مدینه: تفاوت میان نسخه‌ها
| (۱۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۵۷: | خط ۵۷: | ||
== تاریخچه تحول شهر مدینه == | == تاریخچه تحول شهر مدینه == | ||
[[پرونده:معماری خانه‌های مدینه.jpg|250px|بندانگشتی|نمونه‌ای از معماری قدیم خانه‌های مدینه]] | [[پرونده:معماری خانه‌های مدینه.jpg|250px|بندانگشتی|نمونه‌ای از معماری قدیم خانه‌های مدینه]] | ||
=== مدینه در عصر پیامبر === | |||
اهمیت شهر مدینه در تاریخ اسلام از هجرت پیامبر اسلام(ص) به این شهر ناشی شده است. پیامبر اسلام از هنگام ورود تا زمان وفاتش ده سال در این شهر زندگی کرد. در این ده سال وقایع مهمی اتفاق افتادند که تحول دولت اسلامی مدینه تاثیرگذار بودند. فهرستی از این وقایع<ref>برای جزییات بیشتر نک: تاریخ المعالم المدینة المنورة، ص59-66</ref>: | |||
* '''سال اول''': ورود پیامبر، ساخت [[مسجد قبا]]، [[ساخت مسجدالنبی (دوران پیامبر)|ساخت مسجدالنبی]]. | |||
* '''سال دوم''': [[تغییر قبله]]، [[غزوه بدر]]. | |||
* '''سال سوم''': [[غزوه احد]]، شهادت [[حمزة بن عبدالمطلب|حمزه]] عموی پیامبر. | |||
* '''سال چهارم''': سریه [[بئر معونه]]، [[جنگ بنی‌نضیر|غزوه بنی‌نضیر]]، [[غزوه ذات الرقاع|غزوه ذات‌الرقاع]]. | |||
* '''سال پنجم''': [[غزوه دومة الجندل]]، [[غزوه احزاب|غزوه خندق]]، [[جنگ بنی‌قریظه|غزوه بنی قریظه]]. | |||
* '''سال ششم''': [[بیعت رضوان]]، غزوه [[بنی‌مصطلق|بنی مصطلق]]. | |||
* '''سال هفتم''': [[غزوه خیبر]]، [[عمرة القضاء]]. | |||
* '''سال هشتم''': [[غزوه موته]]، [[فتح مکه]]، [[عزوه حنین]]، [[غزوه ذات السلاسل]]. | |||
* '''سال نهم''': [[غزوه تبوک]]. | |||
* '''سال دهم''': [[حجة الوداع]]. | |||
* '''سال یازدهم''': وفات پیامبر. | |||
==== شکل بازار ==== | ==== شکل بازار ==== | ||
* در عصر [[پیامبر(ص)]] در مدینه دیواری نبود، بازار تجاری در خارج مدینه در مکان [[مناخه]] فعلی بر پا می‌شد و بین مناطق مسکونی و تجاری جدایی بود. بازار میدان بزرگی بود که ساختمانی در آن نبود. | * در عصر [[پیامبر(ص)]] در مدینه دیواری نبود، بازار تجاری در خارج مدینه در مکان [[مناخه]] فعلی بر پا می‌شد و بین مناطق مسکونی و تجاری جدایی بود. بازار میدان بزرگی بود که ساختمانی در آن نبود. | ||
| خط ۹۰: | خط ۱۰۶: | ||
* در نیمه اول قرن نوزدهم میلادی جمعیت مدینه در حدود ۱۶ هزار نفر بوده است و بنابر گزارشاتی این میزان در ابتدای سده بیستم به حدود ۸۰ هزار نفر رسید. | * در نیمه اول قرن نوزدهم میلادی جمعیت مدینه در حدود ۱۶ هزار نفر بوده است و بنابر گزارشاتی این میزان در ابتدای سده بیستم به حدود ۸۰ هزار نفر رسید. | ||
== دیوار شهر و تحولات آن == | == دیوار شهر و تحولات آن == | ||
[[پرونده:مدینه در سفرنامه برتن.jpg|بندانگشتی| | [[پرونده:مدینه در سفرنامه برتن.jpg|270px|بندانگشتی|چپ|نمایی از شهر مدینه، نقاشی شده در قرن نوزدهم میلادی و چاپ شده در سفرنامه [[ریچارد فرانسیس برتون|ریچارد برتن]]]]. | ||
در سال ۲۶۳ نخستن دیوار مدینه با خشت ساخته شد. [[عضد الدوله بویه‌ای]] در سالهای ۳۶۷ -۳۷۲ این دیوار را تخریب و دیواری جدیدی از سنگ برای مدینه ساخت. | در سال ۲۶۳ نخستن دیوار مدینه با خشت ساخته شد. [[عضد الدوله بویه‌ای]] در سالهای ۳۶۷ -۳۷۲ این دیوار را تخریب و دیواری جدیدی از سنگ برای مدینه ساخت. | ||
| خط ۱۱۵: | خط ۱۳۰: | ||
پس از رحلت رسول خدا(ص) ، شهر مدینه مرکز خلافت شد. این مرکزیت تا سال نخست خلافت [[امام علی(ع)]] یعنی سال ٣۶ هجری ادامه داشت. پس از آن که امام از مدینه عازم [[کوفه|کوفه]] شد، مدینه، از مرکزیت خارج گردید و اداره آن در عهده امیرانی درآمد که از سوی [[عراق]] و سپس [[شام]] و نقاط دیگر بر دنیای اسلام حکومت می‌کردند توسط خلفای [[بنی‌امیه|اموی]] و سپس [[بنی‌عباس|عباسیان]] انتخاب می‌شدند. در این مدت مدینه شاهد جنگ‌هایی از جمله [[واقعه حره]] و قیام‌هایی از جمله [[قیام نفس زکیه]] در سال ۱۴۵ بود. | پس از رحلت رسول خدا(ص) ، شهر مدینه مرکز خلافت شد. این مرکزیت تا سال نخست خلافت [[امام علی(ع)]] یعنی سال ٣۶ هجری ادامه داشت. پس از آن که امام از مدینه عازم [[کوفه|کوفه]] شد، مدینه، از مرکزیت خارج گردید و اداره آن در عهده امیرانی درآمد که از سوی [[عراق]] و سپس [[شام]] و نقاط دیگر بر دنیای اسلام حکومت می‌کردند توسط خلفای [[بنی‌امیه|اموی]] و سپس [[بنی‌عباس|عباسیان]] انتخاب می‌شدند. در این مدت مدینه شاهد جنگ‌هایی از جمله [[واقعه حره]] و قیام‌هایی از جمله [[قیام نفس زکیه]] در سال ۱۴۵ بود. | ||
=== اشراف حسینی === | |||
{{اصلی|اشراف حسینی}} | {{اصلی|اشراف حسینی}} | ||
حکومت علویان بر مدینه، از اوایل قرن چهارم آغاز شد. زمان دقیق پایه‌گذاری حکمرانی [[اشراف حسینی]] و چگونگی آن چندان روشن نیست؛ ولی از حدود سال ۳۸۱ق. تا اواخر سده یازدهم قمری پیوسته سادات حسینی حکومت مدینه را در دست داشتند. درباره این‌که چه کسی از نسل [[امام حسین(ع)]] نخستین بار به حکمرانی مدینه دست یافت، اختلاف نظر است. برخی این شخص را «طاهر<ref group="یادداشت">یا ظاهر.</ref> بن محمد<ref group="یادداشت">یا مسلم.</ref> بن عبیدالله بن طاهر بن یحیی بن حسن بن جعفر بن عبیدالله الاعرج بن حسین اصغر بن علی بن الحسین(ع)» دانسته‌اند.<ref>. جمهرة انساب العرب، ص55؛ تاریخ ابن خلدون، ج4، ص139-140.</ref>شاخه‌های مختلفی از خاندان اشراف حسینی از جمله [[آل مهنا]] و [[آل جماز]] بر مدینه حکم راندند. | حکومت علویان بر مدینه، از اوایل قرن چهارم آغاز شد. زمان دقیق پایه‌گذاری حکمرانی [[اشراف حسینی]] و چگونگی آن چندان روشن نیست؛ ولی از حدود سال ۳۸۱ق. تا اواخر سده یازدهم قمری پیوسته سادات حسینی حکومت مدینه را در دست داشتند. درباره این‌که چه کسی از نسل [[امام حسین(ع)]] نخستین بار به حکمرانی مدینه دست یافت، اختلاف نظر است. برخی این شخص را «طاهر<ref group="یادداشت">یا ظاهر.</ref> بن محمد<ref group="یادداشت">یا مسلم.</ref> بن عبیدالله بن طاهر بن یحیی بن حسن بن جعفر بن عبیدالله الاعرج بن حسین اصغر بن علی بن الحسین(ع)» دانسته‌اند.<ref>. جمهرة انساب العرب، ص55؛ تاریخ ابن خلدون، ج4، ص139-140.</ref>شاخه‌های مختلفی از خاندان اشراف حسینی از جمله [[آل مهنا]] و [[آل جماز]] بر مدینه حکم راندند. | ||
=== تشیع در مدینه === | |||
از سده ششم قمری تسلط شیعیان بر مدینه رو به گسترش نهاد. در نیمه دوم سده هشتم قمری، برخی امیران مدینه در تشیع خود بسیار استوار بودند.<ref>. اطلس شیعه، | از سده ششم قمری تسلط شیعیان بر مدینه رو به گسترش نهاد. در نیمه دوم سده هشتم قمری، برخی امیران مدینه در تشیع خود بسیار استوار بودند.<ref>. اطلس شیعه، ص416؛ الضوء اللامع، ج3، ص50.</ref> قلقشندی در سال ۷۹۹ق، امیران مدینه از خاندان بنی عطیه و بنی جماز را از امامیه و حکمرانان [[مکه]] را از [[زیدیه]] دانسته است.<ref>. صبح الاعشی، ج4، ص306.</ref> ابن خلدون نیز، حاکمان مکه را زیدی و حکمرانان مدینه را رافضی خوانده است.<ref>. تاریخ ابن خلدون، ج4، ص16.</ref> | ||
==== تضعیف تشیع در مدینه در عصر ممالیک و عثمانی ==== | ==== تضعیف تشیع در مدینه در عصر ممالیک و عثمانی ==== | ||
اشراف مدینه در حمایت دولت‌های بزرگ مانند فاطمیان، [[بنی‌عباس|عباسیان]]، ممالیک، [[دولت عثمانی|عثمانی]] و آل رسول که بر [[یمن]] حاکم بود، قرار داشتند.<ref>. اطلس شیعه، ص415.</ref>دولت [[ایوبیان|ایوبی]]، رفتار دوستانه‌ای با اشراف و شیعیان داشت<ref>. اطلس شیعه، ص415.</ref> اما به تدریج رویکرد ضد شیعی گرفت و نفوذ شیعه را در این شهر کاست. در دوران ممالیک، از هنگام سلطنت قلاوون مملوکی، خطابت و قضاوت در مدینه از دست شیعیان بیرون رفت و به [[اهل سنت]] واگذار شد.<ref>. المغانم المطابه، ج3، ص1236؛ التاریخ الشامل، ج2، ص264-265.</ref> برخی از سلاطین مملوکی با شیعیان به ستیز برخاستند و امیران مدینه را زیر فشار قرار دادند.<ref>. تاریخ المدینه، ص192-205؛ التحفة اللطیفه، ج1، ص258.</ref> | اشراف مدینه در حمایت دولت‌های بزرگ مانند فاطمیان، [[بنی‌عباس|عباسیان]]، ممالیک، [[دولت عثمانی|عثمانی]] و آل رسول که بر [[یمن]] حاکم بود، قرار داشتند.<ref>. اطلس شیعه، ص415.</ref> دولت [[ایوبیان|ایوبی]]، رفتار دوستانه‌ای با اشراف و شیعیان داشت<ref>. اطلس شیعه، ص415.</ref> اما به تدریج رویکرد ضد شیعی گرفت و نفوذ شیعه را در این شهر کاست. در دوران ممالیک، از هنگام سلطنت قلاوون مملوکی، خطابت و قضاوت در مدینه از دست شیعیان بیرون رفت و به [[اهل سنت]] واگذار شد.<ref>. المغانم المطابه، ج3، ص1236؛ التاریخ الشامل، ج2، ص264-265.</ref> برخی از سلاطین مملوکی با شیعیان به ستیز برخاستند و امیران مدینه را زیر فشار قرار دادند.<ref>. تاریخ المدینه، ص192-205؛ التحفة اللطیفه، ج1، ص258.</ref> | ||
=== '''یهودیان در مدینه''' === | |||
{{اصلی|یهودیان در مدینه}} | |||
برخی دانشمندان یهودی و پیروان [[یهودیت|آیین یهود]] نیز از ساکنان مدینه بودند.<ref>السیرة الحلبیه، ج۳، ص۱۴۶-۱۴۷.</ref> درباره پیشینه و سبب حضور آنان در [[حجاز]] گزارش‌های مختلفی وجود دارد. برخی معتقدند آنها قرن‌ها قبل از [[اسلام]] به این منطقه مهاجرت کرده‌اند<ref>نگاه کنید به: الاعلاق النفیسه، ص۶۰؛ الاغانی، ج۲۲، ص۱۱۱-۱۱۲؛ البدایة و النهایه، ج۲، ص۴۷؛ خلاصة الوفاء، ج۱، ص۱۷۶.</ref> و برخی هم در [[بنی‌اسرائیل|بنی‌اسرائیلی]] بودن یهودیانی چون [[بنی‌نضیر|قبیله بنی‌نضیر]] تردید کرده، آنها را از عرب‌های یهودی شده دانسته‌اند نه مهاجرت‌کنندگان به سرزمین حجاز.<ref>المفصل، ج۶، ص۵۳۰-۵۳۲.</ref> | |||
=== از سده دهم قمری تا آل سعود === | === از سده دهم قمری تا آل سعود === | ||
| خط ۱۴۰: | خط ۱۵۹: | ||
==بقیع== | ==بقیع== | ||
{{اصلی|بقیع}}بقیع مشهورترین و بافضیلت‌ترین قبرستان مسلمانان در شهر مدینه است. | {{اصلی|بقیع}}بقیع مشهورترین و بافضیلت‌ترین قبرستان مسلمانان در شهر مدینه است. پیامبر(ص) بعد از هجرت به مدینه، زمین بقیع را برای دفن مردگان مسلمانان انتخاب نمود، این زمین در جنوب شرق مسجدالنبی و در نزدیکی آن قرار داشت. [[اسعد بن زراره]] خزرجی اولین فرد از [[انصار]] و [[عثمان بن مظعون]] اولین فرد از مهاجران بودند که در این قبرستان دفن شدند. بعدها با الحاق [[حش کوکب]] و خانه‌های صحابه که بین مسجدالنبی و بقیع قرار داشت وسعت این قبرستان افزوده شد. در دوره معاصر نیز زمین شهرداری مدینه، به این قبرستان الحاق شد. | ||
پیامبر(ص) بعد از هجرت به مدینه، زمین بقیع را برای دفن مردگان مسلمانان انتخاب نمود، این زمین در جنوب شرق مسجدالنبی و در نزدیکی آن قرار داشت. اسعد بن زراره خزرجی اولین فرد از [[انصار]] و عثمان بن مظعون اولین فرد از مهاجران بودند که در این قبرستان دفن شدند. بعدها با الحاق حش کوکب و خانه‌های صحابه که بین مسجدالنبی و بقیع قرار داشت وسعت این قبرستان افزوده شد. در دوره معاصر نیز زمین شهرداری مدینه، به این قبرستان الحاق شد | |||
از جمله مدفونان در بقیع می‌توان به چهار امام شیعیان (امام حسن(ع)، امام سجاد(ع)، امام باقر(ع) و [[امام صادق(ع)]]) و برخی از منسوبان و صحابه پیامبر(ص) و نیز شخصیت‌های اسلامی در طول تاریخ اسلام اشاره کرد. | این قبرستان همواره مورد توجه و احترام مسلمانان بوده است. پیامبر(ص) و [[اهل بیت|اهل بیت(ع)]] به زیارت مدفونان این قبرستان می‌رفتند و استحباب [[زیارت]] این قبرستان مورد تاکید علمای شیعه قرار گرفته است. از جمله مدفونان در بقیع می‌توان به چهار امام شیعیان ([[امام حسن(ع)]]، [[امام سجاد(ع)]]، [[امام باقر(ع)]] و [[امام صادق(ع)]]) و برخی از منسوبان و صحابه پیامبر(ص) و نیز شخصیت‌های اسلامی در طول تاریخ اسلام اشاره کرد. | ||
در سده‌های گذشته بر قبر ائمه بقیع و نیز برخی از قبور دیگر در این قبرستان، گنبد و بارگاه ساخته شده بود. این بناها با سیطره وهابیان و [[آل سعود]] بر عربستان تخریب | در سده‌های گذشته بر قبر ائمه بقیع و نیز برخی از قبور دیگر در این قبرستان، [[گنبد]] و بارگاه ساخته شده بود. این بناها با سیطره [[وهابیان]] و [[آل سعود]] بر [[عربستان]] تخریب شد. | ||
== مکان‌های تاریخی و مذهبی == | == مکان‌های تاریخی و مذهبی == | ||
| خط ۱۶۳: | خط ۱۷۸: | ||
* کتابخانه ملک عبدالعزیز | * کتابخانه ملک عبدالعزیز | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
==گالری== | |||
<gallery mode="packed" heights="150px"> | |||
پرونده:مدینه در اواخر دوره نبوی(ص).jpg|نقشه احتمالی مدینه در اواخر دوره نبوی(ص) و محل سکونت هر کدام از قبیله‌ها | |||
پرونده:معماری خانه‌های مدینه.jpg|نمونه‌ای از معماری قدیم خانه‌های مدینه | |||
</gallery> | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
نسخهٔ کنونی تا ۳۰ ژوئیهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۰۹:۰۸
 نمایی از شهر مدینه و مسجد النبی | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| کشور | عربستان، حجاز |
| زبان | عربی |
| ادیان | اسلام |
| اطلاعات تاریخی | |
| نام قدیم | یثرب |
| پیشینه اسلام | صدر اسلام |
| اماکن | |
| زیارتگاه | حرم نبوی(ص) |
| قبرستان‌ها | قبرستان بقیع |
| مساجد | مسجد شجره |
مدینه، شهری در عربستان و حجاز که نام قدیمی آن یثرب بود و پس از ورود پیامبر اسلام(ص) به آن به مدینة النبی و به تدریج به مدینه مشهور شد.
مسجدالنبی، شریف‌ترین مسجد پس از مسجدالحرام نزد مسلمانان در این شهر قرار دارد. بعلاوه قبرستان بقیع و مزار چهار امام شیعیان در مدینه قرار دارد.
مساجد مهم دیگری مانند مسجد قبا، مسجد شجره، مسجد غمامه، مسجد فضیخ و مساجد فتح نیز در شهر مدینه واقع شده است.
جغرافیای طبیعی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
شهر مدینه از شمال به کوه احد، از شمال غربی به کوه سلع، از جنوب غربی به کوه عیر محدود می‌شود. در شرق و غرب مدینه زمین‌های سنگلاحی سوخته که به آن حَرّة گفته می‌شود قرار دارد.[۱] این زمین‌ها شامل حره شَوْران، واقم و وَبَره می‌شود. کوه عینین، رماة، سلیع و المستندر از دیگر کوه‌های مشهور مدینه است.
تقسیمات اداری[ویرایش | ویرایش مبدأ]
امروزه شهر مدینه در محفظة المدینة المنورة یکی از بخش‌های هفت‌گانه منطقه (استان) المدینة المنورة در کشور عربستان سعودی قرار دارد.
جمعیت این شهر در سال ۲۰۰۴م تعداد ۹۱۹۸۳۸ نفر بوده است.[۲]
حرم مدنی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
حرم مدنی محدوده‌ای از شهر مدینه است، که در دین اسلام دارای احترام بوده و آداب و احکام ویژه‌ای دارد. این محدوده، از سوی شرق و غرب، میان حَرّه شرقی و حره غربی[۳] و بر اساس روایتی، از سوی شمال و جنوب، از کوه ثَور تا کوه عَیر است.[۴]
حرم مدنی دارای احکام و آدابی، مانند استحباب غسل و طهارت هنگام ورود به آن بوده و مشابه با احکام و آداب حرم مکی است.[۵] برخی، علت حرم شدن مدینه را مصونیت‌بخشی به مدینه و ساکنان آن[۶] و برخی، علت آن را وجود پیامبر(ص) دانسته‌اند.[۷]
تاریخچه تحول شهر مدینه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مدینه در عصر پیامبر[ویرایش | ویرایش مبدأ]
اهمیت شهر مدینه در تاریخ اسلام از هجرت پیامبر اسلام(ص) به این شهر ناشی شده است. پیامبر اسلام از هنگام ورود تا زمان وفاتش ده سال در این شهر زندگی کرد. در این ده سال وقایع مهمی اتفاق افتادند که تحول دولت اسلامی مدینه تاثیرگذار بودند. فهرستی از این وقایع[۸]:
- سال اول: ورود پیامبر، ساخت مسجد قبا، ساخت مسجدالنبی.
- سال دوم: تغییر قبله، غزوه بدر.
- سال سوم: غزوه احد، شهادت حمزه عموی پیامبر.
- سال چهارم: سریه بئر معونه، غزوه بنی‌نضیر، غزوه ذات‌الرقاع.
- سال پنجم: غزوه دومة الجندل، غزوه خندق، غزوه بنی قریظه.
- سال ششم: بیعت رضوان، غزوه بنی مصطلق.
- سال هفتم: غزوه خیبر، عمرة القضاء.
- سال هشتم: غزوه موته، فتح مکه، عزوه حنین، غزوه ذات السلاسل.
- سال نهم: غزوه تبوک.
- سال دهم: حجة الوداع.
- سال یازدهم: وفات پیامبر.
شکل بازار[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- در عصر پیامبر(ص) در مدینه دیواری نبود، بازار تجاری در خارج مدینه در مکان مناخه فعلی بر پا می‌شد و بین مناطق مسکونی و تجاری جدایی بود. بازار میدان بزرگی بود که ساختمانی در آن نبود.
- شکل بازار بعدا تغییر یافت و هشام بن عبدالملک (۷۴۳-۷۲۴ق.) ساختمان‌هایی در بازار در مکان مناخه ساخت که شامل دکان‌هایی بود که طبقه بالای آن محل سکونت بود و به این ترتیب میان منطقه تجاری و مسکونی پیوستگی ایجاد شد.[۹]
- در دوره‌های بعدی بازارهای مدینه تنوع و گستردگی بیشتری یافت و هر بازار به نام کالایی که در آن فروخته می‌شد معروف شد. از جمله مشهورترین بازارهای مدینه:
- سوق الحبابة
- سوق السمانة
- سوق الرواسة
- سوق الفلتیة
- سوق الخضریة
- سوق الدلانیة
- سوق العطارة
- سوق القماشة
- سوق المزریة
- سوق المناخة
توسعه مدینه تا قرن دهم هجری[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- مقدسی متوفی ۳۷۵ در توصیف خود از مدینه، آن را شهری کوچک توصیف کرده که اطراف آن را بستان‌ها و نخستان‌ها و دهکده‌ها فراگرفته و بازارهای شهر در اطراف مسجد جامع قرار دارد.[۱۰] لمعی مصطفی منظور از جامع را مسجد مصلی می‌داند که در زمان عمر بن عبدالعزیز ساخته شد.[۱۱]
- بنابر توصیف‌های سمهودی از مدینه در قرن نهم و اوایل قرن دهم، مدینه نسبت به آنچه مقدسی در اواخر قرن چهارم هجری توصیف کرده بود در جهت غرب مسجد النبی سه برابر گسترش یافته بود و حال آنکه مساحت شرق مسجد تقریبا ثابت مانده بود. بدین ترتیب مساحت مدینه در طی پنج قرن دو برابر شده بود.[۱۲]
- از میان ممالیک قایتبای(872-901) از اولین سلاطینی است که به عمران مدینه همت کرد و در این شهر مدرسه و حمام و راه و آسیاب و غیره پرداخت.
دوره عثمانی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
توجه به آبادانی مدینه در عهد عثمانی (۹۲۳-۱۳۳۶ق) بیشتر شد. در این دوران دیوار مدینه دوباره بنا شد.
- در عصر عثمانی، حاکمان مدینه خانه‌های خود را در حومه غربی شهر بنا می‌کردند و بقیه مساحت شهر عبارت بود از مجموعه‌هایی از خانه‌های یک یا دو طبقه که در اطراف محوطه‌های بزرگی گرد آمده بود و در هر محوطه‌ای حدود چهل خانوار ساکن بودند و خانه‌ها به واسطه نخلستان‌هایی از یکدیگر متمایز و جدا می‌شد.
سده نوزدهم و بیستم میلادی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- توصیف‌های دقیق‌تر و مبسوط‌تر از مدینه و جغرافیای شهر آن در سده نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی، در آثار سفرنامه‌نویسان غربی و مسلمان به دست داده شده است. نخستین نقشه شهر را بورکهارت در سال ۱۸۱۵ تهیه کرد. وضعیت خانه‌های مدینه، خیابان‌های اصلی و فرعی و امکانات شهری از جمله حمام‌ها در سفرنامه‌های برتن، سادلییر، ابراهیم رفعت پاشا و بتنونی و نیز کتاب رساله فی وصف المدینه علی بن موسی توصیف شده است.
- علی بن موسی در اواخر قرن نوزدهم از ۳۳ مسجد، ۸ رباط، ۱۴ زاویه، ۳۰ مدرسه، ۲ حمام، ۷ کتابخانه، ۱ خان ،۲ تکیه، ۴۲ کوچه، ۳ خیابان، ۱۲ راه، ۸ محله، و ۵۵ باغ در مدینه خبر داده است.
- ابراهیم رفعت پاشا هم در اوایل سده بیستم میلادی، از خانه‌های کوچک و نامنظم و بدون حیاط مدینه خبر داده است که غالبان دو طبقه و سه طبقه یا بیشتر است و طبقات همکف تجاری است.
- در نیمه اول قرن نوزدهم میلادی جمعیت مدینه در حدود ۱۶ هزار نفر بوده است و بنابر گزارشاتی این میزان در ابتدای سده بیستم به حدود ۸۰ هزار نفر رسید.
دیوار شهر و تحولات آن[ویرایش | ویرایش مبدأ]
.
در سال ۲۶۳ نخستن دیوار مدینه با خشت ساخته شد. عضد الدوله بویه‌ای در سالهای ۳۶۷ -۳۷۲ این دیوار را تخریب و دیواری جدیدی از سنگ برای مدینه ساخت.
دیوار مدینه در سال ۵۴۰ به دست جواد اصفهانی، بازسازی شد و هجده سال بعد از آن در ۵۵۸ قمری نور الدین محمود زنگی دیوار دیگری خارج دیوار اول بنا کرد.
ابن جبیر که در سال ۵۸۰ از شهر دیدن کرده از دو دیوار و چهار دروازه شهر خبر داده که در هر دیوار دروازه‌ای است مقابل دروازه دیگر. دروازه‌های شهر باب الحدید (احتمالا در دیوار شمالی)، باب الشریعه (احتمالا در دیوار غربی)، باب القبله (دیوار جنوبی) و باب البقیع (دیوار شرقی) نام داشتند.
آخرین بازسازی دیوار مدینه در عهد سلطان سلیمان عثمانی در سال ۹۴۶ انجام شد. عبدالقدوس انصاری که کتاب او نخستین بار در سال ۱۹۳۵ به چاپ رسیده از وجود بقایای این دیوار تا زمان تالیف کتاب سخن گفته و دروازه‌های شهر را به این شکل نام برده است:[۱۳]
- باب المصری
- باب الشامی
- باب قباء
- باب بصری
- باب المجیدی
- باب الجمعه
- باب الحمام
- باب الجدید
تاریخ سیاسی مدینه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
.jpg)
پس از رحلت رسول خدا(ص) ، شهر مدینه مرکز خلافت شد. این مرکزیت تا سال نخست خلافت امام علی(ع) یعنی سال ٣۶ هجری ادامه داشت. پس از آن که امام از مدینه عازم کوفه شد، مدینه، از مرکزیت خارج گردید و اداره آن در عهده امیرانی درآمد که از سوی عراق و سپس شام و نقاط دیگر بر دنیای اسلام حکومت می‌کردند توسط خلفای اموی و سپس عباسیان انتخاب می‌شدند. در این مدت مدینه شاهد جنگ‌هایی از جمله واقعه حره و قیام‌هایی از جمله قیام نفس زکیه در سال ۱۴۵ بود.
اشراف حسینی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
حکومت علویان بر مدینه، از اوایل قرن چهارم آغاز شد. زمان دقیق پایه‌گذاری حکمرانی اشراف حسینی و چگونگی آن چندان روشن نیست؛ ولی از حدود سال ۳۸۱ق. تا اواخر سده یازدهم قمری پیوسته سادات حسینی حکومت مدینه را در دست داشتند. درباره این‌که چه کسی از نسل امام حسین(ع) نخستین بار به حکمرانی مدینه دست یافت، اختلاف نظر است. برخی این شخص را «طاهر[یادداشت ۱] بن محمد[یادداشت ۲] بن عبیدالله بن طاهر بن یحیی بن حسن بن جعفر بن عبیدالله الاعرج بن حسین اصغر بن علی بن الحسین(ع)» دانسته‌اند.[۱۴]شاخه‌های مختلفی از خاندان اشراف حسینی از جمله آل مهنا و آل جماز بر مدینه حکم راندند.
تشیع در مدینه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
از سده ششم قمری تسلط شیعیان بر مدینه رو به گسترش نهاد. در نیمه دوم سده هشتم قمری، برخی امیران مدینه در تشیع خود بسیار استوار بودند.[۱۵] قلقشندی در سال ۷۹۹ق، امیران مدینه از خاندان بنی عطیه و بنی جماز را از امامیه و حکمرانان مکه را از زیدیه دانسته است.[۱۶] ابن خلدون نیز، حاکمان مکه را زیدی و حکمرانان مدینه را رافضی خوانده است.[۱۷]
تضعیف تشیع در مدینه در عصر ممالیک و عثمانی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
اشراف مدینه در حمایت دولت‌های بزرگ مانند فاطمیان، عباسیان، ممالیک، عثمانی و آل رسول که بر یمن حاکم بود، قرار داشتند.[۱۸] دولت ایوبی، رفتار دوستانه‌ای با اشراف و شیعیان داشت[۱۹] اما به تدریج رویکرد ضد شیعی گرفت و نفوذ شیعه را در این شهر کاست. در دوران ممالیک، از هنگام سلطنت قلاوون مملوکی، خطابت و قضاوت در مدینه از دست شیعیان بیرون رفت و به اهل سنت واگذار شد.[۲۰] برخی از سلاطین مملوکی با شیعیان به ستیز برخاستند و امیران مدینه را زیر فشار قرار دادند.[۲۱]
یهودیان در مدینه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
برخی دانشمندان یهودی و پیروان آیین یهود نیز از ساکنان مدینه بودند.[۲۲] درباره پیشینه و سبب حضور آنان در حجاز گزارش‌های مختلفی وجود دارد. برخی معتقدند آنها قرن‌ها قبل از اسلام به این منطقه مهاجرت کرده‌اند[۲۳] و برخی هم در بنی‌اسرائیلی بودن یهودیانی چون قبیله بنی‌نضیر تردید کرده، آنها را از عرب‌های یهودی شده دانسته‌اند نه مهاجرت‌کنندگان به سرزمین حجاز.[۲۴]
از سده دهم قمری تا آل سعود[ویرایش | ویرایش مبدأ]
از عصر غلبه سلطه حکومت عثمانی بر حجاز، حاکم مدینه تحت نفوذ این دولت قرار گرفت و شیخ الحرم، که از سوی سلطان عثمانی برگزیده می‌شد، قدرت زیادی در مدینه داشت.[۲۵] در اواخر عصر عثمانی نیز مدینه به صورت یکی از استان‌های حکومت عثمانی درآمد.[نیازمند منبع] شریف حسین که در حجاز برای استقلال از عثمانی قیام کرد، در سال ۱۳۳۷ قمری مدینه را از سلطه عثمانیان بیرون آورد. چند سال بعد این شهر در سال ۱۳۴۴ قمری به قلمرو دولت آل سعود اضافه شد.[۲۶] در ابتدای سلطه آل سعود بناهای قبرستان بقیع تخریب شد که واکنش‌های بسیاری در جهان اسلام در پی داشت. این شهر در دوره ملک فهد توسعه زیادی پیدا کرد که برخی مشکل آن را نابودی بافت تاریخی و طبیعی شهر دانسته‌اند.[۲۷]
مسجدهای مدینه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مسجد النبی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
شریف‌ترین و والاترین مسجد، پس از مسجدالحرام، مسجد پیامبرخدا(ص) در مدینه منوّره است. مسجد در ابتدای ورود پیامبر به مدینه ساخته شد و پس از آن بارها بازسازی و توسعه یافت.
مسجدهای تاریخی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
در مدینه همچنین مسجدهای متعددی قرار دارد که برخی از صدر اسلام تا امروز باقی مانده است. همچنین نام مسجدهایی که امروزه از میان رفته در منابع تاریخی ضبط شده است. مسجد قبا، مسجد ضرار، مسجد جمعه، مساجد فتح، مسجد فاطمه و مسجد امام علی بن ابی‌طالب(ع) تنها تعدادی از این مسجدها هستند. فهرستی از مسجدهای مدینه را در مقاله فهرست مسجدهای مدینه ببینید.
بقیع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
بقیع مشهورترین و بافضیلت‌ترین قبرستان مسلمانان در شهر مدینه است. پیامبر(ص) بعد از هجرت به مدینه، زمین بقیع را برای دفن مردگان مسلمانان انتخاب نمود، این زمین در جنوب شرق مسجدالنبی و در نزدیکی آن قرار داشت. اسعد بن زراره خزرجی اولین فرد از انصار و عثمان بن مظعون اولین فرد از مهاجران بودند که در این قبرستان دفن شدند. بعدها با الحاق حش کوکب و خانه‌های صحابه که بین مسجدالنبی و بقیع قرار داشت وسعت این قبرستان افزوده شد. در دوره معاصر نیز زمین شهرداری مدینه، به این قبرستان الحاق شد.
این قبرستان همواره مورد توجه و احترام مسلمانان بوده است. پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) به زیارت مدفونان این قبرستان می‌رفتند و استحباب زیارت این قبرستان مورد تاکید علمای شیعه قرار گرفته است. از جمله مدفونان در بقیع می‌توان به چهار امام شیعیان (امام حسن(ع)، امام سجاد(ع)، امام باقر(ع) و امام صادق(ع)) و برخی از منسوبان و صحابه پیامبر(ص) و نیز شخصیت‌های اسلامی در طول تاریخ اسلام اشاره کرد.
در سده‌های گذشته بر قبر ائمه بقیع و نیز برخی از قبور دیگر در این قبرستان، گنبد و بارگاه ساخته شده بود. این بناها با سیطره وهابیان و آل سعود بر عربستان تخریب شد.
مکان‌های تاریخی و مذهبی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مکان‌های متعددی در مدینه منوره به دلیل حفظ خاطره‌ای از حضور پیامبر و مسلمانان نخستین، بعدها متبرک شناخته شدند یا به عنوان مکانی تاریخی مورد توجه مسلمانان بودند. این مکان‌ها شامل چاه‌های آب، بناهای مدینه مانند خانه بزرگان صدر اسلام یا برخی عوارض طبیعی همچون کوه‌ها و وادی‌ها بوده است.
کتابخانه‌های مدینه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- کتابخانه‌های مدینه
- کتابخانه عارف حکمت
- کتابخانه محمودیه
- کتابخانه مسجد نبوی
- کتابخانه المدینة المنورة العامة
- کتابخانه ملک عبدالعزیز
گالری[ویرایش | ویرایش مبدأ]
-
نقشه احتمالی مدینه در اواخر دوره نبوی(ص) و محل سکونت هر کدام از قبیله‌ها
-
نمونه‌ای از معماری قدیم خانه‌های مدینه
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ مدینه منوره، لمعی مصطفی، ص 15
- ↑ موسوعة المملکة السعودیة، مجلد ۴، بخش ۱، ص ۸
- ↑ الکافی، ج4، ص564-565؛ نیز نک: مسند الامام احمد بن حنبل، ج3، ص23؛ صحیح مسلم، ج4، ص113.
- ↑ صحیح مسلم، ج4، ص115؛ صحیح البخاری، ج8، ص10.
- ↑ الدر المختار، ج1، ص184؛ المجموع، ج8، ص273؛ فتح الوهاب، ج1، ص257.
- ↑ رک: صحیح مسلم، ج4، ص117-118؛ السنن الکبری، ج5، ص198؛ المعجم الکبیر، ج6، ص92؛ مسند الامام احمد بن حنبل، ج4، ص55-56؛ مجمع الزواید، ج3، ص306؛ التهذیب، ج10، ص216.
- ↑ وفاء الوفاء، ج1، ص117-118.
- ↑ برای جزییات بیشتر نک: تاریخ المعالم المدینة المنورة، ص59-66
- ↑ مدینه منوره، لمعی مصطفی، ص ۲۰
- ↑ احسن التقاسیم، ص ۸۰-۸۲
- ↑ مدینه منوره، لمعی مصطفی، ص ۲۱
- ↑ مدینه منوره، لمعی مصطفی، ص ۲۶
- ↑ آثار المدینه المنوره، ص ۱۶۹
- ↑ . جمهرة انساب العرب، ص55؛ تاریخ ابن خلدون، ج4، ص139-140.
- ↑ . اطلس شیعه، ص416؛ الضوء اللامع، ج3، ص50.
- ↑ . صبح الاعشی، ج4، ص306.
- ↑ . تاریخ ابن خلدون، ج4، ص16.
- ↑ . اطلس شیعه، ص415.
- ↑ . اطلس شیعه، ص415.
- ↑ . المغانم المطابه، ج3، ص1236؛ التاریخ الشامل، ج2، ص264-265.
- ↑ . تاریخ المدینه، ص192-205؛ التحفة اللطیفه، ج1، ص258.
- ↑ السیرة الحلبیه، ج۳، ص۱۴۶-۱۴۷.
- ↑ نگاه کنید به: الاعلاق النفیسه، ص۶۰؛ الاغانی، ج۲۲، ص۱۱۱-۱۱۲؛ البدایة و النهایه، ج۲، ص۴۷؛ خلاصة الوفاء، ج۱، ص۱۷۶.
- ↑ المفصل، ج۶، ص۵۳۰-۵۳۲.
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص ۲۳۲
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص ۲۳۵
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص ۲۳۶
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- مدینه منوره، صالح لمعی مصطفی، ترجمه صدیقه وسمقی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارف فرهنگ و ارشاد اسلامی و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، ۱۳۷۲
- احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، محمد المقدسی، بیروت، دارالصادر
- آثار المدینة المنورة، عبدالقدوس الانصاری، مدینه، کتاب المنهل، 1420ق.
- الکافی، محمد بن یعقوب کلینی (م. ۳۲۹ق)، به کوشش علی‌اکبر غفاری، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، ۱۳۷۵ش.
- مسند الامام احمد بن حنبل، احمد بن حنبل (م. ۲۴۱ق)، بیروت، دارالصادر، بی‌تا.
- صحیح مسلم، مسلم بن حجاج نیشابوری (۲۰۶–۲۶۱ق)، تصحیح محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۹ق.
- صحیح البخاری، محمد بن اسماعیل البخاری (م. ۲۵۶ق)، به کوشش عبدالعزیز بن عبدالله بن باز، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۱ق.