التدقیق فی سیر الطریق (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
دیداریویکی‌متن
(ایجاد صفحه خالی)
 
جز (جایگزینی متن - ' (ع)' به '(ع)')
 
(۴۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{جعبه اطلاعات کتاب
| تصویر =سفرنامه سدیدالسلطنه (کتاب).jpg
| نسخه الکترونیکی = [https://literaturelib.com/uploads/books/pdf/%D8%B3%D9%81%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%B3%D8%AF%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D9%87.PDF بخش‌هایی از کتاب]
|نویسنده=م‍ح‍م‍دع‍ل‍ی‌ س‍دی‍دال‍س‍ل‍طن‍ه‌|به تصحیح=اح‍م‍د اق‍ت‍داری‌|موضوع=[[ایران]]، تاریخ، [[قاجاریان]]، سیروسیاحت|زبان=فارسی|ناشر=بهنشر، انتشارات محمود افشار|محل انتشارات=[[تهران]]|وبسایت ناشر=http://mahmoudafshar.ir/|تعداد جلد=۱|قطع=وزیری|تاریخ نشر=۱۳۶۲ و ۱۳۹۳ش.|شابک=۹۷۸-۶۰۰-۵۹۴۲-۳۷-۸|تاریخ نگارش=۱۳۰۸-۱۳۱۶ش}}


'''ال‍ت‍دق‍ی‍ق‌ ف‍ی‌ س‍ی‍ر ال‍طری‍ق‌''' یا '''سفرنامه سدید السلطنه'''، کتابی به زبان فارسی و نوشته محمدعلی سدید السلطنه است. این سفرنامه، گزارش مسافرت نویسنده، بین سال‌های ۱۳۱۴ و ۱۳۱۶ش، از [[تهران]] به [[مشهد (شهر)|مشهد]] و از تهران به [[عتبات عالیات]] و سفر او در سال ۱۳۰۸ش از [[بوشهر]] به تهران است. از ویژگی‌های آن، گزارش دقیق و همراه با جزئیات از حرم [[امامان(ع)]] و امامزادگان، در مسیر سفر است. این کتاب بار نخست، در سال  ۱۳۶۲ش توسط به‌‌نشر چاپ شد.
==نویسنده==
محمدعلی سدید السلطنه م‍ی‍ن‍اب‍ی‌ ب‍ن‍درع‍ب‍اس‍ی‌ (۱۲۵۱-۱۳۲۰ش)،<ref>سفرنامه سدید السلطنه، پیشگفتار، ص چهل و یک؛ [http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/863615 س‍ف‍رن‍ام‍ه‌ س‍دی‍دال‍س‍ل‍طن‍ه‌ ، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.]</ref> معروف به کبابی، اهل [[بوشهر]] و فرزند سرتیپ حاجی احمدخان بوده،<ref>سفرنامه سدید السلطنه، پشگفتار، ص چهل و یک.</ref> در بوشهر به یادگیری زبان، ادبیات و معارف اسلامی پرداخت و پس از تحصیلات، به فعالیت اداری و خدمات دولتی مشغول شد.<ref>[http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1365/1/129 مقاله سفرنامه سدید السلطنه بوشهرى، فصلنامه فرهنگ زیارت، ص۱۲۹.]</ref> او در [[دوره قاجار]] و اوائل [[دوره پهلوی]] مصدر امور دولتی در [[بندرعباس]] و مورد احترام بزرگان بود.<ref>سفرنامه سدید السلطنه، پیشگفتار، ص چهل و دو.</ref> سدیدالسلطنه، اهل پژوهش و نگارش بود و بیش از ۲۰ کتاب نگاشت.<ref>[http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1365/1/129 مقاله سفرنامه سدید السلطنه بوشهرى، فصلنامه فرهنگ زیارت، ص۱۲۹.]</ref> برخی از آثار دیگر او عبارتند از: مشوَش‌نامه،<ref>[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/3731736 مشوش‌نامه، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.][https://literaturelib.com/books/2461/مشوش‌نامه+ مشوش‌نامه، پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات.]</ref> ت‍اری‍خ‌ [[م‍س‍ق‍ط]] و [[ع‍م‍ان‌]]، [[ب‍ح‍ری‍ن‌]] و [[ق‍طر]] و رواب‍ط آن‍ه‍ا ب‍ا [[ای‍ران‌]]<ref>[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/521871 ت‍اری‍خ‌ م‍س‍ق‍ط و ع‍م‍ان‌، ب‍ح‍ری‍ن‌ و ق‍طر و رواب‍ط آن‍ه‍ا ب‍ا ای‍ران‌، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.]</ref> و تاریخ [[بندرعباس]] و [[خلیج‌‌فارس]].<ref>[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/4365041 تاریخ بندرعباس و خلیج‌فارس، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.]</ref>
==ساختار==
کتاب ال‍ت‍دق‍ی‍ق‌ ف‍ی‌ س‍ی‍ر ال‍طری‍ق‌، در ۴ «بخش» تنظیم شده است. نویسنده، قسمت‌های مختلفِ «بخش اول» و « بخش دوم»  را با «دقیقه» نامگذاری کرده است. برای نمونه، بخش اول به «دقیقه اول» تا «دقیقه هفتم» بخش‌بندی شده است.او این شیوه را از «بخش سوم» به بعد ادامه نداده است.<ref>سفرنامه سدیدالسلطنه، فهرست مطالب، ص نوزده-بیست و نه.</ref> بخش‌های اول تا سوم درباره دو سفر زیارتی او  به [[مشهد (شهر)|مشهد]] و [[عتبات عالیات]] و بخش چهارم درباره سفر به [[تهران]] است.<ref>سفرنامه سدید السلطنه، فهرست، ص نوزده-بیست و نه.</ref>
احمد اقتداری مصحح کتاب، بخش پنجم را با ۱۶ پیوست به این کتاب افزوه و در آن یادداشت‌های نویسنده را از چند مجموعه‌ دیگر درج کرده و با نام سفرنامه سدید السلطنه، در سال ۱۳۶۲ش به چاپ رسانده است.<ref>سفرنامه سدید السلطنه، سرآغاز، ص سی و دو.</ref>
==محتوا==
این کتاب، گزارش مسافرت نویسنده، بین سال‌های ۱۳۱۴ و ۱۳۱۶ق، در دوره [[مظفرالدین شاه]]،<ref>سفرنامه سدید السلطنه، سرآغاز، ص سی و یک.</ref> به [[مشهد (شهر)|مشهد]] و [[عتبات عالیات]] است. وی گزارش سفر خود از [[بوشهر]] به [[تهران]] و توقفش در تهران را بین سال‌های ۱۳۰۸ و  ۱۳۰۹ق در بخش پایانی کتاب درج کرده است. او از تهران به مشهد سفر کرده و به تهران بازگشته است. مدتى بعد، به زیارت عتبات عالیات و پس از زیارت حرم [[امامان(ع)]] در [[کاظمین]]، [[کربلا]] و [[نجف]] به [[بغداد]] رفته، با کشتى به [[ایران]] بازگشته و در زادگاهش بوشهر، ساکن شده است.<ref>سفرنامه سدید السلطنه، تمام کتاب؛ [http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1365/1/130 مقاله سفرنامه سدید السلطنه بوشهرى، فصلنامه فرهنگ زیارت، ص۱۳۰.]</ref> وی شهرها، مناطق، مردم و مکان‌های تاریخی و مذهبی مسیر راه؛ از جمله حرم امامان(ع) و مزار امامزادگان را توصیف کرده است.<ref>سفرنامه سدید السلطنه، تمام کتاب؛ [http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1365/1/130 مقاله سفرنامه سدید السلطنه بوشهرى، فصلنامه فرهنگ زیارت، ص۱۳۰-۱۴۰.] </ref>
برای نمونه، وى در روز جمعه ۱۳ ربیع الاول ١٣١۵ق. وارد مشهد شده و از [[حرم امام رضا(ع)]] و بناهاى ضمیمه آن، گزارش‌هایى ارائه داده و تاکید مى‌کند این مطالب غیر از نکاتى است که در کتاب [[مطلع الشمس (کتاب)|مطلع الشمس]]، آمده است. بناهایی که به توصیف آن‌ها پرداخته به این شرحند: دارالسیاده، دارالحفاظ، دارالسعاده، گنبد خاتم‌خان، گنبد الله‌وردى‌خان، رواق‌هاى حرم، مسجد بالاسر، مسجد پشت‌سر، مسجد زنانه و صحن جدید.<ref>سفرنامه سدید السلطنه، ص ٢٩٩ - ٣٠٢؛ [http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1365/1/131 مقاله سفرنامه سدید السلطنه بوشهرى، فصلنامه فرهنگ زیارت، ص۱۳۱ و ۱۳۲.]</ref><br />
===مناطق مسیر سفر===
'''تهران-مشهد'''
برخی از شهرها و مناطق مسیر راه تهران-مشهد که در سفرنامه یاد شده‌اند، به ترتیب، به این شرحند: تهران، منزل خاتون‌آباد (از توابع ورامین)، شریف‌آباد، ایوان‌کی، ده‌نمک،‌ لاسجرد، [[سمنان]]، منزل آهوان، منزل بی‌توشه، [[دامغان]]، مهمان‌دوست، ده ملا، [[شاهرود]]، کارونسرای کربلایی اکبر، خیر‌آباد، حسن‌آباد، میامی، دهنه زید، میان‌دشت، عبا‌آباد، مزینان، سوخرد، ریبد، مهر، [[سبزوار]]، زعفرانیه، شوراب، [[نیشابور]]، قدمگاه، مشهد.<ref>سفرنامه سدیدالسلطنه، فهرست مطالب، ص نوزده-بیست و نه؛ [http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1365/1/130 مقاله سفرنامه سدید السلطنه بوشهرى، فصلنامه فرهنگ زیارت، ص۱۳۰.]</ref>
'''تهران-عتبات'''
برخی از شهرها و مناطق مسیر راه تهران-عتبات که در این سفرنامه ذکر شده‌اند، به ترتیب، عبارتند از: تهران، حسن‌آباد، [[قم]]،<ref>سفرنامه سدید السلطنه، ص ٣٠۵-٣٠٧.</ref> تاج‌خاتون، جیرود، ساوشان، ساروق، دیزآباد، قزان، حمیل‌آباد، فرسفج (از توابع ملایر)، کنگاور، صحنه، بیستون، [[کرمانشاه]]، ماهیدشت، هارون‌آباد، کرند، سر پل ذهاب، [[قصر شیرین]]،<ref>[http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1365/1/133 مقاله سفرنامه سدید السلطنه بوشهرى، فصلنامه فرهنگ زیارت، ص۱۳۳ و ۱۳۴]</ref> [[خانقین]]، قزل‌رباط، یعقوبیه، بغداد، کاظمین، مسیب،<ref>سفرنامه سدید السلطنه، ص ٣٠٨-٣٢۴.</ref> کربلا، منزل نخیله، کاروانسرای شور، نجف،<ref>سفرنامه سدید السلطنه، ص ٣٢٧-٣٢۴.</ref> (بازگشت به کربلا، کاظمین و بغداد از راه:)کوفه، خان مصلی، خان شور، کربلا، مسیب، کاظمین، بغداد، از راه کشتی به عماره، عزیر، بندر بصره، [[بصره]]، از راه کشتی به محمره ([[خرمشهر]])، فاو، لنگرگاه بوشهر، عباسی.<ref>[http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1365/1/133 مقاله سفرنامه سدید السلطنه بوشهرى، فصلنامه فرهنگ زیارت، ص۱۳۹ و ۱۴۰]</ref>
===مزارهای مسیر سفر===
برخی از مزارهای امامزادگان و بزرگانی که در این سفرنامه یاد شده‌اند به این شرح است: [[مرقد حضرت عبدالعظیم حسنی|حضرت عبدالعظیم حسنی]]،<ref>سفرنامه سدید السلطنه، ص ١٩٣ ١٩٢.</ref> امامزاده جعفر (دامغان)،<ref>سفرنامه سدید السلطنه، ص ٢٠١.</ref> امامزاده یحیی بن موسی(ع) (سبزوار)، [[ملاهادی سبزواری]] (سبزوار)،<ref>سفرنامه سدید السلطنه، ص ٢٠٩.</ref> [[قدمگاه (نیشابور)]]،{{یادداشت|درباره این قدمگاه گفته است: «مى‌گویند آثار قدمین حضرت امام رضا(ع) است. تاریخ بنایش ١٠٩١ قمرى و بر حسب امر شاه سلیمان صفوى بنا شده است.»<ref>سفرنامه سدید السلطنه، ص ٢١٣-٢۴٠.</ref>}} [[حرم حضرت معصومه(س)|حضرت معصومه(س)]]،<ref>سفرنامه سدید السلطنه، ص ٣٠۵-٣٠٧.</ref> چند امامزاده در ساروق،<ref>سفرنامه سدید السلطنه، ص۳۰۳.</ref> [[آستان طفلان مسلم بن عقیل|طفلان مسلم]] (مسیب)،<ref>سفرنامه سدید السلطنه، ص ٣٠٨-٣٢۴.</ref> [[قبرستان وادی‌ السلام|قبرستان وادی‌السلام]]،<ref>سفرنامه سدید السلطنه، ص ٣٢٧-٣٢۴.</ref> [[مسجد سهله]]،<ref>سفرنامه سدید السلطنه، ص۳۲۶ و ۳۲۷.</ref>  [[مرقد سلمان فارسی|سلمان فارسى]]، [https://wikihaj.com/view/%D9%85%D8%B1%D9%82%D8%AF_%D8%B3%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C#.D8.AD.D8.B0.DB.8C.D9.81.D8.A9_.D8.A8.D9.86_.DB.8C.D9.85.D8.A7.D9.86 حذیفه‌ بن یمان]،<ref>[http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1365/1/138 مقاله سفرنامه سدید السلطنه بوشهرى، فصلنامه فرهنگ زیارت، ص۱۳۸.]</ref> [[مرقد عزیر(ع)|نبی‌الله عزیر(ع)]].{{یادداشت|درباره این مرقد گفته است: «در ساعت ١١ روز ٢٠ ربیع الثانى، به عزیر رسیدم که زیارتگاه یهود است؛ یهود را معبد و مهمان‌خانه در آن‌جاست و آن نقطه در کناره دجله از طرف مغرب واقع و نخلستان‌هایى در آن‌جا بود و عزیر از انبیاى بنى‌اسرائیل باشد و هر سال یهودیان به زیارت آن روند.»<ref>مقاله سفرنامه سدید السلطنه بوشهرى، فصلنامه فرهنگ زیارت، ص۱۳۸.</ref>}}
===بررسی اوضاع اجتماعی و اقتصادی===
نویسنده، برخی از سیاست‌های اداری [[دوره عثمانی|حکومت عثمانی]] در [[عراق]] را مانند گرفتن حق عبور از کاروان‌ها،<ref>[http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1365/1/134 مقاله سفرنامه سدید السلطنه بوشهرى، فصلنامه فرهنگ زیارت، ص۱۳۴.]</ref> ممنوعیت سفر شبانه از خانقین تا کربلا<ref>[http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1365/1/135 مقاله سفرنامه سدید السلطنه بوشهرى، فصلنامه فرهنگ زیارت، ص۱۳۵.]</ref> و بررسی و ضبط تذکره‌ها هنگام بیرون رفتن از قلمرو عثمانی<ref>[http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1365/1/139 مقاله سفرنامه سدید السلطنه بوشهرى، فصلنامه فرهنگ زیارت، ص۱۳۹.]</ref> را شرح داده است.
وی در هنگام اقامت در کاظمین، بررسى‌هایى در باره اوضاع اجتماعى و اقتصادى آن به عمل آورده و گزارشى از اوزان شهر، نرخ ارزاق، مسکوکات رایج در بغداد و کاظمین ارائه داده است.<ref>سفرنامه سدید السلطنه، ص ۳۳۲ - ٣۳۴؛ [http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1365/1/138 مقاله سفرنامه سدید السلطنه بوشهرى، فصلنامه فرهنگ زیارت، ص۱۳۸.]</ref>
===محتوای پیوست‌ها===
در پیوست‌های سفرنامه سدید السلطنه، که احمد اقتداری از روی چند کتاب دیگر نویسنده، به کتاب افزوده است، گزارش نویسنده از راه‌های کاروانی جنوب ایران، جایگاه طبیعی، تجاری و حوادث سیاسی آن سامان بیان شده است.<ref>سفرنامه سدید السلطنه، سرآغاز، ص سی و دو.</ref>
==ویژگی‌ها==
*توصیف دقیق و همراه با جزئیات هر منطقه، مردم،<ref>[http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1365/1/129 مقاله سفرنامه سدید السلطنه بوشهرى، فصلنامه فرهنگ زیارت، ص۱۲۹.]</ref> کتیبه‌ها، الواح تاریخى و ذکر اسلوب معمارى کهن.<ref>[http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1365/1/129 مقاله سفرنامه سدید السلطنه بوشهرى، فصلنامه فرهنگ زیارت، ص۱۳۲.]</ref>
*گزارش همراه با جزئیات او از حرم [[امامان(ع)]] و امامزادگان در مسیر سفر.<ref>سفرنامه سدیدالسلطنه، ص۱۹۲، ۱۹۳، ۲۰۱، ۲۰۹، ۲۱۳، ۲۴۰.</ref>
==چاپ==
این کتاب، با تصحیح و تحشیه احمد اقتداری، و با پیوست یادداشت‌هایی از نویسنده از چند مجموعه دیگر،<ref>سفرنامه سدید السلطنه، سرآغاز، ص سی و دو.</ref> با عنوان سفرنامه سدید السلطنه، در ۶۸۸ صفحه، توسط بهنشر، در [[تهران]]، در سال ۱۳۶۲ش چاپ شده<ref>[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/863615 س‍ف‍رن‍ام‍ه‌ س‍دی‍دال‍س‍ل‍طن‍ه‌ ، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.]</ref> و با همان تصحیح، در ۸۶۲ صفحه، توسط انتشارات دکتر محمود افشار یزدی، در تهران، در سال ۱۳۹۳ش منتشر شد.<ref>سفرنامه سدید السلطنه، تصحیح و تحشیه احمد اقتداری، تهران، انتشارات دکتر محمود افشار یزدی، ۱۳۹۳ش؛ [https://literaturelib.com/books/2432/سفرنامۀ+سدیدالسلطنۀ+%28التدقیق+فی+سیر+الطریق%29+ سفرنامه سدید السلطنه، پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات.]</ref> در آغاز این چاپ، پیشگفتاری از ایرج افشار با عنوان گشتی در سفرنامه سدیدالسلطنه، چاپ شده است.<ref>سفرنامه سدیدالسلطنه، پیشگفتار، ص پنجاه و دو.</ref>
==پیوند به بیرون==
*[https://literaturelib.com/uploads/books/pdf/%D8%B3%D9%81%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%B3%D8%AF%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D9%87.PDF خواندن و بارگیری بخش‌هایی از سفرنامه سدید السلطنه.]
==پانوشت==
{{پانویس}}
==منابع==
{{منابع}}
{{برگرفتگی
| پیش از لینک = مقاله
| منبع = سفرنامه سدیدالسلطنه بوشهری، رضا اصفهانی،
| پس از لینک = فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره هجدهم، بهار 1393، ص129
| لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1365/1/129
}}
*[https://literaturelib.com/ '''پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات.''']
*[http://www.nlai.ir/ ''' سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران''']
*'''سفرنامه سدیدالسلطنه (التدقیق فی سیر الطریق)'''،محمدعلی‌خان سدیدالسلطنه مینابی بندرعباسی،تصحیح احمد اقتداری، تهران، انتشارات دکتر محمود افشار یزدی، ۱۳۹۳ش.
{{پایان}}
{{کتاب‌شناسی زیارت}}
[[رده:کتاب‌های قرن چهاردهم قمری]]
[[رده:سفرنامه‌های عتبات‏]]
[[رده:کتاب‌های سدید السلطنه]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۷ اکتبر ۲۰۲۰، ساعت ۰۲:۵۴

التدقیق فی سیر الطریق (کتاب)
پدید آورندگان
نویسنده م‍ح‍م‍دع‍ل‍ی‌ س‍دی‍دال‍س‍ل‍طن‍ه‌
تصحیح اح‍م‍د اق‍ت‍داری‌
تاریخ نگارش ۱۳۰۸-۱۳۱۶ش
محتوا
موضوع ایران، تاریخ، قاجاریان، سیروسیاحت
زبان فارسی
نشر
تعداد جلد ۱
قطع وزیری
ناشر بهنشر، انتشارات محمود افشار
وب‌سایت ناشر http://mahmoudafshar.ir/
محل نشر تهران
تاریخ نشر ۱۳۶۲ و ۱۳۹۳ش.
شابک ۹۷۸-۶۰۰-۵۹۴۲-۳۷-۸
نسخه الکترونیکی بخش‌هایی از کتاب

ال‍ت‍دق‍ی‍ق‌ ف‍ی‌ س‍ی‍ر ال‍طری‍ق‌ یا سفرنامه سدید السلطنه، کتابی به زبان فارسی و نوشته محمدعلی سدید السلطنه است. این سفرنامه، گزارش مسافرت نویسنده، بین سال‌های ۱۳۱۴ و ۱۳۱۶ش، از تهران به مشهد و از تهران به عتبات عالیات و سفر او در سال ۱۳۰۸ش از بوشهر به تهران است. از ویژگی‌های آن، گزارش دقیق و همراه با جزئیات از حرم امامان(ع) و امامزادگان، در مسیر سفر است. این کتاب بار نخست، در سال ۱۳۶۲ش توسط به‌‌نشر چاپ شد.

نویسنده[ویرایش | ویرایش مبدأ]

محمدعلی سدید السلطنه م‍ی‍ن‍اب‍ی‌ ب‍ن‍درع‍ب‍اس‍ی‌ (۱۲۵۱-۱۳۲۰ش)،[۱] معروف به کبابی، اهل بوشهر و فرزند سرتیپ حاجی احمدخان بوده،[۲] در بوشهر به یادگیری زبان، ادبیات و معارف اسلامی پرداخت و پس از تحصیلات، به فعالیت اداری و خدمات دولتی مشغول شد.[۳] او در دوره قاجار و اوائل دوره پهلوی مصدر امور دولتی در بندرعباس و مورد احترام بزرگان بود.[۴] سدیدالسلطنه، اهل پژوهش و نگارش بود و بیش از ۲۰ کتاب نگاشت.[۵] برخی از آثار دیگر او عبارتند از: مشوَش‌نامه،[۶] ت‍اری‍خ‌ م‍س‍ق‍ط و ع‍م‍ان‌، ب‍ح‍ری‍ن‌ و ق‍طر و رواب‍ط آن‍ه‍ا ب‍ا ای‍ران‌[۷] و تاریخ بندرعباس و خلیج‌‌فارس.[۸]

ساختار[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کتاب ال‍ت‍دق‍ی‍ق‌ ف‍ی‌ س‍ی‍ر ال‍طری‍ق‌، در ۴ «بخش» تنظیم شده است. نویسنده، قسمت‌های مختلفِ «بخش اول» و « بخش دوم» را با «دقیقه» نامگذاری کرده است. برای نمونه، بخش اول به «دقیقه اول» تا «دقیقه هفتم» بخش‌بندی شده است.او این شیوه را از «بخش سوم» به بعد ادامه نداده است.[۹] بخش‌های اول تا سوم درباره دو سفر زیارتی او به مشهد و عتبات عالیات و بخش چهارم درباره سفر به تهران است.[۱۰]

احمد اقتداری مصحح کتاب، بخش پنجم را با ۱۶ پیوست به این کتاب افزوه و در آن یادداشت‌های نویسنده را از چند مجموعه‌ دیگر درج کرده و با نام سفرنامه سدید السلطنه، در سال ۱۳۶۲ش به چاپ رسانده است.[۱۱]

محتوا[ویرایش | ویرایش مبدأ]

این کتاب، گزارش مسافرت نویسنده، بین سال‌های ۱۳۱۴ و ۱۳۱۶ق، در دوره مظفرالدین شاه،[۱۲] به مشهد و عتبات عالیات است. وی گزارش سفر خود از بوشهر به تهران و توقفش در تهران را بین سال‌های ۱۳۰۸ و ۱۳۰۹ق در بخش پایانی کتاب درج کرده است. او از تهران به مشهد سفر کرده و به تهران بازگشته است. مدتى بعد، به زیارت عتبات عالیات و پس از زیارت حرم امامان(ع) در کاظمین، کربلا و نجف به بغداد رفته، با کشتى به ایران بازگشته و در زادگاهش بوشهر، ساکن شده است.[۱۳] وی شهرها، مناطق، مردم و مکان‌های تاریخی و مذهبی مسیر راه؛ از جمله حرم امامان(ع) و مزار امامزادگان را توصیف کرده است.[۱۴]

برای نمونه، وى در روز جمعه ۱۳ ربیع الاول ١٣١۵ق. وارد مشهد شده و از حرم امام رضا(ع) و بناهاى ضمیمه آن، گزارش‌هایى ارائه داده و تاکید مى‌کند این مطالب غیر از نکاتى است که در کتاب مطلع الشمس، آمده است. بناهایی که به توصیف آن‌ها پرداخته به این شرحند: دارالسیاده، دارالحفاظ، دارالسعاده، گنبد خاتم‌خان، گنبد الله‌وردى‌خان، رواق‌هاى حرم، مسجد بالاسر، مسجد پشت‌سر، مسجد زنانه و صحن جدید.[۱۵]

مناطق مسیر سفر[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تهران-مشهد

برخی از شهرها و مناطق مسیر راه تهران-مشهد که در سفرنامه یاد شده‌اند، به ترتیب، به این شرحند: تهران، منزل خاتون‌آباد (از توابع ورامین)، شریف‌آباد، ایوان‌کی، ده‌نمک،‌ لاسجرد، سمنان، منزل آهوان، منزل بی‌توشه، دامغان، مهمان‌دوست، ده ملا، شاهرود، کارونسرای کربلایی اکبر، خیر‌آباد، حسن‌آباد، میامی، دهنه زید، میان‌دشت، عبا‌آباد، مزینان، سوخرد، ریبد، مهر، سبزوار، زعفرانیه، شوراب، نیشابور، قدمگاه، مشهد.[۱۶]

تهران-عتبات

برخی از شهرها و مناطق مسیر راه تهران-عتبات که در این سفرنامه ذکر شده‌اند، به ترتیب، عبارتند از: تهران، حسن‌آباد، قم،[۱۷] تاج‌خاتون، جیرود، ساوشان، ساروق، دیزآباد، قزان، حمیل‌آباد، فرسفج (از توابع ملایر)، کنگاور، صحنه، بیستون، کرمانشاه، ماهیدشت، هارون‌آباد، کرند، سر پل ذهاب، قصر شیرین،[۱۸] خانقین، قزل‌رباط، یعقوبیه، بغداد، کاظمین، مسیب،[۱۹] کربلا، منزل نخیله، کاروانسرای شور، نجف،[۲۰] (بازگشت به کربلا، کاظمین و بغداد از راه:)کوفه، خان مصلی، خان شور، کربلا، مسیب، کاظمین، بغداد، از راه کشتی به عماره، عزیر، بندر بصره، بصره، از راه کشتی به محمره (خرمشهر)، فاو، لنگرگاه بوشهر، عباسی.[۲۱]

مزارهای مسیر سفر[ویرایش | ویرایش مبدأ]

برخی از مزارهای امامزادگان و بزرگانی که در این سفرنامه یاد شده‌اند به این شرح است: حضرت عبدالعظیم حسنی،[۲۲] امامزاده جعفر (دامغان)،[۲۳] امامزاده یحیی بن موسی(ع) (سبزوار)، ملاهادی سبزواری (سبزوار)،[۲۴] قدمگاه (نیشابور)،[یادداشت ۱] حضرت معصومه(س)،[۲۶] چند امامزاده در ساروق،[۲۷] طفلان مسلم (مسیب)،[۲۸] قبرستان وادی‌السلام،[۲۹] مسجد سهله،[۳۰] سلمان فارسى، حذیفه‌ بن یمان،[۳۱] نبی‌الله عزیر(ع).[یادداشت ۲]

بررسی اوضاع اجتماعی و اقتصادی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نویسنده، برخی از سیاست‌های اداری حکومت عثمانی در عراق را مانند گرفتن حق عبور از کاروان‌ها،[۳۳] ممنوعیت سفر شبانه از خانقین تا کربلا[۳۴] و بررسی و ضبط تذکره‌ها هنگام بیرون رفتن از قلمرو عثمانی[۳۵] را شرح داده است.

وی در هنگام اقامت در کاظمین، بررسى‌هایى در باره اوضاع اجتماعى و اقتصادى آن به عمل آورده و گزارشى از اوزان شهر، نرخ ارزاق، مسکوکات رایج در بغداد و کاظمین ارائه داده است.[۳۶]

محتوای پیوست‌ها[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در پیوست‌های سفرنامه سدید السلطنه، که احمد اقتداری از روی چند کتاب دیگر نویسنده، به کتاب افزوده است، گزارش نویسنده از راه‌های کاروانی جنوب ایران، جایگاه طبیعی، تجاری و حوادث سیاسی آن سامان بیان شده است.[۳۷]

ویژگی‌ها[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  • توصیف دقیق و همراه با جزئیات هر منطقه، مردم،[۳۸] کتیبه‌ها، الواح تاریخى و ذکر اسلوب معمارى کهن.[۳۹]
  • گزارش همراه با جزئیات او از حرم امامان(ع) و امامزادگان در مسیر سفر.[۴۰]

چاپ[ویرایش | ویرایش مبدأ]

این کتاب، با تصحیح و تحشیه احمد اقتداری، و با پیوست یادداشت‌هایی از نویسنده از چند مجموعه دیگر،[۴۱] با عنوان سفرنامه سدید السلطنه، در ۶۸۸ صفحه، توسط بهنشر، در تهران، در سال ۱۳۶۲ش چاپ شده[۴۲] و با همان تصحیح، در ۸۶۲ صفحه، توسط انتشارات دکتر محمود افشار یزدی، در تهران، در سال ۱۳۹۳ش منتشر شد.[۴۳] در آغاز این چاپ، پیشگفتاری از ایرج افشار با عنوان گشتی در سفرنامه سدیدالسلطنه، چاپ شده است.[۴۴]

پیوند به بیرون[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پانوشت[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. ↑ سفرنامه سدید السلطنه، پیشگفتار، ص چهل و یک؛ س‍ف‍رن‍ام‍ه‌ س‍دی‍دال‍س‍ل‍طن‍ه‌ ، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
  2. ↑ سفرنامه سدید السلطنه، پشگفتار، ص چهل و یک.
  3. ↑ مقاله سفرنامه سدید السلطنه بوشهرى، فصلنامه فرهنگ زیارت، ص۱۲۹.
  4. ↑ سفرنامه سدید السلطنه، پیشگفتار، ص چهل و دو.
  5. ↑ مقاله سفرنامه سدید السلطنه بوشهرى، فصلنامه فرهنگ زیارت، ص۱۲۹.
  6. ↑ مشوش‌نامه، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.مشوش‌نامه، پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات.
  7. ↑ ت‍اری‍خ‌ م‍س‍ق‍ط و ع‍م‍ان‌، ب‍ح‍ری‍ن‌ و ق‍طر و رواب‍ط آن‍ه‍ا ب‍ا ای‍ران‌، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
  8. ↑ تاریخ بندرعباس و خلیج‌فارس، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
  9. ↑ سفرنامه سدیدالسلطنه، فهرست مطالب، ص نوزده-بیست و نه.
  10. ↑ سفرنامه سدید السلطنه، فهرست، ص نوزده-بیست و نه.
  11. ↑ سفرنامه سدید السلطنه، سرآغاز، ص سی و دو.
  12. ↑ سفرنامه سدید السلطنه، سرآغاز، ص سی و یک.
  13. ↑ سفرنامه سدید السلطنه، تمام کتاب؛ مقاله سفرنامه سدید السلطنه بوشهرى، فصلنامه فرهنگ زیارت، ص۱۳۰.
  14. ↑ سفرنامه سدید السلطنه، تمام کتاب؛ مقاله سفرنامه سدید السلطنه بوشهرى، فصلنامه فرهنگ زیارت، ص۱۳۰-۱۴۰.
  15. ↑ سفرنامه سدید السلطنه، ص ٢٩٩ - ٣٠٢؛ مقاله سفرنامه سدید السلطنه بوشهرى، فصلنامه فرهنگ زیارت، ص۱۳۱ و ۱۳۲.
  16. ↑ سفرنامه سدیدالسلطنه، فهرست مطالب، ص نوزده-بیست و نه؛ مقاله سفرنامه سدید السلطنه بوشهرى، فصلنامه فرهنگ زیارت، ص۱۳۰.
  17. ↑ سفرنامه سدید السلطنه، ص ٣٠۵-٣٠٧.
  18. ↑ مقاله سفرنامه سدید السلطنه بوشهرى، فصلنامه فرهنگ زیارت، ص۱۳۳ و ۱۳۴
  19. ↑ سفرنامه سدید السلطنه، ص ٣٠٨-٣٢۴.
  20. ↑ سفرنامه سدید السلطنه، ص ٣٢٧-٣٢۴.
  21. ↑ مقاله سفرنامه سدید السلطنه بوشهرى، فصلنامه فرهنگ زیارت، ص۱۳۹ و ۱۴۰
  22. ↑ سفرنامه سدید السلطنه، ص ١٩٣ ١٩٢.
  23. ↑ سفرنامه سدید السلطنه، ص ٢٠١.
  24. ↑ سفرنامه سدید السلطنه، ص ٢٠٩.
  25. ↑ سفرنامه سدید السلطنه، ص ٢١٣-٢۴٠.
  26. ↑ سفرنامه سدید السلطنه، ص ٣٠۵-٣٠٧.
  27. ↑ سفرنامه سدید السلطنه، ص۳۰۳.
  28. ↑ سفرنامه سدید السلطنه، ص ٣٠٨-٣٢۴.
  29. ↑ سفرنامه سدید السلطنه، ص ٣٢٧-٣٢۴.
  30. ↑ سفرنامه سدید السلطنه، ص۳۲۶ و ۳۲۷.
  31. ↑ مقاله سفرنامه سدید السلطنه بوشهرى، فصلنامه فرهنگ زیارت، ص۱۳۸.
  32. ↑ مقاله سفرنامه سدید السلطنه بوشهرى، فصلنامه فرهنگ زیارت، ص۱۳۸.
  33. ↑ مقاله سفرنامه سدید السلطنه بوشهرى، فصلنامه فرهنگ زیارت، ص۱۳۴.
  34. ↑ مقاله سفرنامه سدید السلطنه بوشهرى، فصلنامه فرهنگ زیارت، ص۱۳۵.
  35. ↑ مقاله سفرنامه سدید السلطنه بوشهرى، فصلنامه فرهنگ زیارت، ص۱۳۹.
  36. ↑ سفرنامه سدید السلطنه، ص ۳۳۲ - ٣۳۴؛ مقاله سفرنامه سدید السلطنه بوشهرى، فصلنامه فرهنگ زیارت، ص۱۳۸.
  37. ↑ سفرنامه سدید السلطنه، سرآغاز، ص سی و دو.
  38. ↑ مقاله سفرنامه سدید السلطنه بوشهرى، فصلنامه فرهنگ زیارت، ص۱۲۹.
  39. ↑ مقاله سفرنامه سدید السلطنه بوشهرى، فصلنامه فرهنگ زیارت، ص۱۳۲.
  40. ↑ سفرنامه سدیدالسلطنه، ص۱۹۲، ۱۹۳، ۲۰۱، ۲۰۹، ۲۱۳، ۲۴۰.
  41. ↑ سفرنامه سدید السلطنه، سرآغاز، ص سی و دو.
  42. ↑ س‍ف‍رن‍ام‍ه‌ س‍دی‍دال‍س‍ل‍طن‍ه‌ ، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
  43. ↑ سفرنامه سدید السلطنه، تصحیح و تحشیه احمد اقتداری، تهران، انتشارات دکتر محمود افشار یزدی، ۱۳۹۳ش؛ سفرنامه سدید السلطنه، پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات.
  44. ↑ سفرنامه سدیدالسلطنه، پیشگفتار، ص پنجاه و دو.
  1. ↑ درباره این قدمگاه گفته است: «مى‌گویند آثار قدمین حضرت امام رضا(ع) است. تاریخ بنایش ١٠٩١ قمرى و بر حسب امر شاه سلیمان صفوى بنا شده است.»[۲۵]
  2. ↑ درباره این مرقد گفته است: «در ساعت ١١ روز ٢٠ ربیع الثانى، به عزیر رسیدم که زیارتگاه یهود است؛ یهود را معبد و مهمان‌خانه در آن‌جاست و آن نقطه در کناره دجله از طرف مغرب واقع و نخلستان‌هایى در آن‌جا بود و عزیر از انبیاى بنى‌اسرائیل باشد و هر سال یهودیان به زیارت آن روند.»[۳۲]

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

این مقاله برگرفته از مقاله سفرنامه سدیدالسلطنه بوشهری، رضا اصفهانی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره هجدهم، بهار 1393، ص129 است.
برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=التدقیق_فی_سیر_الطریق_(کتاب)&oldid=35813»