رکن حجرالاسود: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۲۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
رکن حجر الاسود، از ارکان کعبه و رکن آغاز طواف است. ساختمان کعبه به شکل مربع مستطيل و داراي چهار ضلع است که هر ضلع آن را رکن کعبه مي­‌نامند. رکن حجرالاسود که در جنوب شرقي کعبه واقع شده، نقطه شروع طواف است<ref>اخبار مکه، الازرقی ج1، ص65؛ التاریخ القویم، ج3، ص236؛ رحلة ابن جبير، ص 53</ref>و در ارتفاع يک و نيم متري آن، حجرالاسود قرار دارد؛<ref>التاریخ القویم، ج3، ص236؛ مرآه الحرمين، ج1، ص264</ref> از اين رو به رکن حجرالاسود يا رکن­ الاسود مشهور گرديده است. برخي، از آن  با نام رکن شرقي ياد کرده‌­اند.<ref>رحله ابن جبير، ص53</ref> گاه به هر دو رکن حجرالاسود و رکن يماني، به سبب واقع بودن در سمت اهل يمن، رکن يماني گفته شده است.<ref>صبح الاعشی، ج4، ص258</ref>واژه رکن به وفور به حجرالاسود، اطلاق مي­گردد و در بسياري از کاربردها، منظور از رکن همان حجر الاسود است.<ref>اخبار مکه، الفاکهي، ج1، ص134؛ التاریخ القویم، ج3، ص236؛ نک: آثار البلاد و اخبار العباد، ص118</ref>
{{کعبه عمودی}}
'''رکن حجر الاسود'''، گوشه جنوب شرقی بنای کعبه است. ساختمان [[بیت‌الله|کعبه]] چهارگوش است و هر گوشه را رکن و مجموع چهار گوشه را [[ارکان کعبه]] می­‌نامند. رکن حجرالاسود که در جنوب شرقی کعبه واقع شده، نقطه شروع [[طواف]] است و در ارتفاع یک و نیم متری آن، [[حجر الاسود|حجرالاسود]] قرار دارد، از این رو به رکن حجرالاسود یا [[رکن الاسود]] مشهور گردیده است.  


==محل رکن حجرالاسود==
==موقعیت مکانی==
شهرت رکن حجرالاسود بيشتر از ديگر ارکان کعبه است. اين رکن نزديک‌ترين رکن به درب ورودي کعبه است و روبروي چاه زمزم قرار دارد و در مقابل رکن حجر الاسود، کوه معروف ابوقُبيس واقع شده است.<ref>احسن التقاسیم، ص72</ref>


فاصله رکن حجر اسود تا رکن عراقي، ۱۱٫۶۸ متر و تا رکن يماني  بيش از 10متر است.<ref>اثارة الترغیب، ج1، ص227؛ الاعلاق النفیسه، ص30</ref>رکن حجر الاسود سمت قبله مناطق جنوبي حجاز  و کشورهاي استراليا، هند و چين است که در محاذات اين رکن­ واقع­‌اند.<ref>مرآه الحرمين، ج1، ص264</ref>
رکن حجرالاسود در جنوب شرقی کعبه واقع شده و نقطه شروع [[طواف]] است.<ref name=":0">[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aاخبار_مکه_ازرقی_رشدی_صالح_ج1.pdf&page=65 اخبار مکه، الازرقی ج1، ص65]؛ [https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aتاریخ_القویم_ج۳.pdf&page=236 التاریخ القویم، ج3، ص236؛] رحلة ابن جبیر، ص 53</ref>


==رکن حجرالسود قبل از اسلام==
در ارتفاع یک و نیم متری آن، [[حجر الاسود|حجرالاسود]] قرار دارد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aتاریخ_القویم_ج۳.pdf&page=236 التاریخ القویم، ج3، ص236]؛ [https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aمرآة_الحرمین_ابراهیم_رفعت_پاشا_ج1.pdf&page=264 مرآه الحرمین، ج1، ص264]</ref> شهرت رکن حجرالاسود بیشتر از دیگر [[ارکان کعبه]] است. این رکن نزدیک‌ترین رکن به درب ورودی [[بیت‌الله|کعبه]] است و روبروی [[زمزم|چاه زمزم]] قرار دارد و در مقابل رکن حجر الاسود، کوه معروف [[کوه ابوقبیس|ابوقُبیس]] واقع شده است.<ref>احسن التقاسیم، ص72</ref>
پيش از اسلام زائران طواف خود را از کنار بت اُساف و با استلام آن آغاز مي­کردند پس از آن حجرالاسود را استلام كرده، سپس كعبه را در سمت راست خود قرار داده، به طواف مى‏‌پرداختند و بعد از اتمام هفت شوط، بار ديگر ركن‏ حجر و سپس بت نائله را استلام مى‏‌كردند.<ref>تاريخ مکه، ص39</ref>


==رکن حجرالاسود بعد از اسلام==
فاصله رکن حجر اسود تا [[رکن عراقی]]، ۱۱٫۶۸ متر و تا رکن یمانی  بیش از ۱۰متر است.<ref>اثارة الترغیب، ج1، ص227؛ الاعلاق النفیسه، ص30</ref>رکن حجر الاسود سمت قبله مناطق جنوبی [[حجاز]]  و کشورهای استرالیا، هند و چین است که در محاذات این رکن­ واقع­‌اند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aمرآة_الحرمین_ابراهیم_رفعت_پاشا_ج1.pdf&page=264 مرآه الحرمین، ج1، ص264]</ref>
پس از ظهور اسلام، پيامبر اکرم(ص) رکن حجر الاسود را به همراه رکن يماني مورد توجه قرار داد و اصحاب خود را به رعايت احترام آن و انجام آداب و اعمال خاص آن توصيه کرد و استلام آن را سبب بخشش گناهان مي‌­دانست.<ref>اخبار مکه، الفاکهي، ج1، ص127؛ اخبار مکه، الازرقی، ج1، ص331؛ اثارة الترغیب، ج1، ص258</ref>از اين رو استلام رکن در هر دور از طواف با اين قيد که موجب زحمت طواف کنندگان نشود، از آداب طواف بود و حضرت خود همواره به استلام با دست راست و سپس بوسيدن رکن حجر و يا دست خود مقيد بود.<ref>اخبار مکه، الفاکهي، ج1، ص117؛ تهنئه اهل الاسلام بتجدید بیت الله الحرام، ص 22؛ التاريخ القويم، ج‏3، ص256</ref> در روايتى از امام باقر (ع) نقل شده است كه پيامبر(ص) دو ركن يمانى و اسود را استلام مى‏‌كرد و آنها را مى‌‏بوسيد و صورتش را بر آنها مى‌‏نهاد.<ref>الكافى، ج 4، ص 408</ref>صحابه نيز به استلام رکن اهتمام داشتند.<ref>اخبار مکه، الازرقی ج1، ص332 - 339؛ اخبار مکه، الفاکهي، ج1، ص144؛ التاريخ القويم، ج‏3، ص256</ref>بر اين اساس در برخي منابع اهل سنت، استلام رکن حجر الاسود مستحب دانسته شده است.<ref>التاريخ القويم، ج‏3، ص 255</ref> نيز شماري از  فقيهان شيعه بااستناد به روايات، استلام رکن حجر الاسود و ديگر ارکان را مستحب شمرده‌اند.<ref>الاستبصار، ج2، ص216؛ مصباح المتهجد، ص681؛ السرائر، ج1، ص572</ref>


==استلام رکن حجرالاسود==
== نام‌های دیگر ==
به رغم وجود روايات و دلالت سيره نبوي در انجام استلام رکن در حين طواف، کساني از صحابه در طواف خود، استلام رکن نمي‌کردند و تنها به گفتن تکبير قناعت مي کردند؛<ref>اخبار مکه، الفاکهي، ج1، ص147 – 148</ref>گاه نيز در زمان تکبير تنها دست خود را بلند مي‌کردند.<ref>اخبار مکه، الفاکهي، ج1، ص148</ref>
برخی، از رکن حجر الاسود با نام [[رکن شرقی]] یاد کرده‌­اند.<ref>رحله ابن جبیر، ص53</ref> گاه به هر دو رکن حجرالاسود و [[رکن یمانی]]، به سبب واقع بودن در سمت اهل [[یمن]]، رکن یمانی گفته شده است.<ref>صبح الاعشی، ج4، ص258</ref>واژه رکن (به تنهایی) به وفور به [[حجر الاسود|حجرالاسود]]، اطلاق می­‌گردد و در بسیاری از کاربردها، منظور از رکن همان [[حجر الاسود]] است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aاخبار_مکه_فاکهی_ج1.pdf&page=134 اخبار مکه، الفاکهی، ج1، ص134]؛ [https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aتاریخ_القویم_ج۳.pdf&page=236 التاریخ القویم، ج3، ص236]؛ نک: آثار البلاد و اخبار العباد، ص118</ref>
==استلام ==
استلام، لمس و دست کشیدن بر چیزی است.
{{بیشتر|استلام}}
[[پیامبر(ص)|پیامبر اکرم(ص)]] رکن حجر الاسود را به همراه [[رکن یمانی]] مورد توجه قرار داد و اصحاب خود را به رعایت احترام آن و انجام آداب و اعمال خاص آن توصیه کرد و [[استلام]] آن را سبب بخشش گناهان می‌­دانست.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aاخبار_مکه_فاکهی_ج1.pdf&page=127 اخبار مکه، الفاکهی، ج1، ص127]؛ [https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aاخبار_مکه_ازرقی_رشدی_صالح_ج1.pdf&page=331 اخبار مکه، الازرقی، ج1، ص331]؛ اثارة الترغیب، ج1، ص258</ref>  


استلام رکن تنها در طواف انجام نمي­‌شد، بلکه صحابه و بزرگان ديني در هر فرصت نسبت به استلام رکن اقدام مي­کردند؛ استلام پس از نماز جماعت توسط امامان مسجدالحرام و استلام در هر بار ورود به مسجد از جمله گزارش‌هاي منابع است.<ref>اخبار مکه، الفاکهي، ج1، ص130 - 134؛ اخبار مکه، الازرقی، ج1، ص334-335</ref>مسلمانان به تأسي از پيامبر پس از استلام رکن دستان خود را مي بوسيدند.<ref>اخبار مکه، الفاکهي، ج1، ص157 - 159؛ اخبار مکه، الازرقی، ج1، ص334</ref>شماري از فقيهان شيعه به استحباب و برتري استقبال رکن حجرالاسود به هنگام نماز ‌گزاردن درون کعبه فتوا داده‌اند.<ref>من لا يحضره الفقيه، ج1، ص274؛ الحدائق الناضره، ج6، ص381؛ رياض المسائل، ج3، ص116</ref>
در برخی منابع [[اهل سنت]]، استلام رکن حجر الاسود مستحب دانسته شده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aتاریخ_القویم_ج۳.pdf&page=255 التاریخ القویم، ج‏3، ص 255]</ref> نیز شماری از  فقیهان [[شیعه]] بااستناد به روایات، [[استلام]] رکن حجر الاسود و دیگر ارکان را مستحب شمرده‌اند.<ref>الاستبصار، ج2، ص216؛ مصباح المتهجد، ص681؛ السرائر، ج1، ص572</ref>
 
==دعاهای پیامبر==
به گزارش منابع، [[پیامبر(ص)]] میان رکن حجر و [[رکن یمانی]] دعاهایی را زمزمه و یا توصیه می‌کرد: الّلهم ربّنا آتنا فی الدنیا حسنة و فی الآخرة حسنة و قنا عذاب النار و یا الّلهم إنّی أعوذ بک من الکفر و الفقر<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aاخبار_مکه_فاکهی_ج1.pdf&page=145 اخبار مکه، الفاکهی، ج1، ص145]</ref> از جمله این ادعیه است.
 
همچنین دعاها و ذکرهای متعددی از پیامبر(ص) و صحابه حین استلام رکن وارد شده است:
 
* بسم الله و الله اکبر<ref name=":1" />
* بسم اللّه و اللّه اکبر علی ما هدانا اللّه، لا اله الا اللّه وحده لا شریک له، آمنت بالله و کفرت بالطاغوت<ref name=":1">[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aاخبار_مکه_ازرقی_رشدی_صالح_ج1.pdf&page=339 اخبار مکه، الازرقی، ج1، ص339]</ref>‏
* باسم اللّه و اللّه أکبر إیمانا باللّه و تصدیقا لإجابة محمد صلی اللّه علیه و سلم.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aتاریخ_القویم_ج۳.pdf&page=257 التاریخ القویم، ج3، ص257]</ref>
 
== جستارهای وابسته ==
 
* [[ارکان کعبه]]
* [[استلام]]
==نگارخانه==
<gallery>
پرونده:رکن حجرالاسود.jpeg|رکن حجرالاسود
</gallery>


==پانویس==
==پانویس==


{{پانویس}}
{{پانویس}}
== فهرست منابع ==
{{منابع}}
* '''آثار البلاد و اخبار العباد'''، زکریا بن محمد القزوینی، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۸م.
* '''اثارة الترغیب و التشویق الی المساجد الثلاثة و البیت العتیق'''، محمد بن اسحاق الخوارزمی، تحقیق محمدحسین الذهبی، مکه المکرمه، مکتبه نزار مصطفی الباز، ۱۴۱۸ق.
* '''احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم'''، محمد بن احمد المقدسی البشاری، قاهره، مکتبه مدبولی، ۱۴۱۱ق.
* '''[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aاخبار_مکه_فاکهی_ج1.pdf&page=۱ اخبار مکة فی قدیم الدهر و حدیثه''']، محمد بن اسحق الفاکهی، تحقیق عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، مکه، مکتبة الاسدی، ۱۴۲۴ق.
* '''[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aاخبار_مکه_ازرقی_رشدی_صالح_ج1.pdf&page=۱ اخبار مکه و ما جاء فیها من الآثار''']، محمد بن عبدالله الازرقی، تحقیق رشدی الصالح ملحس، بیروت، دار الاندلس، ۱۴۱۶ق.
* '''الاستبصار فیما اختلف من الاخبار'''، محمد بن حسن الطوسی (شیخ طوسی)، تحقیق سید حسن موسوی الخرسان، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۳ش.
* '''الاعلاق النفیسه'''، احمد بن عمر ابن رسته، بیروت، دار صادر، ۱۸۹۲م.
* '''[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aتاریخ_القویم_ج۳.pdf&page=۱ التاریخ القویم لمکه و بیت الله الکریم'''،] محمد طاهر الکردی المکی، تحقیق عبد الملک ابن دهیش، بیروت، دار الخضر، ۱۴۲۰ق.
* '''تاریخ مکه'''، احمد السباعی، مکه المکرمه، مکتبة احیاء التراث، ۱۴۲۰ق.
* '''رحلة ابن جبیر'''، محمد بن احمد ابن جبیر، بیروت، دار مکتبة الهلال، ۱۹۸۶م.
* '''السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی'''، محمد بن احمد ابن ادریس، قم، انتشارات الاسلامی، ۱۴۱۰ق.
* '''صبح الاعشی فی صناعة الانشاء'''، احمد بن علی القلقشندی، تحقیق یوسف علی طویل، دمشق، دار الفکر، ۱۹۸۷م.
* '''الکافی'''، محمد بن یعقوب الکلینی، تحقیق علی‌اکبر غفاری، تهران، دار الکتب اسلامیه، ۱۳۶۳ش.
* '''مرآة الحرمین'''، ابراهیم رفعت باشا، قاهره، مکتبه الثقافه الدینیه، بی‌تا.
* '''مصباح المتهجد و سلاح المتعبد'''، محمد بن حسن الطوسی (شیخ طوسی)، تصحیح اسماعیل انصاری زنجانی، اعداد علی اصغر مروارید، بیروت، فقه الشیعه، ۱۴۱۱ق.
{{پایان}}
==مقاله‌های مرتبط==
{{کعبه}}
[[رده:کعبه]]
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]
[[en: Rukn al-Hajar al-Aswad]]
[[ar:ركن الحجر الأسود]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۴ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۲۱:۴۷

کعبه
کعبه
نام‌ها
بیت العتیق • بیت الله • بیت الحرام • بیت المحرم • بیت المعمور
ارکان
رکن عراقی • رکن شامی • رکن حجرالاسود • رکن یمانی
اجزا
باب الکعبه • باب التوبه • پلکان خارجی کعبه • ناودان کعبه • پرده کعبه • پرده درون کعبه‌ • ستون‌های کعبه • پلکان داخلی کعبه • سقف کعبه • برقع • حزام • آویزه‌های کعبه • شاذروان • ملتزم • مستجار
پیشینه
بازسازی کعبه • تاریخ بازسازی درِ کعبه • مولد علی(ع)
متولیان
ابوخفاد اسدی • ابوطالب• عبدالله بن عبدالعزی • تمیم بن مر
مرتبط
طواف • حجر الاسود • حطیم • حجر اسماعیل • مقام ابراهیم • حجابت • بیت الضراح • خط آغاز طواف • کارگاه پرده‌بافی • شستشوی کعبه • ابرق • ازلام • استقسام •

رکن حجر الاسود، گوشه جنوب شرقی بنای کعبه است. ساختمان کعبه چهارگوش است و هر گوشه را رکن و مجموع چهار گوشه را ارکان کعبه می­‌نامند. رکن حجرالاسود که در جنوب شرقی کعبه واقع شده، نقطه شروع طواف است و در ارتفاع یک و نیم متری آن، حجرالاسود قرار دارد، از این رو به رکن حجرالاسود یا رکن الاسود مشهور گردیده است.

موقعیت مکانی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

رکن حجرالاسود در جنوب شرقی کعبه واقع شده و نقطه شروع طواف است.[۱]

در ارتفاع یک و نیم متری آن، حجرالاسود قرار دارد.[۲] شهرت رکن حجرالاسود بیشتر از دیگر ارکان کعبه است. این رکن نزدیک‌ترین رکن به درب ورودی کعبه است و روبروی چاه زمزم قرار دارد و در مقابل رکن حجر الاسود، کوه معروف ابوقُبیس واقع شده است.[۳]

فاصله رکن حجر اسود تا رکن عراقی، ۱۱٫۶۸ متر و تا رکن یمانی  بیش از ۱۰متر است.[۴]رکن حجر الاسود سمت قبله مناطق جنوبی حجاز  و کشورهای استرالیا، هند و چین است که در محاذات این رکن­ واقع­‌اند.[۵]

نام‌های دیگر[ویرایش | ویرایش مبدأ]

برخی، از رکن حجر الاسود با نام رکن شرقی یاد کرده‌­اند.[۶] گاه به هر دو رکن حجرالاسود و رکن یمانی، به سبب واقع بودن در سمت اهل یمن، رکن یمانی گفته شده است.[۷]واژه رکن (به تنهایی) به وفور به حجرالاسود، اطلاق می­‌گردد و در بسیاری از کاربردها، منظور از رکن همان حجر الاسود است.[۸]

استلام[ویرایش | ویرایش مبدأ]

استلام، لمس و دست کشیدن بر چیزی است. اطلاعات بیشتر: استلام پیامبر اکرم(ص) رکن حجر الاسود را به همراه رکن یمانی مورد توجه قرار داد و اصحاب خود را به رعایت احترام آن و انجام آداب و اعمال خاص آن توصیه کرد و استلام آن را سبب بخشش گناهان می‌­دانست.[۹]

در برخی منابع اهل سنت، استلام رکن حجر الاسود مستحب دانسته شده است.[۱۰] نیز شماری از  فقیهان شیعه بااستناد به روایات، استلام رکن حجر الاسود و دیگر ارکان را مستحب شمرده‌اند.[۱۱]

دعاهای پیامبر[ویرایش | ویرایش مبدأ]

به گزارش منابع، پیامبر(ص) میان رکن حجر و رکن یمانی دعاهایی را زمزمه و یا توصیه می‌کرد: الّلهم ربّنا آتنا فی الدنیا حسنة و فی الآخرة حسنة و قنا عذاب النار و یا الّلهم إنّی أعوذ بک من الکفر و الفقر[۱۲] از جمله این ادعیه است.

همچنین دعاها و ذکرهای متعددی از پیامبر(ص) و صحابه حین استلام رکن وارد شده است:

  • بسم الله و الله اکبر[۱۳]
  • بسم اللّه و اللّه اکبر علی ما هدانا اللّه، لا اله الا اللّه وحده لا شریک له، آمنت بالله و کفرت بالطاغوت[۱۳]‏
  • باسم اللّه و اللّه أکبر إیمانا باللّه و تصدیقا لإجابة محمد صلی اللّه علیه و سلم.[۱۴]

جستارهای وابسته[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نگارخانه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  • رکن حجرالاسود

    رکن حجرالاسود

پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. ↑ اخبار مکه، الازرقی ج1، ص65؛ التاریخ القویم، ج3، ص236؛ رحلة ابن جبیر، ص 53
  2. ↑ التاریخ القویم، ج3، ص236؛ مرآه الحرمین، ج1، ص264
  3. ↑ احسن التقاسیم، ص72
  4. ↑ اثارة الترغیب، ج1، ص227؛ الاعلاق النفیسه، ص30
  5. ↑ مرآه الحرمین، ج1، ص264
  6. ↑ رحله ابن جبیر، ص53
  7. ↑ صبح الاعشی، ج4، ص258
  8. ↑ اخبار مکه، الفاکهی، ج1، ص134؛ التاریخ القویم، ج3، ص236؛ نک: آثار البلاد و اخبار العباد، ص118
  9. ↑ اخبار مکه، الفاکهی، ج1، ص127؛ اخبار مکه، الازرقی، ج1، ص331؛ اثارة الترغیب، ج1، ص258
  10. ↑ التاریخ القویم، ج‏3، ص 255
  11. ↑ الاستبصار، ج2، ص216؛ مصباح المتهجد، ص681؛ السرائر، ج1، ص572
  12. ↑ اخبار مکه، الفاکهی، ج1، ص145
  13. ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ اخبار مکه، الازرقی، ج1، ص339
  14. ↑ التاریخ القویم، ج3، ص257

فهرست منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  • آثار البلاد و اخبار العباد، زکریا بن محمد القزوینی، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۸م.
  • اثارة الترغیب و التشویق الی المساجد الثلاثة و البیت العتیق، محمد بن اسحاق الخوارزمی، تحقیق محمدحسین الذهبی، مکه المکرمه، مکتبه نزار مصطفی الباز، ۱۴۱۸ق.
  • احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، محمد بن احمد المقدسی البشاری، قاهره، مکتبه مدبولی، ۱۴۱۱ق.
  • الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، محمد بن حسن الطوسی (شیخ طوسی)، تحقیق سید حسن موسوی الخرسان، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۳ش.
  • الاعلاق النفیسه، احمد بن عمر ابن رسته، بیروت، دار صادر، ۱۸۹۲م.
  • تاریخ مکه، احمد السباعی، مکه المکرمه، مکتبة احیاء التراث، ۱۴۲۰ق.
  • رحلة ابن جبیر، محمد بن احمد ابن جبیر، بیروت، دار مکتبة الهلال، ۱۹۸۶م.
  • السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، محمد بن احمد ابن ادریس، قم، انتشارات الاسلامی، ۱۴۱۰ق.
  • صبح الاعشی فی صناعة الانشاء، احمد بن علی القلقشندی، تحقیق یوسف علی طویل، دمشق، دار الفکر، ۱۹۸۷م.
  • الکافی، محمد بن یعقوب الکلینی، تحقیق علی‌اکبر غفاری، تهران، دار الکتب اسلامیه، ۱۳۶۳ش.
  • مرآة الحرمین، ابراهیم رفعت باشا، قاهره، مکتبه الثقافه الدینیه، بی‌تا.
  • مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، محمد بن حسن الطوسی (شیخ طوسی)، تصحیح اسماعیل انصاری زنجانی، اعداد علی اصغر مروارید، بیروت، فقه الشیعه، ۱۴۱۱ق.

مقاله‌های مرتبط[ویرایش | ویرایش مبدأ]

برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=رکن_حجرالاسود&oldid=57863»