سفرنامه عضدالملک به عتبات: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (حذف از رده:مقاله‌های در دست ویرایش ردهانبوه) |
|||
| (۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط یک کاربر دیگر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱۴: | خط ۱۴: | ||
| رده‌بندی کنگره = DS۷۰/۶/ع۶س۷ ۱۳۷۰ | | رده‌بندی کنگره = DS۷۰/۶/ع۶س۷ ۱۳۷۰ | ||
}} | }} | ||
'''سفرنامه عضدالملک به عتبات'''، شرح گزارش سفر علیرضا عضدالملک | '''سفرنامه عضدالملک به عتبات'''، شرح گزارش سفر علیرضا عضدالملک قاجار، از [[تهران]] به [[عتبات عالیات]] است. توصیف مزارهای بین راه، انتقاد از مفاسد حکومتی در آبادی‌های درون‌مرزی؛ بررسی [[عثمانی|دولت عثمانی]] و نگاهی ویژه به مکان‌های مذهبی و زیارتی از ویژگی‌های این سفرنامه است. | ||
سفرنامه عضدالملک، در | سفرنامه عضدالملک، در [[تهران]]، در سال ۱۳۷۰ش. چاپ شده است. | ||
==نویسنده== | ==نویسنده== | ||
علیرضا قوانلو ایلخانی [[قاجار]] (۱۲۳۸-)، ملقب به عضدالملک، فرزند موسی‌خان، فرزند سلیمان‌خان قاجار و پسردایی ناصرالدین شاه است.<ref>شرح حال رجال ایران، ج٢، ص۴٣۶؛ عباس قدیانی، فرهنگ جامع تاریخ ایران، ج٢، ص۵٩٠.</ref> وی در اواخر سده سیزدهم قمری، پیش‌خدمت ویژه دربار قاجار شده<ref name=":0">روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه، ص١٢٣ و ١٣٩.</ref> و در سال ۱۲۸۵ق. | علیرضا قوانلو ایلخانی [[قاجار]] (۱۲۳۸-۱۳۲۸ق)، ملقب به عضدالملک، فرزند موسی‌خان، فرزند سلیمان‌خان قاجار و پسردایی [[ناصرالدین شاه]] است.<ref>شرح حال رجال ایران، ج٢، ص۴٣۶؛ عباس قدیانی، فرهنگ جامع تاریخ ایران، ج٢، ص۵٩٠.</ref> وی در اواخر سده سیزدهم قمری، پیش‌خدمت ویژه دربار قاجار شده<ref name=":0">روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه، ص١٢٣ و ١٣٩.</ref> و در سال ۱۲۸۵ق. مُهردار شاه شد. حکم‌رانی [[استان مازندران|مازندران]]، عهده‌داری ایل‌خانی‌گری ایل قاجار، وزارت دادگستری و ریاست صندوق عدالت‌خانه برخی از مناصب او بوده‌اند. عضدالمک، در سفر ناصرالدین شاه به [[عتبات عالیات|عتبات]] در سال ۱۲۸۷ق. و در سفرش به اروپا، در سال ۱۲۹۰ق. همراه شاه بوده است.<ref name=":1">روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه، ص۳۷۶.</ref> | ||
گرچه وی، دارای لغزش‌هایی بوده، ولی برخی، او را «آدم حسابی»<ref name=":1" /> و برخی، فردی معتدل و مؤدب معرفی کرده‌اند.<ref>میرزا یحیی دولت‌آبادی، حیات یحیی، ج3، ص263.</ref> به باور برخی، او به راست‌گویی و تقدّس شهرت داشته است.<ref name=":0" /> وی در جریان تحریم تنباکو<ref>ابراهیم تیموری، تحریم تنباکو اولین مقاومت منفی در ایران، ص214،178،171،169،167.</ref> و میانجی‌گری بین شاه و عالمان | گرچه وی، دارای لغزش‌هایی بوده، ولی برخی، او را «آدم حسابی»<ref name=":1" /> و برخی، فردی معتدل و مؤدب معرفی کرده‌اند.<ref>میرزا یحیی دولت‌آبادی، حیات یحیی، ج3، ص263.</ref> به باور برخی، او به راست‌گویی و تقدّس شهرت داشته است.<ref name=":0" /> وی در جریان تحریم تنباکو<ref>ابراهیم تیموری، تحریم تنباکو اولین مقاومت منفی در ایران، ص214،178،171،169،167.</ref> و میانجی‌گری بین شاه و عالمان مشروطه‌خواه، نقش مثبتی داشته است.<ref>خاطرات حاج سیاح، به کوشش حمید سیاح و تصحیح سیف‌الله گلکار، زیر نظر ایرج افشار، ص594 و 595؛ حیات یحیی، ج2، ص176 و 177، و نیز ص222 و 242.</ref> | ||
عضدالملک، در اواخر سال ۱۲۸۳ق. با مأموریت از جانب ناصرالدین شاه، خشت‌های طلای گنبد [[آستان مقدس عسکریین(ع)]] را به | عضدالملک، در اواخر سال ۱۲۸۳ق. با مأموریت از جانب ناصرالدین شاه، خشت‌های طلای گنبد [[آستان مقدس عسکریین(ع)]] را به عتبات عالیات انتقال داده است.<ref>سفرنامه عضدالدوله به عتبات، مقدمه.</ref> | ||
==محتوا== | ==محتوا== | ||
سفرنامه عضدالمک به عتبات، شرح گزارش نویسنده از سفر وی از [[تهران]] به [[عتبات عالیات]] است. وی از ابتدای سفر، به هر آبادی و روستایی که رسیده، پژوهش‌هایی از آن ارائه داده است.<ref name=":2">گزارشی از سفرنامه عضدالملک به عتبات عالیات عراق، فصلنامه فرهنگ زیارت، ش۱۳، ص۱۶۵–۱۶۷.</ref> | سفرنامه عضدالمک به عتبات، شرح گزارش نویسنده از سفر وی از [[تهران]] به [[عتبات عالیات]] است. وی از ابتدای سفر، به هر آبادی و روستایی که رسیده، پژوهش‌هایی از آن ارائه داده است.<ref name=":2">گزارشی از سفرنامه عضدالملک به عتبات عالیات عراق، فصلنامه فرهنگ زیارت، ش۱۳، ص۱۶۵–۱۶۷.</ref> | ||
عضدالملک، مزار امامزادگان بین راه را توصیف کرده<ref>گزارشی از سفرنامه عضدالملک به عتبات عالیات عراق، فصلنامه فرهنگ زیارت، ش۱۳، ص۱۶۳.</ref> و در بخش درون‌مرزیِ سفر خود، با اینکه خود از دربار [[قاجار]] بوده، نسبت به مفاسد، خرابی‌ها، رشوه‌خواری‌ها و زورگویی‌های مناطق | عضدالملک، مزار امامزادگان بین راه را توصیف کرده<ref>گزارشی از سفرنامه عضدالملک به عتبات عالیات عراق، فصلنامه فرهنگ زیارت، ش۱۳، ص۱۶۳.</ref> و در بخش درون‌مرزیِ سفر خود، با اینکه خود از دربار [[قاجار]] بوده، نسبت به مفاسد، خرابی‌ها، رشوه‌خواری‌ها و زورگویی‌های آن مناطق انتقاد کرده است.<ref name=":2" /> پس از ورود به مرز [[خانقین]]، درباره دولت [[عثمانی]]، که نظام حاکم بر [[عراق]] بوده و مذاکراتش با مقامات عثمانی مطالبی را نگاشته است. از ویژگی‌های مهم این سفرنامه، نگاهی ویژه به مکان‌های مذهبی و زیارتی است. مسیر شهرهای زیارتی او پس از ورود به [[عراق]] عبارت است از: خانقین، [[نجف]]، [[کربلا]] و [[سامراء]].<ref>گزارشی از سفرنامه عضدالملک به عتبات عالیات عراق، فصلنامه فرهنگ زیارت، ش۱۳، ص۱۶۷–۱۷۶.</ref> | ||
==نسخه خطی== | ==نسخه خطی== | ||
نسخه اصلی سفرنامه، در | نسخه اصلی سفرنامه، در «مؤسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی جمهوری اسلامی ایران» نگاه‌داری می‌شود. قطع نسخه، به صورت وزیریِ بزرگ بوده و متن آن با خط نستعلیق شکسته خوش و مرکب مشکی نگاشته شده است. این نسخه تزئینات فراوان دارد. روی بعضی عبارات با شَنگَرف{{یادداشت|یا شنجرف، اکسید سرب که سرخ رنگ است و از آن در نقاشی استفاده می‌کنند.}}<ref>فرهنگ معین، ذیل واژه شنگرف.</ref> خط کشیده و در تمام صفحات دارای جدول، دور سطور مذهب به زر و لاجورد است. در اوایل نسخه مخطوط، فواصل روزها رعایت گردیده؛ یعنی هر روز را از آغاز صفحه شروع کرده، ولی اواخر، این نظم مراعات نشده است. در جاهایی از نسخه، اعداد و بعضی از کلمات به خط سیاق{{یادداشت|فن تحریری محاسبات به روش قدیم و آن شامل علایمی اختصاری بود مأخوذ از اعداد عربی.}}<ref>فرهنگ معین، ذیل واژه خط سیاق.</ref> نگاشته شده است.<ref name=":3">گزارشی از سفرنامه عضدالملک به عتبات عالیات عراق، فصلنامه فرهنگ زیارت، ش۱۳، ص۱۶۲.</ref> کاتب، میرزا محمدحسین دبیر، متخلص به «دبیر فارسی» است، که در سفر عضدالملک همراه او بوده و گزارش‌های عضدالملک را کتابت می‌کرده است.<ref>حیات یحیی، ج1، ص357؛ تاریخ ایران و جهان، ص168.</ref> حسن مرسلوند (م. ۱۳۹۰ش)، از رجال‌نگاران و تاریخ‌نگاران معاصر، در تصحیح این نسخه تلاش کرده است.<ref name=":3" /> | ||
==ویژگی== | ==ویژگی== | ||
| خط ۳۷: | خط ۳۷: | ||
*این سفرنامه، دارای نکته‌های ادبی است. برای نمونه، در بخشی از مقدمه کتاب آمده است: | *این سفرنامه، دارای نکته‌های ادبی است. برای نمونه، در بخشی از مقدمه کتاب آمده است: | ||
{{گفتاورد | {{گفتاورد | ||
| متن = درود بر فارِس شبرنگ عنایت، جالس اورنگ ولایت، اسدالله الغالب و مظهرالعجایب، علی بن ابی‌طالب و بر اولاد اطهارش که آیات حق را مفسرند و ولایات صدق را مدبّر. سرگشتگان وادی حیرت و فروماندگان بادیه ظلمت را محبتشان مفتاح ابواب عرفان است و ارادتشان مصباح اسباب ایقان. | | متن = درود بر فارِس شبرنگ عنایت، جالس اورنگ ولایت، اسدالله الغالب و مظهرالعجایب، [[امام علی(ع)|علی بن ابی‌طالب]] و بر اولاد اطهارش که آیات حق را مفسرند و ولایات صدق را مدبّر. سرگشتگان وادی حیرت و فروماندگان بادیه ظلمت را محبتشان مفتاح ابواب عرفان است و ارادتشان مصباح اسباب ایقان. | ||
}} | }} | ||
==چاپ== | ==چاپ== | ||
این سفرنامه بعد از تصحیح، ویرایش و توضیحاتی که در پایان | این سفرنامه بعد از تصحیح، ویرایش و توضیحاتی که در پایان هر کدام از فصل‌های ششگانه آن آمده، به همراه فهرست اعلام، تصاویر، اسناد و تصاویری از نویسنده، توسط مؤسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی، در شمارگان ۴۰۰۰ نسخه، در [[تهران]]، در قطع وزیری، در ۲۴۳ صفحه، در سال ۱۳۷۰ش. چاپ شده است.<ref>گزارشی از سفرنامه عضدالملک به عتبات عالیات عراق، فصلنامه فرهنگ زیارت، ش۱۳، ص۱۵۶.</ref><ref>[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/493430 کتاب‌شناسی سفرنامه عضدالملک به عتبات]، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| خط ۵۶: | خط ۵۶: | ||
* '''[http://www.nlai.ir/ سازمان اسناد و کتابخانه می جمهوری اسلامی ایران]'''. | * '''[http://www.nlai.ir/ سازمان اسناد و کتابخانه می جمهوری اسلامی ایران]'''. | ||
* '''سفرنامه عضدالملک'''، علیرضا عضدالملک قاجار، مؤسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی، تهران، ۱۳۷۰ش. | * '''سفرنامه عضدالملک'''، علیرضا عضدالملک قاجار، مؤسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی، تهران، ۱۳۷۰ش. | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
[[رده:کتاب‌های علیرضا عضدالملک قاجار]] | [[رده:کتاب‌های علیرضا عضدالملک قاجار]] | ||
[[رده:سفرنامه‌های عتبات]] | [[رده:سفرنامه‌های عتبات]] | ||
[[رده:کتاب‌های قرن سیزدهم قمری]] | [[رده:کتاب‌های قرن سیزدهم قمری]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۴ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۳۹
 | |
| پدید آورندگان | |
|---|---|
| نویسنده | علیرضا عضدالملک قوانلو ایلخانی قاجار |
| به کوشش | حسن مرسلوند |
| تاریخ نگارش | سده سیزدهم قمری |
| محتوا | |
| موضوع | عراق -- س‍ی‍ر و س‍ی‍اح‍ت -- سده ۱۹م. |
| زبان | فارسی |
| نشر | |
| تعداد جلد | ۱ |
| تعداد صفحات | ۲۴۳ |
| ناشر | مؤسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی |
| محل نشر | تهران |
| رده‌بندی کنگره | DS۷۰/۶/ع۶س۷ ۱۳۷۰ |
سفرنامه عضدالملک به عتبات، شرح گزارش سفر علیرضا عضدالملک قاجار، از تهران به عتبات عالیات است. توصیف مزارهای بین راه، انتقاد از مفاسد حکومتی در آبادی‌های درون‌مرزی؛ بررسی دولت عثمانی و نگاهی ویژه به مکان‌های مذهبی و زیارتی از ویژگی‌های این سفرنامه است.
سفرنامه عضدالملک، در تهران، در سال ۱۳۷۰ش. چاپ شده است.
نویسنده[ویرایش | ویرایش مبدأ]
علیرضا قوانلو ایلخانی قاجار (۱۲۳۸-۱۳۲۸ق)، ملقب به عضدالملک، فرزند موسی‌خان، فرزند سلیمان‌خان قاجار و پسردایی ناصرالدین شاه است.[۱] وی در اواخر سده سیزدهم قمری، پیش‌خدمت ویژه دربار قاجار شده[۲] و در سال ۱۲۸۵ق. مُهردار شاه شد. حکم‌رانی مازندران، عهده‌داری ایل‌خانی‌گری ایل قاجار، وزارت دادگستری و ریاست صندوق عدالت‌خانه برخی از مناصب او بوده‌اند. عضدالمک، در سفر ناصرالدین شاه به عتبات در سال ۱۲۸۷ق. و در سفرش به اروپا، در سال ۱۲۹۰ق. همراه شاه بوده است.[۳]
گرچه وی، دارای لغزش‌هایی بوده، ولی برخی، او را «آدم حسابی»[۳] و برخی، فردی معتدل و مؤدب معرفی کرده‌اند.[۴] به باور برخی، او به راست‌گویی و تقدّس شهرت داشته است.[۲] وی در جریان تحریم تنباکو[۵] و میانجی‌گری بین شاه و عالمان مشروطه‌خواه، نقش مثبتی داشته است.[۶]
عضدالملک، در اواخر سال ۱۲۸۳ق. با مأموریت از جانب ناصرالدین شاه، خشت‌های طلای گنبد آستان مقدس عسکریین(ع) را به عتبات عالیات انتقال داده است.[۷]
محتوا[ویرایش | ویرایش مبدأ]
سفرنامه عضدالمک به عتبات، شرح گزارش نویسنده از سفر وی از تهران به عتبات عالیات است. وی از ابتدای سفر، به هر آبادی و روستایی که رسیده، پژوهش‌هایی از آن ارائه داده است.[۸]
عضدالملک، مزار امامزادگان بین راه را توصیف کرده[۹] و در بخش درون‌مرزیِ سفر خود، با اینکه خود از دربار قاجار بوده، نسبت به مفاسد، خرابی‌ها، رشوه‌خواری‌ها و زورگویی‌های آن مناطق انتقاد کرده است.[۸] پس از ورود به مرز خانقین، درباره دولت عثمانی، که نظام حاکم بر عراق بوده و مذاکراتش با مقامات عثمانی مطالبی را نگاشته است. از ویژگی‌های مهم این سفرنامه، نگاهی ویژه به مکان‌های مذهبی و زیارتی است. مسیر شهرهای زیارتی او پس از ورود به عراق عبارت است از: خانقین، نجف، کربلا و سامراء.[۱۰]
نسخه خطی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
نسخه اصلی سفرنامه، در «مؤسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی جمهوری اسلامی ایران» نگاه‌داری می‌شود. قطع نسخه، به صورت وزیریِ بزرگ بوده و متن آن با خط نستعلیق شکسته خوش و مرکب مشکی نگاشته شده است. این نسخه تزئینات فراوان دارد. روی بعضی عبارات با شَنگَرف[یادداشت ۱][۱۱] خط کشیده و در تمام صفحات دارای جدول، دور سطور مذهب به زر و لاجورد است. در اوایل نسخه مخطوط، فواصل روزها رعایت گردیده؛ یعنی هر روز را از آغاز صفحه شروع کرده، ولی اواخر، این نظم مراعات نشده است. در جاهایی از نسخه، اعداد و بعضی از کلمات به خط سیاق[یادداشت ۲][۱۲] نگاشته شده است.[۱۳] کاتب، میرزا محمدحسین دبیر، متخلص به «دبیر فارسی» است، که در سفر عضدالملک همراه او بوده و گزارش‌های عضدالملک را کتابت می‌کرده است.[۱۴] حسن مرسلوند (م. ۱۳۹۰ش)، از رجال‌نگاران و تاریخ‌نگاران معاصر، در تصحیح این نسخه تلاش کرده است.[۱۳]
ویژگی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- این سفرنامه، دارای نکته‌های ادبی است. برای نمونه، در بخشی از مقدمه کتاب آمده است:
| « | درود بر فارِس شبرنگ عنایت، جالس اورنگ ولایت، اسدالله الغالب و مظهرالعجایب، علی بن ابی‌طالب و بر اولاد اطهارش که آیات حق را مفسرند و ولایات صدق را مدبّر. سرگشتگان وادی حیرت و فروماندگان بادیه ظلمت را محبتشان مفتاح ابواب عرفان است و ارادتشان مصباح اسباب ایقان. | » |
چاپ[ویرایش | ویرایش مبدأ]
این سفرنامه بعد از تصحیح، ویرایش و توضیحاتی که در پایان هر کدام از فصل‌های ششگانه آن آمده، به همراه فهرست اعلام، تصاویر، اسناد و تصاویری از نویسنده، توسط مؤسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی، در شمارگان ۴۰۰۰ نسخه، در تهران، در قطع وزیری، در ۲۴۳ صفحه، در سال ۱۳۷۰ش. چاپ شده است.[۱۵][۱۶]
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ شرح حال رجال ایران، ج٢، ص۴٣۶؛ عباس قدیانی، فرهنگ جامع تاریخ ایران، ج٢، ص۵٩٠.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه، ص١٢٣ و ١٣٩.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه، ص۳۷۶.
- ↑ میرزا یحیی دولت‌آبادی، حیات یحیی، ج3، ص263.
- ↑ ابراهیم تیموری، تحریم تنباکو اولین مقاومت منفی در ایران، ص214،178،171،169،167.
- ↑ خاطرات حاج سیاح، به کوشش حمید سیاح و تصحیح سیف‌الله گلکار، زیر نظر ایرج افشار، ص594 و 595؛ حیات یحیی، ج2، ص176 و 177، و نیز ص222 و 242.
- ↑ سفرنامه عضدالدوله به عتبات، مقدمه.
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ گزارشی از سفرنامه عضدالملک به عتبات عالیات عراق، فصلنامه فرهنگ زیارت، ش۱۳، ص۱۶۵–۱۶۷.
- ↑ گزارشی از سفرنامه عضدالملک به عتبات عالیات عراق، فصلنامه فرهنگ زیارت، ش۱۳، ص۱۶۳.
- ↑ گزارشی از سفرنامه عضدالملک به عتبات عالیات عراق، فصلنامه فرهنگ زیارت، ش۱۳، ص۱۶۷–۱۷۶.
- ↑ فرهنگ معین، ذیل واژه شنگرف.
- ↑ فرهنگ معین، ذیل واژه خط سیاق.
- ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ گزارشی از سفرنامه عضدالملک به عتبات عالیات عراق، فصلنامه فرهنگ زیارت، ش۱۳، ص۱۶۲.
- ↑ حیات یحیی، ج1، ص357؛ تاریخ ایران و جهان، ص168.
- ↑ گزارشی از سفرنامه عضدالملک به عتبات عالیات عراق، فصلنامه فرهنگ زیارت، ش۱۳، ص۱۵۶.
- ↑ کتاب‌شناسی سفرنامه عضدالملک به عتبات، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
این مقاله برگرفته از مقاله مقاله گزارشی از سفرنامه عضدالملک به عتبات عراق غلامرضا گلی زواره، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره سیزدهم، ص۱۵۶ است.
- سازمان اسناد و کتابخانه می جمهوری اسلامی ایران.
- سفرنامه عضدالملک، علیرضا عضدالملک قاجار، مؤسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی، تهران، ۱۳۷۰ش.