کتیبه: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۶ اوت ۲۰۲۲، ساعت ۱۲:۰۴

کتیبه نوشته‌هایی است، شامل آیه، حدیث و شعر، که با خط زیبا، دور تا دور دیوار مکان‌های مقدس، گنبد، گلدسته‌ها و بر سردر و روی دیوارها نقش می‌شود. به تابلوهای نفیس خطی نیز، کتیبه گفته شده است.

واژه‌شناسی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کتیبه، واژه‌ای عربی بوده و در برخی از واژه‌نامه‌های عربی به ارتش^[۱] و گروهی از ارتش که گردآمده باشند (گردان)^[۲] معنا شده است. اصل این واژه، «ک، ت، ب» به معنای گردآمدنِ چیزی با چیزی بوده و «کتاب» و «کتابت» نیز از همین اصل گرفته شده است.^[۳]

کتیبه در برخی از واژه‌نامه‌های فارسی به آنچه با خط نسخ، نستعلیق، طغرا یا کوفی دور تا دور دیوار مسجد، مقبره و مکان‌های مقدس، یا سردر دروازه امیران و بزرگان نوشته یا نقش شده باشد، معنا شده است.^[۴] برخی آنچه روی تخت، کرسی، در، حاشیه سفره، بیرق، جامه و زین‌پوش نوشته می‌شود را به معانی آن افزوده‌اند.^[۵] برخی نیز آن را سنگ‌نبشته^{[یادداشت ۱]}^[۷] دانسته‌اند.

در مکان‌های مقدس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کتیبه، در مکان‌های مقدس، به نوشته‌هایی گفته می‌شود که با خط زیبا، شامل آیات، احادیث و اشعار، در صحن‌ها، رواق‌ها، دور گنبد و گلدسته‌ها، بر سردر و روی دیوارها نقش می‌شود. تابلوهای نفیس خطی نیز، در ابعاد مختلف، کتیبه نام دارد. کتیبه‌های خطّی «علیرضا عباسی» مشهور است.

برخی، احاطه شدن ورودی‌ها و طاق‌های مکان‌های مقدس با کتیبه را، نشانه‌ای از آمیختگی زندگی مسلمانان با قرآن و لزوم تمسّک به آن در همه حرکات دانسته‌اند.^[۸]

پانوشت[ویرایش | ویرایش مبدأ]

↑ الصحاح، ج‏1، ص209.
↑ المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، ج‏2، ص525.
↑ معجم مقاییس اللغه، ج‏5، ص158.
↑ لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه کتیبه، به نقل از ناظم الاطباء.
↑ لغت نامه هخدا، ذیل واژه کتیبه.
↑ لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه کتیبه.
↑ فرهنگ فارسی معین، ذیل واژه کتیبه.
↑ حرم در واژه‌ها، ص۳۹.

↑ نوشته‌ای که بر سنگ بدنه کوه یا تخته سنگ می‌نویسند.^[۶]

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

این مقاله برگرفته از مقاله فرهنگنامه زیارت، جواد محدثی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره هفدهم، زمستان ۱۳۹۲، ص۷۰ است.

الصحاح، اسماعیل بن حماد جوهری، تحقیق احد بعد الغفور، دارالعلم للملایین، بیروت، ۱۳۷۶ق.
حرم در واژه‌ها، از مجموعه «رهنما»، سید ابراهیم موسوی‌پناه، آستان قدس رضوی، ۱۳۹۱ش.
المصباح المنیر، الفیومی، دار الهجره، قم، ۱۴۰۵ق.
معجم مقاییس اللغة، احمد بن فارس، تصحیح عبدالسلام محمد هارون، مکتب الاعلام الاسلامی، قم، ۱۴۰۴ق.

[1] الصحاح، ج‏1، ص209.

[2] المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، ج‏2، ص525.

[3] معجم مقاییس اللغه، ج‏5، ص158.

[4] لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه کتیبه، به نقل از ناظم الاطباء.

[5] لغت نامه هخدا، ذیل واژه کتیبه.

[6] لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه کتیبه.

[8] فرهنگ فارسی معین، ذیل واژه کتیبه.

[9] حرم در واژه‌ها، ص۳۹.

[7] نوشته‌ای که بر سنگ بدنه کوه یا تخته سنگ می‌نویسند.^[۶]

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[یادداشت ۱]

[۷]

[۸]

[۶]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{در دست ویرایش|ماه=[[آبان]]|روز=[[۱۸]]|سال=[[۱۳۹۸]]|کاربر=Abbasahmadi1363  }}
+[[پرونده:کتیبه.jpg|بندانگشتی|کتیبه دور گنبد [[آستان مقدس امام رضا(ع)|حرم امام رضا(ع)]].|جایگزین=]]
+'''کتیبه''' نوشته‌هایی است، شامل آیه، حدیث و شعر، که با خط زیبا، دور تا دور دیوار مکان‌های مقدس، [[گنبد]]، [[گلدسته|گلدسته‌ها]] و بر سردر و روی دیوارها نقش می‌شود. به تابلوهای نفیس خطی نیز، کتیبه گفته شده است.
-[[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]]
-[[پرونده:کتیبه.jpg|بندانگشتی|کتیبه دور [[آستان مقدس امام رضا(ع)|حرم امام رضا(ع)]].]]
-'''کتیبه'''،
 ==واژه‌شناسی==
-كتيبه يعنى نوشته شده؛ مكتوب.
+کتیبه، واژه‌ای عربی بوده و در برخی از واژه‌نامه‌های عربی به ارتش<ref>الصحاح، ج‏1، ص209.</ref> و گروهی از ارتش که گردآمده باشند (گردان)<ref>المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، ج‏2، ص525.</ref> معنا شده است. اصل این واژه، «ک، ت، ب» به معنای گردآمدنِ چیزی با چیزی بوده و «کتاب» و «کتابت» نیز از همین اصل گرفته شده است.<ref>معجم مقاییس اللغه، ج‏5، ص158.</ref>
-کتیبه، واژه‌ای عربی بوده و در برخی از واژه‌نامه‌های عربی به ارتش<ref>الصحاح، ج‏1، ص209.</ref> و گروهی از ارتش که گردآمده باشند (گردان)<ref>المصباح المنير فى غريب الشرح الكبير للرافعى، ج‏2، ص525.</ref> معنا شده است. اصل این واژه، «ک، ت، ب» به معنای گردآمدن چیزی با چیزی بوده و «کتاب» و «کتابت» نیز از همین اصل گرفته شده است.<ref>معجم مقاييس اللغه، ج‏5، ص158.</ref>
-الكاف و التاء و الباء أصلٌ صحيح واحد يدلُّ على جمع شي‏ء إلى شي‏ءٍ. من ذلك‏ الكِتابُ‏ و الكتابة. يقال: كتبت‏ الكتابَ‏ أكتُبه‏ كَتْبًا.
-ابن فارس، احمد بن فارس، معجم مقاييس اللغة، 6جلد، مكتب الاعلام الاسلامي - قم، چاپ: اول، 1404 ه.ق.
-تهذيب اللغة ؛ ج‏10 ؛ ص88
-الكتِيبَةُ: جماعةٌ مُستحِيزةٌ في حيِّزٍ على حدةٍ.
-ازهرى، محمد بن احمد، تهذيب اللغة، 15جلد، دار احياء التراث العربي - بيروت، چاپ: اول، 1421 ه.ق.
-كتاب العين ؛ ج‏5 ؛ ص342
-الكَتِيبَةُ من الخيل: جماعة مستحيزة
-فراهيدى، خليل بن احمد، كتاب العين، 9جلد، نشر هجرت - قم، چاپ: دوم، 1409 ه.ق.
-الْكَتِيبَةُ) الطَّائِفَةُ مِنَ الْجَيْشِ مُجْتَمِعَةً و الْجَمْعُ (كَتَائِبُ‏).
+کتیبه در برخی از واژه‌نامه‌های فارسی به آنچه با خط نسخ، نستعلیق، طغرا یا کوفی دور تا دور دیوار مسجد، مقبره و مکان‌های مقدس، یا سردر دروازه امیران و بزرگان نوشته یا نقش شده باشد، معنا شده است.<ref>لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه کتیبه، به نقل از ناظم الاطباء.</ref> برخی آنچه روی تخت، کرسی، در، حاشیه سفره، بیرق، جامه و زین‌پوش نوشته می‌شود را به معانی آن افزوده‌اند.<ref>لغت نامه هخدا، ذیل واژه کتیبه.</ref> برخی نیز آن را سنگ‌نبشته{{یادداشت|نوشته‌ای که بر سنگ بدنه کوه یا تخته سنگ می‌نویسند.<ref>لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه کتیبه.</ref>}}<ref>فرهنگ فارسی معین، ذیل واژه کتیبه.</ref> دانسته‌اند.
-فيومى، احمد بن محمد، المصباح المنير فى غريب الشرح الكبير للرافعى، 2جلد، موسسه دار الهجرة - قم، چاپ: دوم، 1414 ه.ق.
-الكتيبة: الجيش‏
-جوهرى، اسماعيل بن حماد، الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربية، 6جلد، دار العلم للملايين - بيروت، چاپ: اول، 1376 ه.ق.
-در عربی معاصر
-کتیبه در برخی از واژه‌نامه‌های فارسی به آنچه با خط نسخ، نستعلیق، طغرا یا کوفی بر دوره دیوار مسجد، مقبره و مکان‌های مقدس، یا سردر دروازه امیران و بزرگان نوشته یا نقش شده باشد، معنا شده است.<ref>لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه کتیبه، به نقل از ناظم الاطباء.</ref> برخی آنچه روی تخت، کرسی، در، حاشیه سفره، بیرق، جامه و زین‌پوش نوشته می‌شود را به معانی آن افزوده‌اند.<ref>لغت نامه هخدا، ذیل واژه کتیبه.</ref> برخی نیز آن را سنگ‌نبشته{{یادداشت|وشته ای که بر سنگ بدنه ٔ کوه یا تخته سنگ نویسند.<ref>لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه کتیبه.</ref>}}<ref>فرهنگ فارسی معین، ذیل واژه کتیبه.</ref> دانسته‌اند.
 ==در مکان‌های مقدس==
-کتیبه، در مکان‌های مقدس، به نوشته‌هايى گفته مى‌شود كه با خط زيبا، شامل آيات، احاديث و اشعار، در صحن‌ها، رواق‌ها، دور گنبد و گلدسته‌ها، بر سر در و روى ديوارها نقش می‌شود. همچنين تابلوهاى نفيس خطّى در ابعاد مختلف، كتيبه نام دارد. كتيبه‌هاى خطّى «عليرضا عباسى» مشهور است.
+کتیبه، در مکان‌های مقدس، به نوشته‌هایی گفته می‌شود که با خط زیبا، شامل آیات، احادیث و اشعار، در [[صحن|صحن‌ها]]، [[رواق|رواق‌ها]]، دور [[گنبد]] و [[گلدسته|گلدسته‌ها]]، بر سردر و روی دیوارها نقش می‌شود. تابلوهای نفیس خطی نیز، در ابعاد مختلف، کتیبه نام دارد. کتیبه‌های خطّی «علیرضا عباسی» مشهور است.
-برخی احاطه شدن ورودى‌ها و طاق‌های مکان‌های مقدس با كتيبه‌ را، نشانه‌ای از آميختگى زندگى مسلمين با قرآن، لزوم تمسّك به قرآن در هر حركت و تذكّر به مسلمانان دانسته‌اند.<ref>حرم در واژه‌ها، ص۳۹.</ref>
+برخی، احاطه شدن ورودی‌ها و طاق‌های مکان‌های مقدس با کتیبه را، نشانه‌ای از آمیختگی زندگی مسلمانان با [[قرآن]] و لزوم تمسّک به آن در همه حرکات دانسته‌اند.<ref>حرم در واژه‌ها، ص۳۹.</ref>
 ==پانوشت==
 {{پانویس}}
 ==منابع==
+{{منابع}}
 {{برگرفتگی
 | پیش از لینک = مقاله
 | منبع = فرهنگنامه زیارت،
-| پس از لینک = جواد محدثی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره هفدهم، زمستان 1392، ص۷۰
+| پس از لینک = جواد محدثی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره هفدهم، زمستان ۱۳۹۲، ص۷۰
 | لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1339/1/54
 }}
+* '''الصحاح'''، اسماعیل بن حماد جوهری، تحقیق احد بعد الغفور، دارالعلم للملایین، بیروت، ۱۳۷۶ق.
-*'''حرم در واژه‌ها'''، از مجموعه «رهنما»، سید ابراهیم موسوی‌پناه، آستان قدس رضوى، ۱۳۹۱ش.
+* '''حرم در واژه‌ها'''، از مجموعه «رهنما»، سید ابراهیم موسوی‌پناه، آستان قدس رضوی، ۱۳۹۱ش.
+* '''المصباح المنیر'''، الفیومی، دار الهجره، قم، ۱۴۰۵ق.
+* '''معجم مقاییس اللغة'''، احمد بن فارس، تصحیح عبدالسلام محمد هارون، مکتب الاعلام الاسلامی، قم، ۱۴۰۴ق.
 {{پایان}}