پوشاندن صورت: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
دیداریویکی‌متن
 
(۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط یک کاربر دیگر نشان داده نشد)
خط ۶: خط ۶:
  | عنوان = پوشاندن صورت
  | عنوان = پوشاندن صورت
  | تصویر = پوشاندن صورت.jpg
  | تصویر = پوشاندن صورت.jpg
  | توضیح تصویر =  
  | توضیح تصویر =
  | دسته = [[محرمات احرام]] برای زنان
  | دسته = [[محرمات احرام]] برای زنان
  | مربوط به آیین = [[احرام]] در [[عمره]] و [[حج تمتع]]
  | مربوط به آیین = [[احرام]] در [[عمره]] و [[حج تمتع]]
  | مکان = [[حرم مکی]]
  | مکان = [[حرم مکی]]
  | زمان = در هنگام احرام
  | زمان = در هنگام احرام
  | عمل قبلی =  
  | عمل قبلی =
  | عمل بعدی =  
  | عمل بعدی =
  | حکم = جایز نیست
  | حکم = جایز نیست
  | کفاره = به نظر برخی فقها کفاره ندارد
  | کفاره = به نظر برخی فقها کفاره ندارد
  | پیامد فقهی =  
  | پیامد فقهی =
  | ثواب =  
  | ثواب =
  | آداب وابسته =  
  | آداب وابسته =
  | فلسفه و اسرار =  
  | فلسفه و اسرار =
  | منشاء و تاریخچه =  
  | منشاء و تاریخچه =
  | مکان‌های وابسته =  
  | مکان‌های وابسته =
  | اشیای وابسته = نقاب، برقع
  | اشیای وابسته = نقاب، برقع
  | ذکرهای وابسته =  
  | ذکرهای وابسته =
  | دعاهای وابسته =  
  | دعاهای وابسته =
  | مفاهیم فقهی وابسته = [[محرمات احرام]]
  | مفاهیم فقهی وابسته = [[محرمات احرام]]
  | احکام فقهی وابسته =  
  | احکام فقهی وابسته =
  | صفحه فتواهای مراجع =  
  | صفحه فتواهای مراجع =
  | فیلم = احکام سعی-بین-صفا-و-مروه.mp4
  | فیلم = احکام سعی-بین-صفا-و-مروه.mp4
  | توضیح فیلم =  
  | توضیح فیلم =
  | جستارهای وابسته =
  | جستارهای وابسته =
}}
}}
{{احکام احرام عمودی}}
{{احکام احرام عمودی}}
'''پوشاندن صورت''' از [[محرمات احرام]] در همه مذاهب فقهی است و از آن با عناوینی چون تغطیة الوجه، تخمیر الوجه و ستر الوجه تعبیر می‌شود. در باور برخی از فقیهان پوشاندن صورت از مسائل ویژه زنان احرام‌گزار است ولی برخی دیگر نیز به جواز پوشاندن صورت برای مرد احرام‌گزار باور دارند. مستند فقهی فقها در مسئله پوشاندن صورت، روایاتی مانند «احرام المراة فی وجهها» و احادیثی است که زنان احرام‌گزار را از پوشاندن صورت با نقاب نهی کرده‌اند.
'''پوشاندن صورت''' از [[محرمات احرام]] در همه مذاهب فقهی است. مستند فقهی فقها، روایاتی مانند «احرام المراة فی وجه‌ها» و احادیثی است که زنان احرام‌گزار را از پوشاندن صورت با نقاب نهی کرده‌اند. در باور مشهور فقیهان امامی پوشاندن صورت از مسائل ویژه زنان احرام‌گزار است ولی فقیهان مالکی و حنفی به حرمت پوشاندن صورت برای مرد احرام‌گزار نیز باور دارند. برخی از فقیهان امامی پوشاندن صورت را برای زن احرام‌گزار موجب [[کفاره]] ندانسته تعدادی مانند [[شیخ طوسی]] به وجوب کفاره باور دارند و آن را [[ذبح]] یک گوسفند دانسته‌اند.


نهی از پوشش صورت در حال [[احرام]]، شامل هر‌گونه پوشش اعم از لباس و غیر لباس مانند پوشاندن صورت با گِل و بادبزن یا فروبردن صورت در آب می‌شود. اما در این‌که آیا حرمت پوشاندن صورت به پوشاندن همه آن اختصاص دارد یا پوشاندن بخشی از صورت را هم در برمی‌گیرد، دیدگاه‌ها متفاوت است. در فقه [[امامی]] و [[اهل‌سنت]]، پاره‌ای موارد از حکم عام [[حرمت]] پوشاندن صورت بر احرام‌گزار استثنا شده و در این موارد، پوشاندن صورت جایز است.
نهی از پوشش صورت در حال [[احرام]]، شامل هرگونه پوشش اعم از لباس و غیر لباس مانند پوشاندن صورت با گِل و بادبزن می‌شود. اما در این‌که آیا حرمت پوشاندن صورت به پوشاندن همه آن اختصاص دارد یا پوشاندن بخشی از صورت را هم در برمی‌گیرد، دیدگاه‌ها متفاوت است.  


برخی از فقیهان امامی پوشاندن صورت را برای زن احرام‌گزار موجب [[کفاره]] نمی‌دانند ولی برخی دیگر از علمای متاخر آن را از باب احتیاط لازم شمرده‌اند. برخی از فقیهان متقدم مانند [[شیخ طوسی]] و شماری از فقیهان معاصر به وجوب کفاره باور دارند و آن را [[ذبح]] یک گوسفند دانسته‌اند.‌
در فقه [[امامی]] و [[اهل‌سنت]]، پاره‌ای موارد مثل پوشاندن صورت در هنگام خواب، از حکم عام [[حرمت]] پوشاندن صورت بر احرام‌گزار استثنا شده است.


==حکم پوشاندن صورت و مستندات فقهی==
==حکم پوشاندن صورت و مستندات فقهی==
پوشاندن صورت یکی از [[محرمات احرام]] در منابع فقهی شمرده شده و از آن با عناوینی چون تغطیة الوجه،<ref>غنیة النزوع، ص159؛ بدائع الصنائع، ج2، ص185؛ الدروس، ج1، ص379.</ref> تخمیر الوجه<ref>الموطا، ج1، ص327؛ الام، ج7، ص255.</ref> و ستر الوجه<ref>المجموع، ج7، ص250؛ تذکرة الفقهاء، ج7، ص339؛ مجمع الفائده، ج6، ص351.</ref> تعبیر می‌شود.
پوشاندن صورت یکی از [[محرمات احرام]] در منابع فقهی شمرده شده و از آن با عناوینی چون تغطیة الوجه،<ref>غنیة النزوع، ص159؛ بدائع الصنائع، ج2، ص185؛ الدروس، ج1، ص379.</ref> تخمیر الوجه<ref>الموطا، ج1، ص327؛ الام، ج7، ص255.</ref> و ستر الوجه<ref>المجموع، ج7، ص250؛ تذکرة الفقهاء، ج7، ص339؛ مجمع الفائده، ج6، ص351.</ref> تعبیر می‌شود.
 
از جمله پشتوانه‌های فقیهان برای این حکم، روایاتی مانند «احرام المراة فی وجه‌ها»<ref>الکافی، ج4، ص346؛ سنن الدارقطنی، ج2، ص258؛ السنن الکبری، ج5، ص47.</ref> و احادیثی است که زنان احرام‌گزار را از پوشاندن صورت با نقاب نهی کرده‌اند.<ref>صحیح البخاری، ج2، ص215؛ سنن ابی داوود، ج1، ص410؛ الکافی، ج4، ص344-346.</ref>
از جمله پشتوانه‌های فقیهان برای این حکم، روایاتی مانند «احرام المراة فی وجهها»<ref>الکافی، ج4، ص346؛ سنن الدارقطنی، ج2، ص258؛ السنن الکبری، ج5، ص47.</ref> و احادیثی است که زنان احرام‌گزار را از پوشاندن صورت با نقاب نهی کرده‌اند.<ref>صحیح البخاری، ج2، ص215؛ سنن ابی داوود، ج1، ص410؛ الکافی، ج4، ص344-346.</ref>


==شرط زن بودن احرام‌گزار==
==شرط زن بودن احرام‌گزار==
بنابر نظر مشهور فقیهان امامی،<ref>تحریر الاحکام، ج2، ص32؛ کشف اللثام، ج5، ص395؛ الحدائق، ج15، ص496.</ref> به استناد برخی احادیث،<ref>الکافی، ج4، ص349.</ref> پوشاندن صورت برای مرد احرام‌گزار جایز است. تنها [[ابن ابی‌عقیل عمانی|ابن ابی‌عقیل عمّانی]] به پشتوانه روایتی <ref>التهذیب، ج5، ص308.</ref>  آن را ممنوع دانسته است.<ref>مختلف الشیعه، ج4، ص171؛ مدارک الاحکام، ج7، ص356.</ref>
بنابر نظر مشهور فقیهان امامی،<ref>تحریر الاحکام، ج2، ص32؛ کشف اللثام، ج5، ص395؛ الحدائق، ج15، ص496.</ref>پوشاندن صورت برای مرد احرام‌گزار جایز است. تنها [[ابن ابی‌عقیل عمانی|ابن ابی‌عقیل عمّانی]] به پشتوانه روایتی <ref>التهذیب، ج5، ص308.</ref>  آن را ممنوع دانسته است.<ref>مختلف الشیعه، ج4، ص171؛ مدارک الاحکام، ج7، ص356.</ref>
فقیهان شافعی<ref>الام، ج7، ص255؛ المجموع، ج7، ص268.</ref> و حنبلی<ref>المغنی، ج3، ص304.</ref> به پشتوانه احادیث<ref>سنن الدارقطنی، ج2، ص258؛ السنن الکبری، ج5، ص54.</ref> به جواز پوشاندن صورت برای مرد احرام‌گزار باور دارند؛ اما فقیهان مالکی<ref>رساله ابن ابی زید، ص382؛ الثمر الدانی، ص382.</ref> و حنفی<ref>المبسوط، سرخسی، ج4، ص7؛ بدائع الصنائع، ج2، ص185؛ البحر الرائق، ج2، ص568.</ref> پوشاندن صورت را برای مردان جایز ندانسته‌اند. از جمله دلیل‌های آن‌ها به این موارد می‌توان اشاره کرد:
فقیهان شافعی<ref>الام، ج7، ص255؛ المجموع، ج7، ص268.</ref> و حنبلی<ref>المغنی، ج3، ص304.</ref> به جواز پوشاندن صورت برای مرد احرام‌گزار باور دارند؛ اما فقیهان مالکی<ref>رساله ابن ابی زید، ص382؛ الثمر الدانی، ص382.</ref> و حنفی<ref>المبسوط، سرخسی، ج4، ص7؛ بدائع الصنائع، ج2، ص185؛ البحر الرائق، ج2، ص568.</ref> پوشاندن صورت را برای مردان جایز ندانسته‌اند.
 
1. روایتی از [[ابن عباس]] که حکایت‌گر نهی [[پیامبر(ص)]] از پوشاندن صورت مردی است که در حال [[احرام]] مرده بود.<ref>صحیح مسلم، ج4، ص24؛ سنن ابن ماجه، ج2، ص1030.</ref> نیز به سخنی از [[ابن عمر]] استناد کرده‌اند که پوشاندن بالاتر از چانه بر مردان حرام است.<ref>السنن الکبری، ج5، ص54؛ الاستذکار، ج4، ص23؛ المجموع، ج7، ص268.</ref>
 
2. قیاس این مساله به کاربرد [[بوی خوش]] که هم بر مردان و هم زنان احرام‌گزار حرام است.<ref>المغنی، ج3، ص304.</ref>
 
3. پوشاندن صورت زن با وجود آن‌که چهره وی در معرض دید نامحرمان قرار می‌گیرد، جایز نیست. پس به طریق اَولی، پوشاندن صورت مردان نیز جایز به‌شمار نمی‌آید.<ref>المبسوط، سرخسی، ج4، ص7.</ref>
 
فقیهان شافعی و حنبلی به این دلیل‌ها چنین پاسخ گفته‌اند: در روایت ابن عباس، پیامبر(ص) از پوشاندن صورت برای اطمینان از پوشیده نبودن سر احرام‌گزار نهی کرده؛ زیرا [[پوشاندن سر]] برای احرام‌گزار مرد حرام است. پس مقصود پیامبر(ص) حرمت پوشاندن صورت در حال احرام نبوده است. در باور برخی فقیهان، عبارت اصلیِ این روایت نهی از پوشاندن سر بوده و بعدها نهی از پوشش صورت به آن افزوده شده است. گفته ابن عمر نیز با عمل برخی از صحابیان که صورت خود را در حالت احرام می‌پوشاندند، معارض است. همچنین قیاس این مسئله به حکم حرمت کاربرد بوی خوش با حکم حرمت پوشیدن دستکش که در باور [[ابن قدامه]] تنها بر زنان حرام است، نقض می‌شود.<ref>المغنی، ج3، ص304؛ المجموع، ج7، ص268.</ref>
فقیهان امامی<ref>الدروس، ج1، ص380؛ الروضة البهیه، ج2، ص243؛ جواهر الکلام، ج18، ص394.</ref> و شافعی<ref>المجموع، ج7، ص264؛ الاقناع، ج1، ص238؛ فتح الوهاب، ج1، ص261.</ref> و حنبلی<ref>المغنی، ج3، ص311.</ref> درباره خنثای مشکل (فردی که زن یا مرد بودن او حتی پس از آزمودن مشخص نشود) گفته‌اند که وی یا باید به حکم زنان عمل کند یا مردان. یعنی می‌تواند در حال احرام، یا صورت و یا سر خود را بپوشاند و در این صورت کفاره ندارد؛ ولی نمی‌تواند هم صورت و هم سر خود را بپوشاند و اگر چنین کند، باید کفاره دهد. فقیهان حنفی و مالکی حرمت پوشاندن صورت را هم شامل مردان و هم زنان دانسته‌اند و در نتیجه، خنثی را نیز مشمول آن شمرده‌اند.<ref>المدونة الکبری، ج1، ص362؛ نک: البحر الرائق، ج2، ص623؛ الفواکه الدوانی، ج2، ص825.</ref>


==حکمت حرمت پوشش صورت==
==حکمت حرمت پوشش صورت==
حکمتِ حرمت پوشش بخش‌هایی از بدن، از جمله صورت، در حال احرام، چشیدن سختی حالت احرام،<ref>مصباح الهدی، ج12، ص586.</ref>دوری از آسایش‌طلبی و تن‌آسایی،<ref>تذکرة الفقهاء، ج7، ص351؛ اعانة الطالبین، ج2، ص359.</ref>به‌ویژه با توجه به اهتمام و توجه ویژه زنان به حفظ پوست صورت خود و رنگ آن در برابر آفتاب و سرما<ref>الکافی، ج4، ص344.</ref>است. برخی برآنند که باز بودن روی زنان، آزمایشی برای مردان است که نگاه خود را از آنان فروبندند.<ref>لوامع صاحبقرانی، ج7، ص571.</ref>
حکمتِ حرمت پوشش بخش‌هایی از بدن، از جمله صورت، در حال احرام، چشیدن سختی حالت احرام،<ref>مصباح الهدی، ج12، ص586.</ref>دوری از آسایش‌طلبی و تن‌آسایی،<ref>تذکرة الفقهاء، ج7، ص351؛ اعانة الطالبین، ج2، ص359.</ref>به‌ویژه با توجه به اهتمام و توجه ویژه زنان به حفظ پوست صورت خود و رنگ آن در برابر آفتاب و سرما<ref>الکافی، ج4، ص344.</ref>است. برخی برآنند که باز بودن روی زنان، آزمایشی برای مردان است که نگاه خود را از آنان فروبندند.<ref>لوامع صاحبقرانی، ج7، ص571.</ref>
==نوع پوشش==
در باور برخی فقیهان، نهی از پوشش صورت در حال احرام، شامل هر‌گونه پوشش اعم از لباس و غیر لباس<ref>المجموع، ج7، ص261؛ حاشیة الدسوقی، ج2، ص55؛ جواهر الکلام، ج18، ص390.</ref> مانند پوشاندن صورت با گِل و بادبزن یا فروبردن صورت در آب<ref>سداد العباد، ص298؛ مناسک الحج، سیستانی، ص132؛ مناسک حج، فاضل، ص76.</ref> می‌شود. پشتوانه آن‌ها افزون بر مطلق بودن تعدادی از روایات که شامل هر نوع پوششی می شود،<ref>الکافی، ج4، ص345-346؛ سنن الدارقطنی، ج2، ص258؛ السنن الکبری، ج4، ص47.</ref> روایاتی دیگر است که جز پوشاندن صورت با لباس و نقاب، از پوشاندن صورت با چیزهایی مانند بادبزن هم نهی کرده‌اند.<ref>الکافی، ج4، ص346؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص342.</ref> همچنین به یکسانی حکم پوشش صورت با پوشش سر که در آن تفاوتی میان لباس و غیر لباس نیست، استناد شده است.<ref>جواهر الکلام، ج18، ص390.</ref>
البته برخی از فقیهان، حرمت پوشاندن را مخصوص پوشش با لباس شمرده و تعمیم مذکور را نپذیرفته‌اند.<ref>مدارک الاحکام، ج7، ص360؛ ذخیرة المعاد، ص603.</ref>
==مقدار پوشش==
در این‌که آیا حرمت پوشاندن صورت به پوشاندن همه صورت اختصاص دارد یا پوشاندن بخشی از آن را هم در بر می‌گیرد، دیدگاه‌ها متفاوت است. بیشتر فقیهان امامی بر آنند که میان پوشاندن همه یا قسمتی از صورت تفاوت نیست.<ref>مسالک الافهام، ج2، ص264؛ کشف الغطاء، ج2، ص453؛ جواهر الکلام، ج18، ص391.</ref> از جمله دلائل آن‌ها، روایات نهی از پوشیدن نقاب<ref>الکافی، ج4، ص346؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص342.</ref> است، در حالی که نقاب تنها بخشی از صورت را می پوشاند.<ref>جواهر الکلام، ج18، ص391.</ref> دلیل دیگر، یکسانی حکم پوشش صورت با [[پوشش سر]] است؛ یعنی فقیهان میان پوشش بخشی از سر یا همه آن فرقی نمی گدارند.<ref>جواهر الکلام، ج18، ص390-391.</ref>
در برابر، برخی فقیهان محدوده پوشش حرام را همه صورت دانسته و به جواز پوشاندن بخشی از صورت حکم داده‌اند.<ref>تعالیق مبسوطه، ج10، ص248.</ref> دلیل آن‌ها اینکه فهم عرفی از روایات، حرمت پوشاندن همه صورت، نه بخشی از آن است.<ref>تعالیق مبسوطه، ج10، ص248.</ref>
در باور عموم فقیهان اهل‌سنت، حکم ممنوعیت پوشاندن صورت، عام است و پوشاندن بخشی از آن را نیز در بر می‌گیرد.<ref>مواهب الجلیل، ج4، ص202؛ حاشیة رد المحتار، ج2، ص536-537؛ اعانة الطالبین، ج2، ص360.</ref>


==نوع و مقدار پوشش==
در باور برخی فقیهان، نهی از پوشش صورت در حال احرام، شامل هرگونه پوشش اعم از لباس و غیر لباس<ref>المجموع، ج7، ص261؛ حاشیة الدسوقی، ج2، ص55؛ جواهر الکلام، ج18، ص390.</ref> مانند پوشاندن صورت با گِل و بادبزن یا فروبردن صورت در آب<ref>سداد العباد، ص298؛ مناسک الحج، سیستانی، ص132؛ مناسک حج، فاضل، ص76.</ref> می‌شود.
در این‌که آیا حرمت پوشاندن صورت به پوشاندن همه صورت اختصاص دارد یا پوشاندن بخشی از آن را هم در بر می‌گیرد، دیدگاه‌ها متفاوت است. بیشتر فقیهان امامی بر آنند که میان پوشاندن همه یا قسمتی از صورت، تفاوتی نیست.<ref>مسالک الافهام، ج2، ص264؛ کشف الغطاء، ج2، ص453؛ جواهر الکلام، ج18، ص391.</ref> از جمله دلائل آن‌ها، روایات نهی از پوشیدن نقاب<ref>الکافی، ج4، ص346؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص342.</ref> است، در حالی که نقاب تنها بخشی از صورت را می‌پوشاند.<ref>جواهر الکلام، ج18، ص391.</ref>در برابر، برخی فقیهان محدوده پوشش حرام را همه صورت دانسته و به جواز پوشاندن بخشی از صورت حکم داده‌اند.<ref>تعالیق مبسوطه، ج10، ص248.</ref>
در باور عموم فقیهان اهل‌سنت، حکم ممنوعیت پوشاندن صورت، عام است و پوشاندن بخشی از آن را نیز در بر می‌گیرد.<ref>مواهب الجلیل، ج4، ص202؛ حاشیة رد المحتار، ج2، ص536-537؛ اعانة الطالبین، ج2، ص360.</ref>


==استثنائات حرمت پوشاندن==
==استثنائات حرمت پوشاندن==


در فقه [[امامی]] و [[اهل‌سنت]]، پاره‌ای موارد از حکم عام حرمت پوشاندن صورت بر احرام‌گزار استثنا شده و در این موارد، پوشاندن صورت جایز است:
در فقه [[امامی]] و [[اهل‌سنت]]، پاره‌ای موارد از حکم عام حرمت پوشاندن صورت برای احرام‌گزار، استثنا شده و در این موارد، پوشاندن صورت جایز است:


===پوشاندن صورت هنگام خواب===
===پوشاندن صورت هنگام خواب===


به باور مشهور فقیهان امامی، به پشتوانه احادیث،<ref>الکافی، ج4، ص349.</ref> پوشاندن صورت هنگام خواب بر زن احرام‌گزار جایز است.<ref>جواهر الکلام، ج18، ص393؛ المعتمد، ج4، ص228؛ مناسک الحج، تبریزی، ص113.</ref> برخی فقیهان حکم [[حرمت]] را تعمیم داده و شامل این حالت نیز دانسته‌اند.<ref>دلیل الناسک، ص167؛ احکام و آداب حج، ص162.</ref> نیز به تصریح برخی فقیهان امامی، نهادن صورت بر بالش هنگام خواب جایز است. افزون بر دلالت برخی روایات بر جواز،<ref>الکافی، ج4، ص349.</ref> پیروان این دیدگاه برآنند که این‌کار مصداق پوشاندن سر به‌شمار نمی‌رود.<ref>مدارک الاحکام، ج7، ص360.</ref> در باور برخی فقیهان اهل‌سنت نیز پوشاندن صورت هنگام خواب برای احرام‌گزار ممنوع نیست.<ref>شرح عمدة الفقه، ج3، ص268.</ref> فقیهان حنفی و مالکی خوابیدن بر صورت را برای احرام‌گزار جایز دانسته و آن را مصداق پوشاندن نشمرده‌اند.<ref>مواهب الجلیل، ج4، ص213؛ حاشیة رد المحتار، ج2، ص537.</ref>  
به باور مشهور فقیهان امامی، به پشتوانه برخی احادیث،<ref>الکافی، ج4، ص349.</ref> پوشاندن صورت هنگام خواب بر زن احرام‌گزار جایز است.<ref>جواهر الکلام، ج18، ص393؛ المعتمد، ج4، ص228؛ مناسک الحج، تبریزی، ص113.</ref> البته برخی فقیهان حکم [[حرمت]] را تعمیم داده و شامل این حالت نیز دانسته‌اند.<ref>دلیل الناسک، ص167؛ احکام و آداب حج، ص162.</ref>در باور برخی فقیهان اهل‌سنت نیز پوشاندن صورت هنگام خواب برای احرام‌گزار ممنوع نیست<ref>شرح عمدة الفقه، ج3، ص268.</ref> و فقیهان حنفی و مالکی خوابیدن بر صورت را برای احرام‌گزار جایز دانسته‌اند. <ref>مواهب الجلیل، ج4، ص213؛ حاشیة رد المحتار، ج2، ص537.</ref>


===پوشاندن صورت با دست===
===پوشاندن صورت با دست===


فقیهان امامی دست نهادن بر صورت را برای زن احرام‌گزار جایز دانسته‌اند<ref>کفایة الاحکام، ج1، ص305؛ مدارک الاحکام، ج7، ص360؛ مناسک حج، فاضل، ص76.</ref> ؛ زیرا روایات نهی‌کننده از پوشاندن صورت، شامل این‌کار نمی‌شوند.<ref>مدارک الاحکام، ج7، ص360.</ref> به باور فقیهان حنفی<ref>الدر المختار، ج2، ص537.</ref> و مالکی<ref>مواهب الجلیل، ج4، ص206.</ref> و حنبلی<ref>المغنی، ج3، ص303.</ref> نیز نهادن دست بر بخشی از صورت، مانند بینی، جایز است.
فقیهان امامی دست نهادن بر صورت را برای زن احرام‌گزار جایز دانسته‌اند<ref>کفایة الاحکام، ج1، ص305؛ مدارک الاحکام، ج7، ص360؛ مناسک حج، فاضل، ص76.</ref> ؛ زیرا روایات نهی‌کننده از پوشاندن صورت، شامل این‌کار نمی‌شوند.<ref>مدارک الاحکام، ج7، ص360.</ref> به باور فقیهان حنفی<ref>الدر المختار، ج2، ص537.</ref> و مالکی<ref>مواهب الجلیل، ج4، ص206.</ref> و حنبلی<ref>المغنی، ج3، ص303.</ref> نیز نهادن دست بر بخشی از صورت، مانند بینی، جایز است.
===موارد تزاحم===
بنابراین دیدگاه که پوشاندن بخشی از صورت هم مانند پوشش همه صورت برای احرام‌گزار حرام است، گاهی میان دو حکم الزامی تزاحم رخ می‌دهد؛ مانند تزاحم میان وجوب نپوشاندن صورت در حال احرام و وجوب پوشاندن بخشی از صورت به سببی دیگر، مثل اطمینان کامل از پوشیده بودن مو در [[نماز]]. در این‌گونه موارد، برخی از فقیهان امامی<ref>تذکرة الفقهاء، ج7، ص337-338؛ الدروس، ج1، ص380؛ الروضة البهیه، ج2، ص243.</ref> و اهل‌سنت<ref>المغنی، ج3، ص306؛ المجموع، ج7، ص262.</ref> بر آنند که پوشاندن بخشی از صورت بر زن واجب و با احتیاط سازگارتر است<ref>کشف اللثام، ج5، ص395؛ ذخیرة المعاد، ج1، ص602.</ref> ؛ زیرا حفظ موی سر از دید نامحرم یا در حال نماز اهمیتی بیشتر دارد. از سوی دیگر، اگر در حال احرام تنها بخشی از صورت باز باشد، شعار احرام که پوشیده نبودن صورت است، تحقق یافته است.<ref>کشف اللثام، ج5، ص395؛ جواهر الکلام، ج18، ص391.</ref> در این‌حالت، شماری از فقیهان به تخییر باور دارند.<ref>نجاة العباد، نجفی، ص120.</ref>


===اسدال===
===اسدال===


«اسدال» از ریشه «س ـ د ـ ل» به‌معنای رها کردن و آویزان کردن پوشاننده از بالا به پایین برای پوشاندن است.<ref>الصحاح، ج5، ص1728؛ معجم مقاییس اللغه، ج3، ص149، «سدل. </ref> در کاربرد فقیهان، این واژه بیشتر به‌معنای آویزان کردن پارچه‌ای از بالای سر تا پایین صورت با فاصله برای پوشاندن آن است.<ref>تذکرة الفقهاء، ج8، ص77؛ جامع المقاصد، ج3، ص186.</ref> برخی فقیهان امامی حدّ پایین این پوشاننده (سِدْل/سُدل) را تا پایین بینی<ref>تحریر الاحکام، ج2، ص32؛ نک: المعتمد، ج4، ص229.</ref> ؛ بعضی تا برابر دهان<ref>نک: الحدائق، ج15، ص130؛ کشف اللثام، ج5، ص395.</ref> ؛ برخی تا چانه<ref>نک: الحدائق، ج15، ص131؛ کشف اللثام، ج5، ص395؛ المعتمد، ج4، ص229-230.</ref> ؛ و بعضی دیگر در صورت سوار بودن فرد بر مَرکب، تا برابر گلو می‌دانند.<ref>مدارک الاحکام، ج7، ص361؛ مناسک الحج، فیاض، ص126.</ref>
«اسدال» از ریشه «س ـ د ـ ل» به‌معنای رها کردن و آویزان کردن پوشاننده <ref>الصحاح، ج5، ص1728؛ معجم مقاییس اللغه، ج3، ص149، «سدل. </ref> است و در کاربرد فقیهان، بیشتر به‌معنای آویزان کردن پارچه‌ای از بالای سر تا پایین صورت با فاصله برای پوشاندن آن است. در باور همه فقیهان امامی<ref>ذخیرة المعاد، ج1، ص602؛ تذکرة الفقهاء، ج7، ص338؛ الجواهر، ج18، ص391.</ref> و اهل‌سنت<ref>الام، ج2، ص162؛ بدایة المجتهد، ج1، ص263؛ المغنی، ج3، ص305.</ref> در مواردی مانند دور ماندن از نگاه نامحرم، پوشاندن صورت برای زن احرام‌گزار به‌گونه اسدال، جایز و در باور برخی<ref>نک: کشف اللثام، ج5، ص394.</ref> [[واجب]] است.
 
فقیهان شافعی<ref>المجموع، ج7، ص250.</ref> و حنفی<ref>بدائع الصنائع، ج2، ص185.</ref> و برخی فقیهان امامی<ref>المبسوط، طوسی، ج1، ص320؛ الجامع للشرائع، ص187.</ref> برآنند که سدل نباید با صورت تماس یابد؛ ولی فقیهان حنبلی<ref>المغنی، ج3، ص305-306؛ کشاف القناع، ج2، ص520.</ref> و شماری دیگر از فقیهان امامی<ref>مستند الشیعه، ج12، ص40؛ کفایة الاحکام، ج1، ص306؛ کشف اللثام، ج5، ص395.</ref> به پشتوانه روایات، به این شرط باور ندارند.
پشتوانه این سخنان، روایات گوناگون است.<ref>الکافی، ج4، ص344؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص342؛ التهذیب، ج5، ص74.</ref> در باور همه فقیهان امامی<ref>ذخیرة المعاد، ج1، ص602؛ تذکرة الفقهاء، ج7، ص338؛ الجواهر، ج18، ص391.</ref> و اهل‌سنت<ref>الام، ج2، ص162؛ بدایة المجتهد، ج1، ص263؛ المغنی، ج3، ص305.</ref> در مواردی مانند دور ماندن از نگاه نامحرمان، پوشاندن صورت برای زن احرام‌‌گزار به‌گونه اسدال، جایز و در باور برخی<ref>نک: کشف اللثام، ج5، ص394.</ref> [[واجب]] است. مستند فقیهان امامی، اجماع<ref>کشف اللثام، ج5، ص394؛ مدارک الاحکام، ج7، ص260.</ref> و روایات معتبر<ref>الکافی، ج4، ص344؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص342؛ التهذیب، ج4، ص74.</ref> است. پشتوانه فقیهان اهل‌سنت، روایتی از [[عایشه]] است که در حال احرام، صورت خود را به‌گونه اسدال پوشاند.<ref>سنن ابن ماجه، ج2، ص979؛ سنن الدارقطنی، ج2، ص258.</ref>
 
فقیهان شافعی<ref>المجموع، ج7، ص250.</ref> و حنفی<ref>بدائع الصنائع، ج2، ص185.</ref> و برخی فقیهان امامی<ref>المبسوط، طوسی، ج1، ص320؛ الجامع للشرائع، ص187.</ref> برآنند که سدل نباید با صورت تماس یابد؛ ولی فقیهان حنبلی<ref>المغنی، ج3، ص305-306؛ کشاف القناع، ج2، ص520.</ref> و شماری دیگر از فقیهان امامی<ref>مستند الشیعه، ج12، ص40؛ کفایة الاحکام، ج1، ص306؛ کشف اللثام، ج5، ص395.</ref> به پشتوانه روایات، به این شرط باور ندارند. شماری از فقیهان معاصر امامی نیز رعایت این شرط را از باب احتیاط، لازم دانسته‌اند.<ref>مناسک الحج، تبریزی، ص113؛ مناسک حج، صافی، ص65.</ref> فقیهان مالکی دو شرط دیگر را هم افزوده‌اند؛ یکی آن‌که پوشش صورت ضخیم نباشد و دیگر این‌که آن سدل، آزاد و بدون بند باشد.<ref>نک: مواهب الجلیل، ج4، ص203؛ مختصر خلیل، ص71.</ref>
 
به باور فقیهان امامی، اگر عینک زن احرام‌گزار [[زینت]] به‌شمار نیاید یا به قصد آرایش به‌کار نرود، پوشش صورت به‌شمار نمی‌رود و استفاده از آن جایز است.<ref>مناسک حج، خمینی، ص83؛ احکام و آداب حج، ص158؛ مناسک الحج، تبریزی، ص106.</ref> اندکی از فقیهان معاصر امامی مطلق پوشش را برای زن احرام‌‌گزار حرام نمی‌دانند؛ بلکه به پشتوانه روایات، تنها پوشیدن نقاب را برای زن احرام‌گزار حرام شمرده‌اند.<ref>فقه الصادق، ج11، ص75-80.</ref>


==کفاره پوشاندن صورت==
==کفاره پوشاندن صورت==
خط ۱۰۲: خط ۷۷:
*برخی از فقیهان امامی پوشاندن صورت را برای زن احرام‌گزار موجب [[کفاره]] نمی‌دانند.<ref>العروة الوثقی (مع تعلیقات الفاضل)، ج2، ص419؛ مناسک حج، روحانی، ص149.</ref>
*برخی از فقیهان امامی پوشاندن صورت را برای زن احرام‌گزار موجب [[کفاره]] نمی‌دانند.<ref>العروة الوثقی (مع تعلیقات الفاضل)، ج2، ص419؛ مناسک حج، روحانی، ص149.</ref>
*برخی فقیهان متاخر آن را از باب احتیاط لازم شمرده‌اند.<ref>سند العروه، ج3، ص202؛ المعتمد، ج4، ص232؛ مناسک الحج، تبریزی، ص114.</ref>
*برخی فقیهان متاخر آن را از باب احتیاط لازم شمرده‌اند.<ref>سند العروه، ج3، ص202؛ المعتمد، ج4، ص232؛ مناسک الحج، تبریزی، ص114.</ref>
*برخی از فقیهان متقدم<ref>المبسوط، طوسی، ج1، ص320؛ الدروس، ج1، ص379.</ref> مانند [[شیخ طوسی]] و شماری از فقیهان معاصر<ref>استفتائات حج، ص122؛ مناسک زائر، ص82.</ref> به وجوب کفاره باور دارند و آن را [[ذبح]] یک گوسفند دانسته‌اند.‌
*برخی از فقیهان متقدم<ref>المبسوط، طوسی، ج1، ص320؛ الدروس، ج1، ص379.</ref> مانند [[شیخ طوسی]] و شماری از فقیهان معاصر<ref>استفتائات حج، ص122؛ مناسک زائر، ص82.</ref> به وجوب کفاره باور دارند و آن را [[ذبح]] یک گوسفند دانسته‌اند.
*اندکی از فقیهان امامی برآنند که احرام‌گزاری که از روی اختیار صورت خود را بپوشاند، باید برای هر روز یک گوسفند ذبح نماید. اما احرام‌گزاری که به این‌کار ناچار بوده، باید برای همه روزها یک گوسفند ذبح کند.<ref>الکافی فی الفقه، ص204؛ الحدائق، ج15، ص498؛ الدروس، ج1، ص379.</ref> این نظر را شماری از فقیهان بدون دلیل دانسته‌اند.<ref>الحدائق، ج15، ص498؛ المعتمد، ج4، ص232.</ref>
*اندکی از فقیهان امامی برآنند که احرام‌گزاری که از روی اختیار صورت خود را بپوشاند، باید برای هر روز یک گوسفند ذبح نماید. اما احرام‌گزاری که به این‌کار ناچار بوده، باید برای همه روزها یک گوسفند ذبح کند.<ref>الکافی فی الفقه، ص204؛ الحدائق، ج15، ص498؛ الدروس، ج1، ص379.</ref> این نظر را شماری از فقیهان بدون دلیل دانسته‌اند.<ref>الحدائق، ج15، ص498؛ المعتمد، ج4، ص232.</ref>
*[[ابن ابی‌عقیل]] و شیخ طوسی، در برخی آثار خود، به پشتوانه حدیث حلبی<ref>تهذیب الاحکام، ج5، ص308.</ref> که پوشاندن صورت را برای مرد [[محرم]] نیز ممنوع شمرده، به لزوم کفاره برای مرد در فرض پوشاندن صورت، باور دارند.<ref>الدروس، ج1، ص380؛ مدارک الاحکام، ج7، ص356.</ref>  
*[[ابن ابی‌عقیل]] و شیخ طوسی، در برخی آثار خود، به پشتوانه حدیث حلبی<ref>تهذیب الاحکام، ج5، ص308.</ref> که پوشاندن صورت را برای[[مرد محرم]] نیز ممنوع شمرده، به لزوم کفاره برای مرد در فرض پوشاندن صورت، باور دارند.<ref>الدروس، ج1، ص380؛ مدارک الاحکام، ج7، ص356.</ref>


===دیدگاه اهل سنت===
===دیدگاه اهل سنت===
به باور فقیهان مالکی،<ref>حاشیة العدوی، ج1، ص554-555.</ref> کفاره پوشاندن صورت برای مردان و زنان؛ و در باور فقیهان حنبلی<ref>کشاف القناع، ج2، ص520، 524؛ مطالب اولی النهی، ج2، ص326-327.</ref> و شافعی،<ref>الام، ج2، ص222؛ المجموع، ج7، ص247، 250.</ref> کفاره پوشاندن صورت برای زنان یکی از این سه مورد به‌ گونه واجب تخییری{{یادداشت|واجب تخییری گونه‌ای از واجبات است که مکلف بین انجام چند چیز اختیار دارد، مانند کفاره روزه.<ref>هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه فارسی، ج۱، ص۲۹۶.</ref>}} است:
به باور فقیهان مالکی،<ref>حاشیة العدوی، ج1، ص554-555.</ref> کفاره پوشاندن صورت برای مردان و زنان؛ و در باور فقیهان حنبلی<ref>کشاف القناع، ج2، ص520، 524؛ مطالب اولی النهی، ج2، ص326-327.</ref> و شافعی،<ref>الام، ج2، ص222؛ المجموع، ج7، ص247، 250.</ref> کفاره پوشاندن صورت برای زنان یکی از این سه مورد به گونه واجب تخییری{{یادداشت|واجب تخییری گونه‌ای از واجبات است که مکلف بین انجام چند چیز اختیار دارد، مانند کفاره روزه.<ref>هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه فارسی، ج۱، ص۲۹۶.</ref>}} است:


1) اطعام شش مسکین. 2) سه روز [[روزه]] گرفتن. 3) ذبح یک گوسفند و [[صدقه]] دادن آن.
1) اطعام شش مسکین. 2) سه روز [[روزه]] گرفتن. 3) ذبح یک گوسفند و [[صدقه]] دادن آن.
خط ۱۳۳: خط ۱۰۸:
*'''احکام و آداب حج''': محمد رضا گلپایگانی، قم، دار القرآن الکریم، 1413ق.
*'''احکام و آداب حج''': محمد رضا گلپایگانی، قم، دار القرآن الکریم، 1413ق.


*'''الاستذکار''': ابن عبدالبر (درگذشت 463ق.)، به کوشش سالم عطاء و محمد معوض، دار الکتب العلمیه، 2000م.
*'''الاستذکار''': ابن عبدالبر، به کوشش سالم عطاء و محمد معوض، دار الکتب العلمیه، 2000م.


*'''استفتائات حج (هزار مساله)''': صافی گلپایگانی، قم، انتشارات حضرت معصومه3، 1422ق.
*'''استفتائات حج (هزار مساله)''': صافی گلپایگانی، قم، انتشارات حضرت معصومه3، 1422ق.


*'''اعانة الطالبین''': السید البکری الدمیاطی (درگذشت 1310ق.)، بیروت، دار الفکر، 1418ق.
*'''اعانة الطالبین''': السید البکری الدمیاطی، بیروت، دار الفکر، 1418ق.


*'''الاقناع''': الشربینی (درگذشت 977ق.)، بیروت، دار المعرفه.
*'''الاقناع''': الشربینی، بیروت، دار المعرفه.


*'''الام''': الشافعی (م 204ق.)، بیروت، دار الفکر، 1403ق.
*'''الام''': الشافعی، بیروت، دار الفکر، 1403ق.


*'''البحر الرائق''': ابونجیم المصری (درگذشت 970ق.)، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.
*'''البحر الرائق''': ابونجیم المصری، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.


*'''بدایة المجتهد''': ابن رشد القرطبی (درگذشت 595ق.)، به کوشش العطار، بیروت، دار الفکر، 1415ق.
*'''بدایة المجتهد''': ابن رشد القرطبی، به کوشش العطار، بیروت، دار الفکر، 1415ق.


*'''بدائع الصنائع''': علاء الدین الکاسانی (درگذشت 587ق.)، پاکستان، المکتبة الحبیبیه، 1409ق.
*'''بدائع الصنائع''': علاء الدین الکاسانی، پاکستان، المکتبة الحبیبیه، 1409ق.


*'''تحریر الاحکام الشرعیه''': العلامة الحلی (درگذشت 726ق.)، به کوشش بهادری، قم، مؤسسة الامام الصادق7، 1420ق.
*'''تحریر الاحکام الشرعیه''': العلامة الحلی، به کوشش بهادری، قم، مؤسسة الامام الصادق7، 1420ق.


*'''تذکرة الفقهاء''': العلامة الحلی (درگذشت 726ق.)، قم، آل البیت:، 1414ق.
*'''تذکرة الفقهاء''': العلامة الحلی، قم، آل البیت، 1414ق.


*'''تعالیق مبسوطة علی العروة الوثقی''': محمد اسحق الفیاض، قم، محلاتی، 1418ق.
*'''تعالیق مبسوطة علی العروة الوثقی''': محمد اسحق الفیاض، قم، محلاتی، 1418ق.


*'''التمهید''': ابن عبدالبر (درگذشت 463ق.)، به کوشش مصطفی و محمد عبدالکبیر، وزارة الاوقاف و الشؤون الاسلامیه، 1387ق.
*'''التمهید''': ابن عبدالبر، به کوشش مصطفی و محمد عبدالکبیر، وزارة الاوقاف و الشؤون الاسلامیه، 1387ق.


*'''تهذیب الاحکام''': الطوسی (درگذشت 460ق.)، به کوشش موسوی و آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1365ش.
*'''تهذیب الاحکام''': الطوسی، به کوشش موسوی و آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1365ش.


*'''الثمر الدانی''': الآبی الازهری (درگذشت 1330ق.)، بیروت، المکتبة الثقافیه.
*'''الثمر الدانی''': الآبی الازهری، بیروت، المکتبة الثقافیه.


*'''الجامع للشرائع''': یحیی بن سعید حلی، موسسة سید الشهداء العلمیه، قم.
*'''الجامع للشرائع''': یحیی بن سعید حلی، موسسة سید الشهداء العلمیه، قم.


*'''جامع المقاصد''': الکرکی (درگذشت 940ق.)، قم، آل البیت:، 1411ق.
*'''جامع المقاصد''': الکرکی، قم، آل البیت، 1411ق.


*'''جواهر الکلام''': النجفی (درگذشت 1266ق.)، به کوشش قوچانی و دیگران، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
*'''جواهر الکلام''': النجفی، به کوشش قوچانی و دیگران، بیروت، دار احیاء التراث العربی.


*'''الجوهر النقی''': الماردینی (درگذشت 750ق)، دار الفکر.
*'''الجوهر النقی''': الماردینی، دار الفکر.


*'''حاشیة الدسوقی''': الدسوقی (درگذشت 1230ق.)، دار احیاء الکتب العربیه.
*'''حاشیة الدسوقی''': الدسوقی، دار احیاء الکتب العربیه.


*'''حاشیة العدوی علی شرح کفایة الطالب الربانی''': علی بن احمد الصمعیدی (درگذشت 1189ق.)، به کوشش البقاعی، بیروت، دار الفکر، 1414ق.
*'''حاشیة العدوی علی شرح کفایة الطالب الربانی''': علی بن احمد الصمعیدی، به کوشش البقاعی، بیروت، دار الفکر، 1414ق.


*'''حاشیة رد المحتار''': ابن عابدین (درگذشت 1252ق.)، بیروت، دار الفکر، 1415ق.
*'''حاشیة رد المحتار''': ابن عابدین، بیروت، دار الفکر، 1415ق.


*'''الحدائق الناضره''': یوسف البحرانی (درگذشت 1186ق.)، به کوشش آخوندی، قم، نشر اسلامی، 1363ش.
*'''الحدائق الناضره''': یوسف البحرانی، به کوشش آخوندی، قم، نشر اسلامی، 1363ش.


*'''الدر المختار''': الحصکفی (درگذشت 1088ق.)، بیروت، دار الفکر، 1415ق.
*'''الدر المختار''': الحصکفی، بیروت، دار الفکر، 1415ق.


*'''الدر المنضود''': علی بن علی الفقعانی (درگذشت 855ق.)، به کوشش برکت، قم، مکتبة امام العصر[، 1418ق.
*'''الدر المنضود''': علی بن علی الفقعانی، به کوشش برکت، قم، مکتبة امام العصر[، 1418ق.


*'''الدروس الشرعیه''': الشهید الاول (درگذشت 786ق.)، قم، نشر اسلامی، 1412ق.
*'''الدروس الشرعیه''': الشهید الاول، قم، نشر اسلامی، 1412ق.


*'''دلیل الناسک''': السید محسن الطباطبائی الحکیم (درگذشت 1390ق.)، به کوشش الطباطبائی، النجف، مدرسة دار الحکمه، 1416ق.
*'''دلیل الناسک''': السید محسن الطباطبائی الحکیم، به کوشش الطباطبائی، النجف، مدرسة دار الحکمه، 1416ق.


*'''ذخیرة المعاد''': محمد باقر السبزواری (درگذشت 1090ق.)، آل البیت:.
*'''ذخیرة المعاد''': محمد باقر السبزواری، قم، آل البیت.


*'''ذکری''': الشهید الاول (درگذشت 786ق.)، قم، آل البیت:، 1419ق.
*'''ذکری''': الشهید الاول، قم، آل البیت، 1419ق.


*'''رسالة ابن ابی‌زید''': القیروانی (درگذشت 389ق.)، به کوشش الازهری، بیروت، المکتبة الثقافیه.
*'''رسالة ابن ابی‌زید''': القیروانی، به کوشش الازهری، بیروت، المکتبة الثقافیه.


*'''الروضة البهیة فی شرح اللمعه''': الشهید الثانی (درگذشت 965ق.)، به کوشش کلانتر، قم، مکتبة الداوری، 1410ق.
*'''الروضة البهیة فی شرح اللمعه''': الشهید الثانی، به کوشش کلانتر، قم، مکتبة الداوری، 1410ق.


*'''سداد العباد''': حسین بن محمد آل عصفور (درگذشت 1216ق.)، به کوشش آل عصفور، قم، محلاتی، 1421ق.
*'''سداد العباد''': حسین بن محمد آل عصفور، به کوشش آل عصفور، قم، محلاتی، 1421ق.


*'''سند العروه''': محمد سند البحرانی، به کوشش ماجد آل عصفور، بیروت، مؤسسة‌ام القری، 1423ق.
*'''سند العروه''': محمد سند البحرانی، به کوشش ماجد آل عصفور، بیروت، مؤسسةام القری، 1423ق.


*'''سنن ابن ماجه''': ابن ماجه (درگذشت 275ق.)، به کوشش محمد فؤاد، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1395ق.
*'''سنن ابن ماجه''': ابن ماجه، به کوشش محمد فؤاد، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1395ق.


*'''سنن ابی‌داود''': السجستانی (درگذشت 275ق.)، به کوشش سعید اللحام، بیروت، دار الفکر، 1410ق.
*'''سنن ابی‌داود''': السجستانی، به کوشش سعید اللحام، بیروت، دار الفکر، 1410ق.


*'''سنن الترمذی''': الترمذی (درگذشت 279ق.)، به کوشش عبدالوهاب، بیروت، دار الفکر، 1402ق.
*'''سنن الترمذی''': الترمذی، به کوشش عبدالوهاب، بیروت، دار الفکر، 1402ق.


*'''سنن الدارقطنی''': الدارقطنی (درگذشت 385ق.)، به کوشش مجدی الشوری، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1417ق.
*'''سنن الدارقطنی''': الدارقطنی، به کوشش مجدی الشوری، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1417ق.


*'''السنن الکبری''': البیهقی (درگذشت 458ق.)، بیروت، دار الفکر.
*'''السنن الکبری''': البیهقی، بیروت، دار الفکر.


*'''شرح عمدة الفقه''': ابن تیمیه (درگذشت 728ق.)، به کوشش العطیشان، ریاض، مکتبة العبیکان، 1413ق.
*'''شرح عمدة الفقه''': ابن تیمیه، به کوشش العطیشان، ریاض، مکتبة العبیکان، 1413ق.


*'''شرح فروع الکافی''': محمد‌هادی المازندرانی (درگذشت 1120ق.)، به کوشش محمودی و درایتی، قم، دار الحدیث، 1429ق.
*'''شرح فروع الکافی''': محمدهادی المازندرانی، به کوشش محمودی و درایتی، قم، دار الحدیث، 1429ق.


*'''شرح مختصر الخلیل''': محمد بن عبدالله الخرشی (درگذشت 1101ق.)، بیروت، دار الفکر.
*'''شرح مختصر الخلیل''': محمد بن عبدالله الخرشی، بیروت، دار الفکر.


*'''الصحاح''': الجوهری (درگذشت 393ق.)، به کوشش العطار، بیروت، دار العلم للملایین، 1407ق.
*'''الصحاح''': الجوهری، به کوشش العطار، بیروت، دار العلم للملایین، 1407ق.


*'''صحیح البخاری''': البخاری (درگذشت 256ق.)، بیروت، دار الفکر، 1401ق.
*'''صحیح البخاری''': البخاری، بیروت، دار الفکر، 1401ق.


*'''صحیح مسلم''': مسلم (درگذشت 261ق.)، بیروت، دار الفکر.
*'''صحیح مسلم''': مسلم، بیروت، دار الفکر.


*'''العروة الوثقی مع تعلیقات الفاضل''': سید محمد کاظم الطباطبائی (درگذشت 1337ق.)، به کوشش واثقی و دیگران، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار.
*'''العروة الوثقی مع تعلیقات الفاضل''': سید محمد کاظم الطباطبائی، به کوشش واثقی و دیگران، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار.


*'''غنیة النزوع''': ابن زهرة الحلبی (درگذشت 585ق.)، به کوشش بهادری، قم، مؤسسه امام صادق7، 1417ق.
*'''غنیة النزوع''': ابن زهرة الحلبی، به کوشش بهادری، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، 1417ق.


*'''فتح الوهاب''': زکریا بن محمد الانصاری (درگذشت 936ق.)، دار الکتب العلمیه، 1418ق.
*'''فتح الوهاب''': زکریا بن محمد الانصاری، دار الکتب العلمیه، 1418ق.


*'''فرهنگ فقه فارسی''': سید محمود هاشمی شاهرودی، قم، مؤسّسه دائرة المعارف فقه اسلامى، ۱۳۸۷ش.
*'''فرهنگ فقه فارسی''': سید محمود هاشمی شاهرودی، قم، مؤسّسه دائرة المعارف فقه اسلامى، ۱۳۸۷ش.
خط ۲۳۱: خط ۲۰۶:
*'''فقه العبادات علی المذهب المالکی''': کوکب عبید، سوریا، مطبعة الانشاء، 1406ق.
*'''فقه العبادات علی المذهب المالکی''': کوکب عبید، سوریا، مطبعة الانشاء، 1406ق.


*'''الفواکه الدوانی''': احمد بن غنیم النفراوی (درگذشت 1126ق.)، به کوشش فرحات، الثقافة الدینیه.
*'''الفواکه الدوانی''': احمد بن غنیم النفراوی، به کوشش فرحات، الثقافة الدینیه.


*'''الکافی فی الفقه''': ابوالصلاح الحلبی (درگذشت 447ق.)، به کوشش استادی، اصفهان، مکتبة امیرالمؤمنین7، 1403ق.
*'''الکافی فی الفقه''': ابوالصلاح الحلبی، به کوشش استادی، اصفهان، مکتبة امیرالمؤمنین7، 1403ق.


*'''الکافی''': الکلینی (درگذشت 329ق.)، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1375ش.
*'''الکافی''': الکلینی، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1375ش.


*'''کشاف القناع''': منصور البهوتی (درگذشت 1051ق.)، به کوشش محمد حسن، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.
*'''کشاف القناع''': منصور البهوتی، به کوشش محمد حسن، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.


*'''کشف الغطاء''': کاشف الغطاء (درگذشت 1227ق.)، اصفهان، مهدوی.
*'''کشف الغطاء''': کاشف الغطاء، اصفهان، مهدوی.


*'''کشف اللثام''': الفاضل الهندی (درگذشت 1137ق.)، قم، نشر اسلامی، 1416ق.
*'''کشف اللثام''': الفاضل الهندی، قم، نشر اسلامی، 1416ق.


*'''کفایة الاحکام (کفایة الفقه)''': محمد باقر السبزواری (درگذشت 1090ق.)، اصفهان، مدرسة صدر مهدوی.
*'''کفایة الاحکام (کفایة الفقه)''': محمد باقر السبزواری، اصفهان، مدرسة صدر مهدوی.


*'''لوامع صاحبقرانی''': محمد تقی المجلسی (درگذشت 1070ق.)، قم، اسماعیلیان، 1414ق.
*'''لوامع صاحبقرانی''': محمد تقی المجلسی، قم، اسماعیلیان، 1414ق.


*'''المبسوط فی فقه الامامیه''': الطوسی (درگذشت 460ق.)، به کوشش بهبودی، تهران، المکتبة المرتضویه.
*'''المبسوط فی فقه الامامیه''': الطوسی، به کوشش بهبودی، تهران، المکتبة المرتضویه.


*'''المبسوط''': السرخسی (درگذشت 483ق.)، بیروت، دار المعرفه، 1406ق.
*'''المبسوط''': السرخسی، بیروت، دار المعرفه، 1406ق.


*'''مجمع الفائدة و البرهان''': المحقق الاردبیلی (درگذشت 993ق.)، به کوشش عراقی و دیگران، قم، انتشارات اسلامی، 1416ق.
*'''مجمع الفائدة و البرهان''': المحقق الاردبیلی، به کوشش عراقی و دیگران، قم، انتشارات اسلامی، 1416ق.


*'''المجموع شرح المهذب''': النووی (درگذشت 676ق.)، دار الفکر.
*'''المجموع شرح المهذب''': النووی، دار الفکر.


*'''مختصر خلیل''': محمد بن یوسف (درگذشت 897ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1416ق.
*'''مختصر خلیل''': محمد بن یوسف، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1416ق.


*'''مختلف الشیعه''': العلامة الحلی (درگذشت 726ق.)، قم، النشر الاسلامی، 1412ق.
*'''مختلف الشیعه''': العلامة الحلی، قم، النشر الاسلامی، 1412ق.


*'''مدارک الاحکام''': سید محمد بن علی الموسوی العاملی (درگذشت 1009ق.)، قم، آل البیت:، 1410ق.
*'''مدارک الاحکام''': سید محمد بن علی الموسوی العاملی، قم، آل البیت:، 1410ق.


*'''المدونة الکبری''': مالک بن انس (درگذشت 179ق.)، مصر، مطبعة السعاده.
*'''المدونة الکبری''': مالک بن انس، مصر، مطبعة السعاده.


*'''مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام''': الشهید الثانی (درگذشت 965ق.)، قم، معارف اسلامی، 1416ق.
*'''مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام''': الشهید الثانی، قم، معارف اسلامی، 1416ق.


*'''مستند الشیعه''': احمد النراقی (درگذشت 1245ق.)، قم، آل البیت:، 1415ق.
*'''مستند الشیعه''': احمد النراقی، قم، آل البیت:، 1415ق.


*'''مصباح الهدی''': محمد تقی الآملی (درگذشت 1391ق.)، تهران، ناشر: مؤلف، 1380ق.
*'''مصباح الهدی''': محمد تقی الآملی، تهران، ناشر: مؤلف، 1380ق.


*'''مطالب اولی النهی''': مصطفی السیوطی الرحیبانی (درگذشت 1243ق.)، دمشق، المکتب الاسلامی، 1961م.
*'''مطالب اولی النهی''': مصطفی السیوطی الرحیبانی، دمشق، المکتب الاسلامی، 1961م.


*'''المعتمد فی شرح المناسک''': محاضرات الخوئی (درگذشت 1413ق.)، الخلخالی، قم، مدرسة دار العلم، 1410ق.
*'''المعتمد فی شرح المناسک''': محاضرات الخوئی، الخلخالی، قم، مدرسة دار العلم، 1410ق.


*'''معجم مقاییس اللغه''': ابن فارس (درگذشت 395ق.)، به کوشش عبدالسلام، قم، دفتر تبلیغات، 1404ق.
*'''معجم مقاییس اللغه''': ابن فارس، به کوشش عبدالسلام، قم، دفتر تبلیغات، 1404ق.


*'''المغنی''': عبدالله بن قدامه (درگذشت 620ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه.
*'''المغنی''': عبدالله بن قدامه، بیروت، دار الکتب العلمیه.


*'''من لا یحضره الفقیه''': الصدوق (درگذشت 381ق.)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، 1404ق.
*'''من لا یحضره الفقیه''': الصدوق، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، 1404ق.


*'''مناسک الحج''': السید علی السیستانی، قم، شهید، 1413ق.
*'''مناسک الحج''': السید علی السیستانی، قم، شهید، 1413ق.
خط ۲۸۳: خط ۲۵۸:
*'''مناسک الحج''': جواد التبریزی، قم، دار الصدیقة الشهیده، 1415ق.
*'''مناسک الحج''': جواد التبریزی، قم، دار الصدیقة الشهیده، 1415ق.


*'''مناسک حج''': امام خمینی (درگذشت 1409ق.) .
*'''مناسک حج''': امام خمینی(ره).


*'''مناسک حج''': سید محمد صادق حسینی روحانی، قم، اسماعیلیان، 1377ش.
*'''مناسک حج''': سید محمد صادق حسینی روحانی، قم، اسماعیلیان، 1377ش.
خط ۲۹۵: خط ۲۷۰:
*'''مناسک زائر''': شبیری زنجانی، قم، شهاب الدین، 1427ق.
*'''مناسک زائر''': شبیری زنجانی، قم، شهاب الدین، 1427ق.


*'''منتهی المطلب''': العلامة الحلی (درگذشت 726ق.)، مشهد، آستان قدس رضوی، 1412ق.
*'''منتهی المطلب''': العلامة الحلی، مشهد، آستان قدس رضوی، 1412ق.


*'''مواهب الجلیل''': الحطاب الرعینی (درگذشت 954ق.)، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1416ق.
*'''مواهب الجلیل''': الحطاب الرعینی، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1416ق.


*'''الموطّا''': مالک بن انس (درگذشت 179ق.)، به کوشش محمد فؤاد، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1406ق.
*'''الموطّا''': مالک بن انس، به کوشش محمد فؤاد، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1406ق.


*'''المهذب البارع''': ابن فهد الحلّی (درگذشت 841ق.)، به کوشش العراقی، قم، النشر الاسلامی، 1407-1413ق.
*'''المهذب البارع''': ابن فهد الحلّی، به کوشش العراقی، قم، النشر الاسلامی، 1407-1413ق.


*'''نجاة العباد''': النجفی (درگذشت 1266ق.)، به کوشش رضوی و دیگران، 1318ق.
*'''نجاة العباد''': النجفی، به کوشش رضوی و دیگران، 1318ق.


{{پایان}}
{{پایان}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۰ مهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۱:۲۱

مقاله توصیفی فقهی این مقاله، راهنمای عملی احکام فقهی نیست. برای اطلاع از حکم و وظیفه شرعی به فتوای مرجع تقلید خود مراجعه کنید. از جمله نگاه کنید به: پوشاندن صورت.
پوشاندن صورت
دسته محرمات احرام برای زنان
مربوط به آیین احرام در عمره و حج تمتع
مکان حرم مکی
زمان در هنگام احرام
حکم جایز نیست
کفاره به نظر برخی فقها کفاره ندارد
اشیای وابسته نقاب، برقع
مفاهیم فقهی وابسته محرمات احرام

احکام احرام
واجبات
شروع از میقات • نیت • لباس احرام • تلبیه
محرمات احرام
مشترک بین زن و مرد
شکار حیوانات خشکی • کشتن جانوران بدن • کندن درختان • التذاذ جنسی • آمیزش • استمناء • عقد ازدواج • فسوق • جدال • زینت • بوی خوش • روغن مالیدن به بدن • نگاه کردن در آینه • سرمه کشیدن • ازاله مو • ناخن گرفتن • خون برون آوردن • کشیدن دندان • حمل سلاح
ویژه مردان
پوشیدن لباس دوخته • پوشاندن سر • استظلال
ویژه زنان
پوشاندن صورت • پوشاندن دست
دیگر احکام
مستحبات احرام
مکروهات احرام

پوشاندن صورت از محرمات احرام در همه مذاهب فقهی است. مستند فقهی فقها، روایاتی مانند «احرام المراة فی وجه‌ها» و احادیثی است که زنان احرام‌گزار را از پوشاندن صورت با نقاب نهی کرده‌اند. در باور مشهور فقیهان امامی پوشاندن صورت از مسائل ویژه زنان احرام‌گزار است ولی فقیهان مالکی و حنفی به حرمت پوشاندن صورت برای مرد احرام‌گزار نیز باور دارند. برخی از فقیهان امامی پوشاندن صورت را برای زن احرام‌گزار موجب کفاره ندانسته تعدادی مانند شیخ طوسی به وجوب کفاره باور دارند و آن را ذبح یک گوسفند دانسته‌اند.

نهی از پوشش صورت در حال احرام، شامل هرگونه پوشش اعم از لباس و غیر لباس مانند پوشاندن صورت با گِل و بادبزن می‌شود. اما در این‌که آیا حرمت پوشاندن صورت به پوشاندن همه آن اختصاص دارد یا پوشاندن بخشی از صورت را هم در برمی‌گیرد، دیدگاه‌ها متفاوت است.

در فقه امامی و اهل‌سنت، پاره‌ای موارد مثل پوشاندن صورت در هنگام خواب، از حکم عام حرمت پوشاندن صورت بر احرام‌گزار استثنا شده است.

حکم پوشاندن صورت و مستندات فقهی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پوشاندن صورت یکی از محرمات احرام در منابع فقهی شمرده شده و از آن با عناوینی چون تغطیة الوجه،[۱] تخمیر الوجه[۲] و ستر الوجه[۳] تعبیر می‌شود. از جمله پشتوانه‌های فقیهان برای این حکم، روایاتی مانند «احرام المراة فی وجه‌ها»[۴] و احادیثی است که زنان احرام‌گزار را از پوشاندن صورت با نقاب نهی کرده‌اند.[۵]

شرط زن بودن احرام‌گزار[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بنابر نظر مشهور فقیهان امامی،[۶]پوشاندن صورت برای مرد احرام‌گزار جایز است. تنها ابن ابی‌عقیل عمّانی به پشتوانه روایتی [۷] آن را ممنوع دانسته است.[۸] فقیهان شافعی[۹] و حنبلی[۱۰] به جواز پوشاندن صورت برای مرد احرام‌گزار باور دارند؛ اما فقیهان مالکی[۱۱] و حنفی[۱۲] پوشاندن صورت را برای مردان جایز ندانسته‌اند.

حکمت حرمت پوشش صورت[ویرایش | ویرایش مبدأ]

حکمتِ حرمت پوشش بخش‌هایی از بدن، از جمله صورت، در حال احرام، چشیدن سختی حالت احرام،[۱۳]دوری از آسایش‌طلبی و تن‌آسایی،[۱۴]به‌ویژه با توجه به اهتمام و توجه ویژه زنان به حفظ پوست صورت خود و رنگ آن در برابر آفتاب و سرما[۱۵]است. برخی برآنند که باز بودن روی زنان، آزمایشی برای مردان است که نگاه خود را از آنان فروبندند.[۱۶]

نوع و مقدار پوشش[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در باور برخی فقیهان، نهی از پوشش صورت در حال احرام، شامل هرگونه پوشش اعم از لباس و غیر لباس[۱۷] مانند پوشاندن صورت با گِل و بادبزن یا فروبردن صورت در آب[۱۸] می‌شود. در این‌که آیا حرمت پوشاندن صورت به پوشاندن همه صورت اختصاص دارد یا پوشاندن بخشی از آن را هم در بر می‌گیرد، دیدگاه‌ها متفاوت است. بیشتر فقیهان امامی بر آنند که میان پوشاندن همه یا قسمتی از صورت، تفاوتی نیست.[۱۹] از جمله دلائل آن‌ها، روایات نهی از پوشیدن نقاب[۲۰] است، در حالی که نقاب تنها بخشی از صورت را می‌پوشاند.[۲۱]در برابر، برخی فقیهان محدوده پوشش حرام را همه صورت دانسته و به جواز پوشاندن بخشی از صورت حکم داده‌اند.[۲۲] در باور عموم فقیهان اهل‌سنت، حکم ممنوعیت پوشاندن صورت، عام است و پوشاندن بخشی از آن را نیز در بر می‌گیرد.[۲۳]

استثنائات حرمت پوشاندن[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در فقه امامی و اهل‌سنت، پاره‌ای موارد از حکم عام حرمت پوشاندن صورت برای احرام‌گزار، استثنا شده و در این موارد، پوشاندن صورت جایز است:

پوشاندن صورت هنگام خواب[ویرایش | ویرایش مبدأ]

به باور مشهور فقیهان امامی، به پشتوانه برخی احادیث،[۲۴] پوشاندن صورت هنگام خواب بر زن احرام‌گزار جایز است.[۲۵] البته برخی فقیهان حکم حرمت را تعمیم داده و شامل این حالت نیز دانسته‌اند.[۲۶]در باور برخی فقیهان اهل‌سنت نیز پوشاندن صورت هنگام خواب برای احرام‌گزار ممنوع نیست[۲۷] و فقیهان حنفی و مالکی خوابیدن بر صورت را برای احرام‌گزار جایز دانسته‌اند. [۲۸]

پوشاندن صورت با دست[ویرایش | ویرایش مبدأ]

فقیهان امامی دست نهادن بر صورت را برای زن احرام‌گزار جایز دانسته‌اند[۲۹] ؛ زیرا روایات نهی‌کننده از پوشاندن صورت، شامل این‌کار نمی‌شوند.[۳۰] به باور فقیهان حنفی[۳۱] و مالکی[۳۲] و حنبلی[۳۳] نیز نهادن دست بر بخشی از صورت، مانند بینی، جایز است.

اسدال[ویرایش | ویرایش مبدأ]

«اسدال» از ریشه «س ـ د ـ ل» به‌معنای رها کردن و آویزان کردن پوشاننده [۳۴] است و در کاربرد فقیهان، بیشتر به‌معنای آویزان کردن پارچه‌ای از بالای سر تا پایین صورت با فاصله برای پوشاندن آن است. در باور همه فقیهان امامی[۳۵] و اهل‌سنت[۳۶] در مواردی مانند دور ماندن از نگاه نامحرم، پوشاندن صورت برای زن احرام‌گزار به‌گونه اسدال، جایز و در باور برخی[۳۷] واجب است. فقیهان شافعی[۳۸] و حنفی[۳۹] و برخی فقیهان امامی[۴۰] برآنند که سدل نباید با صورت تماس یابد؛ ولی فقیهان حنبلی[۴۱] و شماری دیگر از فقیهان امامی[۴۲] به پشتوانه روایات، به این شرط باور ندارند.

کفاره پوشاندن صورت[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در حکم کفاره پوشاندن صورت زن و مرد احرام‌گزار، بین فقیهان شیعه و اهل سنت اختلاف است.

دیدگاه شیعه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نظر فقیهان شیعه درباره کفاره پوشاندن صورت عبارت است از:

  • برخی از فقیهان امامی پوشاندن صورت را برای زن احرام‌گزار موجب کفاره نمی‌دانند.[۴۳]
  • برخی فقیهان متاخر آن را از باب احتیاط لازم شمرده‌اند.[۴۴]
  • برخی از فقیهان متقدم[۴۵] مانند شیخ طوسی و شماری از فقیهان معاصر[۴۶] به وجوب کفاره باور دارند و آن را ذبح یک گوسفند دانسته‌اند.
  • اندکی از فقیهان امامی برآنند که احرام‌گزاری که از روی اختیار صورت خود را بپوشاند، باید برای هر روز یک گوسفند ذبح نماید. اما احرام‌گزاری که به این‌کار ناچار بوده، باید برای همه روزها یک گوسفند ذبح کند.[۴۷] این نظر را شماری از فقیهان بدون دلیل دانسته‌اند.[۴۸]
  • ابن ابی‌عقیل و شیخ طوسی، در برخی آثار خود، به پشتوانه حدیث حلبی[۴۹] که پوشاندن صورت را برایمرد محرم نیز ممنوع شمرده، به لزوم کفاره برای مرد در فرض پوشاندن صورت، باور دارند.[۵۰]

دیدگاه اهل سنت[ویرایش | ویرایش مبدأ]

به باور فقیهان مالکی،[۵۱] کفاره پوشاندن صورت برای مردان و زنان؛ و در باور فقیهان حنبلی[۵۲] و شافعی،[۵۳] کفاره پوشاندن صورت برای زنان یکی از این سه مورد به گونه واجب تخییری[یادداشت ۱] است:

1) اطعام شش مسکین. 2) سه روز روزه گرفتن. 3) ذبح یک گوسفند و صدقه دادن آن.

فقیهان حنفی در کفاره پوشش صورت برای مردان و زنان، باور دارند که اگر همه صورت یا یک چهارم از آن، یک روز یا یک شب پوشیده شود، کفاره آن ذبح یک گوسفند است. اگر کمتر از یک روز یا یک شب این مقدار پوشیده بماند یا بخش پوشیده شده کمتر از یک چهارم صورت باشد، کفاره آن صدقه دادن به فقیر است.[۵۵]

پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. ↑ غنیة النزوع، ص159؛ بدائع الصنائع، ج2، ص185؛ الدروس، ج1، ص379.
  2. ↑ الموطا، ج1، ص327؛ الام، ج7، ص255.
  3. ↑ المجموع، ج7، ص250؛ تذکرة الفقهاء، ج7، ص339؛ مجمع الفائده، ج6، ص351.
  4. ↑ الکافی، ج4، ص346؛ سنن الدارقطنی، ج2، ص258؛ السنن الکبری، ج5، ص47.
  5. ↑ صحیح البخاری، ج2، ص215؛ سنن ابی داوود، ج1، ص410؛ الکافی، ج4، ص344-346.
  6. ↑ تحریر الاحکام، ج2، ص32؛ کشف اللثام، ج5، ص395؛ الحدائق، ج15، ص496.
  7. ↑ التهذیب، ج5، ص308.
  8. ↑ مختلف الشیعه، ج4، ص171؛ مدارک الاحکام، ج7، ص356.
  9. ↑ الام، ج7، ص255؛ المجموع، ج7، ص268.
  10. ↑ المغنی، ج3، ص304.
  11. ↑ رساله ابن ابی زید، ص382؛ الثمر الدانی، ص382.
  12. ↑ المبسوط، سرخسی، ج4، ص7؛ بدائع الصنائع، ج2، ص185؛ البحر الرائق، ج2، ص568.
  13. ↑ مصباح الهدی، ج12، ص586.
  14. ↑ تذکرة الفقهاء، ج7، ص351؛ اعانة الطالبین، ج2، ص359.
  15. ↑ الکافی، ج4، ص344.
  16. ↑ لوامع صاحبقرانی، ج7، ص571.
  17. ↑ المجموع، ج7، ص261؛ حاشیة الدسوقی، ج2، ص55؛ جواهر الکلام، ج18، ص390.
  18. ↑ سداد العباد، ص298؛ مناسک الحج، سیستانی، ص132؛ مناسک حج، فاضل، ص76.
  19. ↑ مسالک الافهام، ج2، ص264؛ کشف الغطاء، ج2، ص453؛ جواهر الکلام، ج18، ص391.
  20. ↑ الکافی، ج4، ص346؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص342.
  21. ↑ جواهر الکلام، ج18، ص391.
  22. ↑ تعالیق مبسوطه، ج10، ص248.
  23. ↑ مواهب الجلیل، ج4، ص202؛ حاشیة رد المحتار، ج2، ص536-537؛ اعانة الطالبین، ج2، ص360.
  24. ↑ الکافی، ج4، ص349.
  25. ↑ جواهر الکلام، ج18، ص393؛ المعتمد، ج4، ص228؛ مناسک الحج، تبریزی، ص113.
  26. ↑ دلیل الناسک، ص167؛ احکام و آداب حج، ص162.
  27. ↑ شرح عمدة الفقه، ج3، ص268.
  28. ↑ مواهب الجلیل، ج4، ص213؛ حاشیة رد المحتار، ج2، ص537.
  29. ↑ کفایة الاحکام، ج1، ص305؛ مدارک الاحکام، ج7، ص360؛ مناسک حج، فاضل، ص76.
  30. ↑ مدارک الاحکام، ج7، ص360.
  31. ↑ الدر المختار، ج2، ص537.
  32. ↑ مواهب الجلیل، ج4، ص206.
  33. ↑ المغنی، ج3، ص303.
  34. ↑ الصحاح، ج5، ص1728؛ معجم مقاییس اللغه، ج3، ص149، «سدل.
  35. ↑ ذخیرة المعاد، ج1، ص602؛ تذکرة الفقهاء، ج7، ص338؛ الجواهر، ج18، ص391.
  36. ↑ الام، ج2، ص162؛ بدایة المجتهد، ج1، ص263؛ المغنی، ج3، ص305.
  37. ↑ نک: کشف اللثام، ج5، ص394.
  38. ↑ المجموع، ج7، ص250.
  39. ↑ بدائع الصنائع، ج2، ص185.
  40. ↑ المبسوط، طوسی، ج1، ص320؛ الجامع للشرائع، ص187.
  41. ↑ المغنی، ج3، ص305-306؛ کشاف القناع، ج2، ص520.
  42. ↑ مستند الشیعه، ج12، ص40؛ کفایة الاحکام، ج1، ص306؛ کشف اللثام، ج5، ص395.
  43. ↑ العروة الوثقی (مع تعلیقات الفاضل)، ج2، ص419؛ مناسک حج، روحانی، ص149.
  44. ↑ سند العروه، ج3، ص202؛ المعتمد، ج4، ص232؛ مناسک الحج، تبریزی، ص114.
  45. ↑ المبسوط، طوسی، ج1، ص320؛ الدروس، ج1، ص379.
  46. ↑ استفتائات حج، ص122؛ مناسک زائر، ص82.
  47. ↑ الکافی فی الفقه، ص204؛ الحدائق، ج15، ص498؛ الدروس، ج1، ص379.
  48. ↑ الحدائق، ج15، ص498؛ المعتمد، ج4، ص232.
  49. ↑ تهذیب الاحکام، ج5، ص308.
  50. ↑ الدروس، ج1، ص380؛ مدارک الاحکام، ج7، ص356.
  51. ↑ حاشیة العدوی، ج1، ص554-555.
  52. ↑ کشاف القناع، ج2، ص520، 524؛ مطالب اولی النهی، ج2، ص326-327.
  53. ↑ الام، ج2، ص222؛ المجموع، ج7، ص247، 250.
  54. ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه فارسی، ج۱، ص۲۹۶.
  55. ↑ المبسوط، سرخسی، ج4، ص128؛ حاشیة رد المحتار، ج2، ص537.
  1. ↑ واجب تخییری گونه‌ای از واجبات است که مکلف بین انجام چند چیز اختیار دارد، مانند کفاره روزه.[۵۴]

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل پوشاندن صورت.
  • احکام و آداب حج: محمد رضا گلپایگانی، قم، دار القرآن الکریم، 1413ق.
  • الاستذکار: ابن عبدالبر، به کوشش سالم عطاء و محمد معوض، دار الکتب العلمیه، 2000م.
  • استفتائات حج (هزار مساله): صافی گلپایگانی، قم، انتشارات حضرت معصومه3، 1422ق.
  • اعانة الطالبین: السید البکری الدمیاطی، بیروت، دار الفکر، 1418ق.
  • الاقناع: الشربینی، بیروت، دار المعرفه.
  • الام: الشافعی، بیروت، دار الفکر، 1403ق.
  • البحر الرائق: ابونجیم المصری، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.
  • بدایة المجتهد: ابن رشد القرطبی، به کوشش العطار، بیروت، دار الفکر، 1415ق.
  • بدائع الصنائع: علاء الدین الکاسانی، پاکستان، المکتبة الحبیبیه، 1409ق.
  • تحریر الاحکام الشرعیه: العلامة الحلی، به کوشش بهادری، قم، مؤسسة الامام الصادق7، 1420ق.
  • تذکرة الفقهاء: العلامة الحلی، قم، آل البیت، 1414ق.
  • تعالیق مبسوطة علی العروة الوثقی: محمد اسحق الفیاض، قم، محلاتی، 1418ق.
  • التمهید: ابن عبدالبر، به کوشش مصطفی و محمد عبدالکبیر، وزارة الاوقاف و الشؤون الاسلامیه، 1387ق.
  • تهذیب الاحکام: الطوسی، به کوشش موسوی و آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1365ش.
  • الثمر الدانی: الآبی الازهری، بیروت، المکتبة الثقافیه.
  • الجامع للشرائع: یحیی بن سعید حلی، موسسة سید الشهداء العلمیه، قم.
  • جامع المقاصد: الکرکی، قم، آل البیت، 1411ق.
  • جواهر الکلام: النجفی، به کوشش قوچانی و دیگران، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
  • الجوهر النقی: الماردینی، دار الفکر.
  • حاشیة الدسوقی: الدسوقی، دار احیاء الکتب العربیه.
  • حاشیة العدوی علی شرح کفایة الطالب الربانی: علی بن احمد الصمعیدی، به کوشش البقاعی، بیروت، دار الفکر، 1414ق.
  • حاشیة رد المحتار: ابن عابدین، بیروت، دار الفکر، 1415ق.
  • الحدائق الناضره: یوسف البحرانی، به کوشش آخوندی، قم، نشر اسلامی، 1363ش.
  • الدر المختار: الحصکفی، بیروت، دار الفکر، 1415ق.
  • الدر المنضود: علی بن علی الفقعانی، به کوشش برکت، قم، مکتبة امام العصر[، 1418ق.
  • الدروس الشرعیه: الشهید الاول، قم، نشر اسلامی، 1412ق.
  • دلیل الناسک: السید محسن الطباطبائی الحکیم، به کوشش الطباطبائی، النجف، مدرسة دار الحکمه، 1416ق.
  • ذخیرة المعاد: محمد باقر السبزواری، قم، آل البیت.
  • ذکری: الشهید الاول، قم، آل البیت، 1419ق.
  • رسالة ابن ابی‌زید: القیروانی، به کوشش الازهری، بیروت، المکتبة الثقافیه.
  • الروضة البهیة فی شرح اللمعه: الشهید الثانی، به کوشش کلانتر، قم، مکتبة الداوری، 1410ق.
  • سداد العباد: حسین بن محمد آل عصفور، به کوشش آل عصفور، قم، محلاتی، 1421ق.
  • سند العروه: محمد سند البحرانی، به کوشش ماجد آل عصفور، بیروت، مؤسسةام القری، 1423ق.
  • سنن ابن ماجه: ابن ماجه، به کوشش محمد فؤاد، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1395ق.
  • سنن ابی‌داود: السجستانی، به کوشش سعید اللحام، بیروت، دار الفکر، 1410ق.
  • سنن الترمذی: الترمذی، به کوشش عبدالوهاب، بیروت، دار الفکر، 1402ق.
  • سنن الدارقطنی: الدارقطنی، به کوشش مجدی الشوری، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1417ق.
  • السنن الکبری: البیهقی، بیروت، دار الفکر.
  • شرح عمدة الفقه: ابن تیمیه، به کوشش العطیشان، ریاض، مکتبة العبیکان، 1413ق.
  • شرح فروع الکافی: محمدهادی المازندرانی، به کوشش محمودی و درایتی، قم، دار الحدیث، 1429ق.
  • شرح مختصر الخلیل: محمد بن عبدالله الخرشی، بیروت، دار الفکر.
  • الصحاح: الجوهری، به کوشش العطار، بیروت، دار العلم للملایین، 1407ق.
  • صحیح البخاری: البخاری، بیروت، دار الفکر، 1401ق.
  • صحیح مسلم: مسلم، بیروت، دار الفکر.
  • العروة الوثقی مع تعلیقات الفاضل: سید محمد کاظم الطباطبائی، به کوشش واثقی و دیگران، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار.
  • غنیة النزوع: ابن زهرة الحلبی، به کوشش بهادری، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، 1417ق.
  • فتح الوهاب: زکریا بن محمد الانصاری، دار الکتب العلمیه، 1418ق.
  • فرهنگ فقه فارسی: سید محمود هاشمی شاهرودی، قم، مؤسّسه دائرة المعارف فقه اسلامى، ۱۳۸۷ش.
  • فقه الصادق7: سید محمد صادق روحانی، قم، دار الکتاب، 1413ق.
  • فقه العبادات علی المذهب المالکی: کوکب عبید، سوریا، مطبعة الانشاء، 1406ق.
  • الفواکه الدوانی: احمد بن غنیم النفراوی، به کوشش فرحات، الثقافة الدینیه.
  • الکافی فی الفقه: ابوالصلاح الحلبی، به کوشش استادی، اصفهان، مکتبة امیرالمؤمنین7، 1403ق.
  • الکافی: الکلینی، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1375ش.
  • کشاف القناع: منصور البهوتی، به کوشش محمد حسن، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.
  • کشف الغطاء: کاشف الغطاء، اصفهان، مهدوی.
  • کشف اللثام: الفاضل الهندی، قم، نشر اسلامی، 1416ق.
  • کفایة الاحکام (کفایة الفقه): محمد باقر السبزواری، اصفهان، مدرسة صدر مهدوی.
  • لوامع صاحبقرانی: محمد تقی المجلسی، قم، اسماعیلیان، 1414ق.
  • المبسوط فی فقه الامامیه: الطوسی، به کوشش بهبودی، تهران، المکتبة المرتضویه.
  • المبسوط: السرخسی، بیروت، دار المعرفه، 1406ق.
  • مجمع الفائدة و البرهان: المحقق الاردبیلی، به کوشش عراقی و دیگران، قم، انتشارات اسلامی، 1416ق.
  • المجموع شرح المهذب: النووی، دار الفکر.
  • مختصر خلیل: محمد بن یوسف، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1416ق.
  • مختلف الشیعه: العلامة الحلی، قم، النشر الاسلامی، 1412ق.
  • مدارک الاحکام: سید محمد بن علی الموسوی العاملی، قم، آل البیت:، 1410ق.
  • المدونة الکبری: مالک بن انس، مصر، مطبعة السعاده.
  • مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام: الشهید الثانی، قم، معارف اسلامی، 1416ق.
  • مستند الشیعه: احمد النراقی، قم، آل البیت:، 1415ق.
  • مصباح الهدی: محمد تقی الآملی، تهران، ناشر: مؤلف، 1380ق.
  • مطالب اولی النهی: مصطفی السیوطی الرحیبانی، دمشق، المکتب الاسلامی، 1961م.
  • المعتمد فی شرح المناسک: محاضرات الخوئی، الخلخالی، قم، مدرسة دار العلم، 1410ق.
  • معجم مقاییس اللغه: ابن فارس، به کوشش عبدالسلام، قم، دفتر تبلیغات، 1404ق.
  • المغنی: عبدالله بن قدامه، بیروت، دار الکتب العلمیه.
  • من لا یحضره الفقیه: الصدوق، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، 1404ق.
  • مناسک الحج: السید علی السیستانی، قم، شهید، 1413ق.
  • مناسک الحج: جواد التبریزی، قم، دار الصدیقة الشهیده، 1415ق.
  • مناسک حج: امام خمینی(ره).
  • مناسک حج: سید محمد صادق حسینی روحانی، قم، اسماعیلیان، 1377ش.
  • مناسک حج: فاضل لنکرانی، قم، امیر قلم.
  • مناسک حج: لطف الله صافی، قم، دار القرآن الکریم، 1416ق.
  • مناسک حج: محمد فیاض کابلی، قم، دفتر فیاض کابلی، 1426ق.
  • مناسک زائر: شبیری زنجانی، قم، شهاب الدین، 1427ق.
  • منتهی المطلب: العلامة الحلی، مشهد، آستان قدس رضوی، 1412ق.
  • مواهب الجلیل: الحطاب الرعینی، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1416ق.
  • الموطّا: مالک بن انس، به کوشش محمد فؤاد، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1406ق.
  • المهذب البارع: ابن فهد الحلّی، به کوشش العراقی، قم، النشر الاسلامی، 1407-1413ق.
  • نجاة العباد: النجفی، به کوشش رضوی و دیگران، 1318ق.

مقاله‌های مرتبط[ویرایش | ویرایش مبدأ]

برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=پوشاندن_صورت&oldid=53312»