آیه حج

آیات حج و حرمین

سوره بقره

۱۲۵ • ۱۲۶ • ۱۲۷ • ۱۲۸ • ۱۵۸ • ۱۹۶ • ۱۹۷ • ۱۹۸ • ۱۹۹ • ۲۰۰ • ۲۰۳

سوره آل عمران

۹۶ • ۹۷

سوره مائده

۲ • ۹۷

سوره توبه

۲ • ۱۹

سوره حج

۲۵ • ۲۶ • ۲۷ • ۲۸ • ۲۹ • ۳۳ • ۳۴ • ۳۶ • ۳۷

آیه حج نود و هفتمین آیه سوره آل‌عمران است که بر اساس آن، حج بر تمام کسانی که مستطیع هستند واجب است. برخی آیات دیگر (مانند آیه ۱۹۶ سوره بقره و آیه ۲۷ سوره حج) نیز آیات حج نامیده شده‌اند. مفسران و فقها از این آیه برداشت‌هایی کرده‌اند؛ برای نمونه: بر اساس این آیه حج بر همه (به نظر برخی فقها حتی بر کافران) واجب است. همچنین وقتی کسی استطاعت پیدا می‌کند باید در اولین فرصت حج بگذارد و اینکه حج از حقوق الهی است و تنها باید برای رضای خدا صورت گیرد.

آیه‌های حج

آیات مربوط به حج و ارکان و احکام آن بسیارند و در سوره‌های قرآن پراکنده‌اند؛ اما آیه معروف به «آیه حجّ» که بسیاری از مفسران و دانش‌پژوهان از آن با همین تعبیر یاد کرده‌اند آیه ۹۷ سوره آل عمران است. برخی از مفسران و فقها از آیه ۱۹۶ سوره بقره و آیه ۲۷ سوره حجّ به آیه حجّ تعبیر کرده‌اند.

متن آیه

فِيهِ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ مَّقَامُ إِبْرَاهِيمَ ۖ وَمَن دَخَلَهُ كَانَ آمِنًا ۗ وَلِلَّـهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا ۚ وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ اللَّـهَ غَنِيٌّ عَنِ الْعَالَمِينَ.

در آن، نشانه‌هايى روشن است [از جمله‌] مقام ابراهيم است؛ و هر كه در آن درآيد در امان است؛ و براى خدا، حج آن خانه، بر عهده مردم است؛ [البته بر] كسى كه بتواند به سوى آن راه يابد. و هر كه كفر ورزد، يقيناً خداوند از جهانيان بى‌نياز است.

نزول آیه و واجب شدن حج

برخی مفسران گفته‌اند که حج با نزول همین آیه در سال نهم یا دهم هجرت (یا به قولی دیگر با نزول آیه 27 سوره حج) واجب شد و پیامبر پس از نزول این آیه بود که در سال دهم حج‌ گزارد. برخی دیگر برآنند که این آیه (همراه دیگر آیات سوره آل عمران) در سال سوم هجرت در مدینه نازل شد و پیامبر(ص) تا سال دهم هجرت به گزاردن حج توفیق نیافت.برخی زمان وجوب حج را مربوط به نزول آیات دیگر از جمله: آیه 27 سوره حج، آیه 196 سوره بقره یا آیه 96 سوره آل عمران می‌دانند.

مضامین آیه

واجب بودن حج حتی بر کافران

بر اساس این آیه، خداوند حج را بر کسانی که استطاعت داشته باشند واجب کرده است. گفته شده که خطاب آیه همگان اعم از مرد، زن، مومن و کافر را در برمی‌گیرد. برخی فقیهان شیعه و برخی از فقیهان اهل‌ سنت بر این باورند که بر پایه این آیه، حج بر کافران، همانند مؤمنان واجب است و اسلام فقط شرط صحت آن دانسته شده است نه شرط وجوب.

استطاعت (شرط واجب شدن حج)

در این آیه وجوب حج به استطاعت مشروط شده است.فقیهان شیعه و بسیاری از اهل‌ سنت بر اساس آیه حج و آیه ۱۹۶ بقره بر فوریت انجام حج پس از حصول استطاعت و بقیه شروط وجوب حج استدلال کرده‌اند.

معنی «من کفر» در آیه

مفسران مقصود از {مَن کَفَر} را در آیه حج کسی دانسته‌اند که منکر وجوب حج گردد؛ اما کسی که به وجوب آن معتقد باشد ولی حج را ترک کند، کافر قلمداد نمی‌شود. بر پایه سخن برخی از مفسران، مقصود از {وَ مَن کفَرَ} کفر به معنای خروج از دایره اسلام نیست، بلکه کُفران نعمت است؛ زیرا عمل به امر الهی، شکر نعمت و عدم اطاعت آن کفران نعمت است.

حج از حقوق الهی

بر اساس آیه ۹۷ سوره آل عمران حج از حقوق الهی بر بندگان است. بر این اساس گفته شده که حج تنها باید برای رضای خدا انجام شود.

منابع

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل آیه حج.

• احکام القرآن: الجصاص (م.۳۷۰ق.)، به کوشش قمحاوی، بیروت،‌ دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق؛
• التبیان: الطوسی (م.۴۶۰ق.)، به کوشش العاملی، بیروت،‌ دار احیاء التراث العربی؛
• تفسیر ابن کثیر (تفسیر القرآن العظیم): ابن کثیر (م.۷۷۴ق.)، به کوشش شمس الدین، بیروت،‌ دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۹ق؛
• التفسیر الکبیر: الفخر الرازی (م.۶۰۶ق.)، قم، دفتر تبلیغات، ۱۴۱۳ق؛
• تفسیر قرطبی (الجامع لأحکام القرآن): القرطبی (م.۶۷۱ق.)، بیروت،‌ دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق؛
• جامع البیان: الطبری (م.۳۱۰ق.)، به کوشش صدقی جمیل، بیروت،‌ دار الفکر، ۱۴۱۵ق؛
• حج در اندیشه اسلامی، سید علی قاضی عسکر، تهران، مشعر، 1400
• الخلاف: الطوسی (م.۴۶۰ق.)، به کوشش سید علی خراسانی و دیگران، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۸ق؛
• الدر المنثور: السیوطی (م.۹۱۱ق.)، بیروت،‌ دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۱ق؛
• روح المعانی: الآلوسی (م.۱۲۷۰ق.)، به کوشش علی عبدالباری، بیروت، ۱۴۱۵ق؛
• ریاض المسائل: سید علی الطباطبائی (م.۱۲۳۱ق.)، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۱۲ق؛
• الکافی: الکلینی (م.۳۲۹ق.)، به کوشش غفاری، تهران،‌ دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش؛
• کشاف القناع: منصور البهوتی (م.۱۰۵۱ق.)، به کوشش محمد حسن، بیروت،‌ دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق؛
• کشف الغطاء: کاشف الغطاء (م.۱۲۲۷ق.)، مهدوی، اصفهان؛
• مجمع البیان: الطبرسی (م.۵۴۸ق.)، بیروت،‌ دار المعرفه، ۱۴۰۶ق؛
• المجموع شرح المهذب: النووی (م.۶۷۶ق.)،‌دار الفکر؛
• منتهی المطلب: العلامة الحلی (م.۷۲۶ق.)، چاپ سنگی؛
• المنیر: وهبة الزحیلی، بیروت،‌ دارالفکر المعاصر، ۱۴۱۱ق؛
• وسائل الشیعه: الحر العاملی (م.۱۱۰۴ق.)، قم، آل‌ البیت:، ۱۴۱۲ق.