مسجد عمران بن شاهین: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (حذف از رده:مقاله‌های در دست ویرایش ردهانبوه) |
|||
| (۲۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط یک کاربر دیگر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات بنای مذهبی | {{جعبه اطلاعات بنای مذهبی | ||
| تصویر = مسجد عمران بن شاهین.jpg | | تصویر = مسجد عمران بن شاهین.jpg | ||
}} | |بنيانگذار=عمران بن شاهین.|کاربری=برگزاری نماز و تدریس علوم حوزوی|نام‌های دیگر=مسجد عمران، مسجد شاهین|مکان=در ورودی صحن [[حرم امام علی(ع)]]، از سمت باب طوسی|تأسیس=سده چهارم قمری|مساحت=۲۱۵ متر مربع|بازسازی=1428ق.}}'''مسجد عمران بن شاهین''' از قدیمی‌ترین مسجدهای [[نجف]]، که در سمت شمالىِ صحن [[آستان مقدس امام علی(ع)|حرم امام علی(ع)]]، در ورودی صحن، از سمت باب طوسی، قرار دارد. | ||
این مسجد، به عمران بن شاهین (م.۳۶۹ق)، از حاکمان عصر [[آل بویه]]، منسوب است. در انتساب آن به عمران به شاهین و داستانی که برای ساخت آن گفته شده، اختلاف نظر وجود دارد. | |||
در سمت جنوب غربی این مسجد، [[سید محمد کاظم یزدی]] دفن شده است. | |||
==موقعیت== | ==موقعیت== | ||
مسجد عمران بن شاهین، در جهت شمالى صحن [[آستان مقدس امام علی(ع)|حرم امام علی(ع)]]،<ref name=":5">[https://www.imamali.net/?id=1317 مسجد عمران بن شاهين]، پایگاه رسمی آستان قدس علوی.</ref> در ورودی صحن، از سمت باب طوسی، قرار دارد.<ref name=":3">موسوعة العتبات المقدسه، ج۷، ص۱۰۸.</ref> | |||
==بنا== | ==بنا== | ||
مساحت كنونى مسجد عمران (۱۴۴۱ق)، نزديك به 215متر مربع است. این مسجد، دارای چهار قوس متقابل و متجاور است كه امتداد آنها از كف مسجد تا سقف می‌رسد. گنبدى كوچک با ۱۲ نورگير، بر بالاى سقف مسجد, قرار دارد. زير هر كدام از قوسهای چهارگانه مسجد، فضايى حجره مانند تشكيل شده است. در زير يكى از اين قوسها، در جهت جنوب غربى مسجد، آرامگاه آية الله يزدى قرار دارد.<ref name=":5" /> | |||
این مسجد امروزه یک در دارد که نزد درِ طوسی بوده و به سمت [[ایوان العلماء (آستان علوی)|ایوان العلماء]] باز می‌شود؛ ولی در گذشته دو در داشته است. درِ دیگر آن، رو به صحن باز می‌شده است.<ref name=":4">تاریخچه آستان مطهر امام علی(ع)، ص۳۰۸؛ ر.ک: تاریخ النجف حتی نهایة العصر العباسی، ص ٢۵۶.</ref> | |||
==تاریخچه== | |||
[[پرونده:مسجد عمران بن شاهین۳.jpg|بندانگشتی|نمای داخلی مسجد.]] | |||
این مسجد، از قدیمی‌ترین مسجدهای نجف است و به عمران بن شاهین (م.۳۶۹ق)، از حاکمان عصر [[آل بویه]]، و از امیران جنوب [[عراق]]، در سده چهارم قمری منسوب است.<ref>موسوعة العتبات المقدسه، ج۷، ص۱۰۸؛ حاشیه و متن حائر حسینی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۳ و ۴، ص۱۰۴.</ref> | |||
اين مكان قبلا با يك ديوار بلند از حرم و اطراف ضريح جدا بود. در سال ١٢١٣ق. به دليل فضاى كوچك اطراف ضريح و سختى زيارت براى زائران، طرح الحاق مسجد به [[آستان مقدس امام حسین(ع)|حرم امام حسین(ع)]] از سوى [[سيد مهدى شهرستانى]] (١١٣٠-١٢١۶ق) مطرح شد، اما با مخالفت ملاعثمان، مفتى عثمانى [[كربلا]] كه در آن مسجد اقامه نماز مى‌كرد مواجه شد. شهرستانى با مشورت و موافقت عالم بزرگ كربلا [[سيد مهدى طباطبايى]] و همكارى كليددار حرم، مخفيانه و شبانه، دستور تخريب ديوار حائل ميان مسجد و حرم را داد كه با برداشته شدن اين ديوار، فضاى مسجد به رواق شمالى حرم ملحق گرديد. مفتى شهر، به مراد بيگ، حاكم كربلا شكايت برد و سلطان عثمانى نيز هيئتى را براى رسيدگى اعزام كرد. سرانجام اين ماجرا به مصالحه انجاميد و سيد مهدى شهرستانى، مسجدى را در بخش شرقى صحن به مفتى كربلا سپرد.<ref name=":6">حاشیه و متن حائر حسینی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۳ و ۴، ص۱۰۴.</ref> | |||
به باور [[محمد حرزالدین|محمد حرزالدين]]، این مسجد، در ديگرى رو به صحن داشت، که پس از خاكسپارى [[سيد محمد كاظم يزدى]] (م.۱۳۳۷ق) بسته شد. اثر اين در، از طرف درونى مسجد قابل ملاحظه است.<ref name=":5" /> دیگران نیز به این در، پس از مسدود شدن آن اشاره کرده‌اند.<ref name=":4" /> برخی، از در دوم مسجد تا زمانی که برداشته نشده ولی متروک بوده گزارش کرده‌اند.<ref>حاشیه و متن حائر حسینی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۳ و ۴، ص۱۰۴؛ به نقل از آثار شيعه الاماميه، ص١٢٧.</ref> | |||
در سال 1369ق. با توسعه راهرو باب الطوسی، بخشی از رواق یا مسجد عمران به راهرو ملحق شد.<ref name=":5" /> | |||
پروژه بازسازى مسجد عمران بن شاهين، در اوايل ذى‌القعده 1428ق. (نوامبر 2007م) آغاز شد. طى مراحل پروژه، سازه هاى اساسى مسجد با بتون ريزى در زير آنها و با گذاشتن تير آهن براى ديوارها و سقف، استحكام يافتند.<ref name=":5" /> | |||
در دوره [[بنی عثمان|عثمانى‌ها]] (ح.۱۲۹۹-۱۹۲۲م) نخستين مفتى و قاضى سنى حنفى مذهب در آن نماز مى‌خواند. گويا شيخ عبدالله سُوِيدى نخستين كسى است كه به سال ١١۴۵ق. در آن نماز برپا كرده است.<ref name=":6" /> | |||
==ماجرای ساخت== | |||
[[پرونده:مسجد عمران بن شاهین۲.jpg|بندانگشتی|نمای داخلی مسجد، که درِ ورودی آن، رو به [[ایوان العلماء (آستان علوی)|ایوان العلما]] باز می‌شود و در سوی راست تصویر، [[مرقد سید محمدکاظم یزدی]] مشخص است.]] | [[پرونده:مسجد عمران بن شاهین۲.jpg|بندانگشتی|نمای داخلی مسجد، که درِ ورودی آن، رو به [[ایوان العلماء (آستان علوی)|ایوان العلما]] باز می‌شود و در سوی راست تصویر، [[مرقد سید محمدکاظم یزدی]] مشخص است.]] | ||
[[ | مسجد عمران بن شاهین، از قدیم‌ترین مسجدهای [[نجف]] است و به عمران بن شاهین، از حاکمان عصر [[آل بویه|آل بویه]] در سده چهارم، منسوب است.<ref name=":3" /> این انتساب را مؤلف کتاب فرحة الغری، به همراه داستانی درباره انگیزه ساخت این مکان، ذکر کرده است.<ref name=":0" /> برخی این انتساب<ref>اعیان الشیعة، ج۵، ص۵٣٨؛ </ref> و داستان را تأیید<ref>تاریخچه آستان مطهر امام علی(ع)، ص۳۰۷.</ref>، برخی رد<ref>نزهة الغری، ج ٢، صص ١٨٠ و ١٨١.</ref> و برخی با تغییر و تفصیل پذیرفته‌اند. | ||
< | |||
===داستان «فرحة الغری»=== | |||
مؤلف کتاب فرحة الغری، داستانی طولانی درباره پیشینه ساخت این بنا، از حسن بن حسین بن طحال مقدادی{{یادداشت|او در آن زمان، مسؤول خادمان حرم امام علی(ع) بود.<ref>[https://www.imamali.net/?id=1317 مسجد عمران بن شاهين]، پایگاه رسمی آستان قدس علوی.</ref>}} روایت کرده است. بر پایه این گزارش، عمران بن شاهین،<ref name=":0" /> امیر بطیحه ([[کوفه]]-[[نجف]])،<ref name=":1">ر.ک:کتاب النجف؛ صص ٢٨٩ - ٢٩٧.</ref> از فرمان عضدالدوله دیلمی سرپیچی کرد. عضدالدوله او را فراخواند؛ ولی عمران، درحالی‌که تغییر قیافه داده بود، از دست او به [[آستان مقدس امام علی(ع)|حرم امام علی(ع)]] گریخت. او [[امام علی(ع)]] را در خواب دید و وی، به عمران خبر داد که فردای آن شب، فناخسرو به آنجا خواهد آمد. مراد امام(ع) از فناخسرو، عضدالدوله بود. امام(ع)، مکانی را به او نشان داد که عضدالدوله از آنجا وارد حرم خواهد شد و جایگاهی را برایش مشخص کرد که باید در آنجا، نزدیک یکی از گوشه‌های گنبد بایستد، تا مناجات، دعا و قسم عضدالدوله را بشنود. او خدا را به [[محمد]] و [[اهل بیت|آلش]] قسم خواهد داد که او عمران را به دست او برساند. عمران باید در اینجا به عضدالدوله نزدیک شود و از او درباره مردی سؤال کند که خدا را قسم داده به او دست یابد. سپس باید درباره پاداش کسی سؤال کند که عمران را به او برساند. عضدالدوله، پاداش او را این خواهد دانست گه اگر بخشش عمران را بخواهد او را خواهد بخشید. در این هنگام عمران باید خود را معرفی کند. | |||
عمران آنچه را امام علی(ع) به او دستور داده بود، انجام داد و در پایان خود را معرفی کرد. وقتی عضدالدوله درباره کسی که این جایگاه را به او شناساند پرسید، عمران خوابش را برای او بازگفت. عضدالدوله به خدا قسم خورد هیچ کس جز مادر، دایه و خودش از نام فناخسرو آگاه نبوده است. عضدالدوله، عمران را بخشید و به او منصب وزارت داده، او را با خود به [[کوفه]] برد. | |||
بر پایه خبر حسن الطحال، راوی این داستان، عمران بن شاهین نذر کرد زمانی که عضدالدوله او را ببخشد، پابرهنه و سربرهنه، به زیارت [[آستان مقدس امام علی(ع)|قبر امام علی(ع)]] برود. در تاریکی شب، به تنهایی از کوفه خارج شد. جدش علی بن طحال، که کلیددار حرم بود، امام علی(ع) را در خواب دید که به او دستور داد در را برای دوست امام علی(ع) یعنی عمران به شاهین باز کند. او در را باز کرد. عمران رسید و هنگامی که از دستور امام علی(ع) و دوست خواندنِ او با خبر شد، خود را روی بارگاه امام(ع) انداخت؛ درحالی‌که آن را می‌بوسید. سپس شیخ را به مسئول ماهی‌ها، ارجاع داد تا شصت دینار به او بدهد. عمران، قایق‌هایی داشت که در آب در زمینه صید ماهی فعالیت می‌کردند. | |||
به باور مؤلف فرحة الغری، عمران به شاهین، رواق معروف به رواق عمران را در حرم امام علی(ع) و [[آستان مقدس امام حسین(ع)|حرم امام حسین(ع)]] ساخت.<ref name=":0">فرحة الغری، ص۱۴۷.</ref> | |||
مؤلف | |||
===بررسی داستان «فرحة الغری»=== | |||
====موافقان==== | |||
[[سید محسن امین]] نیز، مانند مؤلف فرحة الغری، این مسجد را ساخته عمران بن شاهین دانسته و تاریخ ساخت آن را پس از بنای عضدالدوله معرفی کرده است.<ref>اعیان الشیعة، ج۵، ص۵٣٨.</ref> برخی، این تاریخِ ساخت را رد کرده‌اند؛ زیرا عمران بن شاهین، سال ۳۶۹ق. درگذشته و بنای عضدالدوله در سال ۳۷۱ق. بوده است.<ref>تاریخچه آستان مطهر امام علی(ع)، ص۳۰۶.</ref> محمد جواد فخرالدین نیز، بنای این مسجد و ایوان را به روایت «فرحة الغری» ارتباط داده و آن را تأیید می‌کند؛ همچنان‌که دیدار عمران با عضدالدوله را نیز تأیید کرده است.<ref>تاریخچه آستان مطهر امام علی(ع)، ص۳۰۷.</ref> او احتمال داده بنایی که عمران بن شاهین آن را بنا کرده، [[رواق|رواقی]] بوده و پس از آنکه از حرم امام علی(ع) جدا شده، هم‌رتبه با مسجد قرار گرفته است.<ref name=":2">ر.ک: تاریخ النجف حتی نهایة العصر العباسی، ص ٢۵۶.</ref> محمدرضا شبیبی در «کتاب النجف»، رواق و مسجدی را به عمران بن شاهین منتسب کرده که تا امروزه وجود داشته و معروف است. حسینی، مؤلف کتاب لؤلؤة الصدف بر این باور است که دانشمندان سده‌های گذشته و نیز سده‌های اخیر، یک رواق یا مسجد به عمران بن شاهین نسبت داده‌اند؛ با اینکه به عقیده او، عمران یک رواق و یک مسجد بنا نمود.<ref name=":4" /> | |||
به باور | ====مخالفان==== | ||
محمد کوفی غروی، در کتاب نزهة الغری، انتساب این مسجد به عمران به شاهین را رد کرده است. وی این باور که مسجد مذکور را درآغاز [[رواق|رواقی]] ساخته عمران دانسته و بعدها تبدیل به مسجد شده نپذیرفته است. وی احتمال داده این مسجد را شماری از خاندان عمران بن شاهین، بنا کرده باشند و با گذشت سالیان دراز، به مسجد عمران شهرت یافته باشد.<ref>نزهة الغری، ج ٢، صص ١٨٠ و ١٨١.</ref> به گفته شیخ جعفر محبوبه، از کسی شنیده نشده که مسجد عمران، پیش‌تر رواق بوده باشد. بلکه بر پایه نظر مشهور، عمران بن شاهین، یکی از رواق‌های حرم را ساخت، که پس از مدتی از حرم جدا شد. دور از ذهن است که رواق، پس از جدا شدنش از حرم، هم‌رتبه با مسجد شده باشد. جعفر محبوبه، اطمینان دارد بنای عمران، باقی نمانده است.<ref name=":2" /> | |||
به باور برخی، راوی این داستان، ابن طحال، بسیاری از پژوهشگران را به سبب روایاتش که به سختی می‌توان به آنان اعتماد کرد، دچار اشتباه کرده است؛ زیرا مبالغه‌های فراوانی از او در این روایات وجود دارد که مشمول امور نامحسوس و غیبی هستند، یا در دایره ادبیات دینی مردم یا ادبیات سنتی مردم قرار می‌گیرند که در بیشتر موارد، بر سندی مبتنی نیستند یا اینکه چون از حقایق مربوط به حوادث تاریخی دور هستند، قابل استناد نمی‌باشند.<ref>تاریخچه آستان مطهر امام علی(ع)، ص۳۰۵.</ref> به باور وی هيچ‌گونه ملاقاتى بين عضدالدوله و عمران بن شاهين وجود نداشته است و عمران بن شاهين در ايام حكومت عضدالدوله، نه ضعيف بوده و نه از او شكست خورده است. وی معتقد است این مسجد یا رواق را حسن بن عمران بن شاهین، فرزند عمران پس از صلحی که بین او و عضدالدوله انجام گرفت ساخته است؛ ولی آن بنا را به اسم پدرش نامگذاری کرد یا اسم پدرش، به سبب شهرتی که داشتِ بر آن مکان غلبه یافت.<ref>تاریخچه آستان مطهر امام علی(ع)، ص۳۱۵.</ref> | |||
==پانوشت== | ==پانوشت== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
{{منابع}} | |||
{{برگرفتگی | {{برگرفتگی | ||
| پیش از لینک = [http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1438/1/79 کتاب همسفر]، جمعی از نویسندگان، مشعر، تهران، ۱۳۹۴ش. و کتاب [http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/630/1/48 عتبات عالیات عراق]، اصغر قائدان، مشعر، تهران، | | پیش از لینک = کتاب [http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1384/1/303 تاریخچه آستان مطهر امام علی(ع)]، صلاح مهدی فرطوسی، ترجمه حسین طه‌نیا، مشعر، تهران، ۱۳۹۳ش، ص۳۰۳ و [http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1438/1/79 کتاب همسفر]، جمعی از نویسندگان، مشعر، تهران، ۱۳۹۴ش. و کتاب [http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/630/1/48 عتبات عالیات عراق]، اصغر قائدان، مشعر، تهران، ۱۳۸۷ش. ص۴۸ و مقاله | ||
| منبع = جلوه‌هایی از | | منبع = جلوه‌هایی از روضهٔ علوی، | ||
| پس از لینک = ناصر غروی، ترجمه محسن سلامی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره اول، زمستان ۸۸، ص ۱۴۵ | | پس از لینک = ناصر غروی، ترجمه محسن سلامی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره اول، زمستان ۸۸، ص ۱۴۵ | ||
| لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/929/1/121 | | لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/929/1/121 | ||
}} | }} | ||
*'''اعیان الشیعة'''، سید محسن امین، دار المعارف للمطبوعات، بیروت، ۱۹۸۳م. | |||
*'''[https://www.imamali.net پایگاه رسمی آستان قدس علوی.]''' | |||
*'''تاریخ النجف حتی نهایة العصر العباسی'''، محمد جواد فخر الدین، منشورات معهد المعلمین للدراسات العلیا، نجف، بی‌تا. | |||
*'''سیمای نجف اشرف'''، سعید بابایی، سازمان تبلیغات اسلامی، تهران، ۱۳۷۶ش. | *'''سیمای نجف اشرف'''، سعید بابایی، سازمان تبلیغات اسلامی، تهران، ۱۳۷۶ش. | ||
*'''فرحة | *'''فرحة الغری'''، عبدالکریم بن احمد حلی، تحقیق السید تحسین آل شبیب الموسوی، مرکز الغدیر للدراسات الإسلامیة، بی‌جا، ۱۹۹۸م. | ||
*'''ماضی النجف وحاضرها'''، جعفر آل محبوبة، دار الاضواء، بیروت، ۱۴۰۶ق. | *'''ماضی النجف وحاضرها'''، جعفر آل محبوبة، دار الاضواء، بیروت، ۱۴۰۶ق. | ||
*'''موسوعة العتبات المقدسه'''، جعفر خلیلی، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بیروت، ج۲، ۱۴۰۷ق. | |||
*'''موسوعة العتبات المقدسه'''، جعفر | *'''نزهة الغری فی تاریخ النجف'''، محمد عبود الکوفی، منشور فی القرص الخاص بمکتبة اهل البیت، ۲۰۰۵م. | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
{{مساجد}} | |||
{{نجف}} | |||
[[ | [[رده:مکان‌های مذهبی نجف]] | ||
[[رده:حرم امام علی]] | |||
[[رده: | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۴ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۳۹
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| بنيانگذار | عمران بن شاهین. |
| تأسیس | سده چهارم قمری |
| کاربری | برگزاری نماز و تدریس علوم حوزوی |
| مکان | در ورودی صحن حرم امام علی(ع)، از سمت باب طوسی |
| نام‌های دیگر | مسجد عمران، مسجد شاهین |
| مشخصات | |
| مساحت | ۲۱۵ متر مربع |
| معماری | |
| بازسازی | 1428ق. |
مسجد عمران بن شاهین از قدیمی‌ترین مسجدهای نجف، که در سمت شمالىِ صحن حرم امام علی(ع)، در ورودی صحن، از سمت باب طوسی، قرار دارد.
این مسجد، به عمران بن شاهین (م.۳۶۹ق)، از حاکمان عصر آل بویه، منسوب است. در انتساب آن به عمران به شاهین و داستانی که برای ساخت آن گفته شده، اختلاف نظر وجود دارد.
در سمت جنوب غربی این مسجد، سید محمد کاظم یزدی دفن شده است.
موقعیت[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مسجد عمران بن شاهین، در جهت شمالى صحن حرم امام علی(ع)،[۱] در ورودی صحن، از سمت باب طوسی، قرار دارد.[۲]
بنا[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مساحت كنونى مسجد عمران (۱۴۴۱ق)، نزديك به 215متر مربع است. این مسجد، دارای چهار قوس متقابل و متجاور است كه امتداد آنها از كف مسجد تا سقف می‌رسد. گنبدى كوچک با ۱۲ نورگير، بر بالاى سقف مسجد, قرار دارد. زير هر كدام از قوسهای چهارگانه مسجد، فضايى حجره مانند تشكيل شده است. در زير يكى از اين قوسها، در جهت جنوب غربى مسجد، آرامگاه آية الله يزدى قرار دارد.[۱]
این مسجد امروزه یک در دارد که نزد درِ طوسی بوده و به سمت ایوان العلماء باز می‌شود؛ ولی در گذشته دو در داشته است. درِ دیگر آن، رو به صحن باز می‌شده است.[۳]
تاریخچه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
این مسجد، از قدیمی‌ترین مسجدهای نجف است و به عمران بن شاهین (م.۳۶۹ق)، از حاکمان عصر آل بویه، و از امیران جنوب عراق، در سده چهارم قمری منسوب است.[۴]
اين مكان قبلا با يك ديوار بلند از حرم و اطراف ضريح جدا بود. در سال ١٢١٣ق. به دليل فضاى كوچك اطراف ضريح و سختى زيارت براى زائران، طرح الحاق مسجد به حرم امام حسین(ع) از سوى سيد مهدى شهرستانى (١١٣٠-١٢١۶ق) مطرح شد، اما با مخالفت ملاعثمان، مفتى عثمانى كربلا كه در آن مسجد اقامه نماز مى‌كرد مواجه شد. شهرستانى با مشورت و موافقت عالم بزرگ كربلا سيد مهدى طباطبايى و همكارى كليددار حرم، مخفيانه و شبانه، دستور تخريب ديوار حائل ميان مسجد و حرم را داد كه با برداشته شدن اين ديوار، فضاى مسجد به رواق شمالى حرم ملحق گرديد. مفتى شهر، به مراد بيگ، حاكم كربلا شكايت برد و سلطان عثمانى نيز هيئتى را براى رسيدگى اعزام كرد. سرانجام اين ماجرا به مصالحه انجاميد و سيد مهدى شهرستانى، مسجدى را در بخش شرقى صحن به مفتى كربلا سپرد.[۵]
به باور محمد حرزالدين، این مسجد، در ديگرى رو به صحن داشت، که پس از خاكسپارى سيد محمد كاظم يزدى (م.۱۳۳۷ق) بسته شد. اثر اين در، از طرف درونى مسجد قابل ملاحظه است.[۱] دیگران نیز به این در، پس از مسدود شدن آن اشاره کرده‌اند.[۳] برخی، از در دوم مسجد تا زمانی که برداشته نشده ولی متروک بوده گزارش کرده‌اند.[۶]
در سال 1369ق. با توسعه راهرو باب الطوسی، بخشی از رواق یا مسجد عمران به راهرو ملحق شد.[۱]
پروژه بازسازى مسجد عمران بن شاهين، در اوايل ذى‌القعده 1428ق. (نوامبر 2007م) آغاز شد. طى مراحل پروژه، سازه هاى اساسى مسجد با بتون ريزى در زير آنها و با گذاشتن تير آهن براى ديوارها و سقف، استحكام يافتند.[۱]
در دوره عثمانى‌ها (ح.۱۲۹۹-۱۹۲۲م) نخستين مفتى و قاضى سنى حنفى مذهب در آن نماز مى‌خواند. گويا شيخ عبدالله سُوِيدى نخستين كسى است كه به سال ١١۴۵ق. در آن نماز برپا كرده است.[۵]
ماجرای ساخت[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مسجد عمران بن شاهین، از قدیم‌ترین مسجدهای نجف است و به عمران بن شاهین، از حاکمان عصر آل بویه در سده چهارم، منسوب است.[۲] این انتساب را مؤلف کتاب فرحة الغری، به همراه داستانی درباره انگیزه ساخت این مکان، ذکر کرده است.[۷] برخی این انتساب[۸] و داستان را تأیید[۹]، برخی رد[۱۰] و برخی با تغییر و تفصیل پذیرفته‌اند.
داستان «فرحة الغری»[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مؤلف کتاب فرحة الغری، داستانی طولانی درباره پیشینه ساخت این بنا، از حسن بن حسین بن طحال مقدادی[یادداشت ۱] روایت کرده است. بر پایه این گزارش، عمران بن شاهین،[۷] امیر بطیحه (کوفه-نجف)،[۱۲] از فرمان عضدالدوله دیلمی سرپیچی کرد. عضدالدوله او را فراخواند؛ ولی عمران، درحالی‌که تغییر قیافه داده بود، از دست او به حرم امام علی(ع) گریخت. او امام علی(ع) را در خواب دید و وی، به عمران خبر داد که فردای آن شب، فناخسرو به آنجا خواهد آمد. مراد امام(ع) از فناخسرو، عضدالدوله بود. امام(ع)، مکانی را به او نشان داد که عضدالدوله از آنجا وارد حرم خواهد شد و جایگاهی را برایش مشخص کرد که باید در آنجا، نزدیک یکی از گوشه‌های گنبد بایستد، تا مناجات، دعا و قسم عضدالدوله را بشنود. او خدا را به محمد و آلش قسم خواهد داد که او عمران را به دست او برساند. عمران باید در اینجا به عضدالدوله نزدیک شود و از او درباره مردی سؤال کند که خدا را قسم داده به او دست یابد. سپس باید درباره پاداش کسی سؤال کند که عمران را به او برساند. عضدالدوله، پاداش او را این خواهد دانست گه اگر بخشش عمران را بخواهد او را خواهد بخشید. در این هنگام عمران باید خود را معرفی کند.
عمران آنچه را امام علی(ع) به او دستور داده بود، انجام داد و در پایان خود را معرفی کرد. وقتی عضدالدوله درباره کسی که این جایگاه را به او شناساند پرسید، عمران خوابش را برای او بازگفت. عضدالدوله به خدا قسم خورد هیچ کس جز مادر، دایه و خودش از نام فناخسرو آگاه نبوده است. عضدالدوله، عمران را بخشید و به او منصب وزارت داده، او را با خود به کوفه برد.
بر پایه خبر حسن الطحال، راوی این داستان، عمران بن شاهین نذر کرد زمانی که عضدالدوله او را ببخشد، پابرهنه و سربرهنه، به زیارت قبر امام علی(ع) برود. در تاریکی شب، به تنهایی از کوفه خارج شد. جدش علی بن طحال، که کلیددار حرم بود، امام علی(ع) را در خواب دید که به او دستور داد در را برای دوست امام علی(ع) یعنی عمران به شاهین باز کند. او در را باز کرد. عمران رسید و هنگامی که از دستور امام علی(ع) و دوست خواندنِ او با خبر شد، خود را روی بارگاه امام(ع) انداخت؛ درحالی‌که آن را می‌بوسید. سپس شیخ را به مسئول ماهی‌ها، ارجاع داد تا شصت دینار به او بدهد. عمران، قایق‌هایی داشت که در آب در زمینه صید ماهی فعالیت می‌کردند.
به باور مؤلف فرحة الغری، عمران به شاهین، رواق معروف به رواق عمران را در حرم امام علی(ع) و حرم امام حسین(ع) ساخت.[۷]
بررسی داستان «فرحة الغری»[ویرایش | ویرایش مبدأ]
موافقان[ویرایش | ویرایش مبدأ]
سید محسن امین نیز، مانند مؤلف فرحة الغری، این مسجد را ساخته عمران بن شاهین دانسته و تاریخ ساخت آن را پس از بنای عضدالدوله معرفی کرده است.[۱۳] برخی، این تاریخِ ساخت را رد کرده‌اند؛ زیرا عمران بن شاهین، سال ۳۶۹ق. درگذشته و بنای عضدالدوله در سال ۳۷۱ق. بوده است.[۱۴] محمد جواد فخرالدین نیز، بنای این مسجد و ایوان را به روایت «فرحة الغری» ارتباط داده و آن را تأیید می‌کند؛ همچنان‌که دیدار عمران با عضدالدوله را نیز تأیید کرده است.[۱۵] او احتمال داده بنایی که عمران بن شاهین آن را بنا کرده، رواقی بوده و پس از آنکه از حرم امام علی(ع) جدا شده، هم‌رتبه با مسجد قرار گرفته است.[۱۶] محمدرضا شبیبی در «کتاب النجف»، رواق و مسجدی را به عمران بن شاهین منتسب کرده که تا امروزه وجود داشته و معروف است. حسینی، مؤلف کتاب لؤلؤة الصدف بر این باور است که دانشمندان سده‌های گذشته و نیز سده‌های اخیر، یک رواق یا مسجد به عمران بن شاهین نسبت داده‌اند؛ با اینکه به عقیده او، عمران یک رواق و یک مسجد بنا نمود.[۳]
مخالفان[ویرایش | ویرایش مبدأ]
محمد کوفی غروی، در کتاب نزهة الغری، انتساب این مسجد به عمران به شاهین را رد کرده است. وی این باور که مسجد مذکور را درآغاز رواقی ساخته عمران دانسته و بعدها تبدیل به مسجد شده نپذیرفته است. وی احتمال داده این مسجد را شماری از خاندان عمران بن شاهین، بنا کرده باشند و با گذشت سالیان دراز، به مسجد عمران شهرت یافته باشد.[۱۷] به گفته شیخ جعفر محبوبه، از کسی شنیده نشده که مسجد عمران، پیش‌تر رواق بوده باشد. بلکه بر پایه نظر مشهور، عمران بن شاهین، یکی از رواق‌های حرم را ساخت، که پس از مدتی از حرم جدا شد. دور از ذهن است که رواق، پس از جدا شدنش از حرم، هم‌رتبه با مسجد شده باشد. جعفر محبوبه، اطمینان دارد بنای عمران، باقی نمانده است.[۱۶]
به باور برخی، راوی این داستان، ابن طحال، بسیاری از پژوهشگران را به سبب روایاتش که به سختی می‌توان به آنان اعتماد کرد، دچار اشتباه کرده است؛ زیرا مبالغه‌های فراوانی از او در این روایات وجود دارد که مشمول امور نامحسوس و غیبی هستند، یا در دایره ادبیات دینی مردم یا ادبیات سنتی مردم قرار می‌گیرند که در بیشتر موارد، بر سندی مبتنی نیستند یا اینکه چون از حقایق مربوط به حوادث تاریخی دور هستند، قابل استناد نمی‌باشند.[۱۸] به باور وی هيچ‌گونه ملاقاتى بين عضدالدوله و عمران بن شاهين وجود نداشته است و عمران بن شاهين در ايام حكومت عضدالدوله، نه ضعيف بوده و نه از او شكست خورده است. وی معتقد است این مسجد یا رواق را حسن بن عمران بن شاهین، فرزند عمران پس از صلحی که بین او و عضدالدوله انجام گرفت ساخته است؛ ولی آن بنا را به اسم پدرش نامگذاری کرد یا اسم پدرش، به سبب شهرتی که داشتِ بر آن مکان غلبه یافت.[۱۹]
پانوشت[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ مسجد عمران بن شاهين، پایگاه رسمی آستان قدس علوی.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ موسوعة العتبات المقدسه، ج۷، ص۱۰۸.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ تاریخچه آستان مطهر امام علی(ع)، ص۳۰۸؛ ر.ک: تاریخ النجف حتی نهایة العصر العباسی، ص ٢۵۶.
- ↑ موسوعة العتبات المقدسه، ج۷، ص۱۰۸؛ حاشیه و متن حائر حسینی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۳ و ۴، ص۱۰۴.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ حاشیه و متن حائر حسینی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۳ و ۴، ص۱۰۴.
- ↑ حاشیه و متن حائر حسینی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۳ و ۴، ص۱۰۴؛ به نقل از آثار شيعه الاماميه، ص١٢٧.
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ فرحة الغری، ص۱۴۷.
- ↑ اعیان الشیعة، ج۵، ص۵٣٨؛
- ↑ تاریخچه آستان مطهر امام علی(ع)، ص۳۰۷.
- ↑ نزهة الغری، ج ٢، صص ١٨٠ و ١٨١.
- ↑ مسجد عمران بن شاهين، پایگاه رسمی آستان قدس علوی.
- ↑ ر.ک:کتاب النجف؛ صص ٢٨٩ - ٢٩٧.
- ↑ اعیان الشیعة، ج۵، ص۵٣٨.
- ↑ تاریخچه آستان مطهر امام علی(ع)، ص۳۰۶.
- ↑ تاریخچه آستان مطهر امام علی(ع)، ص۳۰۷.
- ↑ ۱۶٫۰ ۱۶٫۱ ر.ک: تاریخ النجف حتی نهایة العصر العباسی، ص ٢۵۶.
- ↑ نزهة الغری، ج ٢، صص ١٨٠ و ١٨١.
- ↑ تاریخچه آستان مطهر امام علی(ع)، ص۳۰۵.
- ↑ تاریخچه آستان مطهر امام علی(ع)، ص۳۱۵.
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- اعیان الشیعة، سید محسن امین، دار المعارف للمطبوعات، بیروت، ۱۹۸۳م.
- پایگاه رسمی آستان قدس علوی.
- تاریخ النجف حتی نهایة العصر العباسی، محمد جواد فخر الدین، منشورات معهد المعلمین للدراسات العلیا، نجف، بی‌تا.
- سیمای نجف اشرف، سعید بابایی، سازمان تبلیغات اسلامی، تهران، ۱۳۷۶ش.
- فرحة الغری، عبدالکریم بن احمد حلی، تحقیق السید تحسین آل شبیب الموسوی، مرکز الغدیر للدراسات الإسلامیة، بی‌جا، ۱۹۹۸م.
- ماضی النجف وحاضرها، جعفر آل محبوبة، دار الاضواء، بیروت، ۱۴۰۶ق.
- موسوعة العتبات المقدسه، جعفر خلیلی، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بیروت، ج۲، ۱۴۰۷ق.
- نزهة الغری فی تاریخ النجف، محمد عبود الکوفی، منشور فی القرص الخاص بمکتبة اهل البیت، ۲۰۰۵م.