اخبار المدینه (ابن شبه): تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
دیداریویکی‌متن
(صفحه‌ای تازه حاوی «'''اَخبار المدینه''' از منابع کهن تاریخ محلی مدینه، نوشته عمر بن شَبَّه (۱۷۳-۲۶...» ایجاد کرد)
 
 
(۳۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
'''اَخبار المدینه''' از منابع کهن تاریخ محلی مدینه، نوشته عمر بن شَبَّه (۱۷۳-۲۶۲ق).
[[پرونده:اخبار المدینه ابن شبه.jpg|220px|بندانگشتی|اخبار المدینه نوشته [[ابن شبه|ابن شَبَّه]]]]
'''اَخبار المدینه''' از منابع کهن تاریخ محلی [[مدینه]]، نوشته [[ابن شبه|عمر بن شَبَّه]] (۱۷۳-۲۶۲ق) است. موضوع اصلی کتاب جغرافیای تاریخی مدینه و رویدادهای زندگی [[پیامبر اسلام(ص)]]، خلافت [[عمر بن خطاب]] و [[عثمان بن عفان|عثمان بن عَفّان]] است. ابن شَبه از تاریخ‌نگاران، [[روایت|راویان]] و [[حافظ قرآن|حافظان]] برجسته قرن سوم قمری بوده است.
 
قدمت کتاب، تأثیری که در مکتب تاریخ‌نگاری مدینه داشته است. اخبار المدینه بر اساس نسخه‌های خطی آن تصحیح شده و به چاپ رسیده است. این کتاب به فارسی ترجمه شده است.


==موضوع==
==موضوع==
این کتاب به جغرافیای تاریخی مدینه و شرح رخدادهای آن با تمرکز بر زندگی و سیره پیامبر اکرم(ص) و خلافت عمر و عثمان اختصاص دارد و با عناوینی مانند کتاب المدینه<ref>الفهرست، ص۱۲۵.</ref>، اخبار المدینه<ref>الاصابه، ج۱، ص۲۴۲،۴۵۰؛ ج۲، ص۲۳۸، ۳۵۱.</ref> و تاریخ المدینة المنوره<ref>وفاء الوفاء، ج۱، ص۴۱، «مقدمه»؛ فیض القدیر، ج۱، ص۱۲۰.</ref> شناخته شده است. برخی از آثار گمشده ابن شبه مانند انساب قریش، نوادر المدنیین، کتاب امراء المدینه، کتاب النسب، مقتل عثمان، و السقیفه<ref>الفهرست، ص۱۲۵؛ الاعلام، ج۵، ص۴۸.</ref> با کتاب حاضر موضوعی یکسان دارند.
اخبار المدینه درباره جغرافیای تاریخی [[مدینه]] و شرح رخدادهای آن به‌ویژه زندگی [[پیامبر اسلام(ص)]]، خلافت [[عمر بن خطاب]] و [[عثمان بن عفان|عثمان]] است. آن را با نام‌هایی چون کتاب المدینه،<ref>الفهرست، ص۱۲۵.</ref> اخبار المدینه<ref>الاصابه، ج۱، ص۲۴۲،۴۵۰؛ ج۲، ص۲۳۸، ۳۵۱.</ref> و تاریخ المدینة المنوره<ref>وفاء الوفاء، ج۱، ص۴۱، «مقدمه»؛ فیض القدیر، ج۱، ص۱۲۰.</ref> می‌شناسند.


==نویسنده==
==نویسنده==
{{اصلی| ابن شبه}}
{{اصلی| ابن شبه}}
ابوزید عمر بن شَبَّة بن عبیده نُمَیری بصری از راویان و اخباریان و حافظان برجسته سده سوم ق. است. در اجزای نام او اختلاف است.<ref>تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۲۰۸؛ سیر اعلام النبلاء، ج۱۲، ص۳۶۹.</ref> شهرت وی به «شبه» از شهرت پدرش گرفته شده که مادرش در کودکی او برایش ترانه‌ای می‌خوانده و شبّه خطابش می‌کرده است.<ref>الفهرست، ص۱۲۵.</ref> عمر بن شبه در ۱۷۳ق. گویا در بصره زاده شد و در ۲۶۲/۲۶۳ق. در سامرا درگذشت.<ref>وفیات الاعیان، ج۳، ص۴۴۰؛ شذرات الذهب، ج۳، ص۲۷۳-۲۷۴؛ البدایة و النهایه، ج۱۱، ص۳۰.</ref> در آموختن تاریخ، مغازی، سیره، حدیث، فقه، ادب، شعر و نسب‌شناسی کوشا بود و آثار گوناگونش نشان می‌دهد که در علوم مختلف دست داشته است.<ref>الفهرست، ص۱۲۵؛ سیر اعلام النبلاء، ج۱۲، ص۳۷۰.</ref> آگاهی‌های گسترده‌اش در حوزه ادب و شعر<ref>وفیات الاعیان، ج۳، ص۴۴۰.</ref> در منابعی مانند الاغانی اصفهانی، الاستیعاب ابن عبدالبر و نور المقتبس مرزبانی بازتاب یافته است. در عرصه تاریخ‌نگاری درباره مکه، مدینه، بصره، و کوفه و نگارش شرح حال شاعران و امیران و حاکمان این شهرها تحقیقاتی داشته است.<ref>معجم الادباء، ج۱۶، ص۶۰-۶۲.</ref> از اندیشه کلامی و فقهی او چندان آگاهی در دست نیست. تنها درباره مخالفتش با اندیشه مخلوق بودن قرآن ‌گزارش‌هایی روشن یافت می‌شود. پاره کردن کتاب‌ها و آتش زدن خانه وی و ناچار شدنش به سکوت و انزوا از پیامدهای این رویداد بود.<ref>تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۲۰۹.</ref>
ابوزید عمر بن شَبَّة بن عبیده نُمَیری از [[روایت|راویان]] و [[حافظ قرآن|حافظان]] برجسته قرن سوم قمری است.<ref>تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۲۰۸؛ سیر اعلام النبلاء، ج۱۲، ص۳۶۹.</ref> عمر بن شبه در ۱۷۳ق، احتمالا در [[بصره]] زاده شد و در ۲۶۲ یا ۲۶۳ق در [[سامرا]] درگذشت.<ref>وفیات الاعیان، ج۳، ص۴۴۰؛ شذرات الذهب، ج۳، ص۲۷۳-۲۷۴؛ البدایة و النهایه، ج۱۱، ص۳۰.</ref> ابن شَبَّه به وثاقت، صداقت، عدالت و اعتبار وصف شده و بر خلاف استادش [[ابن زباله]] که مورد بی مهری [[رجال|رجالیان]] و [[اهل حدیث]] قرار گرفته است، از او با کلماتی احترام‌آمیز یاد شده است.<ref>الجرح و التعدیل، ج۶، ص۱۱۶؛ تهذیب الکمال، ج۱۴، ص۹۱-۹۲.</ref>  
 
ابن شبه به وثاقت، صداقت، عدالت و اعتبار وصف شده و بر خلاف استادش ابن زباله (م. حدود۲۰۰ق.) که رجالیان و اهل حدیث به او بی‌مهری کرده‌اند، با کلماتی احترام‌آمیز یاد شده است.<ref>الجرح و التعدیل، ج۶، ص۱۱۶؛ تهذیب الکمال، ج۱۴، ص۹۱-۹۲.</ref> مِزّی (م.۷۴۲ق.) فهرستی بلند از استادان و شاگردان وی ارائه کرده است.<ref>تهذیب الکمال، ج۱۴، ص۹۱-۹۲؛ نک: التحفة اللطیفه، ج۲، ص۳۴۰-۳۴۱.</ref> محمد بن یحیی، معاویة بن هشام و ابوغَسان از استادان او؛ و ابوبکر بن ابی‌الدنیا، ابوشُعَیب حرانی و احمد بن ابیطاهر طَیفور از شاگردان او بوده‌اند. بیشترین گزارش‌های ابن شبه از ابوغسان محمد بن یحیی کنانی، از یاران مالک بن انس، است که آگاهی‌های بسیار از ‌اخبار و رخدادهای مدینه داشته است. این گزارش‌ها آن‌گاه که با واژه «قال» و «زعم» همراه شده، ممکن است از نوشته‌های ابوغسان باشد. حَمَد الجاسر با ارائه شواهدی، وجود این‌گونه نگاشته‌های تاریخی ابوغسان را تأیید می‌کند.<ref>مجلة العرب، ج۴، ص۳۲۸، «مؤلفات فی تاریخ المدینه».</ref> برخی به درستی این ادعا را رد کرده و روایت‌های ابوغَسان را از حافظه و نقلی گفتاری دانسته‌اند.<ref>حجاز در صدر اسلام، ص۴۷.</ref> با این‌که ابن شبه از شاگردان ابن زباله<ref>نک: اخبار المدینه، ص۶۷.</ref>، از نخستین تاریخ‌نگاران مدینه است، در این کتاب، گزارش‌هایی اندک از او آورده است. (برای نمونه: ج۳، ص۱۰۱۸)


==اهمیت کتاب==
==اهمیت کتاب==
ابن شبه در گسترش و استواری مکتب تاریخ‌نگاری مدینه که اصول آن در کارهای عُروة بن زبیر (م.۹۴ق.) و ابن شهاب زُهری (م.۱۲۴ق.) و موسی بن عُقبه (م.۱۴۱ق.) نهاده شد<ref>بحث فی نشأة علم التاریخ، ص۱۳-۲۷.</ref>، نقشی اساسی داشت. بررسی ‌گزارش‌های اخبار المدینه و تلاشی که او در هر گفتار به کار برده، اصالت کار او را نشان می‌دهد. وی برای گردآوری اطلاعات همان روشی را به کار برده که در تدوین حدیث به کار می‌رفته است؛ بدین معنا که سخن‌های شاهدان و راویان را به صورت شفاهی گرد آورده و کنار هم نهاده<ref>درآمدی بر تاریخ اسلام، ص۹۲-۹۳.</ref> و سپس ابواب یا فصول گوناگون را درباره مکان‌ها و مساجد و خانه‌های مدینه پدید آورده و با ‌گزارش‌های تکمیل‌کننده، جوانب و ابعاد هر موضوع را واکاوی نموده است.
اهمیت کتاب ابن شبه جز قدمت، در تفصیل ‌گزارش‌هایی است که در دیگر منابع کهن یافت نمی‌شوند؛ همچون اخباری از دوران خلافت [[عمر بن خطاب|عمر]] و [[عثمان]]،<ref>نور علم، ش۴۰، ص۱۵۵-۱۵۶، «اثری نفیس اما ناشناخته».</ref> ‌گزارش‌های گوناگون از طریق ابوغسان کنانی و دیگران از قبر [[حضرت فاطمه(س)]]<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%B4%D8%A8%D9%87.pdf&page=104 ج۱، ص۱۰۴-۱۱۰]</ref>، [[رویداد فدک]]<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%B4%D8%A8%D9%87.pdf&page=195 ج۱، ص۱۹۵-۲۱۸]</ref> و دیگر رویدادهای مهم آغاز [[اسلام]]. اخبار المدینه به منزله متنی مهم در میان تواریخ محلی و اثری ارزشمند در گردآوری ‌گزارش‌های دوره [[خلافت]] ارزیابی شده است.<ref>منابع تاریخ اسلام، ص۱۳۸.</ref> آگاهی‌های این کتاب، به گونه‌ای گسترده در میراث مدینه‌نگاری بازتاب یافته و تاریخ‌نگارانی مانند [[ابواسحاق حربی]]،<ref>المناسک، ص۴۴۱، ۴۴۵، ۴۴۶، ۴۴۸، ۴۵۰، ۴۵۴، ۴۵۷، ۴۶۵.</ref> (درگذشت ۲۸۵ق)، [[ابن حجر]]<ref>الاصابه، ج۱، ص۱۲۷، ۱۸۶، ۵۹۶؛ ج۲، ص۱۶۰؛ ج۳، ص۴۱۱، ۴۳۷، ۴۸۴، ۵۵۴، ۶۱۳؛ ج۴، ص۲۰۰، ۳۹۰، ۴۰۷، ۵۱۲.</ref> (درگذشت ۸۵۲ق)، [[سمهودی]] (درگذشت ۹۱۱ق) و احمد بن عبدالحمید عباسی<ref>عمدة الاخبار، ص۵۱، ۱۴۳، ۱۴۴،۱۵۲، ۱۵۳، ۱۵۴.</ref> (سده دهم قمری) در آثار خود از آن بهره گرفته‌اند. بیشتر این گزارش‌ها به سمهودی اختصاص دارد. با این‌که او گویا همه کتاب ابن شبه را در دست نداشته، در حدود ۳۵۰ ‌خبر را از وی گزارش کرده است.<ref>وفاء الوفاء، ج۱، ص۶۴، ۶۵، ۶۷، ۶۸، ۱۲۵، ۲۰۹، ۲۴۰، ۳۰۰، ۳۸۵، ۴۳۸؛ ج۲، ص۳۸، ۱۱۷، ۲۰۱، ۲۴۵، ۲۷۵، ۳۲۷، ۳۳۰، ۴۴۸، ۴۵۲؛ ج۳، ص۱۶، ۲۱، ۵۶، ۷۴، ۸۸، ۱۲۱، ۱۴۷، ۱۷۳، ۲۰۷، ۲۶۲، ۲۸۴، ۳۳۲؛ ج۴، ص۱۴،۷۰، ۱۶۵، ۱۹۱، ۲۳۹،۳۱۰.</ref>


ابن شبه با چند واسطه به تاریخ‌نگاران مغازی و سِیر مدینه، می‌پیوندد و با نقل سلسله سند هر ‌گزارش، بر این پیوستگی و اصالت، صحه میگذارد. گاه وی در پایان ‌گزارش‌، دیدگاه خود را درباره موضوع و خبر بیان می‌کند. (برای نمونه: ج۱، ص۱۰۳) توجه به انساب و تبارشناسی، استناد به شعر کهن، فراوانی استنادهای قرآنی و یادکرد شأن نزول‌ها، ارجاع به احکام و مناسک فقهی، و آمیختن تاریخ با جغرافیا که از ویژگی‌های عمومی تاریخنگاری مدینه است، در کتاب ابن شبه به چشم می‌خورد. توانایی او در تبیین و توضیح هر موضوع با ستایش سخاوی (م.۹۰۲ق.) روبه‌رو گشته است.<ref>التحفة اللطیفه، ج۲، ص۳۴۱.</ref>
آگاهی‌های [[ابن شبه|ابن شَبَه]] به دو بخش کلی قسمت‌پذیرند:
# گزارش‌ها و دانسته‌هایی که از طریق مشایخ و اسناد کهن گردآوری شده‌اند؛ مانند گزارش [[هجرت]] و [[خلافت]] و نبرد‌های صدر اسلام و سیره [[پیامبر(ص)]] و [[صحابه]]
# وصف مکان‌ها که از مشاهده عینی نویسنده ریشه می‌گیرد؛ همچون گزارش‌ها درباره خانه‌ها، منزلگا‌ه‌ها، [[مسجد|مساجد]]، چاه‌ها، بازارهای مدینه و دیگر پدیده‌های جغرافیایی. اصالت، اعتبار و اهمیت پژوهش‌های ابن شبه بیشتر در‌گزارش‌های نوع دوم تجلی کرده است.


==روش کتاب==
توجه به انساب و تبارشناسی، استناد به شعر کهن، فراوانی استنادهای [[قرآن|قرآنی]] و یادکرد [[شأن نزول|شأن نزول‌ها]]، ارجاع به احکام و مناسک [[فقه|فقهی]] و آمیختن تاریخ با جغرافیا که از ویژگی‌های عمومی تاریخ‌نگاری مدینه است، در کتاب ابن شبه به چشم می‌خورد. توانایی او در تبیین و توضیح هر موضوع با ستایش [[سخاوی]] (درگذشت ۹۰۲ق) روبه‌رو گشته است.<ref>التحفة اللطیفه، ج۲، ص۳۴۱.</ref>
آگاهی‌های ابن شبه به دو بخش کلی قسمت‌پذیرند: ۱. ‌گزارش‌ها و دانسته‌هایی که از طریق مشایخ و اسناد کهن گردآوری شده‌اند؛ مانند گزارش هجرت و خلافت و نبرد‌های صدر اسلام و سیره پیامبر و صحابه. ۲. وصف مکان‌ها که از مشاهده عینی نویسنده ریشه می‌گیرد؛ همچون گزارش درباره خانه‌ها، منزلگا‌ه‌ها، مساجد، چاه‌ها، بازارهای مدینه، و دیگر پدیده‌های جغرافیایی. اصالت، اعتبار و اهمیت پژوهش‌های ابن شبه بیشتر در‌گزارش‌های نوع دوم تجلی کرده است.


ویژگی دیگر کار ابن شبه، آمیختن تاریخ سیاسی و جغرافیای طبیعی است. او همچون مهندسی متخصص، به موقعیت جغرافیایی هر خانه و مناسبات مکانی و تاریخ شکل‌گیری منازل و محلات و کوچه‌ها توجه می‌کند (برای نمونه: ج۱، ص۲۲۹۲۷۳) و از این رو در زمره دانشوران پایهگذار فن خِطَط مدینه جای می‌گیرد.
==ساختار و محتوا==
اخبار المدینه در نسخه موجود شامل سه بخش است: دوران [[پیامبر(ص)]]، دوران [[عمر بن خطاب]] و دوران [[عثمان بن عفان|عثمان بن عَفّان]]. هریک از بخش‌ها از آغاز و انجام و در میانه سطرها و کلمات، افتادگی‌ها و ناپیوستگی‌هایی دارد. نیز از لحاظ تکرار ‌گزارش‌ها در چند جا<ref>برای نمونه: ج۱، ص۱۱۱؛ ج۴، ص۱۲۳۹۱۳۴۱</ref> یا قطع ارتباط موضوعی و گزارش روایت‌ها در جای نامربوط<ref>برای نمونه: ج۱، ص۳۹۵۲</ref> نابسامانی‌هایی دارد.
=== بخش اول: ===
بخش اول با ‌گزارشی در آداب [[کفن و دفن|کَفْن و دفن]] و تعیین جایی به نام «[[موضع الجنائز|مَوضع الجَنائِز]]» در خانه پیامبر(ص) آغاز شده است؛ جایی که در خانه او فراهم شده بود تا وی بر جنازه مؤمنان [[نماز]] بگزارد. درباره موقعیت جغرافیایی [[مقام جبرئیل]] دو گزارش آمده و سپس از جمع [[قرآن]] و ظهور قَصّاصان و قصه‌گویی و برخورد پیامبر(ص) و [[خُلَفا|خلفا]] با این پدیده سخن رفته و در همین جا از [[تمیم داری]] و نقش او در رواج افسانه‌سراییگفتار به میان آمده است. سپس مجموعه‌ای گسترده از [[احکام شرعی|احکام]]، آداب، ارجمله [[مستحبات]] و [[مکروهات]] مسجد. در ادامه مساجدی که پیامبر در آن‌ها نماز خوانده معرفی شده است.


توجه به شأن نزول آیات، به ویژه در اخبار مربوط به سیره نبوی، از رویداد اِفک تا داستان مُسَیلَمه کذاب، از دیگر امتیازهای روش ابن شبه به شمار می‌رود. (برای نمونه: ج۱، ص۴۹، ۵۳، ۲۰۳، ۲۰۹۲۱۵) مقایسه میان ‌گزارش‌های مدائنی (م.۲۲۵ق.) گر چه از جزئیات اخبار المدینه وی چندان آگاهی نداریم و ابن شبه نشان می‌دهد که ابن شبه تنها نقش راوی با واسطه از مدائنی را ندارد؛ بلکه کار او تکمیل و توسعه آثار مدائنی است و اتقان بیشتری دارد.<ref>حجاز در صدر اسلام، ص۴۵-۴۶.</ref>
ادامه ‌گزارش‌ها به تاریخ [[کوه احد]] و قبور [[صحابه]] اختصاص یافته و واکنش پیامبر(ص) به مرگ صحابه و فرزندانش و کیفیت کفن و دفن آن‌ها و وضعیت و جغرافیای قبرها در بقیع بازگو شده است. ‌گزارش‌های [[ابن شبه|ابن شَبَّه]] ثابت می‌کند که در سیره و سنت پیامبر(ص) ساختن و تعمیر [[قبر]] و بنا نهادن اتاقک‌هایی روی آن، کاری مرسوم بوده است. مثلاً ایشان بر قبر [[عثمان بن مظعون]] اتاقکی ساخت.  


اهمیت کتاب ابن شبه جز قدمت و کهن بودن، در تفصیل ‌گزارش‌هایی است که در دیگر منابع کهن یافت نمی‌شوند؛ همچون اخباری از دوران خلافت عمر و عثمان<ref>نور علم، ش۴۰، ص۱۵۵-۱۵۶، «اثری نفیس اما ناشناخته».</ref>، ‌گزارش‌های گوناگون از طریق ابوغسان کنانی و دیگران از قبر حضرت فاطمه زهرا(س) (ج۱، ص۱۰۴۱۱۰)، رویداد فدک (ج۱، ص۱۹۵۲۱۸)، و دیگر رویدادهای مهم آغاز اسلام. اخبار المدینه به منزله متنی مهم در میان تواریخ محلی و اثری ارزشمند در گردآوری ‌گزارش‌های دوره خلافت ارزیابی شده است.<ref>منابع تاریخ اسلام، ص۱۳۸.</ref> آگاهی‌های این کتاب، به گونه‌ای گسترده در میراث مدینهنگاری بازتاب یافته و تاریخنگارانی مانند ابواسحاق حربی<ref>المناسک، ص۴۴۱، ۴۴۵، ۴۴۶، ۴۴۸، ۴۵۰، ۴۵۴، ۴۵۷، ۴۶۵.</ref> (م.۲۸۵ق.)، ابن حجر<ref>الاصابه، ج۱، ص۱۲۷، ۱۸۶، ۵۹۶؛ ج۲، ص۱۶۰؛ ج۳، ص۴۱۱، ۴۳۷، ۴۸۴، ۵۵۴، ۶۱۳؛ ج۴، ص۲۰۰، ۳۹۰، ۴۰۷، ۵۱۲.</ref> (م.۸۵۲ق.)، سمهودی (م.۹۱۱ق.) و احمد بن عبدالحمید عباسی<ref>عمدة الاخبار، ص۵۱، ۱۴۳، ۱۴۴،۱۵۲، ۱۵۳، ۱۵۴.</ref> (سده دهم ق.) در آثار خود از آن بهره گرفته‌اند. بیشترین این گزارش‌ها به سمهودی اختصاص دارد. با این‌که او گویا همه کتاب ابن شبه را در دست نداشته، در حدود ۳۵۰ ‌خبر را از وی گزارش کرده است.<ref>وفاء الوفاء، ج۱، ص۶۴، ۶۵، ۶۷، ۶۸، ۱۲۵، ۲۰۹، ۲۴۰، ۳۰۰، ۳۸۵، ۴۳۸؛ ج۲، ص۳۸، ۱۱۷، ۲۰۱، ۲۴۵، ۲۷۵، ۳۲۷، ۳۳۰، ۴۴۸، ۴۵۲؛ ج۳، ص۱۶، ۲۱، ۵۶، ۷۴، ۸۸، ۱۲۱، ۱۴۷، ۱۷۳، ۲۰۷، ۲۶۲، ۲۸۴، ۳۳۲؛ ج۴، ص۱۴،۷۰، ۱۶۵، ۱۹۱، ۲۳۹،۳۱۰.</ref>
در ادامه می‌توان قدرت مشاهده ابن شَبَّه را در وصف چاه‌ها، منزلگاه‌ها، خانه‌ها و مکان‌ها، بازارها، آبگیرها، بیابان‌ها و سنگ‌های [[مدینه]] دید. در این ‌گزارش‌ها، با وضعیتی روشن از خانه‌های مشهور مدینه، مالکیت ساختمان‌ها و ارتباط منازل، محلات و جاده‌ها و راه‌های ارتباطی مدینه همراه یادکرد گنجینه‌ای از سنگ‌های قیمتی، فتنه‌ها، برخی رخدادهای تاریخی مانند [[واقعه افک|رویداد اِفک]]، مسئله لِعان و ظِهار، آمدن هیئت‌ها و گروه‌های قومی مذهبی نزد پیامبر اکرم(ص)، داستان هجرت‌ها، اسلام آوردن‌ها، ارتدادها و واقعه مُسَیلمه کذاب، اشعاری در وصف مدینه، یادکرد مناقب پیامبر(ص) و [[بنی‌هاشم]] و اعمال و [[صدقات]] و [[سریه|سَریه‌ها]] و نگاهبانان و سیره خانوادگی ایشان آشنا می‌شویم. ن


ابوبکر جوهری (م.۳۲۳ق.) از شاگردان ابن شبه، در کتاب السقیفة و فدک روایت‌ها و نصوصی از وی آورده که به نظر برخی از محققان، در بازسازی بخش گمشده اخبار المدینه درباره سقیفه و فدک تأثیر اساسی دارد.<ref>منابع تاریخ اسلام، ص۱۷۰.</ref> احمد بن ابی‌طاهر طیفور (م.۲۸۰ق.) شاگرد دیگر ابن شبه به پیروی از او، کتاب بغداد را بر محور رویدادهای بغداد، در تاریخ خلفای عباسی تا پایان دوره مهتدی (م.۲۵۶ق.) تألیف کرد. از این کتاب تنها جزء ششم درباره رخدادهای دوره مأمون بر جای مانده است.
نویسنده از خلال زندگی سیاسی پیامبر(ص) از هنگام [[هجرت]] تا وفات، به روایت درباره زندگی شهری و عمران این شهر می‌پردازد و شکل‌گیری مساجد و سکونت و منزل‌سازی قبایل و تیره‌ها و احیای مناطق و مکان‌ها و مرزهای هر منطقه و طراحی بازارها، چشمه‌ها، چاه‌ها و کوه‌ها را در پیرامون این مرکز توضیح می‌دهد.


==ساختار و محتوا==
===بخش دوم===
اخبار المدینه در نسخه موجود شامل سه بخش است: ۱. دوران پیامبر اکرم(ص). ۲. دوران عمر بن خطاب. ۳. دوران عثمان بن عفان. هر یک از بخش‌ها از آغاز و انجام و در میانه سطرها و کلمات، افتادگی‌ها و ناپیوستگی‌هایی دارد. نیز از لحاظ تکرار ‌گزارش‌ها در چند جا (برای نمونه: ج۱، ص۱۱۱؛ ج۴، ص۱۲۳۹۱۳۴۱) یا قطع ارتباط موضوعی و گزارش روایت‌ها در جای نامربوط (برای نمونه: ج۱، ص۳۹۵۲) نابسامانی‌هایی دارد. نیز ناخوانا بودن کلمات، سبب خطاهای بسیار در ثبت عبارت‌ها و واژگان جغرافیایی و تاریخی شده است.
در بخش دوم، سیره و رفتار [[عمر بن خطاب]] و همراهی‌اش با [[ابوبکر]] همراه ‌گزارش‌هایی از نسب و زندگی، لقب‌های عمر، پاسداری‌اش از حقوق [[بیت‌المال]]، اقدامات سیاسی وی در ترویج مسائل مذهبی و [[روزه]] و [[نماز]]، فتاوی [[فقه|فقهی]] و پرسش‌های فقهی از او و [[اجتهاد|اجتهادات]] او آمده و نویسنده بر سختگیری‌های عمر بر شاعران و زنان، سیره وی در پوشش، سفر، وصیت و جز آن تأکید کرده و اشعاری در مدح وی آورده و آگاهی‌هایی گسترده از دوران [[خلافت]] وی و قوانین و احکامی که اجرا کرده و اسلوب فرماندهی او و نیز کوشش در جمع و تدوین [[قرآن]]، ارائه نموده است. نویسنده تصریح می‌کند که پیشنهاد تعیین [[هجرت]] نبوی به منزله مبدأ تقویم قمری، از جانب [[امام علی(ع)]] داده شد و عمر بن خطاب آن را پذیرفت و اجرا کرد.


بخش اول که افتادگی‌هایی دارد، با ‌گزارشی در آداب کفن و دفن و تعیین جایی به نام «موضع الجنائز» در خانه پیامبر آغاز شده است؛ جایی که در خانه آن حضرت فراهم شده بود تا وی بر جنازه مؤمنان نماز بگزارد. درباره موقعیت جغرافیایی مقام جبرئیل دو گزارش آمده و سپس از جمع قرآن و ظهور قصاصان و قصه‌گویی و برخورد پیامبر(ص) و خلفا با این پدیده سخن رفته و در همین جا از تمیم داری و نقش او در رواج افسانه‌سرایی<ref>تاریخ نوشته‌های جغرافیایی، ص۴۳.</ref> که در فرهنگ و تمدن روایی نسل‌های بعد، نمودی گسترده داشته، گفتار به میان آمده است. تفصیل سخن درباره جمع قرآن با ‌گزارش‌های گوناگون از راویان مختلف به بخش سوم واگذار شده است. سپس مجموعه‌ای گسترده از احکام، آداب، مستحبات و مکروهات مسجد و معرفی بیش از۵۰ مسجد که پیامبر(ص) در آن‌ها نماز خوانده یا نخوانده، آمده است.
=== بخش سوم ===
بخش سوم حاوی دورنمایی روشن از زندگی، اسلام آوردن و خلافت و سیره و اخلاق فردی [[عثمان بن عفان]] و تلاش‌های وی در جمع و تدوین قرآن و یکسان‌سازی [[مصحف|مُصحَف‌ها]] و رفع اختلافات آن‌ها است و به تلاشهای دیگر [[صحابه|صحاب پیامبر]] در این زمینه نیز اشاره شده است. نویسنده خبرهای گاه متعارض شاهدان نخست را درباره حرکت مردم [[مصر]] و [[کوفه]] و مسیرهای آن‌ها در آمدن به [[مدینه]] و سرانجام کشته شدن عثمان و شورش عمومی و قضاوت درباره واکنش و نقش هر یک از اصحاب ن بزرگ در این رویداد، آورده است. او ‌گزارش‌های مخالفان خاندان پیامبر را درباره نقش مستقیم امام علی(ع) و فرزندانش در کشتن عثمان و شعله‌ور ساختن این آشوب روایت کرده؛ اما اخبار گوناگون مخالف این دیدگاه را نیز گزارش نموده و بر تلاش امام علی(ع) و [[امام حسن(ع)]] در پیشگیری از این قتل و شورش تأکید کرده است.


ادامه ‌گزارش‌ها به تاریخ کوه احد و قبور صحابه اختصاص یافته و واکنش پیامبر به مرگ صحابه و فرزندانش و کیفیت کفن و دفن آن‌ها و وضعیت و جغرافیای قبرها بازگو شده است. ‌گزارش‌های ابن شبه ثابت می‌کند که در سیره و سنت پیامبر اکرم(ص) ساختن و تعمیر قبر و بنا نهادن اتاقک‌هایی روی آن، کاری مرسوم بوده است. مثلاً ایشان بر قبر عثمان بن مظعون اتاقکی ساخت. این سنت که با نگرش رسمی وهابیان عربستان سازگاری ندارد، موجب واکنش مصححان و تعلیقهنگاران سعودی کتاب تاریخ المدینه شده و سبب گشته تا صحت این روایت‌ها و ‌گزارش‌ها را به چالش کشند.<ref>مجموعه مؤلفات الشیخ الدویش، ج۱، ص۱۲۴-۱۲۵.</ref>
==نسخه‌شناسی و چاپ‌ها==
[[پرونده:اخبار المدینه ترجمه.jpg|200px|بندانگشتی|ترجمه فارسی اخبار المدینه [[ابن شبه|ابن شَبَّه]]]]
به طور دقیق معلوم نیست کاستی‌های متن اخبار المدینه از چه هنگام به آن راه یافته است. [[ذهبی|ذَهَبی]] (درگذشت ۷۴۸ق) از دیدن نیمی از کتاب تا بخش «امامت او» خبر داده است.<ref>سیر اعلام النبلاء، ج۱۲، ص۳۷۱.</ref> این ‌گزارش بر ابهام‌ها می‌افزاید؛ زیرا مرجع ضمیر «او»‌ در سنجش با نسخه فعلی نامشخص است؛ اما این نکته را روشن می‌کند که اخبار المدینه از سده‌ها پیش به صورت ناقص در دسترس بوده است. در ‌گزارش [[سخاوی|سَخاوی]] (درگذشت ۹۰۲ق) نیز به کاستی بخش پایانی این اثر تصریح شده است.<ref>التحفة اللطیفه، ج۲، ص۳۴۰.</ref> احتمال دیگر این است که هر یک از بخش‌های کتاب، اثری مستقل بوده و نسخه‌نویسان یا دانشوران بعدی آن‌ها را به هم پیوند داده‌اند و در این میان، بخش خلافت [[ابوبکر]] و [[امام علی(ع)]] و دوران بعد تا روزگار مؤلف یا از آغاز نوشته نشده و یا از دید نسخه‌نویسان پنهان مانده است.


در ادامه می‌توان قدرت مشاهده ابن شبه را در وصف چاه‌ها، منزلگاه‌ها، خانه‌ها و مکان‌ها، بازارها، آبگیرها، بیابان‌ها و سنگ‌های مدینه دید. در این ‌گزارش‌ها، با وضعیتی روشن از خانه‌های نام‌آور مدینه، مالکیت ساختمان‌ها و ارتباط منازل، محلات و جاده‌ها و راه‌های ارتباطی مدینه همراه یادکرد گنجینه‌ای از سنگ‌های قیمتی، فتنه‌ها، برخی رخدادهای تاریخی مانند رویداد اِفک، مسئله لِعان و ظِهار، آمدن هیئت‌ها و گروه‌های قومی مذهبی نزد پیامبر اکرم(ص)، داستان هجرت‌ها، اسلام آوردن‌ها، ارتدادها و واقعه مُسَیلمه کذاب، اشعاری در وصف مدینه، یادکرد مناقب پیامبر اکرم(ص) و بنی‌هاشم و اعمال و صدقات و سَرّیه‌ها و نگاهبانان و سیره خانوادگی ایشان آشنا می‌شویم. نویسنده از خلال زندگی سیاسی پیامبر اکرم(ص) از هنگام هجرت تا وفات، به روایت درباره زندگی شهری و عمرانی<ref>تاریخ المدینه، ج۱، صن- ع، «مقدمه».</ref> این شهر می‌پردازد و شکل‌گیری مساجد و سکونت و منزل‌سازی قبایل و تیره‌ها و احیای مناطق و مکان‌ها و مرزهای هر منطقه و طراحی بازارها، چشمه‌ها، چاه‌ها و کوه‌ها را در پیرامون این مرکز توضیح می‌دهد.
حبیب محمد احمد، نسخه خطی این کتاب را در کتابخانه شخصی سیدمحمد مظهر الفاروقی در [[مدینه]] یافت و از آن عکس گرفت و برای تصحیح و تحقیق به فهیم محمد شلتوت سپرد. وی آن را با عنوان تاریخ المدینة المنوره منتشر کرد. گویا [[زرکلی]] پیشتر به نسخه خطی اخبار المدینه دست یافته بوده است.<ref>الاعلام، ج۵، ص۴۸.</ref> به کوشش شلتوت، نخستین چاپ کتاب در ۱۳۹۹ق با یادداشت‌های وی و فهرست موضوعی و اعلام به قلم بکری شیخ امین انتشار یافت. حَمَد الجاسر در بررسی این تصحیح، غلط‌خوانی‌های بسیاری یافته و در مقالات گوناگون به اصلاح و ویرایش آن‌ها پرداخته است؛<ref>مجلة العرب، ج۱۸، ص۲۸۹-۳۵۶، «تاریخ المدینة لابن شبه»؛ ج۱۹، ص۵۸۹-۶۵۷، «اخبار المدینة لابن شبه»؛ ج۲۰، ص۳۷۲-۳۸۶، «تاریخ المدینة المنوره».</ref> گرچه از سختی خوانش نسخه و توانایی شلتوت در تصحیح بخش‌های عمده کتاب غفلت نورزیده است. همین ناخوانایی متن موجب شده تاریخ‌نگاری مانند [[سمهودی|سَمهودی]] که این نسخه را در دست داشته، گاه به بدخوانی دچار شود.<ref>مجلة العرب، ج۱۹، ص۵۹۸، «اخبار المدینة لابن شبه».</ref> شلتوت به پشتوانه سخن سخاوی که [[ابن فهد]] اخبار المدینه را از روی دست‌نوشته [[ابن حجر|ابن حَجَر]] کتابت کرده، به این نتیجه رسیده که نسخه موجود، همان نسخه نگاشته شده به خط ابن حجر است. حمد الجاسر به درستی قرائت شلتوت از عبارت سخاوی را خطا دانسته و با ارائه شواهدی، ارتباط نسخه ابن حجر با نسخه موجود را رد کرده است.<ref>مجلة العرب، ج۱۸، ص۲۸۹-۲۹۴، «تاریخ المدینة لابن شبه».</ref>


در بخش دوم، سیره و رفتار عمر بن خطاب و همراهی‌اش با ابوبکر همراه ‌گزارش‌هایی از نسب و زندگی، لقب‌های عمر، پاسداری‌اش از حقوق بیت‌المال، اقدامات سیاسی وی در ترویج مسائل مذهبی و روزه و نماز، فتاوی فقهی و پرسش‌های فقهی از او و اجتهادات او آمده و نویسنده بر سختگیری‌های عمر بر شاعران و زنان، سیره وی در پوشش، سفر، وصیت و جز آن تأکید کرده و اشعاری در مدح وی آورده و آگاهی‌هایی گسترده از دوران خلافت وی و قوانین و احکامی که اجرا کرده و اسلوب فرماندهی او و نیز کوشش در جمع و تدوین قرآن، ارائه نموده است. نویسنده تصریح می‌کند که پیشنهاد تعیین هجرت نبوی به منزله مبدأ تقویم قمری، از جانب حضرت علی(ع) داده شد و عمر بن خطاب آن را پذیرفت و اجرا کرد.
پیش از شلتوت، سلیمان الغنام در پژوهشی برای اخذ مدرک دکتری از دانشگاه ملک عبدالعزیز، به تصحیح همه یا بخش‌هایی از کتاب اقدام کرده بود.<ref>مجلة العرب، ج۱۸، ص۲۸۹-۲۹۴، «تاریخ المدینة لابن شبه».</ref> چاپ دیگر کتاب در‌ دار العیان ریاض با یادداشت‌ها و نقدهای عبدالله محمد الدویش  به ویژه نقدهایی بر مباحث ناسازگار با عقاید [[وهابیت]]، در سلسله آثار الدویش، با کوشش عبدالعزیز بن احمد المشیقح انجام یافته است. الدویش در مسائلی چون تعمیر قبور و ساختن مقبره که در روایت‌های این کتاب آمده، به دفاع از رویکردهای وهابیت پرداخته و نیز درباره [[حدیث|حدیث‌ها]] و راویان داوری نموده و احادیث [[حدیث صحیح|صحیح]] و [[حدیث ضعیف|ضعیف]] را مشخص کرده است. در برابر، یکی از محققان [[امامیه|شیعی]]، تلخیصی از روایت‌ها و ‌گزارش‌های اخبار المدینه را فراهم نموده و ۲۰۳ روایت از این کتاب درباره منزلت و فضیلت [[اهل بیت(ع)]] و [[پیامبر اسلام(ص)]] و نقد رفتار مخالفان و دشمنان آن‌ها گرد آورده است.<ref>نک: الفوائد الثمینه، ص۲۸۹-۲۹۴، «تاریخ المدینة لابن شبه».</ref> به نظر وی، در این روایت‌ها نشانه‌هایی از تأیید عقاید و آموزه‌های شیعه یافت می‌شود.


بخش سوم حاوی دورنمایی روشن از زندگی، اسلام آوردن و خلافت و سیره و اخلاق فردی عثمان بن عفان و تلاش‌های وی در جمع و تدوین قرآن و یکسان‌سازی مصاحف و رفع اختلافات آن‌ها است و به تلاشهای دیگر صحابیان در این زمینه نیز اشاره شده است. نویسنده خبرهای گاه متعارض شاهدان نخست را درباره حرکت مردم مصر و کوفه و مسیرهای آن‌ها در آمدن به مدینه و سرانجام کشته شدن عثمان و شورش عمومی و قضاوت درباره واکنش و نقش هر یک از صحابیان بزرگ در این رویداد، آورده است. او ‌گزارش‌های مخالفان خاندان پیامبر را درباره نقش مستقیم حضرت علی(ع) و فرزندانش در کشتن عثمان و شعله‌ور ساختن این آشوب روایت کرده؛ اما اخبار گوناگون مخالف این دیدگاه را نیز گزارش نموده و بر تلاش حضرت علی(ع) و امام حسن(ع) در پیشگیری از این قتل و شورش تأکید کرده است.
اخبار المدینه در نوبتی دیگر، با تحقیق و پاورقی علی محمد دندل و یاسین سعد الله بیان در سال ۱۴۱۷ق در انتشارات دار الکتب العلمیه [[بیروت]] چاپ شده است. این محققان نکات [[رجال|رجالی]] و حدیثی بسیار در ارزیابی روایت‌ها و راویان آورده‌اند.  
 
==نسخه‌شناسی و چاپ‌ها==
به طور دقیق معلوم نیست کاستی‌های متن اخبار المدینه از چه هنگام به آن راه یافته است. ذهبی (م.۷۴۸ق.) از دیدار نیمی از کتاب تا بخش «امامت او» خبر داده است.<ref>سیر اعلام النبلاء، ج۱۲، ص۳۷۱.</ref> این ‌گزارش بر ابهام‌ها می‌افزاید؛ زیرا مرجع ضمیر «او»‌ در سنجش با نسخه فعلی نامشخص است. اما این نکته را روشن می‌کند که اخبار المدینه از سده‌ها پیش به صورت ناقص در دسترس بوده است. در ‌گزارش سخاوی (م.۹۰۲ق.) نیز به کاستی بخش پایانی این اثر تصریح شده است.<ref>التحفة اللطیفه، ج۲، ص۳۴۰.</ref> احتمال دیگر این است که هر یک از بخش‌های کتاب، اثری مستقل بوده و نسخه‌نویسان یا دانشوران بعدی آن‌ها را به هم پیوند داده‌اند و در این میان، بخش خلافت ابوبکر و حضرت علی(ع) و دوران بعد تا روزگار مؤلف یا از آغاز نوشته نشده و یا از دید نسخه‌نویسان پنهان مانده است.


حبیب محمد احمد، نسخه خطی این کتاب را در کتابخانه شخصی سید محمد مظهر الفاروقی در مدینه یافت و از آن عکس گرفت و برای تصحیح و تحقیق به فهیم محمد شلتوت سپرد. وی آن را با عنوان تاریخ المدینة المنوره منتشر کرد. گویا زرکلی پیشتر به نسخه خطی اخبار المدینه دست یافته بوده است.<ref>الاعلام، ج۵، ص۴۸.</ref> به کوشش شلتوت، نخستین چاپ کتاب در ۱۳۹۹ق. با یادداشت‌های وی و فهرست موضوعی و اعلام به قلم بکری شیخ امین انتشار یافت. حَمَد الجاسر در بررسی این تصحیح، غلط‌خوانی‌های بسیاری یافته و در مقالات گوناگون به اصلاح و ویرایش آن‌ها پرداخته است<ref>مجلة العرب، ج۱۸، ص۲۸۹-۳۵۶، «تاریخ المدینة لابن شبه»؛ ج۱۹، ص۵۸۹-۶۵۷، «اخبار المدینة لابن شبه»؛ ج۲۰، ص۳۷۲-۳۸۶، «تاریخ المدینة المنوره».</ref>، گر چه از سختی خوانش نسخه و توانایی شلتوت در تصحیح بخش‌های عمده کتاب غفلت نورزیده است. همین ناخوانایی متن موجب شده تاریخنگاری مانند سمهودی که این نسخه را در دست داشته، گاه به بدخوانی دچار شود.<ref>مجلة العرب، ج۱۹، ص۵۹۸، «اخبار المدینة لابن شبه».</ref> شلتوت به پشتوانه سخن سخاوی که ابن فهد اخبار المدینه را از روی دست‌نوشته ابن حجر کتابت کرده، به این نتیجه رسیده که نسخه موجود، همان نسخه نگاشته شده به خط ابن حجر است. حمد الجاسر به درستی قرائت شلتوت از عبارت سخاوی را خطا دانسته و با ارائه شواهدی، ارتباط نسخه ابن حجر با نسخه موجود را رد کرده است.<ref>مجلة العرب، ج۱۸، ص۲۸۹-۲۹۴، «تاریخ المدینة لابن شبه».</ref>
حسین صابری بخش نخست کتاب را که مشتمل بر ۱۰۶۵ خبر است‌، با حفظ تعلیقات و یادداشت‌ها‌ به زبان فارسی ترجمه و در [[انتشارات مشعر|انتشارات مَشعر]] تهران منتشر کرده است.


پیش از شلتوت، سلیمان الغنام در پژوهشی برای اخذ مدرک دکتری از دانشگاه ملک عبدالعزیز، به تصحیح همه یا بخش‌هایی از کتاب اقدام کرده بود.<ref>مجلة العرب، ج۱۸، ص۲۸۹-۲۹۴، «تاریخ المدینة لابن شبه».</ref> چاپ دیگر کتاب در‌دار العیان ریاض با یادداشت‌ها و نقدهای عبدالله محمد الدویش (م.۱۴۰۸ق.)، به ویژه نقدهایی بر مباحث ناسازگار با عقاید وهابیت، در سلسله آثار الدویش، با کوشش عبدالعزیز بن احمد المشیقح انجام یافته است. الدویش در مسائلی چون تعمیر قبور و ساختن مقبره که در روایت‌های این کتاب آمده، به دفاع از رویکردهای وهابیت پرداخته و نیز درباره حدیث‌ها و راویان داوری نموده و صحیح و ضعیف را مشخص کرده است. در برابر، یکی از محققان شیعی، تلخیصی از روایت‌ها و ‌گزارش‌های اخبار المدینه را فراهم نموده و ۲۰۳ روایت از این کتاب درباره منزلت و فضیلت اهل بیت(ع) و پیامبر اکرم(ص) و نقد رفتار مخالفان و دشمنان آن‌ها گرد آورده است.<ref>نک: الفوائد الثمینه، ص۲۸۹-۲۹۴، «تاریخ المدینة لابن شبه».</ref> به نظر وی، در این روایت‌ها نشانه‌هایی از تأیید عقاید و آموزه‌های شیعه یافت می‌شود.
== جستارهای وابسته ==


اخبار المدینه در نوبتی دیگر، با تحقیق و پاورقی علی محمد دندل و یاسین سعد الله بیان در سال ۱۴۱۷ق. در انتشارات‌دار الکتب العلمیه بیروت چاپ شده است. این محققان نکات رجالی و حدیثی بسیار در ارزیابی روایت‌ها و راویان آورده‌اند. حسین صابری بخش نخست کتاب را که مشتمل بر ۱۰۶۵ خبر است‌، با حفظ تعلیقات و یادداشت‌ها‌ به زبان فارسی ترجمه و در انتشارات مشعر تهران منتشر کرده است.
* [[ابن شبه]]
* [https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%B4%D8%A8%D9%87.pdf&page=1 متن کتاب تاریخ مدینه ابن شبه]


==پانویس==
==پانویس==
خط ۵۴: خط ۶۰:
{{منابع}}
{{منابع}}
{{دانشنامه
{{دانشنامه
| آدرس = http://phz.hajj.ir/422/9263
| آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/9263/%d8%a7%d8%ae%d8%a8%d8%a7%d8%b1-%d8%a7%d9%84%d9%85%d8%af%d9%8a%d9%86%d9%87-%d8%a7%d8%a8%d9%86-%d8%b4-%d8%a8-%d9%87
| عنوان = اخبار المدینه (ابن شَبَّه)
| عنوان = اخبار المدینه (ابن شَبَّه)
نویسنده = علی احمدی میرآقا
| نویسنده = علی احمدی میرآقا
}}
}}


*کککاخبار المدینهککک: ابن زباله (م.۱۹۹ق.)، به کوشش ابن سلامه، مرکز بحوث و دراسات المدینه، ۱۴۲۴ق.
*'''اخبار المدینه''': ابن زباله (درگذشت ۱۹۹ق)، به کوشش ابن سلامه، مرکز بحوث و دراسات المدینه، ۱۴۲۴ق.
*ککک الاصابهککک: ابن حجر العسقلانی (م.۸۵۲ق.)، به کوشش علی معوض و عادل عبدالموجود، بیروت،‌دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
*''' الاصابه''': ابن حجر العسقلانی (درگذشت ۸۵۲ق)، به کوشش علی معوض و عادل عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
*ککک الاعلامککک: الزرکلی (م.۱۳۹۶ق.)، بیروت،‌دار العلم للملایین، ۱۹۹۷م.
*''' الاعلام''': الزرکلی (درگذشت ۱۳۹۶ق)، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۹۷م.
*ککک بحث فی نشأة علم التاریخ عند العربککک: عبدالعزیز الدوری، بیروت،‌دار المشرق، ۱۹۹۳م.
*''' بحث فی نشأة علم التاریخ عند العرب''': عبدالعزیز الدوری، بیروت، دار المشرق، ۱۹۹۳م.
*ککک البدایة و النهایهککک: ابن کثیر (م.۷۷۴ق.)، به کوشش علی محمد و عادل احمد، بیروت،‌دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
*''' البدایة و النهایه''': ابن کثیر (درگذشت ۷۷۴ق)، به کوشش علی محمد و عادل احمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
*ککک تاریخ المدینة المنورهککک: ابن شبّه (م.۲۶۲ق.)، به کوشش شلتوت، قم،‌دار الفکر، ۱۴۱۰ق.
*''' تاریخ المدینة المنوره''': ابن شبّه (درگذشت ۲۶۲ق)، به کوشش شلتوت، قم، دار الفکر، ۱۴۱۰ق.
*ککک تاریخ بغدادککک: الخطیب البغدادی (م.۴۶۳ق.)، قاهره،‌دار الفکر.
*''' تاریخ بغداد''': الخطیب البغدادی (درگذشت ۴۶۳ق)، قاهره، دار الفکر.
*ککک تاریخ نوشته‌های جغرافیایی در جهان اسلامیککک: ایگناتی یولیانوویچ کراچکوفسکی، ترجمهککک: پاینده، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۷۹ش.
*''' تاریخ نوشته‌های جغرافیایی در جهان اسلامی''': ایگناتی یولیانوویچ کراچکوفسکی، ترجمه: پاینده، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۷۹ش.
*ککک التحفة اللطیفهککک: شمس الدین السخاوی (م.۹۰۲ق.)، بیروت،‌دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق.
*''' التحفة اللطیفه''': شمس الدین السخاوی (درگذشت ۹۰۲ق)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق.
*ککک تهذیب الکمال فی اسماء الرجالککک: المزی (م.۷۴۲ق.)، به کوشش احمد علی و حسن احمد، بیروت،‌دار الفکر، ۱۴۱۴ق.
*''' تهذیب الکمال فی اسماء الرجال''': المزی (درگذشت ۷۴۲ق)، به کوشش احمد علی و حسن احمد، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق.
*ککک الجرح و التعدیلککک: ابن ابی‌حاتم الرازی (م.۳۲۷ق.)، بیروت،‌دار الفکر، ۱۳۷۲ق.
*''' الجرح و التعدیل''': ابن ابی‌حاتم الرازی (درگذشت ۳۲۷ق)، بیروت، دار الفکر، ۱۳۷۲ق.
*ککک حجاز در صدر اسلامککک: صالح احمد العلی، ترجمهککک: آیتی، مشعر، ۱۳۷۵ش.
*''' حجاز در صدر اسلام''': صالح احمد العلی، ترجمه: آیتی، مشعر، ۱۳۷۵ش.
*ککک درآمدی بر تاریخ اسلام در قرون وسطیککک: کلود کاهن، ترجمهککک: علوی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، ۱۳۷۰ش.
*''' درآمدی بر تاریخ اسلام در قرون وسطی''': کلود کاهن، ترجمه: علوی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، ۱۳۷۰ش.
*ککک سیر اعلام النبلاءککک: الذهبی (م.۷۴۸ق.)، به کوشش گروهی از محققان، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق.
*''' سیر اعلام النبلاء''': الذهبی (درگذشت ۷۴۸ق)، به کوشش گروهی از محققان، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق.
*ککک شذرات الذهبککک: عبدالحی بن العماد (م.۱۰۸۹ق.)، به کوشش الارنؤوط، بیروت،‌دار ابن کثیر، ۱۴۰۶ق.
*''' شذرات الذهب''': عبدالحی بن العماد (درگذشت ۱۰۸۹ق)، به کوشش الارنؤوط، بیروت، دار ابن کثیر، ۱۴۰۶ق.
*ککک عمدة الاخبارککک: احمد بن عبدالحمید العباسی (قرن۱۰)، به کوشش حمد الجاسر، المدینه،‌دار الکتب العلمیه.
*''' عمدة الاخبار''': احمد بن عبدالحمید العباسی (قرن۱۰)، به کوشش حمد الجاسر، المدینه، دار الکتب العلمیه.
*ککک الفوائد الثمینة من کتاب اخبار المدینهککک: السید محمد رضا الحسینی، به کوشش الغفرانی، تهران، مشعر،‌ ۱۳۸۶ش.
*''' الفوائد الثمینة من کتاب اخبار المدینه''': السید محمد رضا الحسینی، به کوشش الغفرانی، تهران، مشعر،‌ ۱۳۸۶ش.
*ککک الفهرستککک: ابن ندیم (م.۴۳۸ق.)، به کوشش تجدد.
*''' الفهرست''': ابن ندیم (درگذشت ۴۳۸ق)، به کوشش تجدد.
*ککک فیض القدیرککک: المناوی (م.۱۰۳۱ق.)، به کوشش احمد عبدالسلام، بیروت،‌دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
*''' فیض القدیر''': المناوی (درگذشت ۱۰۳۱ق)، به کوشش احمد عبدالسلام، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
*ککک مجلة العرب (ماهنامه)ککک: ریاض، المملکة السعودیه.
*''' مجلة العرب (ماهنامه)''': ریاض، المملکة السعودیه.
*ککک مجموعة مؤلفات الشیخ الدویش (التوضیح المفید لمسائل کتاب التوحید)ککک: عبدالله بن محمد الدویش (م.۱۴۰۸ق.)، به کوشش المشیقح،‌دار العلیان، ۱۴۱۱ق.
*''' مجموعة مؤلفات الشیخ الدویش (التوضیح المفید لمسائل کتاب التوحید)''': عبدالله بن محمد الدویش (درگذشت ۱۴۰۸ق)، به کوشش المشیقح، دار العلیان، ۱۴۱۱ق.
*ککک معجم الادباءککک: یاقوت الحموی (م.۶۲۶ق.)، بیروت،‌دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق.
*''' معجم الادباء''': یاقوت الحموی (درگذشت ۶۲۶ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق.
*ککک منابع تاریخ اسلامککک: رسول جعفریان، قم، انصاریان، ۱۳۸۷ش.
*''' منابع تاریخ اسلام''': رسول جعفریان، قم، انصاریان، ۱۳۸۷ش.
*ککک المناسک و اماکن طرق الحجککک: ابواسحاق الحربی (م.۲۸۵ق.)، به کوشش حمد الجاسر، ریاض،‌دار الیمامه، ۱۴۰۱ق.
*''' المناسک و اماکن طرق الحج''': ابواسحاق الحربی (درگذشت ۲۸۵ق)، به کوشش حمد الجاسر، ریاض، دار الیمامه، ۱۴۰۱ق.
*ککک نور علم (فصلنامه)ککک: قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه.
*''' نور علم (فصلنامه)''': قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه.
*ککک وفاء الوفاءککک: السمهودی (م.۹۱۱ق.)، به کوشش السامرائی، مؤسسة الفرقان، ۱۴۲۲ق.
*''' وفاء الوفاء''': السمهودی (درگذشت ۹۱۱ق)، به کوشش السامرائی، مؤسسة الفرقان، ۱۴۲۲ق.
*ککک وفیات الاعیانککک: ابن خلکان (م.۶۸۱ق.)، به کوشش احسان عباس، بیروت،‌دار صادر.
*''' وفیات الاعیان''': ابن خلکان (درگذشت ۶۸۱ق)، به کوشش احسان عباس، بیروت،‌ دار صادر.
{{پایان}}
{{پایان}}
{{کتاب‌های مرتبط با حج}}
{{کتاب‌های مرتبط با حج}}
<onlyinclude>{{تکمیل مقاله
| شناسه = شد
| جعبه اطلاعات = <!--شد، - -->
| عنوان‌بندی = شد
| ویرایش = شد
| لینک‌دهی = شد
| عکس = شد<!--شد، - -->
| جعبه نقل قول = <!--شد، - -->
| پیوند به بیرون = <!--شد، - -->
| مطالعه بیشتر = <!--شد، - -->
| پانویس و منابع = شد
| ناوبری =
| رده = شد
| تغییر مسیر = شد
}}<onlyinclude>


[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]
[[رده:کتاب‌های ابن شبه]]
[[رده:کتاب‌های ابن شبه]]
[[رده:کتاب‌های قرن سوم قمری]]
[[رده:کتاب‌های قرن سوم قمری]]
[[رده:کتاب‌های درباره مدینه]]
[[رده:کتاب‌های تاریخ مدینه]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۰ ژوئیهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۳:۳۷

اخبار المدینه نوشته ابن شَبَّه

اَخبار المدینه از منابع کهن تاریخ محلی مدینه، نوشته عمر بن شَبَّه (۱۷۳-۲۶۲ق) است. موضوع اصلی کتاب جغرافیای تاریخی مدینه و رویدادهای زندگی پیامبر اسلام(ص)، خلافت عمر بن خطاب و عثمان بن عَفّان است. ابن شَبه از تاریخ‌نگاران، راویان و حافظان برجسته قرن سوم قمری بوده است.

قدمت کتاب، تأثیری که در مکتب تاریخ‌نگاری مدینه داشته است. اخبار المدینه بر اساس نسخه‌های خطی آن تصحیح شده و به چاپ رسیده است. این کتاب به فارسی ترجمه شده است.

موضوع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

اخبار المدینه درباره جغرافیای تاریخی مدینه و شرح رخدادهای آن به‌ویژه زندگی پیامبر اسلام(ص)، خلافت عمر بن خطاب و عثمان است. آن را با نام‌هایی چون کتاب المدینه،[۱] اخبار المدینه[۲] و تاریخ المدینة المنوره[۳] می‌شناسند.

نویسنده[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نوشتار اصلی: ابن شبه

ابوزید عمر بن شَبَّة بن عبیده نُمَیری از راویان و حافظان برجسته قرن سوم قمری است.[۴] عمر بن شبه در ۱۷۳ق، احتمالا در بصره زاده شد و در ۲۶۲ یا ۲۶۳ق در سامرا درگذشت.[۵] ابن شَبَّه به وثاقت، صداقت، عدالت و اعتبار وصف شده و بر خلاف استادش ابن زباله که مورد بی مهری رجالیان و اهل حدیث قرار گرفته است، از او با کلماتی احترام‌آمیز یاد شده است.[۶]

اهمیت کتاب[ویرایش | ویرایش مبدأ]

اهمیت کتاب ابن شبه جز قدمت، در تفصیل ‌گزارش‌هایی است که در دیگر منابع کهن یافت نمی‌شوند؛ همچون اخباری از دوران خلافت عمر و عثمان،[۷] ‌گزارش‌های گوناگون از طریق ابوغسان کنانی و دیگران از قبر حضرت فاطمه(س)[۸]، رویداد فدک[۹] و دیگر رویدادهای مهم آغاز اسلام. اخبار المدینه به منزله متنی مهم در میان تواریخ محلی و اثری ارزشمند در گردآوری ‌گزارش‌های دوره خلافت ارزیابی شده است.[۱۰] آگاهی‌های این کتاب، به گونه‌ای گسترده در میراث مدینه‌نگاری بازتاب یافته و تاریخ‌نگارانی مانند ابواسحاق حربی،[۱۱] (درگذشت ۲۸۵ق)، ابن حجر[۱۲] (درگذشت ۸۵۲ق)، سمهودی (درگذشت ۹۱۱ق) و احمد بن عبدالحمید عباسی[۱۳] (سده دهم قمری) در آثار خود از آن بهره گرفته‌اند. بیشتر این گزارش‌ها به سمهودی اختصاص دارد. با این‌که او گویا همه کتاب ابن شبه را در دست نداشته، در حدود ۳۵۰ ‌خبر را از وی گزارش کرده است.[۱۴]

آگاهی‌های ابن شَبَه به دو بخش کلی قسمت‌پذیرند:

  1. گزارش‌ها و دانسته‌هایی که از طریق مشایخ و اسناد کهن گردآوری شده‌اند؛ مانند گزارش هجرت و خلافت و نبرد‌های صدر اسلام و سیره پیامبر(ص) و صحابه
  2. وصف مکان‌ها که از مشاهده عینی نویسنده ریشه می‌گیرد؛ همچون گزارش‌ها درباره خانه‌ها، منزلگا‌ه‌ها، مساجد، چاه‌ها، بازارهای مدینه و دیگر پدیده‌های جغرافیایی. اصالت، اعتبار و اهمیت پژوهش‌های ابن شبه بیشتر در‌گزارش‌های نوع دوم تجلی کرده است.

توجه به انساب و تبارشناسی، استناد به شعر کهن، فراوانی استنادهای قرآنی و یادکرد شأن نزول‌ها، ارجاع به احکام و مناسک فقهی و آمیختن تاریخ با جغرافیا که از ویژگی‌های عمومی تاریخ‌نگاری مدینه است، در کتاب ابن شبه به چشم می‌خورد. توانایی او در تبیین و توضیح هر موضوع با ستایش سخاوی (درگذشت ۹۰۲ق) روبه‌رو گشته است.[۱۵]

ساختار و محتوا[ویرایش | ویرایش مبدأ]

اخبار المدینه در نسخه موجود شامل سه بخش است: دوران پیامبر(ص)، دوران عمر بن خطاب و دوران عثمان بن عَفّان. هریک از بخش‌ها از آغاز و انجام و در میانه سطرها و کلمات، افتادگی‌ها و ناپیوستگی‌هایی دارد. نیز از لحاظ تکرار ‌گزارش‌ها در چند جا[۱۶] یا قطع ارتباط موضوعی و گزارش روایت‌ها در جای نامربوط[۱۷] نابسامانی‌هایی دارد.

بخش اول:[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بخش اول با ‌گزارشی در آداب کَفْن و دفن و تعیین جایی به نام «مَوضع الجَنائِز» در خانه پیامبر(ص) آغاز شده است؛ جایی که در خانه او فراهم شده بود تا وی بر جنازه مؤمنان نماز بگزارد. درباره موقعیت جغرافیایی مقام جبرئیل دو گزارش آمده و سپس از جمع قرآن و ظهور قَصّاصان و قصه‌گویی و برخورد پیامبر(ص) و خلفا با این پدیده سخن رفته و در همین جا از تمیم داری و نقش او در رواج افسانه‌سراییگفتار به میان آمده است. سپس مجموعه‌ای گسترده از احکام، آداب، ارجمله مستحبات و مکروهات مسجد. در ادامه مساجدی که پیامبر در آن‌ها نماز خوانده معرفی شده است.

ادامه ‌گزارش‌ها به تاریخ کوه احد و قبور صحابه اختصاص یافته و واکنش پیامبر(ص) به مرگ صحابه و فرزندانش و کیفیت کفن و دفن آن‌ها و وضعیت و جغرافیای قبرها در بقیع بازگو شده است. ‌گزارش‌های ابن شَبَّه ثابت می‌کند که در سیره و سنت پیامبر(ص) ساختن و تعمیر قبر و بنا نهادن اتاقک‌هایی روی آن، کاری مرسوم بوده است. مثلاً ایشان بر قبر عثمان بن مظعون اتاقکی ساخت.

در ادامه می‌توان قدرت مشاهده ابن شَبَّه را در وصف چاه‌ها، منزلگاه‌ها، خانه‌ها و مکان‌ها، بازارها، آبگیرها، بیابان‌ها و سنگ‌های مدینه دید. در این ‌گزارش‌ها، با وضعیتی روشن از خانه‌های مشهور مدینه، مالکیت ساختمان‌ها و ارتباط منازل، محلات و جاده‌ها و راه‌های ارتباطی مدینه همراه یادکرد گنجینه‌ای از سنگ‌های قیمتی، فتنه‌ها، برخی رخدادهای تاریخی مانند رویداد اِفک، مسئله لِعان و ظِهار، آمدن هیئت‌ها و گروه‌های قومی مذهبی نزد پیامبر اکرم(ص)، داستان هجرت‌ها، اسلام آوردن‌ها، ارتدادها و واقعه مُسَیلمه کذاب، اشعاری در وصف مدینه، یادکرد مناقب پیامبر(ص) و بنی‌هاشم و اعمال و صدقات و سَریه‌ها و نگاهبانان و سیره خانوادگی ایشان آشنا می‌شویم. ن

نویسنده از خلال زندگی سیاسی پیامبر(ص) از هنگام هجرت تا وفات، به روایت درباره زندگی شهری و عمران این شهر می‌پردازد و شکل‌گیری مساجد و سکونت و منزل‌سازی قبایل و تیره‌ها و احیای مناطق و مکان‌ها و مرزهای هر منطقه و طراحی بازارها، چشمه‌ها، چاه‌ها و کوه‌ها را در پیرامون این مرکز توضیح می‌دهد.

بخش دوم[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در بخش دوم، سیره و رفتار عمر بن خطاب و همراهی‌اش با ابوبکر همراه ‌گزارش‌هایی از نسب و زندگی، لقب‌های عمر، پاسداری‌اش از حقوق بیت‌المال، اقدامات سیاسی وی در ترویج مسائل مذهبی و روزه و نماز، فتاوی فقهی و پرسش‌های فقهی از او و اجتهادات او آمده و نویسنده بر سختگیری‌های عمر بر شاعران و زنان، سیره وی در پوشش، سفر، وصیت و جز آن تأکید کرده و اشعاری در مدح وی آورده و آگاهی‌هایی گسترده از دوران خلافت وی و قوانین و احکامی که اجرا کرده و اسلوب فرماندهی او و نیز کوشش در جمع و تدوین قرآن، ارائه نموده است. نویسنده تصریح می‌کند که پیشنهاد تعیین هجرت نبوی به منزله مبدأ تقویم قمری، از جانب امام علی(ع) داده شد و عمر بن خطاب آن را پذیرفت و اجرا کرد.

بخش سوم[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بخش سوم حاوی دورنمایی روشن از زندگی، اسلام آوردن و خلافت و سیره و اخلاق فردی عثمان بن عفان و تلاش‌های وی در جمع و تدوین قرآن و یکسان‌سازی مُصحَف‌ها و رفع اختلافات آن‌ها است و به تلاشهای دیگر صحاب پیامبر در این زمینه نیز اشاره شده است. نویسنده خبرهای گاه متعارض شاهدان نخست را درباره حرکت مردم مصر و کوفه و مسیرهای آن‌ها در آمدن به مدینه و سرانجام کشته شدن عثمان و شورش عمومی و قضاوت درباره واکنش و نقش هر یک از اصحاب ن بزرگ در این رویداد، آورده است. او ‌گزارش‌های مخالفان خاندان پیامبر را درباره نقش مستقیم امام علی(ع) و فرزندانش در کشتن عثمان و شعله‌ور ساختن این آشوب روایت کرده؛ اما اخبار گوناگون مخالف این دیدگاه را نیز گزارش نموده و بر تلاش امام علی(ع) و امام حسن(ع) در پیشگیری از این قتل و شورش تأکید کرده است.

نسخه‌شناسی و چاپ‌ها[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ترجمه فارسی اخبار المدینه ابن شَبَّه

به طور دقیق معلوم نیست کاستی‌های متن اخبار المدینه از چه هنگام به آن راه یافته است. ذَهَبی (درگذشت ۷۴۸ق) از دیدن نیمی از کتاب تا بخش «امامت او» خبر داده است.[۱۸] این ‌گزارش بر ابهام‌ها می‌افزاید؛ زیرا مرجع ضمیر «او»‌ در سنجش با نسخه فعلی نامشخص است؛ اما این نکته را روشن می‌کند که اخبار المدینه از سده‌ها پیش به صورت ناقص در دسترس بوده است. در ‌گزارش سَخاوی (درگذشت ۹۰۲ق) نیز به کاستی بخش پایانی این اثر تصریح شده است.[۱۹] احتمال دیگر این است که هر یک از بخش‌های کتاب، اثری مستقل بوده و نسخه‌نویسان یا دانشوران بعدی آن‌ها را به هم پیوند داده‌اند و در این میان، بخش خلافت ابوبکر و امام علی(ع) و دوران بعد تا روزگار مؤلف یا از آغاز نوشته نشده و یا از دید نسخه‌نویسان پنهان مانده است.

حبیب محمد احمد، نسخه خطی این کتاب را در کتابخانه شخصی سیدمحمد مظهر الفاروقی در مدینه یافت و از آن عکس گرفت و برای تصحیح و تحقیق به فهیم محمد شلتوت سپرد. وی آن را با عنوان تاریخ المدینة المنوره منتشر کرد. گویا زرکلی پیشتر به نسخه خطی اخبار المدینه دست یافته بوده است.[۲۰] به کوشش شلتوت، نخستین چاپ کتاب در ۱۳۹۹ق با یادداشت‌های وی و فهرست موضوعی و اعلام به قلم بکری شیخ امین انتشار یافت. حَمَد الجاسر در بررسی این تصحیح، غلط‌خوانی‌های بسیاری یافته و در مقالات گوناگون به اصلاح و ویرایش آن‌ها پرداخته است؛[۲۱] گرچه از سختی خوانش نسخه و توانایی شلتوت در تصحیح بخش‌های عمده کتاب غفلت نورزیده است. همین ناخوانایی متن موجب شده تاریخ‌نگاری مانند سَمهودی که این نسخه را در دست داشته، گاه به بدخوانی دچار شود.[۲۲] شلتوت به پشتوانه سخن سخاوی که ابن فهد اخبار المدینه را از روی دست‌نوشته ابن حَجَر کتابت کرده، به این نتیجه رسیده که نسخه موجود، همان نسخه نگاشته شده به خط ابن حجر است. حمد الجاسر به درستی قرائت شلتوت از عبارت سخاوی را خطا دانسته و با ارائه شواهدی، ارتباط نسخه ابن حجر با نسخه موجود را رد کرده است.[۲۳]

پیش از شلتوت، سلیمان الغنام در پژوهشی برای اخذ مدرک دکتری از دانشگاه ملک عبدالعزیز، به تصحیح همه یا بخش‌هایی از کتاب اقدام کرده بود.[۲۴] چاپ دیگر کتاب در‌ دار العیان ریاض با یادداشت‌ها و نقدهای عبدالله محمد الدویش به ویژه نقدهایی بر مباحث ناسازگار با عقاید وهابیت، در سلسله آثار الدویش، با کوشش عبدالعزیز بن احمد المشیقح انجام یافته است. الدویش در مسائلی چون تعمیر قبور و ساختن مقبره که در روایت‌های این کتاب آمده، به دفاع از رویکردهای وهابیت پرداخته و نیز درباره حدیث‌ها و راویان داوری نموده و احادیث صحیح و ضعیف را مشخص کرده است. در برابر، یکی از محققان شیعی، تلخیصی از روایت‌ها و ‌گزارش‌های اخبار المدینه را فراهم نموده و ۲۰۳ روایت از این کتاب درباره منزلت و فضیلت اهل بیت(ع) و پیامبر اسلام(ص) و نقد رفتار مخالفان و دشمنان آن‌ها گرد آورده است.[۲۵] به نظر وی، در این روایت‌ها نشانه‌هایی از تأیید عقاید و آموزه‌های شیعه یافت می‌شود.

اخبار المدینه در نوبتی دیگر، با تحقیق و پاورقی علی محمد دندل و یاسین سعد الله بیان در سال ۱۴۱۷ق در انتشارات دار الکتب العلمیه بیروت چاپ شده است. این محققان نکات رجالی و حدیثی بسیار در ارزیابی روایت‌ها و راویان آورده‌اند.

حسین صابری بخش نخست کتاب را که مشتمل بر ۱۰۶۵ خبر است‌، با حفظ تعلیقات و یادداشت‌ها‌ به زبان فارسی ترجمه و در انتشارات مَشعر تهران منتشر کرده است.

جستارهای وابسته[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. ↑ الفهرست، ص۱۲۵.
  2. ↑ الاصابه، ج۱، ص۲۴۲،۴۵۰؛ ج۲، ص۲۳۸، ۳۵۱.
  3. ↑ وفاء الوفاء، ج۱، ص۴۱، «مقدمه»؛ فیض القدیر، ج۱، ص۱۲۰.
  4. ↑ تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۲۰۸؛ سیر اعلام النبلاء، ج۱۲، ص۳۶۹.
  5. ↑ وفیات الاعیان، ج۳، ص۴۴۰؛ شذرات الذهب، ج۳، ص۲۷۳-۲۷۴؛ البدایة و النهایه، ج۱۱، ص۳۰.
  6. ↑ الجرح و التعدیل، ج۶، ص۱۱۶؛ تهذیب الکمال، ج۱۴، ص۹۱-۹۲.
  7. ↑ نور علم، ش۴۰، ص۱۵۵-۱۵۶، «اثری نفیس اما ناشناخته».
  8. ↑ ج۱، ص۱۰۴-۱۱۰
  9. ↑ ج۱، ص۱۹۵-۲۱۸
  10. ↑ منابع تاریخ اسلام، ص۱۳۸.
  11. ↑ المناسک، ص۴۴۱، ۴۴۵، ۴۴۶، ۴۴۸، ۴۵۰، ۴۵۴، ۴۵۷، ۴۶۵.
  12. ↑ الاصابه، ج۱، ص۱۲۷، ۱۸۶، ۵۹۶؛ ج۲، ص۱۶۰؛ ج۳، ص۴۱۱، ۴۳۷، ۴۸۴، ۵۵۴، ۶۱۳؛ ج۴، ص۲۰۰، ۳۹۰، ۴۰۷، ۵۱۲.
  13. ↑ عمدة الاخبار، ص۵۱، ۱۴۳، ۱۴۴،۱۵۲، ۱۵۳، ۱۵۴.
  14. ↑ وفاء الوفاء، ج۱، ص۶۴، ۶۵، ۶۷، ۶۸، ۱۲۵، ۲۰۹، ۲۴۰، ۳۰۰، ۳۸۵، ۴۳۸؛ ج۲، ص۳۸، ۱۱۷، ۲۰۱، ۲۴۵، ۲۷۵، ۳۲۷، ۳۳۰، ۴۴۸، ۴۵۲؛ ج۳، ص۱۶، ۲۱، ۵۶، ۷۴، ۸۸، ۱۲۱، ۱۴۷، ۱۷۳، ۲۰۷، ۲۶۲، ۲۸۴، ۳۳۲؛ ج۴، ص۱۴،۷۰، ۱۶۵، ۱۹۱، ۲۳۹،۳۱۰.
  15. ↑ التحفة اللطیفه، ج۲، ص۳۴۱.
  16. ↑ برای نمونه: ج۱، ص۱۱۱؛ ج۴، ص۱۲۳۹۱۳۴۱
  17. ↑ برای نمونه: ج۱، ص۳۹۵۲
  18. ↑ سیر اعلام النبلاء، ج۱۲، ص۳۷۱.
  19. ↑ التحفة اللطیفه، ج۲، ص۳۴۰.
  20. ↑ الاعلام، ج۵، ص۴۸.
  21. ↑ مجلة العرب، ج۱۸، ص۲۸۹-۳۵۶، «تاریخ المدینة لابن شبه»؛ ج۱۹، ص۵۸۹-۶۵۷، «اخبار المدینة لابن شبه»؛ ج۲۰، ص۳۷۲-۳۸۶، «تاریخ المدینة المنوره».
  22. ↑ مجلة العرب، ج۱۹، ص۵۹۸، «اخبار المدینة لابن شبه».
  23. ↑ مجلة العرب، ج۱۸، ص۲۸۹-۲۹۴، «تاریخ المدینة لابن شبه».
  24. ↑ مجلة العرب، ج۱۸، ص۲۸۹-۲۹۴، «تاریخ المدینة لابن شبه».
  25. ↑ نک: الفوائد الثمینه، ص۲۸۹-۲۹۴، «تاریخ المدینة لابن شبه».

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل اخبار المدینه (ابن شَبَّه).
  • اخبار المدینه: ابن زباله (درگذشت ۱۹۹ق)، به کوشش ابن سلامه، مرکز بحوث و دراسات المدینه، ۱۴۲۴ق.
  • الاصابه: ابن حجر العسقلانی (درگذشت ۸۵۲ق)، به کوشش علی معوض و عادل عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
  • الاعلام: الزرکلی (درگذشت ۱۳۹۶ق)، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۹۷م.
  • بحث فی نشأة علم التاریخ عند العرب: عبدالعزیز الدوری، بیروت، دار المشرق، ۱۹۹۳م.
  • البدایة و النهایه: ابن کثیر (درگذشت ۷۷۴ق)، به کوشش علی محمد و عادل احمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
  • تاریخ المدینة المنوره: ابن شبّه (درگذشت ۲۶۲ق)، به کوشش شلتوت، قم، دار الفکر، ۱۴۱۰ق.
  • تاریخ بغداد: الخطیب البغدادی (درگذشت ۴۶۳ق)، قاهره، دار الفکر.
  • تاریخ نوشته‌های جغرافیایی در جهان اسلامی: ایگناتی یولیانوویچ کراچکوفسکی، ترجمه: پاینده، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۷۹ش.
  • التحفة اللطیفه: شمس الدین السخاوی (درگذشت ۹۰۲ق)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق.
  • تهذیب الکمال فی اسماء الرجال: المزی (درگذشت ۷۴۲ق)، به کوشش احمد علی و حسن احمد، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق.
  • الجرح و التعدیل: ابن ابی‌حاتم الرازی (درگذشت ۳۲۷ق)، بیروت، دار الفکر، ۱۳۷۲ق.
  • حجاز در صدر اسلام: صالح احمد العلی، ترجمه: آیتی، مشعر، ۱۳۷۵ش.
  • درآمدی بر تاریخ اسلام در قرون وسطی: کلود کاهن، ترجمه: علوی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، ۱۳۷۰ش.
  • سیر اعلام النبلاء: الذهبی (درگذشت ۷۴۸ق)، به کوشش گروهی از محققان، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق.
  • شذرات الذهب: عبدالحی بن العماد (درگذشت ۱۰۸۹ق)، به کوشش الارنؤوط، بیروت، دار ابن کثیر، ۱۴۰۶ق.
  • عمدة الاخبار: احمد بن عبدالحمید العباسی (قرن۱۰)، به کوشش حمد الجاسر، المدینه، دار الکتب العلمیه.
  • الفوائد الثمینة من کتاب اخبار المدینه: السید محمد رضا الحسینی، به کوشش الغفرانی، تهران، مشعر،‌ ۱۳۸۶ش.
  • الفهرست: ابن ندیم (درگذشت ۴۳۸ق)، به کوشش تجدد.
  • فیض القدیر: المناوی (درگذشت ۱۰۳۱ق)، به کوشش احمد عبدالسلام، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
  • مجلة العرب (ماهنامه): ریاض، المملکة السعودیه.
  • مجموعة مؤلفات الشیخ الدویش (التوضیح المفید لمسائل کتاب التوحید): عبدالله بن محمد الدویش (درگذشت ۱۴۰۸ق)، به کوشش المشیقح، دار العلیان، ۱۴۱۱ق.
  • معجم الادباء: یاقوت الحموی (درگذشت ۶۲۶ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق.
  • منابع تاریخ اسلام: رسول جعفریان، قم، انصاریان، ۱۳۸۷ش.
  • المناسک و اماکن طرق الحج: ابواسحاق الحربی (درگذشت ۲۸۵ق)، به کوشش حمد الجاسر، ریاض، دار الیمامه، ۱۴۰۱ق.
  • نور علم (فصلنامه): قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه.
  • وفاء الوفاء: السمهودی (درگذشت ۹۱۱ق)، به کوشش السامرائی، مؤسسة الفرقان، ۱۴۲۲ق.
  • وفیات الاعیان: ابن خلکان (درگذشت ۶۸۱ق)، به کوشش احسان عباس، بیروت،‌ دار صادر.
برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=اخبار_المدینه_(ابن_شبه)&oldid=54210»