، قم، انتشارات مؤسسة الامام الهادي، 1418ق.
 
وسائل الشيعه (تفصيل وسائل الشيعة الي تحصيل مسائل الشريعه)، محمد بن الحسن الحر العاملي (1033-1104ق)، به کوشش عبدالرحيم رباني شيرازي، بيروت، داراحياء التراث العربي، 1403ق.  
 
الوسيلة الي نيل الفضيله، محمد بن علي بن حمزه (م.560ق)، به کوشش الحسون، قم، مکتبة النجفي، 1408ق.  


وفاء الوفاء باخبار دارالمصطفي، علي بن عبدالله السمهودي (م.911ق)، به کوشش محمد محيي‌الدين عبدالحميد، بيروت، دارالکتب العلميه، 2006م.
[[رده:مکان‌های دارای احکام]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۴ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۳۸

حرمین، به دو حرم مکی و مدنی گفته می‌شود که دارای فضایل و احکام مشترک و ویژه‌ای در اسلام بوده و نزد مسلمانان محترم شمرده می‌شود. برای نمونه ارزش خواندن نماز در حرمین، هزار برابر مکان‌های دیگر است و بریدن درختان در آن حرام است.

حرم مکی شامل محدوده‌ای از شهر مکه بوده و حرم مدنی شامل محدوده‌ای از شهر مدینه است. این دو حرم تفاوت‌هایی نیز در احکام دارند؛ مانند اینکه به فتوای برخی فقیهان، شکار و بریدن درختان حرم مدنی حرام نبوده و برای ورود به آن بستن احرام واجب نیست. با توجه به ویژگی‌های هر کدام از این دو حرم، در اینکه کدام یک بر دیگری برتر است، اختلاف شده است.

واژه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

واژه حرمین، تثنیه حَرَم[۱] و در واژگان به معنای ممنوع بودن بوده[۲] و در اصطلاح به حرم مکی و مدنی گفته می‌شود.[۳] علت اینکه به آن دو، حرم گفته شده حرمت و احترام آنها و نیز ممنوع بودن برخی چیزها در آنها است.[۴]

حرم مکی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نوشتار اصلی: حرم مکی

حرم مکی، محدوده‌ای از شهر مکه است، که در اسلام دارای احکام ویژه‌ای مانند حرام بودن بریدن درختان،[۵] حرام بودن ورود کافر[۶] و افزایش دیه قتل است.[۷] حرم مکی، دارای امنیت شمرده شده است؛ از این رو پناهنده به حرم، گرچه مجرم باشد، تا زمانی که در حرم باشد در امان است؛ جز اینکه در حرم مرتکب جرمی شده باشد.[۸]

در روایات، درباره پیشینه حرم شدن مکه سه دسته روایت وجود دارد و به دوره‌های «آفرینش آسمان‌ها و زمین»،[۹] «پس از هبوط حضرت آدم(ع)»[۱۰] و «دوران حضرت ابراهیم(ع)»[۱۱] اشاره دارد. برخی میان این سه جمع کرده‌اند.[۱۲]

روایات، علت حرم شدن مکه را کعبه دانسته‌اند.[۱۳] درباره محدوده دقیق حرم مکی اختلاف نظر است.[۱۴]

حرم مدنی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نوشتار اصلی: حرم مدنی

حرم مدنی، محدوده‌ای از شهر مدینه است که در دین اسلام دارای احترام بوده[۱۵] و آداب و احکامی مانند فضیلت غسل[۱۶] و طهارت هنگام ورود به آن را دارد.[۱۷] این محدوده، از سوی شرق و غرب، میان حَرّه شرقی و حره غربی[۱۸] و از سوی شمال و جنوب، میان کوه ثَور و کوه عَیر قرار دارد.[۱۹]

درباره چرایی حرم شدن مدینه، علت‌های گوناگونی گفته شده است.[۲۰] «مصونیت بخشی به مدینه و ساکنان آن»،[۲۱] «احترام به حضرت محمد(ص)» و «قداست مکانی که وی در آن دفن شده»[۲۲] برخی از آنها است.

فضایل مشترک[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بر پایه روایات شیعه، ارزش نماز در حرمین با هزار نماز در جای دیگر برابر است[۲۳] و کسی که در یکی از حرمین بمیرد، مهاجر الی الله به شمار آمده[۲۴] و از عذاب در امان است.[۲۵]

احکام مشترک[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  • بر پایه دسته‌ای از روایات شیعه، کامل خواندن نماز در حرمین دارای فضیلت است.[۲۶] برخی فقیهان شیعه، کامل خواندن نماز در حرمین را مستحب دانسته[۲۷] و برخی، به تخییر میان شکسته خواندن و کامل خواندن فتوا داده‌اند.[۲۸] میان فقیهان، درباره محدوده کامل خواندن نماز در دو شهر مکه و مدینه اختلاف نظر است.[۲۹]
  • خروج از حرمین، پیش از بالا آمدن روز و پیش از خواندن نماز ظهر کراهت دارد.[۳۰]
  • بریدن درختان در حرمین حرام است.[۳۱]

تفاوت‌ها[ویرایش | ویرایش مبدأ]

میان احکام حرم مکی و مدنی تفاوت‌هایی است که برخی از آنها چنین‌اند:

  • به فتوای برخی فقیهان شیعه[۳۲] و سنی،[۳۳] شکار و بریدن درختان حرم مدنی حرام نیست و کفاره ندارد.
  • بر پایه فتوای فقیهان شیعه، برای ورود به حرم مدنی بستن احرام واجب نیست.[۳۴]
  • بر پایه روایات شیعه، آنچه در حرم مکی حرام می‌شود، در حرم مدنی حرام نمی‌شود.[۳۵]

تفاضل حرمین (کدام حرم برتر است؟)[ویرایش | ویرایش مبدأ]

با توجه به ویژگی‌های هر کدام از این دو حرم، در اینکه کدام یک بر دیگری برتر است، اختلاف شده است.[۳۶] بر پایه روایتی در منابع شیعه، ساکن شدن در مدینه، افضل از مکه بوده[۳۷] و بر پایه روایتی از اهل سنت نیز، فضایل مدینه به دوران زندگی حضرت محمد(ص) اختصاص ندارد.[۳۸]

با این همه، درباره احترام مکه، آیاتی نازل شده است؛[۳۹] با اینکه درباره حرم مدنی، چنین چیزی وجود ندارد.

جستارهای وابسته[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. ↑ التحقیق، ج2، ص204، «حرم».
  2. ↑ مفردات، ص229؛ لسان العرب، ج12، ص122، «حرم».
  3. ↑ جمهرة اللغه، ص390-391؛ معجم البلدان، ج2، ص243.
  4. ↑ معجم مقاییس، ج2، ص45؛ مفردات، ص230، «حرم».
  5. ↑ الکافی، ج4 ص230-231؛ التهذیب، ج5، ص379-380؛ سنن النسایی، ج5، ص211.
  6. ↑ المبسوط فی فقه الامامیه، ج2، ص47؛ کنز العرفان، ج1، ص46؛ الام، ج1، ص71؛ ج4 ص187؛ المحلی، ج4، ص243.
  7. ↑ المبسوط فی فقه الامامیه، ج7، ص116-117؛ المختصر النافع، ج2، ص302.
  8. ↑ التبیان، ج2، ص537؛ کنز الدقائق، ج3، ص171.
  9. ↑ صحیح البخاری، ج2، ص214؛ الکافی، ج4، ص225؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص245-246.
  10. ↑ من لایحضره الفقیه، ج2، ص192؛ الکافی، ج4، ص195؛ وسائل الشیعه، ج13، ص221؛ اخبار مکه، الازرقی، ج1، ص37-38؛ الزهور المقتطفه، ص33؛ شفاء الغرام، ج1، ص105.
  11. ↑ صحیح البخاری، ج3، ص22، 225؛ صحیح مسلم، ج4، ص112، 118.
  12. ↑ وفاء الوفاء، ج4، ص189.
  13. ↑ علل الشرائع، ج2، ص415؛ المحاسن، ج2، ص330؛ بحارالانوار، ج96، ص43-44.
  14. ↑ الاحکام السلطانیه، ج2، ص164-165؛ النهایه، ص234.
  15. ↑ رک: صحیح مسلم، ج4، ص117-118؛ السنن الکبری، ج5، ص198؛ المعجم الکبیر، ج6، ص92؛ مسند الامام احمد بن حنبل، ج4، ص55-56؛ مجمع الزواید، ج3، ص306؛ التهذیب، ج10، ص216؛ وفاء الوفاء، ج1، ص117-118.
  16. ↑ الکافی، ج4، ص550، التهذیب، ج6، ص5؛ الدر المختار، ج1، ص184؛ المجموع، ج8، ص273؛ فتح الوهاب، ج1، ص257.
  17. ↑ الکافی، ج4، ص550، التهذیب، ج6، ص5.
  18. ↑ الکافی، ج4، ص564-565؛ نیز نک: مسند الامام احمد بن حنبل، ج3، ص23؛ صحیح مسلم، ج4، ص113.
  19. ↑ صحیح مسلم، ج4، ص115؛ صحیح البخاری، ج8، ص10.
  20. ↑ وفاء الوفاء، ج1، ص117-118.
  21. ↑ رک: صحیح مسلم، ج4، ص117-118؛ السنن الکبری، ج5، ص198؛ المعجم الکبیر، ج6، ص92؛ مسند الامام احمد بن حنبل، ج4، ص55-56؛ مجمع الزواید، ج3، ص306؛ التهذیب، ج10، ص216.
  22. ↑ وفاء الوفاء، ج1، ص117-118.
  23. ↑ الخصال، ص628.
  24. ↑ کامل الزیارات، ص44؛ بحارالانوار، ج96، ص387.
  25. ↑ الکافی، ج4، ص558؛ سنن دارقطنی، ج2، ص244؛ الدعوات، ص241.
  26. ↑ الکافی، ج4، ص524؛ وسائل الشیعه، ج8، ص526، 533.
  27. ↑ التهذیب، ج5، ص425؛ تذکرة الفقها، ج8، ص444؛ جواهر الکلام، ج14، ص330.
  28. ↑ مناهج الاخیار، ج3، ص695؛ جواهر الکلام، ج14، ص329.
  29. ↑ رک: مناسک حج (محشی)، ص486؛ السرائر، ج1، ص342؛ العروة الوثقی، ج3، ص516.
  30. ↑ نک: الکافی، ج4، ص17، 543؛ التهذیب، ج5، ص452؛ تذکرة الفقهاء، ج8، ص447؛ تحریر الاحکام، ج2، ص116، 882.
  31. ↑ تذکرة الفقهاء، ج7، ص364، 375، 376.
  32. ↑ تذکرة الفقهاء، ج7، ص380؛ نیز نک: منتهی المطلب، ج2، ص799؛ جواهر الکلام، ج20، ص77-79.
  33. ↑ المجموع، ج7، ص480، 497.
  34. ↑ تذکرة الفقهاء، ج7، ص381؛ جواهر الکلام، ج20، ص79.
  35. ↑ قرب الاسناد، ص301.
  36. ↑ المرور بین العلمین، ص91-124؛ وفاء الوفا، ج1، ص85-95؛ الاحادیث الواردة فی فضائل المدینه، ص1-3.
  37. ↑ المرور بین العلمین، ص91-124؛ وفاء الوفا، ج1، ص85-95؛ الاحادیث الواردة فی فضائل المدینه، ص1-3.
  38. ↑ صحیح البخاری، ج2، ص222-224؛ صحیح ابن حبان، ج9، ص50-52.
  39. ↑ بقره/2، 125- 126؛ ابراهیم/14، 35؛ نمل/27، 91؛ تین/95، 3.

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل [ حرمین، ج۷].
  • الاحادیث الواردة فی فضائل المدینه، صالح بن حامد الرفاعی، دار الخضیری، ۱۴۳۰ق.
  • الاحکام السلطانیه و الولایات الدینیه، علی بن محمد الماوردی (م. ۴۵۸ق)، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۰۶ق.
  • اخبار مکة و ما جاء فیها من الآثار، محمد بن عبدالله الازرقی (م. ۲۴۸ق)، به کوشش رشدی الصالح ملحس، مکه، دارالثقافه، ۱۴۰۳ق.
  • الام، محمد بن ادریس الشافعی (م. ۲۰۴ق)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۳ق.
  • بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، محمد باقر المجلسی (۱۰۳۷–۱۱۱۰ق)، تصحیح محمد باقر بهبودی و سید ابراهیم میانجی و سید محمد مهدی موسوی خرسان، بیروت، دار احیاء التراث العربی و مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
  • التبیان فی تفسیر القرآن، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵–۴۶۰ق)، به کوشش احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۹۶۳م.
  • تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیه، حسن بن یوسف حلی (۶۴۸–۷۲۶ق)، به کوشش ابراهیم بهادری، قم، انتشارات مؤسسه امام صادق، ۱۴۲۰ق.
  • التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، حسن مصطفوی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۴ش.
  • تذکرة الفقهاء، حسن بن یوسف حلی (۶۴۸–۷۲۶ق)، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۴–۱۴۲۳ق.
  • تسنیم، عبدالله جوادی آملی، قم، اسراء، ۱۳۷۸ش.
  • تهذیب الاحکام فی شرح المقنعة للشیخ المفید، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵–۴۶۰ق)، به کوشش سید حسن موسوی خرسان و علی آخوندی، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، ۱۳۶۵ش.
  • جمهرة اللغه، محمد بن الحسن بن درید (م. ۳۲۱ق)، به کوشش عادل بدری، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۸۴ش.
  • جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، محمد حسین نجفی (م. ۱۲۶۶ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
  • الخصال المحمودة و المذمومه، محمد بن علی بن بابویه (شیخ صدوق) (۳۱۱–۳۸۱ق)، به کوشش علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۰ق.
  • الدر المختار، محمد بن علی الحصکفی (م. ۱۰۸۸ق)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ق.
  • الدعوات، قطب‌الدین الراوندی (م. ۵۷۳ق)، قم، مدرسة الامام المهدی، ۱۴۰۷ق.
  • الزهور المقتطفة من تاریخ مکة المشرفه، محمد بن احمد التقی الفاسی (م. ۸۳۲ق)، به کوشش محمد حسین الذهبی، مکه، مکتبة نزار مصطفی الباز، ۱۴۱۸ق.
  • السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، محمد بن احمد ابن ادریس (م. ۵۹۸ق)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۱ق.
  • السنن الکبری، احمد بن الحسین البیهقی (۳۸۴–۴۵۸ق)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۶ق.
  • سنن النسائی، احمد بن علی النسائی (۲۱۵–۳۰۳ق)، تحقیق صدقی جمیل العطار، بیروت، دارالفکر، ۱۳۴۸ق.
  • شفاء الغرام باخبار البلد الحرام، محمد بن احمد التقی الفاسی (م. ۸۳۲ق)، به کوشش مصطفی محمد، مکه، النهضة الحدیثه، ۱۹۹۹ق.
  • صحیح البخاری، محمد بن اسماعیل البخاری (م. ۲۵۶ق)، به کوشش عبدالعزیز بن عبدالله بن باز، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۱ق.
  • صحیح مسلم، مسلم بن حجاج نیشابوری (۲۰۶–۲۶۱ق)، تصحیح محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۹ق.
  • العروة الوثقی، سید محمد کاظم طباطبایی یزدی (۱۲۴۷–۱۳۳۷ق)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۲۰ق.
  • علل الشرائع و الاحکام، محمد بن علی بن بابویه (شیخ صدوق) (۳۱۱–۳۸۱ق)، به کوشش سید محمد صادق بحرالعلوم، نجف، مکتبة الحیدریه، ۱۳۸۵ق.
  • قرب الاسناد، عبدالله بن جعفر حمیری (م. ۳۰۰ق) قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۳ق.
  • الکافی، محمد بن یعقوب کلینی (م. ۳۲۹ق)، به کوشش علی‌اکبر غفاری، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، ۱۳۷۵ش.
  • کامل الزیارات، ابن قولویه القمی (م. ۳۶۸ق)، به کوشش القیومی، قم، نشر الفقاهه، ۱۴۱۷ق.
  • کنز الدقائق، محمد المشهدی (م. ۱۱۲۵ق)، به کوشش درگاهی، تهران، وزارت ارشاد، ۱۴۱۱ق.
  • کنز العرفان فی فقه القرآن، محمد بن عبدالله المقداد (م. ۸۲۶ق)، به کوشش بهبودی، تهران، مرتضوی، ۱۳۷۳ش.
  • لسان العرب، محمد بن مکرم ابن منظور (۶۳۰–۷۱۱ق)، قم، انتشارات ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق.
  • المبسوط فی فقه الامامیه، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵–۴۶۰ق)، به کوشش محمد باقر بهبودی و سید محمد تقی کشفی، تهران، مکتبة المرتضویه، ۱۳۵۱ش.
  • مجمع الزوائد و منبع الفوائد، علی بن ابی‌بکر الهیثمی (م. ۸۰۷ق)، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۰۲ق.
  • المجموع شرح المهذب، یحیی بن شرف النووی (۶۳۱–۶۷۶ق)، بیروت، دارالفکر.
  • المحاسن، احمد بن محمد بن خالد البرقی (م. ۲۷۴ق)، به کوشش سید جلال‌الدین محدث ارموی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۲۶ش.
  • المحلی بالآثار، علی بن احمد بن حزم (۳۸۴–۴۵۶ق)، به کوشش احمد شاکر، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۸ق.
  • المختصر النافع فی فقه الامامیه (النافع فی مختصر الشرائع)، جعفر بن حسن محقق حلی (۶۰۲–۶۷۶ق)، تهران، انتشارات بنیاد بعثت، ۱۴۱۰ق.
  • المرور بین العلمین فی مفاخرة الحرمین، علی بن یوسف الزرندی (م. ۷۷۲ق)، به کوشش الخطراوی، مدینه، دارالتراث، ۱۴۰۷ق.
  • مسند الامام احمد بن حنبل، احمد بن حنبل (م. ۲۴۱ق)، بیروت، دارالصادر، بی‌تا.
  • معالم المدینة المنوره، عبدالعزیز کعکی، بیروت، مکتبة الهلال، ۱۴۱۹ق.
  • معانی الاخبار، محمد بن علی بن بابویه (شیخ صدوق) (۳۱۱–۳۸۱ق)، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۶۱ش.
  • المعجم الاوسط، سلیمان بن احمد الطبرانی (۲۶۰–۳۶۰ق)، تحقیق طارق بن عوض الله و عبدالحسن بن ابراهیم الحسینی، قاهره، دارالحرمین، ۱۴۱۵ق.
  • معجم البلدان، یاقوت بن عبدالله الحموی (م. ۶۲۶ق)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م.
  • معجم الفاظ الفقه الجعفری، احمد فتح الله، الدمام، مطابع المدخول، ۱۴۱۵ق.
  • المعجم الکبیر، سلیمان بن احمد الطبرانی (۲۶۰–۳۶۰ق)، به کوشش حمدی عبدالمجید السلفی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق.
  • معجم مقاییس اللغه، احمد بن فارس (م. ۳۹۵ق)، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۴۰۴ق.
  • معرفة السنن، احمد بن الحسین البیهقی (م. ۴۵۸ق)، به کوشش سید کسروی، بیروت، دارالکتب العلمیه.
  • مفردات الفاظ القرآن، الحسین بن محمد الراغب الاصفهانی (م. ۴۲۵ق)، به کوشش صفوان عدنان داودی، دمشق، دارالقلم، ۱۴۱۲ق.
  • من لایحضره الفقیه، محمد بن علی بن بابویه (شیخ صدوق) (۳۱۱–۳۸۱ق)، تحقیق و تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
  • مناسک حج (محشی)، امام خمینی، تهران، انتشارات مشعر، ۱۴۱۶ق.
  • مناهج الاخیار فی شرح الاستبصار، سید احمد علوی عاملی (م. ۱۰۶۰ق)، قم، انتشارات اسماعیلیان.
  • منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، حسن بن یوسف حلی (۶۴۸–۷۲۶ق)، چاپ سنگی.
  • النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵–۴۶۰ق)، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۰۰ق.
  • وسائل الشیعه (تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه)، محمد بن الحسن الحر العاملی (۱۰۳۳–۱۱۰۴ق)، به کوشش عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
  • وفاء الوفاء باخبار دارالمصطفی، علی بن عبدالله السمهودی (م. ۹۱۱ق)، به کوشش محمد محیی‌الدین عبدالحمید، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.
برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=حرمین&oldid=59079»