بت‌پرستی در حجاز

بت‌پرستی، پیش از ظهور اسلام، رایج‌ترین باور دینی در حجاز بود.

توحید پیش از بت‌پرستی

بیشتر مورخان و بسیاری از پژوهشگران معاصر مسلمان اتفاق نظر دارند که دین نخستین در جامعه حجاز و عرب‌های عدنانی، یکتاپرستی ابراهیمی بوده است نه بت‌پرستی. پس بت‌پرستی آیینی است که بعدها در حجاز رواج یافت و تا ظهور اسلام در حجاز رایج بود. برخی از پژوهشگران باور به تاخر شرک و بت‌پرستی بر توحید نزد عرب‌ها را به برخی دین‌شناسان غربی نیز نسبت داده‌اند.

نظریات درباره ریشه بت‌پرستی در حجاز

نظرات تاریخ‌نگاران مسلمان

تاریخ‌نگاران مسلمان، درباره اینکه بت‌پرستی چگونه و چه زمانی در حجاز رواج یافت نظریات و روایاتی نقل کرده اند. یک نظریه بر آن است که رواج بت‌پرستی نتیجه رفتار مسافران و زائران کعبه بود. به این صورت که آنان وقتی از مکه خارج می‌شدند برای تبرک سنگی را از حرم با خود می‌بردند و هر جا وارد می‌شدند دور آن طواف می‌کردند. رفته رفته همین سنگ‌ها تبدیل به معبودانشان شدند.

نظریه دوم،‌ رواج دادن بت‌پرستی در حجاز را به عمرو‌ بن لحی نسبت داده‌اند. گفته شده که عمرو‌ بن لحی نخستین بار بت‌پرستی را از اهالی بلقاء یاد گرفت و با خود بت‌هایی از آنجا به مکه آورد. این نظریه که در بسیاری از منابع تاریخی مسلمانان نقل شده است. همچنین از پیامبر نقل شده که عمرو بن لحی نخستین کسی بود که دین عرب را تغییر داد. برخی پژوهشگران این نظریه را افسانه‌آمیز خوانده‌اند.

تاریخ‌نگاران مسلمان دلایل دیگری نیز برای رواج بت‌پرستی در حجاز آورده‌اند. از جمله گفته شده که ریشه بت‌پرستی ساخت مجسمه افراد درگذشته و بزرگداشت مردگان بود.

نظریات پژوهشگران

پژوهشگرانی که به تاخر بت‌پرستی به توحید در حجاز باور دارند برای رواج بت‌پرستی نظریاتی ارائه کرده‌اند. از جمله گفته شده اختلافات قبیله‌ای باعت شد که هر قبیله خدای خاص خود را بپرستد. همچنین برخی پژوهشگران رواج بت پرستی را نتیجه ارتباط و آمیزش فرزندان اسماعیل با طوایفی از عرب‌هایی که از جنوب عربستان به حجاز کوچ کرده بودند دانسته اند.

انواع بت‌ها

بت‌ها با توجه به جنس ماده‌ای که از آن ساخته می‌شدند سه دسته بودند: انصاب، اصنام و اوثان. انصاب سنگ‌هایی بود که پرستش می‌شدند. اصنام بتهای شکل داری که از طلا و نقره و چوب ساخته می‌شد و اوثان بتهای تراشیده از سنگ بود.

بت‌های حجاز

مشهورترین بت‌های حجاز لات، عزی و منات بودند.

لات

صخره چهارگوش سفیدی بود که در طائف قرار داشت و ثقیف پرستندگان اصلی آن بودند. بر روی این سنگ بنایی ساخته شده بود و بنو عتاب یا بنو معتب پسران مالک پرده‌داری بت را می‌کردند.

عزی

بت عزی سه درخت بزرگ به هم پیسوته بود. عزی در نخله شامیه که حراص نامیده می‌شد قارر داشت. سدانت و حجابت این بت را بنو شیبان از سلیم بر عهده داشتند. بعضی بت عزی را بت بنی عطفان دانسته اند.

منات

منات در ساحل دریای احمر در قُدَید از سرزمین مُشَلّل در نزدیکی یثرب قرار داشت. اوس و خزرج، مکیان و تمام ساکنان حجاز منات را پرستش می‌کردند.

هبل

هبل مشهورترین بت قریش بود. بتی بود که از عقیق سرخ ساخته شده بود و شکل و صورت انسان داشت. این بت در کعبه نصب شده بود.

بت‌های پنجگانه

وَد، سُواع، یَغوث،‌ یَعوق و نَسْر از جمله بت‌هایی که بود که در حجاز پرستش می‌شدند. برخی برآنند که این بت‌ها در واقع خدایان رایج در ستاره‌پرستی جنوب عربستان بودند که در حجاز به شکل بت پرستیده می‌شدند.