مسجد فضیخ: تفاوت میان نسخه‌ها

==مکان==

مسجد فضیخ، در شرق [[مسجد قبا]] و ميان مسجد قبا و مشربه ام ابراهيم قرار دارد.<ref name=":1">هدیة الزائرین، ص۷۲.</ref>

==نام==

واژه «فضیخ»، به معنای شرابی است که از خرمای نارس،<ref group="یادداشت">شراب یتخذ من البسر المفضوخ المکسور.</ref><ref>المحیط فی اللغة، ج۴، ص ۲۳۷.</ref> بدون اینکه آتش به آن برسد<ref>مجمع البحرین، ص۴۴۰.</ref> گرفته شده باشد. برخی آن را به معنای شراب انگور نیز دانسته‌اند.<ref>لسان العرب، ج۳، ص۴۵.</ref>

گفته‌اند كه در اين محل جمعى از مسلمانان در اوايل ظهور اسلام، زمانى‌كه هنوز آيۀ حرمت شرب خمر نازل نشده بود، به باده گسارى مشغول بودند و در اثر زياده روى و مستى، به جان هم افتادند. در همين زمان آيۀ حرمت خمر نازل شد و چون خبر حرمت شراب مسكر به آنان رسيد، توبه كرده و خمره‌هاى شراب شكستند و آن محل را به مسجد تبديل كردند و چون فضيخ در لفظ عرب به معناى شرابى است كه از خرما مى‌گيرند، اين مسجد را مسجد فضيخ ناميدند.<ref>صفا در صفا، ص۸۲.</ref>

البته از صحت اين داستان آگاهى نداريم ولى آقاى دكتر شهيدى از قول مؤلف «تاريخ معالم‌المدينه» مى‌نويسد: آن را مسجد شمس مى‌گويند چون بر تپه‌اى قرار داشته و به سبب آن، هنگام طلوع خورشيد اوّلين محلى بوده كه نور خورشيد بر آن مى‌تابيده است و اين مسمّاى اين مسجد است.  

به هر حال، در مسجد فضيخ نماز تحيّت خوانديم و روحانى كاروان تاريخچه‌اى از اين مسجد و محلّ بعدى، كه مشربۀ امّ ابراهيم است، بيان كرد و مصيبتى از حضرت رضا عليه السلام خواند. مشهور است كه مشربۀ امّ ابراهيم محلّ دفن مادر حضرت امام رضا عليه السلام است.<ref>صفا در صفا، ص۸۳، به نقل از دکتر شهیدی، به نقل از تاریخ معالم المدینه.</ref>

بر پایه گزارشی در حدود سال ۱۳۰۷ق.<ref name=":2">میقات حج، ش ۸۷ و ۸۹، بخش ذراع مدینه، ص۷۷.</ref> «مسجد شمس» ، آن در حد شرقى قبا است، جانب عوالى. مشهور آن است كه نماز ديگر در اول وقت از حضرت - صلّى الله عليه [وآله] و سلّم - فوت شده بود و آفتاب به حدّ غروب رسيده، حضرت - صلّى الله عليه [وآله] و سلّم - به آفتاب توجه كرده‌اند، از محل خود رجعت كرده به جايى كه نماز عصر را در وقت مستحبّه توان ادا كرد رسيده و ايستاده. ايشان در آن مكان صلات عصر را در وقت مستحبّه به اركان ادا كرده‌اند. بعد از فراغ نماز آن آفتاب كمال اين آفتاب زوال شده، و بى‌واسطه آن همان جا به غروب رفته و آن را مسجد فضيح ^۴گويند به<ref>میقات حج، ش ۸۷ و ۸۹، بخش ذراع مدینه، ص۱۴۷.</ref>

 

فاى مفتوحه و به سكون ضاد معجمه، به معنى وضوح و ظهور، چنانچه در قاموس گفته كهفضح الصبح؛ أي ظهر و بدأ و ابتدأ.<ref name=":3">میقات حج، ش ۸۷ و ۸۹، بخش ذراع مدینه، ص۱۴۸.</ref>

 

 

این مسجد، در منابع [[شیعه]] و [[سنی]]، به‌عنوان یکی از مساجد ساخته شده در محل نماز خواندن [[حضرت محمد(ص)]] دانسته شده<ref>الکافی، الکلینی، محمد بن یعقوب، 1401ق.، ج4، ص560؛ تاریخ المدینه المنورة، ابن شبّه، عمر بن زید، ج1، ص69.</ref> و نزد شیعه این باور وجود داشته که در محل این مسجد، معجزه ردّ شمس به وقوع پیوسته است.<ref>الکافی، الکلینی، محمد بن یعقوب، 1401ق، ج4، ص562.‌</ref>

 

بر پایه روایتی در منابع شیعه، در محل این مسجد، حضرت محمد(ص) در حالی که سر خود را روی دامن امام علی(ع) گذاشته بود خوابید. امام علی(ع) نماز عصر خود را نخوانده بود، با این همه، نخواست پیامبر(ص)‌ را بیدار کند؛‌ تا اینکه وقت نماز گذشت و نماز عصر او قضا شد. پیامبر(ص) پس از بیدار شدن از خداوند خواست آفتاب را برگرداند. پس آفتاب برگشت و امام علی(ع) نماز عصر خود را خواند.<ref>بحار الانوار، ج۴۱، ص۱۸۲، باب۱۰۹، حدیث۱۹؛ قصص راوندی، ص۲۹۰، فصل۶، حدیث۳۵۹.</ref>

 

 

جمال‌الدین مطری (م.741ق)، اشاره کرده است که در زمان وی، مسجد فضیخ به نام «مسجد الشمس» شهرت داشته است.<ref>التعریف بما انست الهجره من معالم دار الهجرة، المطری، محمد بن احمد، 1426ق، ص134.</ref> اگرچه او وجه این شهرت را بیان نکرده، ولی از اشاره فیروزآبادی می‌توان دریافت که علت شهرت آن به این نام، باور واقع شدن معجزه ردّ شمس در محل این مسجد بوده است. با این همه، او در وقوع این معجزه در محل مسجد فضیخ تردید کرده و محل آن را در [[منطقه صهباء]] در [[خیبر]] دانسته است.<ref>وفاء الوفا باخبار دار المصطفی، السمهودی، علی بن عبدالله، 1422ق، ج3، ص171.</ref>‌

 

همچنین از سوی دیگر، [[حسین‌ بن حمدان خصیبی]] (م.334ق) پس از نقل روایتی مبنی بر اینکه در محل وقوع معجزه ردّ شمس مسجدی ساخته شد، محل این مسجد را در زمان خود یعنی سال 273ق. زمین پست و همواری در غرب مدینه تعیین کرده و آن را زیارتگاه مشهوری دانسته‌که همواره بازسازی می‌شود و به محل ردّ شمس برای علی(ع) شهرت دارد و گفته است که او خود این مسجد را دیده و در آن نماز خوانده است.<ref>الهدایه الکبری، الخصیبی، حسین بن حمدان، 1423ق/2002م، ص121-‌ 120.</ref>‌

 

 

در انتهاى شارع على ابن ابى‌طالب عليه السلام وارد يكى از خيابان‌هاى فرعى شديم و پس از گذار از چند كوچه پس كوچه، از ميان نخلستان‌ها به مسجد فَضيخ رسيديم. از مسجد فضيخ بيشتر با نام مسجد ردّالشمس ياد مى كنند و تصور مى‌كنند نام ديگر مسجد فضيخ ردّالشمس است.<ref>صفا در صفا، ص۸۱.</ref>

==مستحبات==

محمدباقر مجلسی عالم [[شیعه|شیعی]]، نماز خواندن در مسجدهای [[مدینه]] از جمله مسجد فضیح را سنت دانسته است.<ref>بیست و پنج رساله فارسی، ص۵۰۵.</ref>

بر پایه گزارشی حدود سال ۱۳۲۱ق.<ref>هدیة الزائرین، مقدمه مصحح، ص۹.</ref> این مسجد، طولانى است، تقريباً بيست زرع طول دارد و قدرى از آن مسجد را به چوب خرما پوشانيده‌اند.<ref name=":1" />

بر پایه گزارشی در سال ۱۳۷۵ش.<ref>صفا در صفا، پیش‌گفتار، ص۱۱.</ref> بر بالاى درِ مسجد، كتيبۀ كوچكى نصب است كه بر روى آن «مسجد فضيخ» نگاشته شده و نامى از ردّ الشمس نيست.<ref>صفا در صفا، ص۸۱.</ref>

بر پایه گزارشی در حدود سال ۱۳۰۷ق.<ref name=":2" /> اما طول مسجد شمس يازده گز و عرضش نيز يازده گز است.<ref name=":3" />

مسجد «[[مسجد بنوقریظه|بنوقُریظه]]»، از دیگر مساجد تاریخی مدینه، که آن نیز مانند مسجد فضیح در منطقه شرق [[مسجد قبا]]، نزدیک [[مشربه ام‌ابراهیم]] قرار دارد، به اشتباه به مسجد فضیخ شهرت یافته است.<ref name=":0">آثار اسلامی مکه و مدینه، جعفریان، رسول، 1390ش، ص301-299.</ref>‌

 

امروزه ساختمان مسجد فضیخ از بین رفته؛ ولی زمینی که مسجد در آن قرار داشته، درون یک چهاردیواری بدونِ در باقی مانده است.<ref name=":0" />  

 

{{برگرفتگی

|پس از لینک = بخش «اماکن منسوب به امام علی(ع) در حجاز»، ص86-88 و [http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/471 کتاب مصباح الحرمین] عبدالجبار شکوئی، تصحیح جواد طباطبایی، ص۴۴۸ و

'''آثار اسلامی مکه و مدینه'''، رسول جعفریان، تهران، مشعر، چاپ 14، 1390ش. (ویرایش جدید).

 

'''بحار الانوار'''، محمّد باقر بن محمّد تقى مجلسى، بيروت، مؤسّسة الوفاء، ١۴٠۴ ق.

 

'''بیست و پنج رساله فارسی'''، محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، گردآورنده محمود بن شهاب‌الدین مرعشی، تحقیق مهدی رجایی، قم، کتابخانه حضرت آیت‌الله مرعشی نجفی، 1412ق. (1370ش).

 

'''تاریخ المدینه المنورة'''، ابن شبّه، عمر بن زید، تحقیق  فهیم محمد شلتوت، بی‌تا، بی‌جا، بی‌نا.

 

'''التعریف بما انست الهجره من معالم دار الهجرة'''، المطری، محمد بن احمد، تحقیق سلیمان الرحیلی، الریاض، داره الملک عبدالعزیز، 1426ق. (2005م).

 

'''صفا در صفا'''، منصور گتمیری، تهران، مشعر، ۱۳۸۵ش.

 

'''قصص الانبياء'''، قطب الدين راوندى (م.۵٧٣ق)، مشهد، بنياد پژوهش‌هاى آستان قدس، ١۴٠٩ق.

 

'''الکافی'''، الکلینی، محمد بن یعقوب، بیروت، دار صعب و دار التعارف، 1401ق.

 

'''لسان العرب'''، محمد بن مکرم (ابن منظور)، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۴ق. (۱۹۹۴م).

 

'''مجمع البحرین'''، فخرالدین بن محمد طریحی، احمد حسینی اشکوری، تهرا، مکتبة المرتضویة، ۱۳۷۵ش.

 

'''المحیط فی اللغة'''، اسماعیل بن عباد صاحب بن عباد، تحقیق محدحسن آل یاسین، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۱۴ق. (۱۹۹۴م).

 

'''وفاء الوفا باخبار دار المصطفی'''، السمهودی، علی بن عبدالله، تحقیق قاسم السامرائی، مؤسسه الفرقان للتراث الاسلامی، 1422ق. (2001م).  

 

'''الهدایه الکبری'''، حسین بن حمدان الخصیبی، بیروت، مؤسسه البلاغ، 1423ق. (2002م).

 

'''هدیة الزائرین'''، هادی بن محمدامین تهرانی نجفی، تصحیح سیدمحمد (عارف) موسوی نژاد، تهران، مشعر، ۱۳۹۳ش.