هجرت: تفاوت میان نسخه‌ها

'''هجرت''' در [[اسلام]] به خروج از سرزمین کفر به سوی سرزمین ایمان با هدف حفظ دین و در امان ماندن از آزار گفته می‌شود و هم شامل مهاجرت جغرافیایی (مانند هجرت مسلمانان به [[مدینه]]) است و هم به ترک گناه و بازگشت به سوی خدا اطلاق می‌شود. [[قرآن|قرآن کریم]] در آیات متعددی بر لزوم هجرت تأکید کرده و برای مهاجران پاداش اخروی و دنیوی وعده داده است.

هجرت در تاریخ اسلام یادآور هجرت پیامبر اسلام(ص) از [[مکه]] به مدینه است که نقطه عطفی در تاریخ اسلام بود. این هجرت، زمینه‌ساز تشکیل اولین حکومت اسلامی و گسترش اسلام شد و مبدا تاریخ اسلام نیز قرار گرفت. هجرت پیامبر از مکه به مدینه با دور زدن مسیر معمول و پنهان‌شدن در [[غار ثور]] انجام شد. بازگشت کسی که هجرت کرده به شرایط یا سرزمین پیش از هجرت (تَعَرُّب بعد الهجره) در اسلام نهی شده و گناه است.

واژه هجرت، اسم مصدر و از ریشه هجر به معنای ترک ( ضد وصل )، دور شدن و جدا شدن ،قطع رابطه و فاصله گرفتن از چیزی یا کسی است<ref>لسان العرب، ج5ص250</ref>. گفته شده در اصل این لغت در زبان عربی به معنای ترک بادیه نشینی و ورود به شهر است.<ref>[https://noorlib.ir/book/view/2090/%D9%84%D8%B3%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A8?volumeNumber=5&pageNumber=251&viewType=pdf لسان العرب، ج۵، 251]</ref> و در اصطلاح اسلامی، خروج از دار الکفر به سوی دار الایمان یا دار الخوف به سوی دار الامن، به منظور حفظ دین و داشتن آزادی عمل بیشتر در انجام فرایض یا در امان ماندن از آزار و اذیت مشرکین و کفار است<ref>التاریخ القویم،ج1ص433</ref>.

[[قرآن کریم]] در آیات متعددی بر اهمیت هجرت در راه خدا تأکید کرده است. در آیه ۲۱۸ سوره بقره، مؤمنان مهاجر و مجاهد، امیدوار به رحمت و آمرزش الهی معرفی شده‌اند.<ref>الامثل، ج۲، ص108</ref> آیات ۹۷ و ۱۰۰ سوره نساء، سرنوشت تلخ کسانی را که با وجود توانایی، از هجرت خودداری کرده‌اند، بیان می‌کند و وعده پاداش اخروی و گسترش رزق و روزی را به مهاجران می‌دهد.<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1924?volumeNumber=3&pageNumber=403&viewType=pdf الامثل، ج۳، 403 و ص408]</ref> آیه ۷۲ سوره انفال، مهاجران و انصار را اولیای یکدیگر می‌داند و دوستی با کسانی که هجرت نکرده‌اند را تا زمانی که هجرت نکنند، بی‌فایده می‌خواند.<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1924?volumeNumber=5&pageNumber=504&viewType=pdf الامثل، ج۵،‌ص 504]</ref> همچنین در آیه ۵۶ سوره عنکبوت، با اشاره به وسعت زمین خداوند، بر لزوم هجرت از محیطی که معصیت خدا در آن فراوان است، تأکید شده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1924?volumeNumber=12&pageNumber=438&viewType=pdf الامثل،ج۱۲، ص438]</ref>. در این آیات ایمان، زیربنای هجرت دانسته شده است. همچنین هجرت با جهاد ارزش برابر دارد و دارای آثار و برکات فراوان اخروی و دنیوی دانسته شده است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1722851/%D9%88%D8%A7%DA%A9%D8%A7%D9%88%DB%8C-%D9%85%D9%81%D9%87%D9%88%D9%85-%D9%87%D8%AC%D8%B1%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%B1%DB%8C%D9%85-%D8%A8%D8%B1-%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D9%87-%D8%AA%D8%AD%D9%84%DB%8C%D9%84-%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%B7-%D9%87%D9%85%D9%86%D8%B4%DB%8C%D9%86%DB%8C «واکاوی مفهوم هجرت در قرآن کریم بر پایه تحلیل روابط همنشینی»، ص 76-77]</ref>

مسلمانان در آغاز اسلام، به دلیل فشار و آزار مشرکان مکه، دو هجرت مهم را تجربه کردند. نخستین [[هجرت به حبشه]] صورت گرفت. برخی هجرت به حبشه را در دو نوبت می‌دانند به این معنا که در سال پنجم مسلمانان به حبشه هجرت کردند، سپس بازگشتند و پس از آن مجددا به حبشه رفتند.<ref>مهاجرت به حبشه، ص36</ref>

هجرت دوم به مدینه بود که نقطه عطفی در تاریخ اسلام محسوب می‌شود، با دعوت مردم یثرب (مدینه) از پیامبر(ص) آغاز شد و منجر به تشکیل اولین حکومت اسلامی و ایجاد جامعه‌ای مستقل برای مسلمانان شد.{{نیازمند منبع|date=سپتامبر ۲۰۲۵}}

پس از افزایش فشارهای مکیان بر مسلمانان و [[بیعت عقبه اول]] (سال 12 بعثت) و [[بیعت عقبه دوم]] (سال 13 بعثت) که گروهی از مردم [[مدینه]] به اسلام گرویدند و به دفاع از [[حضرت محمد (ص)|پیامبر اسلام(ص)]] و مسلمانان متعهد شدند<ref>السیره النبویه،ج1ص480؛ سبل الهدی،ج3ص231.</ref>. پیامبر(ص) تصمیم به مهاجرت مسلمانان از مکه به مدینه گرفت و مهاجرت مسلمانان به مکه آغاز شد. در سه ماه اول سال 14 بعثت مسلمانان دسته دسته به مدینه رفتند و میان قبایل مدنی سکونت گزیدند.<ref>تاریخ پیامبر اسلام، آیتی، ص212

</ref> این مسلمانان به [[مهاجر|مهاجران]] مشهور شدند و مسلمانان مدینه لقب [[انصار]] گرفتند.

« تَعَرُّب بعد الهجره » (یعنی بازگشت فردی که مهاجرت کرده به بادیه) در احادیثی از پیامبر نهی شده<ref>سیره رسول خدا،ص423</ref> و از گناهان بزرگ دانسته شده است.<ref>گناهان کبیره، ج2 ص23</ref> بدین معنا که انسان پس از قبول دین و یا حفظ دین و هجرت به مکان مناسب، باز به مکان اول بازگردد یا به مکان دیگری برود که دینش در معرض خطر قرار گیرد. همچنین گفته شده این عبارت به معنای بازگشت به جهالت و نادانی است.<ref>منتخب میزان الحکمه، ص521، ح6347 و6346</ref> در دیدگاهی شیعی از [[امام صادق(ع)]] مُتَعَرِّب بعدَ الهجره کسی است که بعد از معرفت نسبت به ولایت [[اهل بیت|اهل بیت (ع)]] از ایشان دست بکشد.<ref>1-     منتخب میزان الحکمه، ح6348.</ref> [[امام علی(ع)|امام علی (ع)]] نیز در یکی از خطبه‌های نهج البلاغه در مذمت مردم کوفه می‌فرماید: «صِرتُم بعد الهجره اعرابیا»  شما پس از هجرت، اعرابی ( بادیه نشین ) شده‌اید.<ref>نهج البلاغه، خطبه192 ص282</ref>

اعراب قبل از اسلام [[عام الفیل]] (یعنی ۴۰ سال قبل از بعثت پیامبر اسلام)  را آغاز تاریخ خود قرار داده بودند. در سال ۱۶ یا ۱۷ هجرت، در زمان خلافت عمر بن خطاب، تاریخ هجرت پیامبر از مکه به مدینه به عنوان مبداء تاریخ گذاری مسلمانان تعیین شد.<ref>تاریخ الطبری، ج2ص391 و ج4 ص39.</ref> برخی گفته‌اند خود رسول خدا(ص) دستور تعیین تاریخ را از هجرت داده‌ بودند.<ref>الصحیح من سیره النبی،ج 5 ص69-36؛ </ref>

* التاریخ القویم لمکه و بیت الله الکریم ، کردی محمد طاهر (م۱۴۰۰ق)،  بیروت ،دار خضر،  

۱۴۲۰ ؛  

* سبل الهدی و الرشاد فی سیره خیر العباد، صالحی شامی محمد بن یوسف (م۹۴۲ ق )، تحقیق عادل احمد عبدالموجود و ...، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴؛