مسجد الرایه (مدینه): تفاوت میان نسخه‌ها
A sharefat (بحث | مشارکتها) |
(←نام‌ها) |
||
| (۱۰۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۱۰ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ | {{اشتباه نشود|مسجد الرایه (مکه)}} | ||
'''مسجد | {{جعبه اطلاعات بنا | ||
| عنوان = مسجد ذباب | |||
| تصویر = مسجد ذباب فعلی.jpeg | |||
| اندازه تصویر = | |||
| پیوند تصویر = | |||
| توضیح تصویر = | |||
| نام‌های دیگر =مسجد قرین * مسجد الرایه | |||
| مکان = [[عربستان]] * [[مدینه]] * در نزدیکی [[کوه سلع]] بر فراز جبل ذباب | |||
| کاربری = مسجد | |||
| بزرگداشت نزد = مسلمانان | |||
| وابسته به دین/مذهب = اسلام | |||
| باورها = نماز خواندن پیامبر(ص) در محدوده این مسجد | |||
| آیین‌ها = اقامه نماز جماعت | |||
| زمان پایه‌گذاری = عصر نبوی | |||
| بنیانگذار = | |||
| رویدادها = تخریب خانه‌های اطراف مسجد در اواخر 2023میلادی | |||
| بازسازی‌ها = آخرین بازسازی سال 2022 میلادی | |||
| ویژگی‌های تاریخی = محل اسکان پیامبر(ص) پیش از شروع غزوه خندق | |||
| مساحت = | |||
| طول = | |||
| عرض = | |||
| ارتفاع = | |||
| وضعیت بنا = موجود | |||
| گنجایش = 100 نفر | |||
| امکانات = | |||
| بخش‌های بنا = محراب و مصلی | |||
| ویژگی‌ها = مکان خیمه [[پیامبر اسلام(ص)]] و خواندن نماز در هنگام کندن خندق در جریان [[جنگ احزاب]] | |||
| عرض جغرافیایی = 24.480274 | |||
| طول جغرافیایی = 39.603538 | |||
| توضیح نقشه = | |||
}} | |||
'''مسجد الرایَة''' (مسجد پرچم)، که به نام‌های مسجد ذُباب و مسجد قرین هم نامیده می‌شود؛ مسجدی است در شمال [[مدینه|شهر مدینه]] و بر فراز [[کوه الرایه|کوه ذباب]]. | |||
در | در جریان [[جنگ احزاب]]، بر بالای کوه ذباب خیمه‌ای برای [[حضرت محمد (ص)|پیامبر(ص)]] برپا شده بود و ایشان در آنجا نماز می‌خواند و بعدها مسلمانان برای بزرگداشت این مکان، مسجد الرایه را ساختند. | ||
==موقعیت مکانی== | |||
==موقعیت | مسجد ذباب، در شمال غرب [[مسجد النبی|مسجد نبوی]]<ref name=":1">[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده:مساجد_الاثریه.pdf&page=79 مساجد الاثریه، ص80]</ref> و بر فراز کوه کوچک ذباب، در سمت راست خیابان عثمان بن عفان واقع شده است.<ref name=":2">معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، جزء ۴، مجلد۲، ص 160و164</ref> این کوه در شرق [[کوه سلع|کوه سَلْع]] و در نزدیکی [[ثنیة الوداع]] قرار دارد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aالرحله_العیاشیه،_ج_1.pdf&page=396 الرحله عیاشی، ج1، ص396]</ref> | ||
[[ | ===وضعیت فعلی=== | ||
ورودی مسجد الرایه از طرف قبله و جنوب می‌باشد.<ref>معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، جزء۴، مجلد۲، ص168</ref>مسجد ظاهری ساده داشته و مأذنه و آیات برجسته یا نقوشی در داخل و خارج خود ندارد.<ref>معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، جزء۴، مجلد۲، ص172</ref> | |||
در | در اواخر سال 2022 میلادی مسجد بازسازی شده ظاهر آن از حالت سفید رنگ به حالت سنگی سبک قدیمی بازگشته است و در اواخر سال 2023 خانه‌های اطراف مسجد تخریب شده است.<ref>[https://www.spa.gov.sa/N2064796 وبسایت «وکالة الانباء السعودیه»]</ref> | ||
== پیشینه == | |||
در جریان [[جنگ احزاب]] (سال پنجم هجرت) و هنگام کندن خندق به دور مدینه، برای رفع خستگی و نظارت بر کارهای حفاری خندق در این مکان خیمه‌ای برای پیامبر(ص) برپا شده بود و پیامبر(ص) در آنجا نماز می‌خواند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده:وفاء_الوفاء_سمهودی_ج۳.pdf&page=201 وفاء الوفا، ج۳، ص 201]</ref> | |||
==نام‌ها== | |||
==پانویس== | گویا سببِ نام‌گذاری این مسجد به مسجد الرایة (مسجد پرچم)، آن است که پرچمی در [[واقعه حره]] (63هجری) در این مکان برافراشته بود.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده:وفاء_الوفاء_سمهودی_ج۳.pdf&page=204 وفاء الوفا، ج3، ص204]</ref> همچنین ممکن است این نام به علت قرار گرفتن پرچم اسلام بر روی این کوه در [[غزوه خندق]] باشد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aالدر_الثمین_فی_معالم_دار_الرسول_الامین.pdf&page=171 الدر الثمین فی معالم دار الرسول الامین، ص71]</ref> | ||
همچنین گفته‌اند ذُباب نام مردی بود که [[مروان بن حکم]] او را بر بالای این مسجد به دار آویخت..<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%B4%D8%A8%D9%87.pdf&page=62 تاریخ مدینه ابن شبه، ص62]</ref>نام دیگر آن، «مسجد قرین»<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده:مساجد_الاثریه.pdf&page=80 مساجد الاثریة، ص80]</ref> است. | |||
== تاریخچه بنا == | |||
بنابر شواهدی مسجد الرایه نخستین بار زمان امارت [[عمر بن عبدالعزیز]] بر [[مدینه]] ساخته شده است.<ref>نک: [https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده:وفاء_الوفاء_سمهودی_ج۳.pdf&page=201 وفاء الوفا، ج۳، ۲۰۲]</ref> ساختمان مسجد در دوره‌ای پیش از قرن 9 هجری مخروبه شده بود و در حدود 845ق توسط امیر جانبک النیروزی تجدید بنا شد.<ref name=":0">[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aآثار_مدینه_المنوره.pdf&page=129 آثار المدینة المنورة، ص129]</ref> | |||
همچنین برخی تاریخ‌نگاران عربستانی، این مسجد را در زمان‌های مختلف دیده و توصیف کرده‌اند. | |||
[[عبدالقدوس انصاری]] (درگذشت: 1403ق)، این مسجد را در پایان سده چهاردهم قمری دیده و طول و عرض بنا 4 متر و ارتفاع آن 6 متر دانسته و معتقد است که بنای سنگی مسجد شبیه بنای آن در قرن نهم بوده است.<ref name=":0" /> شَنقیطی (درگذشت: ۱۳۹۳ق) نیز این مسجد را در سال 1405 بنایی با سنگ‌های سبک قدیمی توصیف کرده است. به گفته او مسجد فقط دارای اتاق اصلی و حیاطی بدون درب بوده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده:الدر_الثمین_فی_معالم_دار_الرسول_الامین.pdf&page=172 الدر الثمین فی معالم دار الرسول الامین، ص172]</ref> | |||
[[الیاس عبدالغنی]] در مساجد الاثریه، داخل و خارج بنا را در 1418ق گچ‌کاری شده و دارای مصلی مسقفی که فضای مسجد را بزرگتر کرده است، توصیف نموده که نمازهای پنج گانه هم در آن دایر است.<ref name=":1" /> | |||
[[عبدالعزیز کعکی|کعکی]] پژوهشگر معاصر مدینه در کتابش که در سال ۲۰۱۱ منتشر شده اطلاع می‌دهد که مسجد همچنان به همان شکلی است که انصاری توصیف کرده است. با این حال کعکی از بازسازی مسجد در دوران [[آل سعود]] خبر داده است.<ref>معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، جزء ۴، مجلد۲، ص 166</ref> | |||
== نگارخانه == | |||
==== تصاویر مسجد، در سال 2021 (زمان به وجود آمدن این ظاهر سفیدرنگ مسجد، مشخص نمی‌باشد). ==== | |||
<gallery> | |||
پرونده:مسجد ذباب پیش از بازسازی1.jpeg|محیط بیرونی مسجد با دیوارهای سفید و رنگ بندی سفید | |||
پرونده:مسجد ذباب پیش از بازسازی2.jpeg|تصویر محیط داخلی مسجد + محدوده محراب | |||
پرونده:مسجد ذباب پیش از بازسازی5.png|بخش عمومی مصلای مسجد که به بخش اصلی ملحق شده | |||
پرونده:مسجد ذباب پیش از بازسازی3.jpeg|نمای خارجی مسجد به پیوست خانه‌های اطراف و معبر عمومی | |||
پرونده:مسجد ذباب پیش از بازسازی4.png|محدوده اصلی و قدیمی مسجد با طول و عرض حدودا 4متر+ نمایی از سقف | |||
</gallery> | |||
==== تصاویر مسجد، پس از بازسازی سال 2022 ==== | |||
<gallery> | |||
پرونده:ذباب بعد بازسازی1.png|ورودی مسجد | |||
پرونده:ذباب بعد بازسازی2.png|بازگشت ظاهر دیوارها و طاقهای مسجد به چهره پیشین و کهن خود | |||
پرونده:ذباب بعد بازسازی3.png|فضای عمومی مسجد | |||
پرونده:ذباب بعد بازسازی4.png|حضور نمازگزاران در مسجد | |||
پرونده:ذباب بعد بازسازی5.png|نمایی از محراب و بخش اصلی قدیمی مسجد | |||
</gallery> | |||
==== تصاویر سال 2024، پس از تخریب خانه‌های اطراف مسجد ==== | |||
<gallery> | |||
پرونده:2024.png|alt=|تصاویر از دور محدوده مسجد هنگام عملیات شهردرای مدینه | |||
پرونده:2024-1.png|alt=|دیوار پشتی مسجد در میانه عملیات شهرداری | |||
پرونده:2024-3.png|alt=|نمای مسجد پس از تخریب خانه‌های اطراف | |||
پرونده:2024-2.png|alt=|نمای دور مسجد پس از عملیات بهسازی که فقط ساختمان مسجد باقی مانده است | |||
پرونده:2024-4.png|alt=|تصویر کنونی مسجد پس از تسطیح زمین‌های اطراف | |||
</gallery> | |||
==== تصاویر قدیمی ساختمان مسجد ==== | |||
<gallery> | |||
پرونده:1403-02-20 17 30 11-المعالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ الجزء الرابع المجلد الثانی.pdf - P.png|alt= | |||
پرونده:1403-02-20 18 33 04-المعالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ الجزء الرابع المجلد الثانی.pdf - P.png|alt= | |||
پرونده:1403-02-23 17 03 47-پرونده مساجد الاثریه.pdf - ویکی حج.png|alt= | |||
پرونده:1403-02-20 18 32 46-المعالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ الجزء الرابع المجلد الثانی.pdf - P.png|alt= | |||
پرونده:1403-02-31 17 10 49-تاریخ معالم المدینة المنورة قدیما و حدیثا - صفحه 184.png|alt= | |||
</gallery> | |||
== پانویس == | |||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع == | ==منابع == | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
*'''الدر الثمین فی معالم دار الرسول الامین'''، غالی محمدامین الشنقیطی، جده، دارالقبلة، ١٩٩٢. | |||
*'''المجموعة المصورة لاشهر المعالم المدینة المنورة'''، عبدالعزیز الکعکی، مدینه، ١٩٩٩ م. | |||
*'''معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ'''، عبدالعزیز کعکی، مدینه، ناشر:مولف، ۲۰۱۱م. | |||
*'''آثار المدینة المنورة'''، عبدالقدوس الانصاری، المکتبة السلفیة بالمدینة المنورة، الطبعة الثالثة، 1393هجری. | |||
*'''مساجد الاثریه'''، محمد الیاس عبدالغنی1418ه، مطابع الرشید بالمدینة المنورة، الطبعة الثانیة، 1419ه. | |||
*'''وفاء الوفا باخبار دار المصطفی'''، علی بن عبدالله السمهودی، تحقیق قاسم السامرائی، لندن، موسسه الفرقان للتراث الاسلامی، ۲۰۰۱م. | |||
*'''تاریخ مدینه منوره'''، عمر بن شبه نمیری، . | |||
*'''الرحلة العیاشیة'''، ابوسالم عبدالله بن محمد عیاشی، دارالسویدی للنشر و التوزیع، طبعة الاولی، 2006. | |||
*'''تاریخ معالم المدینة المنورة قدیما و حدیثا'''، خیاری، احمد یاسین احمد. ۱۴۱۹. ۱ج. ریاض عربستان: المملکة العربیة السعودیة. الأمانة العامة للإحتفال بمرور مائة عام علی تأسیس المملکة. | |||
*'''وبسایت «وکالة الانباء السعودیه»'''{{پایان}} | |||
{{مساجد}} | |||
[[Category:مکان‌های تاریخی مدینه]] | |||
[[Category:مکان‌های منتسب به پیامبر اسلام(ص)]] | |||
[[Category:مسجدهای مرتبط با جنگ احزاب]] | |||
[[Category:مسجدهای مدینه]] | |||
[[رده:مکان‌های تاریخی مدینه]] | |||
[[رده:مکان‌های منتسب به پیامبر اسلام(ص)]] | |||
[[رده:مسجدهای مرتبط با جنگ احزاب]] | |||
[[رده:مسجدهای مدینه]] | |||
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]] | |||
[[ | [[ar:مسجد الراية (المدينة)]] | ||
[[ | [[en:Al-Rayah Mosque (Medina)]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۹ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۴۹
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| نام‌های دیگر | مسجد قرین * مسجد الرایه |
| مکان | عربستان * مدینه * در نزدیکی کوه سلع بر فراز جبل ذباب |
| کاربری | مسجد |
| جنبه دینی | |
| بزرگداشت نزد | مسلمانان |
| وابسته به دین/مذهب | اسلام |
| باورها | نماز خواندن پیامبر(ص) در محدوده این مسجد |
| آیین‌ها | اقامه نماز جماعت |
| تاریخ بنا | |
| زمان پایه‌گذاری | عصر نبوی |
| رویدادها | تخریب خانه‌های اطراف مسجد در اواخر 2023میلادی |
| بازسازی‌ها | آخرین بازسازی سال 2022 میلادی |
| ویژگی‌های تاریخی | محل اسکان پیامبر(ص) پیش از شروع غزوه خندق |
| وضعیت فعلی | |
| وضعیت بنا | موجود |
| گنجایش | 100 نفر |
| بخش‌های بنا | محراب و مصلی |
| ویژگی‌ها | مکان خیمه پیامبر اسلام(ص) و خواندن نماز در هنگام کندن خندق در جریان جنگ احزاب |
|
| |
مسجد الرایَة (مسجد پرچم)، که به نام‌های مسجد ذُباب و مسجد قرین هم نامیده می‌شود؛ مسجدی است در شمال شهر مدینه و بر فراز کوه ذباب.
در جریان جنگ احزاب، بر بالای کوه ذباب خیمه‌ای برای پیامبر(ص) برپا شده بود و ایشان در آنجا نماز می‌خواند و بعدها مسلمانان برای بزرگداشت این مکان، مسجد الرایه را ساختند.
موقعیت مکانی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مسجد ذباب، در شمال غرب مسجد نبوی[۱] و بر فراز کوه کوچک ذباب، در سمت راست خیابان عثمان بن عفان واقع شده است.[۲] این کوه در شرق کوه سَلْع و در نزدیکی ثنیة الوداع قرار دارد.[۳]
وضعیت فعلی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
ورودی مسجد الرایه از طرف قبله و جنوب می‌باشد.[۴]مسجد ظاهری ساده داشته و مأذنه و آیات برجسته یا نقوشی در داخل و خارج خود ندارد.[۵]
در اواخر سال 2022 میلادی مسجد بازسازی شده ظاهر آن از حالت سفید رنگ به حالت سنگی سبک قدیمی بازگشته است و در اواخر سال 2023 خانه‌های اطراف مسجد تخریب شده است.[۶]
پیشینه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
در جریان جنگ احزاب (سال پنجم هجرت) و هنگام کندن خندق به دور مدینه، برای رفع خستگی و نظارت بر کارهای حفاری خندق در این مکان خیمه‌ای برای پیامبر(ص) برپا شده بود و پیامبر(ص) در آنجا نماز می‌خواند.[۷]
نام‌ها[ویرایش | ویرایش مبدأ]
گویا سببِ نام‌گذاری این مسجد به مسجد الرایة (مسجد پرچم)، آن است که پرچمی در واقعه حره (63هجری) در این مکان برافراشته بود.[۸] همچنین ممکن است این نام به علت قرار گرفتن پرچم اسلام بر روی این کوه در غزوه خندق باشد.[۹]
همچنین گفته‌اند ذُباب نام مردی بود که مروان بن حکم او را بر بالای این مسجد به دار آویخت..[۱۰]نام دیگر آن، «مسجد قرین»[۱۱] است.
تاریخچه بنا[ویرایش | ویرایش مبدأ]
بنابر شواهدی مسجد الرایه نخستین بار زمان امارت عمر بن عبدالعزیز بر مدینه ساخته شده است.[۱۲] ساختمان مسجد در دوره‌ای پیش از قرن 9 هجری مخروبه شده بود و در حدود 845ق توسط امیر جانبک النیروزی تجدید بنا شد.[۱۳]
همچنین برخی تاریخ‌نگاران عربستانی، این مسجد را در زمان‌های مختلف دیده و توصیف کرده‌اند. عبدالقدوس انصاری (درگذشت: 1403ق)، این مسجد را در پایان سده چهاردهم قمری دیده و طول و عرض بنا 4 متر و ارتفاع آن 6 متر دانسته و معتقد است که بنای سنگی مسجد شبیه بنای آن در قرن نهم بوده است.[۱۳] شَنقیطی (درگذشت: ۱۳۹۳ق) نیز این مسجد را در سال 1405 بنایی با سنگ‌های سبک قدیمی توصیف کرده است. به گفته او مسجد فقط دارای اتاق اصلی و حیاطی بدون درب بوده است.[۱۴]
الیاس عبدالغنی در مساجد الاثریه، داخل و خارج بنا را در 1418ق گچ‌کاری شده و دارای مصلی مسقفی که فضای مسجد را بزرگتر کرده است، توصیف نموده که نمازهای پنج گانه هم در آن دایر است.[۱]
کعکی پژوهشگر معاصر مدینه در کتابش که در سال ۲۰۱۱ منتشر شده اطلاع می‌دهد که مسجد همچنان به همان شکلی است که انصاری توصیف کرده است. با این حال کعکی از بازسازی مسجد در دوران آل سعود خبر داده است.[۱۵]
نگارخانه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
تصاویر مسجد، در سال 2021 (زمان به وجود آمدن این ظاهر سفیدرنگ مسجد، مشخص نمی‌باشد).[ویرایش | ویرایش مبدأ]
-
محیط بیرونی مسجد با دیوارهای سفید و رنگ بندی سفید
-
تصویر محیط داخلی مسجد + محدوده محراب
-
بخش عمومی مصلای مسجد که به بخش اصلی ملحق شده
-
نمای خارجی مسجد به پیوست خانه‌های اطراف و معبر عمومی
-
محدوده اصلی و قدیمی مسجد با طول و عرض حدودا 4متر+ نمایی از سقف
تصاویر مسجد، پس از بازسازی سال 2022[ویرایش | ویرایش مبدأ]
-
ورودی مسجد
-
بازگشت ظاهر دیوارها و طاقهای مسجد به چهره پیشین و کهن خود
-
فضای عمومی مسجد
-
حضور نمازگزاران در مسجد
-
نمایی از محراب و بخش اصلی قدیمی مسجد
تصاویر سال 2024، پس از تخریب خانه‌های اطراف مسجد[ویرایش | ویرایش مبدأ]
-
تصاویر از دور محدوده مسجد هنگام عملیات شهردرای مدینه
-
دیوار پشتی مسجد در میانه عملیات شهرداری
-
نمای مسجد پس از تخریب خانه‌های اطراف
-
نمای دور مسجد پس از عملیات بهسازی که فقط ساختمان مسجد باقی مانده است
-
تصویر کنونی مسجد پس از تسطیح زمین‌های اطراف
تصاویر قدیمی ساختمان مسجد[ویرایش | ویرایش مبدأ]
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ مساجد الاثریه، ص80
- ↑ معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، جزء ۴، مجلد۲، ص 160و164
- ↑ الرحله عیاشی، ج1، ص396
- ↑ معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، جزء۴، مجلد۲، ص168
- ↑ معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، جزء۴، مجلد۲، ص172
- ↑ وبسایت «وکالة الانباء السعودیه»
- ↑ وفاء الوفا، ج۳، ص 201
- ↑ وفاء الوفا، ج3، ص204
- ↑ الدر الثمین فی معالم دار الرسول الامین، ص71
- ↑ تاریخ مدینه ابن شبه، ص62
- ↑ مساجد الاثریة، ص80
- ↑ نک: وفاء الوفا، ج۳، ۲۰۲
- ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ آثار المدینة المنورة، ص129
- ↑ الدر الثمین فی معالم دار الرسول الامین، ص172
- ↑ معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، جزء ۴، مجلد۲، ص 166
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- الدر الثمین فی معالم دار الرسول الامین، غالی محمدامین الشنقیطی، جده، دارالقبلة، ١٩٩٢.
- المجموعة المصورة لاشهر المعالم المدینة المنورة، عبدالعزیز الکعکی، مدینه، ١٩٩٩ م.
- معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، عبدالعزیز کعکی، مدینه، ناشر:مولف، ۲۰۱۱م.
- آثار المدینة المنورة، عبدالقدوس الانصاری، المکتبة السلفیة بالمدینة المنورة، الطبعة الثالثة، 1393هجری.
- مساجد الاثریه، محمد الیاس عبدالغنی1418ه، مطابع الرشید بالمدینة المنورة، الطبعة الثانیة، 1419ه.
- وفاء الوفا باخبار دار المصطفی، علی بن عبدالله السمهودی، تحقیق قاسم السامرائی، لندن، موسسه الفرقان للتراث الاسلامی، ۲۰۰۱م.
- تاریخ مدینه منوره، عمر بن شبه نمیری، .
- الرحلة العیاشیة، ابوسالم عبدالله بن محمد عیاشی، دارالسویدی للنشر و التوزیع، طبعة الاولی، 2006.
- تاریخ معالم المدینة المنورة قدیما و حدیثا، خیاری، احمد یاسین احمد. ۱۴۱۹. ۱ج. ریاض عربستان: المملکة العربیة السعودیة. الأمانة العامة للإحتفال بمرور مائة عام علی تأسیس المملکة.
- وبسایت «وکالة الانباء السعودیه»