احصار: تفاوت میان نسخه‌ها

| صفحه =

| لینک =

| متن = }}

| دسته = [[مشکلات حج و عمره]]

| پیشینه = [[احصار امام حسین (ع) در عمره]]

| راه پیشگیری = [[اشتراط تحلّل]]

| پیامد فقهی احصار = [[تحلّل]]

  | دامنه تحلّل = [[همه محرمات به جز کامیابی جنسی]]

| وظایف محصور = [[ذبح قربانی به همراه حلق یا تقصیر]]

| مکان قربانی= [[در حج منا و درعمره مکه]]

| زمان قربانی= [[عید قربان]]

| مکان‌های وابسته =  [[مکه]]؛[[عرفات]]؛[[مشعر الحرام]]؛[[منی]]

| مفاهیم فقهی وابسته = [[احرام]]؛[[قربانی]]؛[[حلق]]؛[[تقصیر]]؛[[قضای حج و عمره]]

| احکام فقهی وابسته = [[اشتراط تحلّل]]؛[[تحلّل]]

| صفحه فتواهای مراجع = [[احصار و صد (فتاوای مراجع)]]

| جستارهای وابسته = [[صد]]؛[[احصار از دیدگاه اهل سنت]]؛[[تحلّل]]؛[[نیابت]]

به ناتوانی مُحرِم از انجام مناسک [[حج]] یا [[عمره|عُمره]] به دلیل عوامل درونی همچون بیماری "'''اِحصار"''' می‌گویند.در منابع روایی شیعه آمده است که [[امام حسین(ع)]] بر اثر بیماری در عمره دچار احصار شد و با قربانی‌کردن شتر و [[حلق|حَلق]] از احرام بیرون آمد و پس از بهبود، عمره دیگری به جا آورد. احصار زمانی اتفاق می افتد که عمره گزار از ورود به مکه و انجام اعمال عمره و حج‌گزار از [[وقوف در عرفات|وقوف در عَرَفات]] و [[وقوف در مشعر|مَشعر]]، ناتوان شود. در این صورت فرد با [[قربانی]] و علاوه بر آن، طبق نظر برخی با [[حلق|حَلق]] یا [[تقصیر]] از احرام خارج و [[محرمات احرام]] برایش حلال می شود. البته حلال‌شدن کامیابی جنسی برای محصور در حج واجب، به انجام مناسک در سال آینده و در حج مستحب، به انجام [[طواف نساء]] شخصی دیگر به نیابت از او وابسته است. حج‌گزار می‌تواند هنگام احرام شرط کند که اگر احصار پیش آید، از احرام خارج شود.

«احصار»  به معنای بازداشتن، تنگ گرفتن و احاطه کردن است.<ref>النهایه، ج۱، ص۳۹۵؛ لسان العرب، ج۴، ص۱۹۵، «حصر».</ref> در فقه [[امامیه|امامی]]، «احصار» عبارت است از بیمار شدن [[احرام|احرام‌گزار]] هنگام مناسک [[حج]] یا [[عمره|عُمره]]، به گونه‌ای که از تمام کردن آن ناتوان شود.<ref>المبسوط، طوسی، ج۱، ص۳۳۲؛ المهذب، ج۱، ص۲۷۰؛ السرائر، ج۱، ص۶۳۸.</ref> در منابع فقهی، کسی که به سبب احصار از اتمام حج بازماند، «[[محصور]]» یا «مُحصَر» خوانده می‌شود.

 

در فقه [[مذهب حنفی|حنفی]]، احصار با هر چه مانع حج ‌گزاردن محرم شود، تحقق می‌یابد؛ همچون بازدارندگی دشمن، بروز بیماری، نبودن هزینه سفر، و درگذشت همسر یا مَحرم زن.<ref>تحفة الفقهاء، ج۱، ص۴۱۵؛ بدائع الصنائع، ج۲، ص۱۷۵-۱۷۶.</ref> بنابر این مفهومی اعم از احصار و [[صد]] در نزد امامیه دارد. به باور سایر فقهای اهل سنت<ref>مواهب الجلیل، ج۴، ص۲۹۰-۲۹۱؛ حاشیة الدسوقی، ج۲، ص۹۳؛المجموع، ج۸، ص۲۹۴؛المغنی، ج۳، ص۳۷۶-۳۷۷.</ref> احصار تنها با بازدارندگی دشمن محقق می‌شود؛ از این رو مفهومی مترادف با [[صد]] در نزد امامیه دارد.{{بیشتر|صدّ}}

در منابع روایی شیعه آمده است که [[امام حسین(ع)]] بر اثر بیماری در عمره دچار احصار شد و با قربانی‌کردن شتر و [[حلق|حَلق]] از احرام بیرون آمد و پس از بهبود، عمره دیگری به جا آورد.<ref>الکافی، ج۴، ص۳۶۹؛ تهذیب، ج۵، ص۴۲۲.</ref>

== تحقق احصار ==

فقیهان [[امامیه|امامی]] اِحصار در [[حج]] را زمانی می دانند که [[وقوف در عرفات|وقوف در عَرَفات]] و یا [[وقوف در مشعر|مَشعر]] ممکن نباشد و زمان حج بگذرد.<ref>تذکرة الفقهاء، ج۸، ص۴۰۱-۴۰۲؛ مدارک الاحکام، ج۸، ص۲۹۲-۳۰۱؛ مناسک حج، امام خمینی، ص۵۰۸-۵۱۴.</ref>  به نظر عده‌ای، اگر ناتوانی در [[منا|مَنا]] پدید آید، احصار نیست؛ و باید برای [[رمی|رَمْیْ]] و [[ذبح]] قربانی [[نائب]] گرفت و پس از [[حلق|حَلْق]] یا [[تقصیر]] و خروج از [[احرام]]، به بقیه اعمال پرداخت.<ref>الروضة البهیه، ج۲، ص۳۷۱؛ مدارک الاحکام، ج۸، ص۲۹۲-۳۰۱؛ جواهر الکلام، ج۲۰، ص۱۲۶.</ref> برخی ممنوعیت از ورود به منا و [[مکه]] را  احصار می‌دانند.<ref>الروضة البهیه، ج۲، ص۳۷۲.</ref> احصار در [[عمره|عُمره]]، با ممنوعیت از رسیدن به مکه<ref>المبسوط، طوسی، ج۱، ص۳۳۴-۳۳۵؛ شرائع الاسلام، ج۱، ص۲۱۳؛ مجمع الفائده، ج۷، ص۴۰۰، ۴۱۱.</ref> یا انجام اعمال عمره <ref>جامع المقاصد، ج۳، ص۲۸۳؛ الروضة البهیه، ج۲، ص۳۶۷، ۳۷۲؛ جواهر الکلام، ج۲۰، ص۱۲۸.</ref> تحقق می‌یابد. برخی ناتوانی از [[طواف]] یا [[سعی]] را نیز احصار می دانند.<ref>کشف اللثام، ج۶، ص۳۰۱؛ ریاض المسائل، ج۷، ص۲۰۱؛ مناسک حج، امام خمینی، ص۵۰۷.</ref>

در صورت پیدایش احصار و [[صد]] با هم، به نظر برخی از فقیهان [[امامیه|امامی]]، احرام‌گزار میان حکم آن دو حق انتخاب دارد؛<ref>المهذب البارع، ج۲، ص۲۲۵؛ کشف اللثام، ج۶، ص۳۲۴.</ref> یعنی می‌تواند حکم آسان‌تر را برگزیند.<ref>الدروس، ج۱، ص۴۸۳؛ الروضة البهیه، ج۲، ص۳۶۷؛ ریاض المسائل، ج۷، ص۱۹۷.</ref> به نظر اندکی از [[فقه|فقیهان]] اگر یکی از آن دو زودتر پیش آید، باید به حکم همان عمل شود و اگر با هم رخ دهند، باید به حکم احصار عمل گردد.<ref>کشف الغطاء، ج۲، ص۴۷۱.</ref>

{{اصلی|تحلل}}حکم محصور از نظر همه فقیهان [[امامیه|امامی]]<ref>تذکرة الفقهاء، ج۸، ص۳۸۵؛ مسالک الافهام، ج۲، ص۳۸۶؛ الاحصار و الصد، ص۵.</ref> [[تحلل|تحلّل]]<ref>الصحاح، ج۴، ص۱۶۷۳؛ بدائع الصنائع، ج۲، ص۱۷۷؛ النهایه، ج۱، ص۴۲۸، «حلل».</ref> یعنی خروج از [[احرام]] و حلال‌شدن [[محرمات احرام]] است.  

 

به نظر مشهور فقیهان امامی، برای [[محصور]] در [[حج واجب]]،<ref>مجمع الفائده، ج۷، ص۴۱۳-۴۱۴.</ref> با ذبح قربانی و حلق یا تقصیر، همه مُحرَّمات [[احرام]] جز کامیابی جنسی حلال می‌شود و حلال شدن آن منوط به انجام دادن مناسک در سال آینده است.

 

در [[حج مستحب]]، تحلل کامیابی جنسی، منوط به آن است که شخصی دیگری به [[نیابت]] از محصور، [[طواف نساء]] را به جا آورد.<ref>المبسوط، طوسی، ج۱، ص۳۳۵؛ المهذب، ج۱، ص۲۷۰؛ تحریر الاحکام، ج۲، ص۷۹.</ref>شماری از فقیهان،<ref>المقنعه، ص۴۴۶؛ وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۱۸۰.</ref> دامنه تحلل محصور در حج مستحب را شامل همه مُحَرّمات دانسته‌اند.<ref>المقنعه، ص۴۴۶؛ نک: المراسم، ص۱۱۸؛ الحدائق، ج۱۶، ص۴۵.</ref>

 

به نظر همه فقیهان [[امامیه|امامی]]، در [[عمره مفرده|عُمره مُفرَده]] و به نظر مشهور آنان در [[عمره تمتع|عمره تَمتُّع]]، حصول [[تحلل|تَحلُّل]] کامل حتی در زمینه کامیابی جنسی، با انجام عمره مفرده دیگر پس از رفع بیماری حاصل خواهد شد.<ref>تذکرة الفقهاء، ج۸، ص۴۰۵؛ الدروس، ج۱، ص۴۷۶؛ المعتمد، ج۵، ص۴۵۱-۴۵۲، «کتاب الحج».</ref> ولی برخی از فقیهان امامی برای تحلّل کامل [[ذبح]] قربانی را کافی می‌دانند و عمره دوباره را واجب نمی‌دانند.<ref>الدروس، ج۱، ص۴۷۶؛ مناسک الحج، تبریزی، ص۲۱۹؛ مناسک حج، بهجت، ص۱۵۶.</ref>

به نظر تمام فقهاء نیت [[تحلل|تَحَلُّل]] برای محصور واجب است؛ هر چند فقیهان [[امامیه|امامی]] در اِحصار  نیت تحلّل را هنگام [[ذبح]] قربانی لازم می دانند.<ref>المبسوط، طوسی، ج۱، ص۳۳۳؛ تحریر الاحکام، ج۲، ص۷۴؛ مسالک الافهام، ج۲، ص۳۸۹.</ref>

=== قربانی ===

{{اصلی|قربانی}}به نظر فقیهان [[امامیه|امامی]] برای [[تحلل|تَحَلُّل]] محصور، [[قربانی]] لازم است؛<ref>الخلاف، ج۲، ص۴۲۳-۴۲۴؛ شرائع الاسلام، ج۱، ص۲۱۳؛ مستند الشیعه، ج۱۳، ص۱۴۲.</ref> اگر محصور در حال ادای [[حج قران|حج قِران]] باشد، به نظر مشهور فقیهان امامی<ref>جامع المقاصد، ج۳، ص۲۹۶؛ مسالک الافهام، ج۲، ص۳۹۰؛ جواهر الکلام، ج۲۰، ص۱۲۱.</ref> ذبح همان حیوانی که هنگام احرام، برای [[اشعار|اِشعار]] یا تقلید همراه احرام‌گزار بوده، به عنوان قربانی کافی است.<ref>الکافی فی الفقه، ص۲۱۸؛ المبسوط، طوسی، ج۱، ص۳۳۴-۳۳۵؛ الاحصار و الصد، ص۱۳.</ref> اما برخی فقیهان امامی به وجوب دو قربانی باور دارند؛ یکی برای اشعار یا تقلید و دیگری برای احصار و درآمدن از احرام؛<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۵۱۴؛ السرائر، ج۱، ص۶۳۹-۶۴۰؛ مختلف الشیعه، ج۴، ص۳۴۷-۳۴۸.</ref>  

به نظر مشهور فقیهان [[امامیه|شیعه]]، در صورت حاضر نبودن قربانی یا بهای آن، در اِحصار<ref>الخلاف، ج۲، ص۴۲۷؛ شرائع الاسلام، ج۱، ص۲۱۲؛ جامع المقاصد، ج۳، ص۳۰۰.</ref> وجوب قربانی برداشته می‌شود.<ref>المبسوط، طوسی، ج۱، ص۳۳۳؛ الخلاف، ج۲، ص۴۲۸؛ جامع المقاصد، ج۳، ص۲۸۶.</ref> برخی از فقیهان شیعه،<ref>کشف اللثام، ج۶، ص۳۰۶-۳۰۷؛ الحدائق، ج۱۶، ص۲۳-۲۴؛ جواهر الکلام، ج۲۰، ص۱۲۳-۱۲۴.</ref> از جمله شماری از معاصران<ref>المعتمد، ج۵، ص۴۶۲، «کتاب الحج»؛ مناسک الحج، سیستانی، ص۲۲۵؛ مناسک الحج، وحید خراسانی، ص۱۹۰.</ref> وجود بدل قربانی (۱۰ روزه) را پذیرفته‌اند.

به نظر مشهور فقیهان [[امامیه|امامی]]، مکان ذبح [[قربانی]] [[محصور]]، در حج، [[منا|مِنا]] و در [[عمره|عُمره]]، [[مکه]] است.<ref>السرائر، ج۱، ص۶۳۸؛ تحریر الاحکام، ج۲، ص۷۹.</ref> سایر اقوال فقیهان امامی عبارتند از: 1) مکان ذبح قربانی برای محصور و مصدود، همان محل حصر و صدّ است.<ref>المقنع، ص۲۴۴.</ref> 2) ارسال قربانی در حج واجب به منا و ذبح قربانی در حج مستحب در محل احصار.<ref>المراسم العلویه، ص۱۱۷.</ref> 3) تخییر میان ارسال قربانی به منا و ذبح قربانی در محل احصار.<ref>مختلف الشیعه، ج۴، ص۳۵۱؛ مدارک الاحکام، ج۸، ص۳۰۴؛ مجمع الفائده، ج۷، ص۴۱۴.</ref>

به نظر فقیهان امامی، ذبح قربانی محصور در [[عمره|عُمره]]، زمان خاصی ندارد؛<ref>المبسوط، طوسی، ج۱، ص۳۳۴-۳۳۵؛ تهذیب الاحکام، ج۵، ص۳۷۳؛ الوسیله، ص۱۹۳.</ref> ولی در [[حج]]، سه نظر در مورد زمان [[قربانی]] وجود دارد: 1) نظر مشهور: روز [[عید قربان]]؛<ref>المبسوط، طوسی، ج۱، ص۳۳۴-۳۳۵؛ السرائر، ج۱، ص۶۳۸؛ مناسک حج، امام خمینی، ص۵۱۲.</ref> شخص محصور، قربانی یا بهای آن را از طریق فردی به [[منا|مِنا]] می‌فرستد و با او وعده می‌کند که در روز عید قربان، آن را ذبح کند تا محصور از [[احرام]] بیرون آید.<ref>تهذیب، ج۵، ص۴۲۱-۴۲۲.</ref> 2) روز عید قربان و [[ایام تشریق|ایام تَشریق]] (روزهای ۱۱تا ۱۳ ذی‌حجه)<ref>قواعد الاحکام، ج۱، ص۴۴۴.</ref> 3) وابسته به اراده طرفین مُواعده است.<ref>مناسک الحج، خویی، ص۲۰۹؛ مناسک الحج، روحانی، ص۱۸۷؛ مناسک الحج، تبریزی، ص۲۱۸-۲۱۹.</ref>

{{اصلی|حلق|تقصیر}}چهار نظر بین امامیه در مورد وجوب حلق و تقصیر برای تحلل محصور وجود دارد: 1) لزوم تقصیر؛<ref>المبسوط، طوسی، ج۱، ص۳۳۵؛ قواعد الاحکام، ج۱، ص۴۵۵؛ مستند الشیعه، ج۱۳، ص۱۴۷.</ref> 2) لزوم حلق؛<ref>الکافی فی الفقه، ص۲۱۸؛ غنیة النزوع، ص۱۹۵.</ref> 3) در [[عمره تمتع|عُمره تَمَتُّع]]،  تقصیر و در [[حج]]، تخییر میان حلق و تقصیر؛<ref>جامع المقاصد، ج۳، ص۲۹۶؛ مسالک الافهام، ج۲، ص۴۰۱.</ref> 4) در همه موارد: تخییر میان حلق و تقصیر.<ref>کشف اللثام، ج۶، ص۳۱۸.</ref>

=== قضای حج و عمره ===

بر پایه فقه [[امامیه|امامی]]، تنها در [[حج واجب|حج واجب،]][[قضا|قضای]] حج ناتمام بر محصور [[واجب]] است.<ref>الخلاف، ج۲، ص۴۲۵-۴۲۶؛ الدروس، ج۱، ص۴۸۲؛ موسوعة الامام الخوئی، ج۲۹، ص۴۲۷-۴۲۸.</ref> به نظر مشهور [[امامیه|امامیان]]، اگر حج یا عمره محصور مستحب باشد، باید شخصی را نائب سازد تا [[طواف نساء]] را به نیابت از او به ‌جا آورد.<ref>المبسوط، طوسی، ج۱، ص۳۳۲؛ شرائع الاسلام، ج۱، ص۲۱۳؛ تحریر الاحکام، ج۲، ص۷۹.</ref>

به نظر فقیهان [[امامیه|امامی]]، اگر احصار پیش از [[ذبح]] قربانی از میان رود، به پایان رساندن [[عمره|عُمره]] یا [[حج]] واجب است؛ مشروط بر آن که زمان انجام حج و استطاعت باقی باشد.<ref>المبسوط، طوسی، ج۱، ص۳۳۵؛ النهایه، ص۲۸۲؛ شرائع الاسلام، ج۱، ص۲۱۳.</ref>  اگر امکان انجام فریضه حج در زمانش نباشد، باید با [[عمره مفرده|عُمره مُفرَده]] تحلّل صورت گیرد.<ref>شرائع الاسلام، ج۱، ص۲۱۳؛ قواعد الاحکام، ج۱، ص۴۵۶؛ کشف اللثام، ج۶، ص۳۲۲.</ref>

{{اصلی|اشتراط تحلل}}به نظر مشهور فقیهان [[امامیه|امامی]]<ref>السرائر، ج۱، ص۵۳۳؛ الجامع للشرائع، ص۲۰۴؛ موسوعة الامام الخوئی، ج۲۹، ص۴۴۶.</ref>، انسان می‌تواند در هنگام [[احرام]] شرط کند که اگر بیمار شود یا به دلیل مانعی نتواند حج را به پایان رساند، از احرام بیرون آید. بر این اساس، هرگاه یکی از این موانع تحقق یابد، او می‌تواند از احرام خارج شود. در صورت [[اشتراط تحلل]]، تنها برخی فقیهان [[امامیه|شیعه]] به وجوب [[قربانی]]<ref>الخلاف، ج۲، ص۴۳۱؛ اللمعة الدمشقیه، ص۷۰.</ref> اعتقاد دارند.

 

== پانویس ==

  | عنوان = احصار