خیبر: تفاوت میان نسخه‌ها

'''خیبر''' نام منطقه‌ای در شمال [[مدینه]] است که در زمان [[حضرت محمد (ص)|پیامبر(ص)]] محل سکونت یهودیان بود. در این منطقه [[غزوه خیبر]] رخ داد که منجر به پیروزی پیامبر بر یهودیان آنجا شد. در این منطقه قلعه‌های زیادی وجود داشت که در تعداد آن بین شش، هفت و هشت اختلاف است. قلعه قَموص مشهور به [[قلعه خیبر]] بزرگترین قلعه آن منطقه بود که در غزوه خیبر به دست امام علی(ع) فتح شد.

== معرفی ==

خیبر منطقه‌ای حاصل‌خیز در شمال [[مدینه]] است که در عصر پیامبر(ص) و پیش از آن از مراکز یهودی‌نشین حجاز بود.<ref>آثار البلاد و اخبار العباد،‌ ص۹۲؛ «خیبر، غزوه»، دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۷، ص۶۷۴.</ref> درباره سابقه و علت حضور یهودیان در این منطقه مطالب گوناگونی گفته شده است و تعیین زمان مهاجرت یهودیان به این منطقه را دشوار دانسته‌اند.<ref>ناجی، «خیبر، غزوه»، ج۱۶، ذیل مدخل.</ref> برخی گزارش‌ها، کوچ آنان را به زمان [[حضرت موسی]] برگردانده‌اند<ref>الاغانی، ج۲۲، ص۱۱۱ و ص۱۱۴.</ref> و برخی گفته‌اند که آنان در زمان بُختُنَصّر (حک: ۶۰۵–۵۶۲ق م)، شاه بابل به خیبر کوچ کرده‌اند.<ref>فتوح البلدان، ج۱، ص۱۶؛ تاریخ الطبری، ج۱، ص۳۸۳.</ref> از این رو گفته شده که ورود آنان به یثرب و خیبر جنبه افسانه‌ای یافته است.<ref>محمد و الیهود، ص۶۰.</ref>

[[غزوه خیبر]] و برخی سَریه‌ها در منطقه خیبر اتفاق افتاد.<ref>السیرة النبویه، ج۲، ص۶۱۸؛ المغازی، ج۱، ص۳۹۱ و ص۳۹۲، ج۲، ص۵۶۶.</ref> از نظر اقتصادی و به دلیل قرار گرفتن در مسیر تجاری، خیبر اهمیت کشاورزی و بازرگانی داشت.<ref>«خیبر، غزوه»، دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۷،</ref> خرمای خیبر زبانزد و مشهور بود.<ref>معجم البلدان، ج۲، ص۱۹۵ و ص۴۱۱.</ref> در اطراف منطقه خیبر نیز یهودیان سکونت داشتند که پس از غزوه خیبر، با مسلمانان صلح کردند. از آن جمله [[فدک]]، روستایی در شمال شرق خیبر، بود که فاصله آن را تا مدینه شش شب گفته‌اند.<ref>الطبقات الکبری، ج۲، ص۶۹.</ref> یهودیان خیبر با این مناطق ارتباط داشتند و با برخی قبایل هم‌پیمان بودند.<ref>المغازی، ج۲، ص۶۳۹ و ص۴۴۰.</ref> گزارشی هم از تعامل اهالی خیبر با مشرکان مکه وجود دارد که مربوط به [[غزوه احزاب|جنگ احزاب]] است. در این واقعه جمعی از [[بنی‌نضیر]] از خیبر به مکه رفتند تا قریش را به انتقام اخراجشان از مدینه، به جنگ با مسلمانان وادار کنند.<ref>السیرة النبویه، ج۲، ص۲۱۴.</ref>  

در سده‌های نخست هجری، ناحیه خیبر از توابع مدینه و جزء منطقه [[حجاز]] به شمار می‌رفت و با مدینه هشت منزل و به قولی سه روز راه فاصله داشت.<ref>ناجی، محمدرضا، «خیبر، غزوه»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۰ش، ج۱۶، ذیل مدخل.</ref> خیبر پس از صدر اسلام چندان شهرتی نداشت و در منابع از آن کمتر یاد شده است.<ref>«خیبر، غزوه»، دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۷،</ref>

منطقة خیبر امروزه نام یکی از استان‌های [[عربستان]] در ۱۶۵ کیلومتری شمالِ مدینه در جاده منتهی به شام (جاده تَبوک) واقع و مرکز آن شهر الشُّرَیْف است.<ref>المعالم الاثیره، ص۱۰۹؛ ناجی، «خیبر، غزوه»، ج۱۶، ذیل مدخل.</ref> این منطقه در عصر حاضر، استانی کوهستانی با سنگ‌های سیاه (حرّه) است که حدود ۵۰ روستا با حدود ۵۸۰۰۰ سکنه دارد و محصول اصلی آن خرماست.<ref>خیبر، ص۳۱ و ص۴۲.</ref>

خیبر در زبان عبرانی به معنای قلعه بوده است و این ناحیه را به دلیل وجود چند قلعه، خَیابِر (خیبرها) خوانده‌اند.<ref>نهایة الارب فی معرفة انساب العرب، ص ۲۳۱؛  المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج ۶، ص۵۲۶ و ص۵۲۷؛ معجم البلدان، ج۲، ص۴۰۹ و ص۴۱۰.</ref> شمار قلعه‌های خیبر را به اختلاف، شش،<ref>تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۵۶؛  الاماکن، ج ۱، ص۴۲۰</ref> هفت<ref>معجم البلدان، ج۲، ص۴۰۹.</ref> و هشت نوشته‌اند.<ref>تاریخ پیامبر اسلام، ص۵۰۲ و ص۵۰۳.</ref> اختلاف در تعداد قلعه‌ها در بعضی منابع از آن روست که برخی قلعه‌ها مشتمل بر دژهای کوچک‌تری درون خود بوده‌اند.<ref>المغازی،  ج ۲، ص ۶۴۸، ص۶۵۸، ص۶۶۶ و ص۶۶۸. </ref> منطقه خیبر از سه بخش نَطات، شِقّ و کتیبه تشکیل شده بود که با یکدیگر فاصله اندکی داشتند. قلعه‌های صَعب بن معاذ، ناعم و زبیر در بخش نَطات قرار داشتند. بخش شِقّ دو قلعه اُبی و نِزار را در بر می‌گرفت و بخش کتیبه، شامل قلعه‌های قَمُوص، وَطیح و سُلالِم می‌گردید<ref>الطبقات الکبری، ج۲، ص۸۱.</ref> آثاری از قلعه‌های قدیم هنوز در منطقه باقی است.<ref>خیبر، ص۳۷.</ref>

{{اصلی|غزوه خیبر}}غزوه خیبر در سال هفتم هجری اتفاق افتاد.<ref>السیرة النبویه، ج۲، ص۳۴۱</ref> پیامبر(ص) به سبب تهدیدات و توطئه‌های یهودیانِ منطقه خیبر،<ref>تاریخ الطبری، ج۲، ص۲۸۶؛ السیرة النبویه، ج۲، ص۶۱۲</ref> به آنان حمله کرد و طی چند ماه آنجا را فتح کرد.<ref>المغازی، ج۲، ص۶۶۶ و ص۶۷۰.</ref> پس از فتح صلح‌نامه‌ای بین پیامبر و آنان نوشته شد و طی آن مقرر شد که باغ‌های یهودیان در اختیارشان بماند و در مقابل نیمی از محصول سالیانه، از آنِ مسلمانان باشد.<ref>المغازی، ص۶۹۱.</ref>

{{اصلی|قلعه خیبر}}قلعه قَموص، معروف به قلعه خیبر، بزرگترین قلعه از قلعه‌های منطقه خیبر، در نزدیکی [[مدینه]] بود که درِ آن به دست [[امام علی(ع)]] گشوده شد.<ref>معجم ما استعجم من اسماء البلاد والمواضع، بیروت، ص۵۲۲.</ref> امروزه قلعه قموص به نام قلعه مرحب شناخته می‌شود. در دامنه این قلعه، چشمه‌ای به نام [[عین علی (ینبع)|عین علی]] وجود دارد.<ref>مدینه‌شناسی، ج۲، ص۴۱۶.</ref>