|
|
| (۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| == ابوالمعالی جوینی ==
| | ابیدوس: Ñ ازیریس |
| '''ابوالمعالی جوینی''' از پیشوایان و دانشوران بزرگ شافعی، معروف به امام الحرمین
| |
|
| |
|
| عبدالملک بن عبدالله ابوالمعالی ملقب به ضیاء الدین، از پیشوایان و دانشوران بزرگ شافعی با مسلک اعتقادی اشعری بود.<ref>الانساب، ج۳، ص۴۳۰؛ وفیات الاعیان، ج۳، ص۱۶۸؛ الوافی بالوفیات، ج۱۹، ص۱۱۶.</ref> سال ولادت او را ۴۱۷ق.<ref>ذیل تاریخ بغداد، ج۱، ص۴۷.</ref> یا ۴۱۹ق.<ref>الوافی بالوفیات، ج۶، ص۲۵۰.</ref> در جُوین سبزوار از نواحی نیشابور قدیم دانسته‌اند.<ref>المنتظم، ج۱۶، ص۲۴۴.</ref> پدرش ابومحمد جوینی نیز از دانشوران بزرگ مذهب شافعی و در تفسیر، اصول و ادب چیره‌دست بود.<ref>المنتظم، ج۱۶، ص۲۴۵؛ معجم البلدان، ج۲، ص۱۹۳؛ سیر اعلام النبلاء، ج۱۸، ص۴۶۹.</ref> پدرش در تربیت او بسیار دقت داشت و به مادر او که کنیز بود، سفارش کرد که جز خودش کسی او را شیر ندهد.<ref>طبقات الشافعیه، ج۵، ص۱۶۸؛ البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۱۲۸.</ref> ابوالمعالی علوم حدیث و فقه را از پدرش فراگرفت و سپس نزد قاضی حسین و ابوالقاسم اسکافی<ref>وفیات الاعیان، ج۲، ص۱۶۸.</ref> دانش آموخت و پیش از رسیدن به ۲۰ سالگی، صاحب کرسی تدریس پدر شد.<ref>المنتظم، ج۱۶، ص۲۴۵.</ref> او هنگام درگذشت پدرش ۲۰ ساله بود.<ref>سیر اعلام النبلاء، ج۱۸، ص۴۶۹؛ الوافی بالوفیات، ج۱۹، ص۱۱۶؛ الوفیات، ص۲۵۸.</ref> از آن پس به بغداد عزیمت کرد و دیگر بار به نیشابور بازگشت.
| | اتحاف فضلاء الزمن: Ñ تاریخ مکة المکرمه |
|
| |
|
| پس از اجرای فرمان سلطان طُغْرل سلجوقی برای لعن شیعیان و اشعریان و شافعیان بر منابر شهرها که به تحریک وزیرش عمید الملک کُنُدری حنفی مذهب صورت گرفت، ابوالمعالی همراه دانشمندان شهرهای مختلف از جمله ابوالقاسم قُشَیری، خراسان را معترضانه ترک کرد و به مکه و مدینه رفت و آن‌گاه کنار خانه خدا ساکن شد. او به مدت چهار سال در مکه کرسی تدریس و فتوا برپا کرد. در این مدت به مدینه نیز رفت و آمد داشت و از همین رو امام الحرمین خوانده شد<ref>الکامل، ج۱۰، ص۳۳؛ وفیات الاعیان، ج۳، ص۱۶۹؛ الاعلام، ج۴، ص۱۶۰.</ref>.
| | اتمام علی اعلام الانام بتاریخ بیت‌الله الحرام: Ñ اعلام الانام بتاریخ بیت‌الله الحرام |
|
| |
|
| با روی کار آمدن آلب ارسلان و وزیرش نظام الملک شافعی مذهب، در سال ۴۵۶ق لعن اشعریان و شافعیان ممنوع شد و دانشمندان معترض با احترام به خراسان بازگشتند<ref>الکامل، ج۱۰، ص۲۰۹؛ تاریخ الاسلام، ج۳۰، ص۲۸۵.</ref> که از جمله آنان ابوالمعالی جوینی بود. نظام الملک مدرسه نظامیه نیشابور را برای تدریس او بنا نهاد و اموری چون امامت جمعه و ریاست اوقاف و زعامت مذهب شافعی و خطابه و وعظ را به وی سپرد. او به مدت ۳۰ سال بدون رقیب عهده‌دار آن امور بود.<ref>وفیات الاعیان، ج۳، ص۱۶۸؛ سیر اعلام النبلاء، ج۱۸، ص۴۷۰؛ تاریخ الاسلام، ج۳۲، ص۲۳۰-۲۳۱.</ref>
| | اتیوپی: Ñ حبشه |
| | |
| ابوالمعالی در نقل حدیث، از پدر و نیز استادش ابونعیم اصفهانی (درگذشت ۴۶۰ق) اجازه داشت.<ref>تاریخ الاسلام، ج۳۲، ص۲۳۱-۲۳۲؛ الوافی بالوفیات، ج۱۹، ص۱۱۷؛ الکنی و الالقاب، ج۲، ص۵۵.</ref> برخی او را به ضعف در حدیث متهم کرده‌اند.<ref>الوافی بالوفیات، ج۱۹، ص۱۱۷.</ref> در مجلس درس او حدود ۳۰۰ فقیه شرکت داشتند.<ref>وفیات الاعیان، ج۳، ص۱۶۸؛ الوافی بالوفیات، ج۱۹، ص۱۱۷-۱۱۸؛ البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۱۲۸.</ref> از شاگردان نام‌آور او ابوحامد غزالی (درگذشت ۵۰۵ق)، کیا الهراسی شافعی (درگذشت ۵۰۴ق) صاحب کتاب احکام القرآن و حاکم عمر النوقانی (درگذشت ۵۴۸ق) را می‌توان نام برد.<ref>الوفیات، ص۲۵۸؛ شذرات الذهب، ج۶، ص۵۶.</ref>
| |
| | |
| ابوالمعالی در علوم مختلف از جمله اصول، فقه، کلام و ادب تبحر داشت و مناظره‌هایی معروف از او نقل شده است.<ref>سیر اعلام النبلاء، ج۱۸، ص۴۷۰؛ البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۱۲۸؛ الوافی بالوفیات، ج۱۹، ص۱۱۷.</ref> در علم کلام، آرای مخالف اجماع مسلمانان از او نقل شده است.<ref>المنتظم، ج۱۶، ص۲۴۶؛ الوافی بالوفیات، ج۱۹، ص۱۱۷.</ref> ابن جوزی که خود از فرقه اهل حدیث و مخالف کلام است، سخنانی را با محتوای پشیمانی از پرداختن به علم کلام از او نقل کرده است.<ref>المنتظم، ج۱۶، ص۲۴۶.</ref> ابوالمعالی افزون بر توانایی در خطابه و وعظ و ادب<ref>طبقات الشافعیه، ج۵، ص۱۷۶.</ref>، در فنون مختلف تألیفاتی داشته است، از جمله: اصول الدین، البرهان فی اصول الفقه، تلخیص التقریب، الارشاد، العقیدة النظامیه، غیاث الامم، مدارک العقول و النهایه.<ref>ذیل تاریخ بغداد، ج۱، ص۴۴؛ البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۱۲۸؛ شذرات الذهب، ج۵، ص۳۴۰.</ref>
| |
| | |
| ابوالمعالی به سال ۴۷۸ق در ۵۷ سالگی در شهر نیشابور درگذشت.<ref>الانساب، ج۳، ص۴۳۱؛ وفیات الاعیان، ج۳، ص۱۶۹؛ الوافی بالوفیات، ج۱۹، ص۱۱۶.</ref> او را در منزلش به خاک سپردند و پس از دو سال پیکرش را به قبرستان حسین، قبرستان خاندان طاهری، در نیشابور، کنار مقبره پدرش انتقال دادند. در روز مرگ او نیشابور غرق عزا شد و بازار و کلاس‌های درس تعطیل گشت. شاگردانش که حدود ۴۰۰ نفر بودند، پس از مرگ او، قلم و دوات و منبر وی را در مسجد جامع شهر به نشانه بی‌همتایی او شکستند و تا یک سال برایش عزاداری کردند.<ref>تاریخ الاسلام، ج۳۲، ص۲۳۸؛ وفیات الاعیان، ج۳، ص۱۷۰؛ الوافی بالوفیات، ج۱۹، ص۱۱۶.</ref> در رثای وی، او را به «خورشید مشرق» تشبیه کردند.<ref>ذیل تاریخ بغداد، ج۱، ص۴۷؛ الوافی بالوفیات، ج۱۹، ص۱۱۸.</ref>
| |
| | |
| ==پانویس==
| |
| {{پانویس}}
| |
| | |
| ==منابع==
| |
| {{منابع}}
| |
| {{دانشنامه
| |
| | آدرس =
| |
| | عنوان =
| |
| | نویسنده = منصور رمضان‌خانی
| |
| }}
| |
| * '''الاعلام''': الزرکلی (درگذشت ۱۳۹۶ق)، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۹۷م
| |
| * '''الانساب''': عبدالکریم السمعانی (درگذشت ۵۶۲ق)، به کوشش عبدالرحمن بن یحیی، حیدرآباد، دائرة المعارف العثمانیه، ۱۳۸۲ق
| |
| * '''البدایة و النهایه''': ابن کثیر (درگذشت ۷۷۴ق)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۷ق
| |
| * '''تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر''': الذهبی (درگذشت ۷۴۸ق)، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۱۰ق
| |
| * '''ذیل تاریخ بغداد''': ابن النجار البغدادی (درگذشت ۶۴۳ق)، به کوشش مصطفی عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۷ق
| |
| * '''سیر اعلام النبلاء''': الذهبی (درگذشت ۷۴۸ق)، به کوشش گروهی از محققان، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق
| |
| * '''شذرات الذهب''': عبدالحی بن عماد (درگذشت ۱۰۸۹ق)، به کوشش الارنؤوط، بیروت، دار ابن کثیر، ۱۴۰۶ق
| |
| * '''طبقات الشافعیة الکبری''': تاج الدین السبکی (درگذشت ۷۷۱ق)، به کوشش الطناحی و عبدالفتاح، هجر للطباعة و النشر، ۱۴۱۳ق
| |
| * '''الکامل فی التاریخ''': ابن اثیر علی بن محمد الجزری (درگذشت ۶۳۰ق)، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق
| |
| * '''الکنی و الالقاب''': شیخ عباس القمی (درگذشت ۱۳۵۹ق)، تهران، مکتبة الصدر، ۱۳۶۸ش
| |
| * '''معجم البلدان''': یاقوت الحموی (درگذشت ۶۲۶ق)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م
| |
| * '''المنتظم''': ابن جوزی (درگذشت ۵۹۷ق)، به کوشش نعیم زرزور، بیروت، دار الکتاب العلمیه، ۱۴۱۲ق
| |
| * '''الوافی بالوفیات''': الصفدی (درگذشت ۷۶۴ق)، به کوشش الارنؤوط و ترکی مصطفی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق
| |
| * '''وفیات الاعیان''': ابن خلکان (درگذشت ۶۸۱ق)، به کوشش احسان عباس، بیروت، دار صادر
| |
| * '''الوفیات''': ابوالعباس احمد بن علی بن الخطیب (درگذشت ۸۰۹ق)، به کوشش عادل نویهض، بیروت، دار الاقامة الجدیده، ۱۹۷۸م.
| |
| {{پایان}}
| |
| | |
| == ابوالهیثم بن تیهان ==
| |
| ابوالهَیثم بن تَیهان صحابی پیامبر(ص) و از یاران شهید امیر مؤمنان علی(ع)
| |
| | |
| ابوالهیثم مالک بن تیهان بن مالک انصاری از تیره زعوراء قبیله اوس<ref>الاستیعاب، ج۴، ص۱۷۷۳؛ الاصابه، ج۷، ص۳۶۵.</ref> و حلیف بنی‌عبدالاشهل بود.<ref>الاستیعاب، ج۳، ص۱۰۱۶؛ الاصابه، ج۷، ص۳۶۵.</ref> برخی او را از قبیله بلی از قُضاعه دانسته‌اند.<ref>انساب الاشراف، ج۱، ص۲۴۰؛ تاریخ ابن خلدون، ج۲، ص۳۴۸.</ref> در نسب او نقل‌های دیگر نیز آمده است.<ref>البدایة و النهایه، ج۷، ص۱۰۴.</ref> هر چند در برخی گزارش‌ها از همراهی پدرش با پیامبر(ص) در غزوه خیبر به سال هفتم قمری یاد شده<ref>الثقات، ج۳، ص۴۲؛ اسد الغابه، ج۱، ص۲۶۲.</ref>، ابن حجر آن را خطای راویان دانسته، این احتمال را تقویت می‌کند که او اسلام را درک نکرده است.<ref> الاصابه، ج۱، ص۴۹۹.</ref> مادرش را لیلی بنت عتیک<ref>الطبقات، ج۳، ص۳۴۲.</ref> دانسته‌اند.
| |
| | |
| بیزاری از بت‌ها از ویژگی‌های زندگی پیش از اسلام ابوالهیثم بوده است. از این رو، گروهی او را موحد می‌دانستند.<ref>الطبقات، ج۳، ص۳۴۱؛ البدء و التاریخ، ج۴، ص۱۶۵؛ سیر اعلام النبلاء، ج۱، ص۱۹۰.</ref> وی در سال یازدهم بعثت پس از بازگشت دو تن از خزرجیان از حج، از ظهور دین جدید آگاه شد و اسلام آورد.<ref> الطبقات، ج۱، ص۱۶۹؛ دلائل النبوه، ج۲، ص۴۳۰-۴۳۱.</ref> سپس در بیعت عقبه اول به سال دوازدهم بعثت<ref> البدایة و النهایه، ج۳، ص۱۶۲؛ تاریخ الاسلام، ج۱، ص۲۹۱-۲۹۲.</ref> و عقبه دوم به سال سیزدهم<ref>السیرة النبویه، ج۱، ص۴۴۱؛ المنتظم، ج۳، ص۳۵.</ref> حضور یافت و به عنوان نقیب بنی‌عبدالاشهل، در شمار یکی از نقبای دوازده‌گانه<ref>المحبّر، ص۲۶۸؛ انساب الاشراف، ج۱، ص۲۵۲؛ مجمع البحرین، ج۶، ص۳۹۶.</ref> پیامبر(ص) شد.<ref>انساب الاشراف، ج۱، ص۲۴۰؛ اسد الغابه، ج۵، ص۳۲۳؛ الاصابه، ج۷، ص۳۶۵.</ref> بعضی نیز وی را حلیف بنی‌عبدالاشهل نامیده‌اند.<ref>المغازی، ج۱، ص۱۵۸؛ الطبقات، ج۳، ص۴۵۵؛ تاریخ طبری، ج۲، ص۳۶۳.</ref> بر پایه گزارشی، وی نخستین بیعت کننده با پیامبر بود.<ref>الاستیعاب، ج۳، ص۱۳۴۸؛ البدایة و النهایه، ج۳، ص۱۶۳.</ref> او در دیدار با ایشان، نگرانی جمعی از یثربیان را که با پذیرش اسلام پیمانشان را با یهودیان شکسته بودند، مطرح کرد و ایشان به او اطمینان داد که با دشمنان آنان دشمن و با دوستانشان دوست باشد.<ref>السیرة النبویه، ج۱، ص۴۴۲.</ref>
| |
| | |
| در پیمان برادری به سال اول قمری پیامبر(ص) میان او و عثمان بن مظعون از تیره بنی‌جُمَح قریش عقد برادری بست.<ref>الطبقات، ج۳، ص۳۴۲؛ انساب الاشراف، ج۱، ص۲۷۱.</ref> وی در همه غزوه‌ها از جمله بدر و احد شرکت داشت<ref>الاستیعاب، ج۲، ص۴۷۷؛ الاصابه، ج۷، ص۳۶۵.</ref> و با دو شمشیر می‌جنگید. از این رو، وی را ذوالسیفین خواندند.<ref>الاستیعاب، ج۲، ص۴۷۷؛ الاصابه، ج۲، ص۳۴۵.</ref> او که از ثروتمندان مدینه بود، در نخلستان خود با گوشت گوسفند و خرمای مرغوب و آب گوارا از پیامبر(ص) و همراهانش که بسیار گرسنه بودند، پذیرایی کرد و همان جا به امامت پیامبر(ص) نماز گزارد.<ref>اسد الغابه، ج۴، ص۲۳۹؛ البدایة و النهایه، ج۶، ص۵۳.</ref> پس از شهادت ابن رواحه در جنگ موته به سال هشتم مسئولیت وی را در نظارت بر امور زراعی و تقسیم خرمای خیبر از سوی پیامبر(ص) عهده‌دار شد.<ref>المغازی، ج۲، ص۶۹۱؛ امتاع الاسماع، ج۱، ص۳۲۲.</ref>
| |
| | |
| ابوالهیثم در کنار عمار یاسر و سلمان فارسی به دفاع از حق امیرمؤمنان(ع) پرداخت<ref>الخصال، ص۶۰۷-۶۰۸.</ref> و از بیعت با ابوبکر سر باز زد. او را ازجمله ۱۲ مخالف خلافت ابوبکر شمرده‌اند که در مسجد پیامبر به ابوبکر اعتراض کردند و هر یک در دفاع از حقانیت علی(ع) سخن گفت. ابوالهیثم با استناد به سخن رسول خدا(ص) که اهل بیت(ع) را همانند ستارگان آسمان دانسته بود، بر حقانیت علی(ع) و شایستگی وی برای خلافت تأکید کرد.<ref>الخصال، ص۴۶۲؛ بحار الانوار، ج۲۸، ص۱۸۹-۱۹۰؛ الیقین، ص۳۳۶.</ref> نیز در خطبه‌ای موسوم به طالوتیه، روایتگر کلامی از حضرت علی(ع) است که در آن، وی از کمی یارانش برای دفاع از حق خود شکوه کرده است.<ref>الکافی، ج۸، ص۳۱.</ref>
| |
| | |
| از نقش ابوالهیثم در دوره خلافت ابوبکر پس از تثبیت حکومت وی گزارشی در دست نیست. تنها خودداری وی از ادامه مسئولیت نظارت بر اراضی خیبر<ref>الطبقات، ج۳، ص۳۴۲.</ref> گزارش شده که می‌توان آن را نتیجه مخالفت با خلافت ابوبکر دانست. او در زمان عمر برای قیمت گذاری اراضی خیبر، از جمله فدک، همراه چند تن از صحابه برگزیده شد.<ref>تاریخ المدینه، ج۱، ص۱۹۵؛ فتوح البلدان، ص۳۸؛ شرح نهج البلاغه، ج۱۶، ص۲۱۱.</ref> گزارشی از حضور او در جلسات فقه و حدیث امام علی(ع) در دست است.<ref> کتاب سلیم بن قیس، ص۱۹۳؛ کمال الدین، ج۱، ص۲۷۴-۲۷۵؛ التحصین، ص۶۳۱.</ref>
| |
| | |
| وی پس از مرگ عثمان همراه عمار یاسر و گروهی دیگر، مردم را به پذیرش ولایت حضرت علی(ع) دعوت کرد و از مردم برای ایشان بیعت گرفت و از سوی ایشان برای مذاکره با کسانی که از بیعت اکراه داشتند، انتخاب شد.<ref>بحار الانوار، ج۳۲، ص۲۷-۲۸.</ref> بر پایه گزارشی، امام او را همراه عمار مسئول بیت المال مدینه کرد.<ref>الاختصاص، ص۱۵۲؛ الیقین، ص۳۳۶.</ref> پس از آن که سخنان علی(ع) در تهییج مردم مدینه برای مقابله با تهاجم طلحه و زبیر به بصره، با برخورد سرد مردم روبه‌رو شد، ابوالهیثم از کسانی بود که مردم را به اجابت دعوت امام فراخواندند و برای جبران سستی دیگران، از امام حمایت کردند.<ref>البدایة و النهایه، ج۷، ص۲۳۳؛ تاریخ ابن خلدون، ج۲، ص۶۱۱.</ref>
| |
| | |
| ابوالهیثم در جنگ صفین به سال ۳۷ق به تنظیم صفوف لشکر امام(ع) پرداخت.<ref>المناقب، ص۲۲۴؛ شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۱۹۰.</ref> او پس از شهادت عمار<ref> انساب الاشراف، ج۲، ص۳۱۹؛ المناقب، ص۲۳۳.</ref> و بر پایه گزارشی دیگر، پس از خطبه امام علی(ع) در دعوت به جنگ و شتاب به سوی بهشت، نخستین کسی بود که به میدان رفت و جنگید و به شهادت رسید.<ref>الفتوح، ج۳، ص۱۷۷.</ref> پس از شهادتش، امام(ع) بر او نماز گزارد و وی را به خاک سپرد.<ref> انساب الاشراف، ج۳، ص۳۱۹.</ref> حضرت علی(ع) از او در کنار بزرگانی همچون عمار و خزیمه ذوالشهادتین یاد کرده که بر راه حق استوار ماندند<ref>نهج البلاغه، ج۲، ص۱۰۹، خطبه ۱۸۲.</ref>. این حاکی از جایگاه ممتاز او نزد ایشان است.
| |
| | |
| گزارشی ضعیف درگذشت ابوالهیثم را در زمان پیامبر۹<ref>الطبقات، ج۳، ص۳۴۲؛ انساب الاشراف، ج۱، ص۳۴۰.</ref> یا عمر<ref>المحبّر، ص۲۷۲؛ الاصابه، ج۷، ص۳۶۶؛ شذرات الذهب، ج۱، ص۱۷۲.</ref> دانسته و محل دفن او را بقیع شمرده است.<ref>الاشارات الی معرفة الصحابه، ص۸۰.</ref> او روایت‌هایی درباره ثواب سلام و وظایف مشاور، از پیامبر(ص) و خطابه‌ای را از امام علی(ع) نقل کرده است.<ref>بحار الانوار، ج۲۸، ص۲۴۰؛ ج۴۱، ص۱۱۶.</ref> از جمله روایت‌هایش، حدیث غدیر است.<ref>الولایه، ص۱۹۶-۱۹۸؛ الطرائف، ج۱، ص۱۳۹-۱۴۰.</ref>
| |
| | |
| همسرش ملیکه دختر سهل بن زید بن عامر<ref> الطبقات، ج۸، ص۲۴۸؛ الاصابه، ج۸، ص۳۵.</ref> از مسلمانان و بیعت کنندگان بود و امیمه را به دنیا آورد.<ref>الطبقات، ج۸، ص۲۴۸؛ اسد الغابه، ج۶، ص۳۰؛ الاصابه، ج۸، ص۳۵.</ref> ابوالهیثم برادری به نام عبید یا عتیک داشت که در جنگ بدر در رکاب پیامبر(ص) جنگید<ref>المغازی، ج۱، ص۱۵۸.</ref> و در جنگ احد به شهادت رسید.<ref>المغازی، ج۱، ص۳۰۱؛ انساب الاشراف، ج۱، ص۳۲۹.</ref>
| |
| | |
| ==پانویس==
| |
| {{پانویس}}
| |
| | |
| ==منابع==
| |
| {{منابع}}
| |
| {{دانشنامه
| |
| | آدرس =
| |
| | عنوان =
| |
| | نویسنده = محمد وحیدی
| |
| }}
| |
| * '''الاستیعاب''': ابن عبدالبر (درگذشت ۴۶۳ق)، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق
| |
| * '''اسد الغابه''': ابن اثیر علی بن محمد الجزری (درگذشت ۶۳۰ق)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق
| |
| * '''الاشارات الی معرفة الزیارات''': علی بن ابی‌بکر الهروی (درگذشت ۶۱۱ق)، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیه، ۱۴۲۳ق
| |
| * '''الاصابه''': ابن حجر العسقلانی (درگذشت ۸۵۲ق)، به کوشش علی محمد و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق
| |
| * '''الاختصاص''': المفید (درگذشت ۴۱۳ق)، به کوشش غفاری و زرندی، بیروت، دار المفید، ۱۴۱۴ق
| |
| * '''امتاع الاسماع''': المقریزی (درگذشت ۸۴۵ق)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق
| |
| * '''انساب الاشراف''': البلاذری (درگذشت ۲۷۹ق)، به کوشش زکار، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق
| |
| * '''بحار الانوار''': المجلسی (درگذشت ۱۱۱۰ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق
| |
| * '''البدء و التاریخ''': المطهر المقدسی (درگذشت ۳۵۵ق)، بیروت، دار صادر، ۱۹۰۳م
| |
| * '''البدایة و النهایه''': ابن‌کثیر (درگذشت ۷۷۴ق)، بیروت، مکتبة المعارف
| |
| * '''تاریخ ابن خلدون''': ابن خلدون (درگذشت ۸۰۸ق)، به کوشش خلیل شحاده، بیروت، دار الفکر
| |
| * '''تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر''': الذهبی (درگذشت ۷۴۸ق)، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۱۰ق
| |
| * '''تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)''': الطبری (درگذشت ۳۱۰ق)، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی
| |
| * '''تاریخ المدینة المنوره''': ابن شبّة النمیری (درگذشت ۲۶۲ق)، به کوشش شلتوت، قم، دار الفکر، ۱۴۱۰ق
| |
| * '''التحصین''': ابن طاووس (درگذشت ۶۶۴ق)، قم، دار الکتاب، ۱۴۱۳ق
| |
| * '''الثقات''': ابن حبان (درگذشت ۳۵۴ق)، الکتب الثقافیه، ۱۳۹۳ق
| |
| * '''الخصال''': الصدوق (درگذشت ۳۸۱ق)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۶ق
| |
| * '''دلائل النبوه''': البیهقی (درگذشت ۴۵۸ق)، به کوشش عبدالمعطی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۵ق
| |
| * '''سیر اعلام النبلاء''': الذهبی (درگذشت ۷۴۸ق)، به کوشش گروهی ازمحققان، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق
| |
| * '''السیرة النبویه''': ابن هشام (درگذشت ۸-۲۱۳ق)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، المکتبة العلمیه
| |
| * '''شذرات الذهب''': عبدالحی بن عماد (درگذشت ۱۰۸۹ق)، به کوشش الارنؤوط، بیروت، دار ابن کثیر، ۱۴۰۶ق
| |
| * '''شرح نهج البلاغه''': ابن ابی‌الحدید (درگذشت ۶۵۶ق)، به کوشش محمد ابوالفضل، دار احیاء الکتب العربیه، ۱۳۷۸ق
| |
| * '''الطبقات الکبری''': ابن سعد (درگذشت ۲۳۰ق)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق
| |
| * '''الطرائف''': ابن طاووس (درگذشت ۶۶۴ق)، قم، مطبعة الخیام، ۱۳۹۹ق
| |
| * '''الغارات''': ابراهیم الثقفی الکوفی (درگذشت ۲۸۳ق)، به کوشش محدث، بهمن، ۱۳۵۵ش
| |
| * '''الفتوح''': ابن اعثم الکوفی (درگذشت ۳۱۴ق)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۱۱ق
| |
| * '''فتوح البلدان''': البلاذری (درگذشت ۲۷۹ق)، بیروت، دار الهلال، ۱۹۸۸م
| |
| * '''الکافی''': الکلینی (درگذشت ۳۲۹ق)، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش
| |
| * '''کتاب سلیم بن قیس''': الهلالی (درگذشت ۷۶ق)، به کوشش انصاری، قم، الهادی، ۱۴۲۰ق
| |
| * '''کمال الدین''': الصدوق (درگذشت ۳۸۱ق)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۵ق
| |
| * '''مجمع البحرین''': الطریحی (درگذشت ۱۰۸۵ق)، به کوشش الحسینی، تهران، فرهنگ اسلامی، ۱۴۰۸ق
| |
| * '''المحبّر''': ابن حبیب (درگذشت ۲۴۵ق)، به کوشش ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیده
| |
| * '''المغازی''': الواقدی (درگذشت ۲۰۷ق)، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۹ق
| |
| * '''المناقب''': الخوارزمی (درگذشت ۵۶۸ق)، به کوشش مالک محمودی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۱ق
| |
| * '''المنتظم''': ابن جوزی (درگذشت ۵۹۷ق)، به کوشش نعیم زرزور، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۲ق
| |
| * '''الولایه''': ابن عقدة الکوفی (درگذشت ۳۳۳ق)
| |
| * '''الیقین''': سید ابن طاووس (درگذشت ۶۶۴ق)، به کوشش انصاری، دار الکتاب، ۱۴۱۳ق.
| |
| {{پایان}}
| |
| | |
| == کوه ابوقبیس ==
| |
| '''کوه ابوقُبَیس''' کوه مقدس مشرف بر مسجدالحرام
| |
| | |
| کوه ابوقبیس در شمال شرقی مسجدالحرام و مشرف بر آن است<ref>معجم البلدان، ج۱، ص۸۰؛ مراصد الاطلاع، ج۳، ص۱۰۶۶.</ref> و شعب ابی‌طالب از آن‌جا آغاز می‌شود. (تصویر شماره ۱۱) ارتفاع آن را از سطح دریا ۴۲۰ متر و از سطح دامنه ۱۲۰ متر دانسته‌اند.<ref>تاریخ و آثار اسلامی مکه، ص۹۵.</ref> به گفته ناصرخسرو، این کوه گنبدی شکل بوده است<ref>سفرنامه ناصر خسرو، ص۱۱۹.</ref>؛ ولی امروزه آن را تراشیده‌اند. ابوقبیس را نخستین<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج۱، ص۳۲.</ref> و برترین<ref>شفاء الغرام، ج۱، ص۵۲۵.</ref> کوه زمین خوانده‌اند.
| |
| | |
| نام این کوه برگرفته از اسم شخصی از قبیله مَذْحِج<ref>الجبال و الامکنه، ص۲۷.</ref> یا اِیاد<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج۲، ص۲۶۷.</ref> است که برای نخستین بار بر دامنه آن خانه‌ای ساخت.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج۲، ص۲۶۵، ۲۶۷؛ معجم البلدان، ج۱، ص۸۰؛ الجبال و الامکنه، ص۲۷.</ref> به گفته برخی چون ابوقبیس بن شالح از قبیله جُرهُم بر اثر اختلاف با خویشاوندان خود به این کوه پناه برد و دیگر خبری از او بازنیامد، آن کوه به این نام شهره شد.<ref>الروض الانف، ج۳، ص۹۰.</ref> برخی نیز با توجه به مناسبت معنایی ابوقبیس با «قَبَس» (قطعه‌ای از آتش) گفته‌اند که حضرت آدم(ع) از این کوه آتش برگرفت.<ref>شفاء الغرام، ج۱، ص۵۰.</ref> نام‌های ابوقابوس و شیخ الجبال نیز بر ابوقبیس اطلاق شده است.<ref>شفاء الغرام، ج۱، ص۵۰.</ref>
| |
| | |
| در فضیلت این کوه آورده‌اند که چون حجرالاسود از بهشت فرود آمد، در این کوه به ودیعت گذاشته شد. سپس ابراهیم آن را در ساخت کعبه به کار برد.<ref>تاریخ یعقوبی، ج۱، ص۲۶-۲۷.</ref> در طوفان نوح نیز حجرالاسود در این کوه به امانت نهاده شد. در دوران جاهلیت این کوه را «امین» می‌خواندند.<ref>اخبارمکه، ازرقی، ج۲، ص۲۶۵-۲۶۶؛ معجم البلدان، ج۱، ص۸۰.</ref> نیز آن را محل استجابت دعا دانسته<ref>شفاء الغرام، ج۱، ص۵۲۴.</ref> و گفته‌اند که یکی از شش کوهی است که سنگ‌های کعبه از آن فراهم شده است.<ref>شفاء الغرام، ج۱، ص۱۷۹.</ref>
| |
| | |
| ابوقبیس کوهی مقدس و پیش و پس از اسلام، محترم بوده است. ابراهیم(ع) بر این کوه می‌ایستاد و مردم را به انجام مناسک حج فرامی‌خواند.<ref>السیر و المغازی، ج۲، ص۷۲؛ اخبار مکه، ازرقی، ج۲، ص۲۰۳؛ بحار الانوار، ج۱۲، ص۹۱.</ref> بر پایه گزارشی، در یکی از سال‌های پیش از هجرت، پیامبر با معجزه خویش ماه را دو نیم کرد؛ نیمی از آن بر کوه قعیقعان و نیم دیگر بر فراز کوه ابوقبیس بود.<ref>السیرة النبویه، ج۲، ص۱۱۶-۱۱۷.</ref> گفته‌اند که قبر آدم، شیث بن آدم و حوا همسر آدم در غار کنز این کوه واقع شده است.<ref>شفاء الغرام، ج۱، ص۵۱۹-۵۲۰.</ref> اِشراف این کوه بر مسجدالحرام موجب می‌شد تا گاه برای آگاه‌کردن مکیان از فراز این کوه به آنان خطاب کنند. از فریاد دادخواهی مردی زبیدی که به حلف الفضول انجامید<ref>المنمق، ص۵۲؛ التنبیه و الاشراف، ص۱۷۹؛ البدایة و النهایه، ج۲، ص۲۹۱.</ref> و نیز دعوت عمومی پیامبر از قریش برای پذیرش اسلام، بر فراز همین کوه خبر داده‌اند.<ref>امتاع الاسماع، ج۳، ص۲۱۹؛ سبل الهدی، ج۲، ص۳۴۳.</ref>
| |
| | |
| در سده‌های نخستین اسلامی، بر فراز این کوه، مسجد ابراهیم<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج۲، ص۲۰۲.</ref> را ساختند که بعدها به مسجد بلال شهرت یافت.<ref>قاموس الحرمین، ص۲۰۵.</ref> این مسجد یا منسوب به ابراهیم خلیل<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج۲، ص۲۰۲.</ref> بوده یا ابراهیم قبیسی<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج۲، ص۲۰۲.</ref> یا تاجری هندی که در سال ۱۲۷۵ق آن را بنا نهاده است.<ref>تحصیل المرام، ج۱، ص۵۰۲-۵۰۳.</ref> از دیگر بناهای بر فراز این کوه، می‌توان به مسجد شق القمر، کاروانسرای ملا محمد یزدی<ref>موسوعة مکة المکرمه، ج۱، ص۵۵۱.</ref> و مأذنه‌ای اشاره کرد که به دست عبدالله بن مالک خزاعی در زمان هارون الرشید عباسی ساخته شد.<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج۳، ص۸۷؛ موسوعة مکة المکرمه، ج۱، ص۵۵۱.</ref> در سال‌های اخیر، بخشی گسترده از روی کوه مسطح گشته و بر آن، کاخ و مهمانسرای حکومتی ساخته شده است.<ref>سرزمین یادها و نشانه‌ها، ص۸۹.</ref>
| |
| | |
| ==پانویس==
| |
| {{پانویس}}
| |
| | |
| ==منابع==
| |
| {{منابع}}
| |
| {{دانشنامه
| |
| | آدرس =
| |
| | عنوان =
| |
| | نویسنده = مسلم ناصری
| |
| }}
| |
| * '''اخبار مکه''': الازرقی (درگذشت ۲۴۸ق)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، ۱۴۱۵ق
| |
| * '''اخبار مکه''': الفاکهی (درگذشت ۲۷۹ق)، به کوشش عبدالملک، بیروت، دار خضر، ۱۴۱۴ق
| |
| * '''امتاع الاسماع''': المقریزی (درگذشت ۸۴۵ق)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق
| |
| * '''بحار الانوار''': المجلسی (درگذشت ۱۱۱۰ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق
| |
| * '''البدایة و النهایه''': ابن کثیر (درگذشت ۷۷۴ق)، بیروت، مکتبة المعارف
| |
| * '''تاریخ الیعقوبی''': احمد بن یعقوب (درگذشت ۲۹۲ق)، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۵ق
| |
| * '''تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره''': اصغر قائدان، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش
| |
| * '''تحصیل المرام''': محمد بن احمد (درگذشت ۱۳۲۱ق)، به کوشش عبدالملک دهیش، مکه، ۱۴۲۴ق
| |
| * '''التنبیه و الاشراف''': المسعودی (درگذشت ۳۴۵ق)، بیروت، دار صعب
| |
| * '''الجبال و الامکنة و المیاه''': زمخشری (درگذشت ۵۳۸ق)، به کوشش احمد عبدالتواب، قاهره، دار الفضیله، ۱۳۱۹ق
| |
| * '''الروض الانف''': السهیلی (درگذشت ۵۸۱ق)، به کوشش عبدالرحمن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۲ق
| |
| * '''سبل الهدی''': محمد بن یوسف الصالحی (درگذشت ۹۴۲ق)، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق
| |
| * '''سرزمین یادها و نشانه‌ها''': محمد فرقانی، تهران، مشعر، ۱۳۸۱ش
| |
| * '''سفرنامه ناصر خسرو''': ناصر خسرو (درگذشت ۴۸۱ق)، تهران، زوار، ۱۳۸۱ش
| |
| * '''السیر و المغازی''': ابن اسحاق (درگذشت ۱۵۱ق)، به کوشش محمد حمید الله، معهد الدراسات و الابحاث
| |
| * '''السیرة النبویه''': ابن هشام (درگذشت ۸-۲۱۳ق)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، المکتبة العلمیه
| |
| * '''شفاء الغرام''': محمد الفأسی (درگذشت ۸۳۲ق)، به کوشش مصطفی محمد، مکه، النهضة الحدیثه، ۱۹۹۹م
| |
| * '''قاموس الحرمین''': محمد رضا النعیمی، قم، مشعر، ۱۴۱۸ق
| |
| * '''مراصد الاطلاع''': صفی الدین عبدالمؤمن بغدادی (درگذشت ۷۳۹ق)، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق
| |
| * '''معجم البلدان''': یاقوت الحموی (درگذشت ۶۲۶ق)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م
| |
| * '''المنمق''': ابن حبیب (درگذشت ۲۴۵ق)، به کوشش احمد فاروق، بیروت، عالم الکتاب، ۱۴۰۵ق
| |
| * '''موسوعة مکة المکرمة و المدینة المنوره''': احمد زکی یمانی، مؤسسة الفرقان، ۱۴۲۹ق.
| |
| {{پایان}}
| |
