مسجد غمامه: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۱۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط یک کاربر دیگر نشان داده نشد)
خط ۵۴: خط ۵۴:
  |‌ توضیح نقشه =  
  |‌ توضیح نقشه =  
}}
}}
'''مسجد غَمامه''' در [[کشور عربستان]] در محلی به نام [[مناخه]] که میدان وسیع در کنار [[شهر مدینه]] است قرار دارد؛ این محل از زمان [[رسول خدا(ص)]] محل اقامه [[نماز عید]] بوده و هر سال، آن حضرت و سپس خلفا، در جایی از آن، به نماز می‌ایستادند؛ از جمله محلی که حضرت در سال‌های پایانی عمر خویش در آنجا اقامه [[نماز عید]] و [[نماز باران]] کرد؛ جایی است که امروزه به نام مسجد مُصَلاّ یا مسجد غمامه شناخته می‌شود.
'''مسجد غَمامه''' یا مسجد مصلی مسجدی است در غرب [[مسجد النبی|مسجدالنبی]] واقع در شهر [[مدینه]]. این مسجد به همراه دو مسجد دیگر که به آنها مسجدهای مصلی گفته می‌شود در فضای بازی ساخته شده‌اند که به آن [[مناخه|مُناخه]] می‌گفتند و پیامبر در آنجا [[نماز عید]] برپا می‌کرد. بعدها مسجد غمامه و دو مسجد دیگر ([[مسجد امام علی (مناخه)|مسجد علی‌ بن ابی‌طالب]] و [[مسجد ابوبکر(مناخه)|مسجد ابوبکر]]) که به آن ها مسجدهای مصلی نیز گفته می‌شود در این مکان ساخته شد.  
==موقعیت مسجد==
در امتداد جنوب غربِ مسجد النبی(ص)، در فاصله حدود سیصد متری، چندین مسجد وجود دارد که مهم‌ترین آنها مسجد غَمامه است. مساجد دیگر عبارتند از: «[[مسجد علی‌بن ابی‌طالب(ع)]]»، «[[مسجد ابوبکر]]»، «[[مسجد عمر بن خطاب]]» و «[[مسجد عثمان بن عفان|مسجد عثمان بن عفّان]]». در این که مورد اخیر در مناخه باشد، تردید وجود دارد.


میدان وسیعی که مسجد غمامه و چند مسجد دیگر به نام خلفای نخست در آن قرار گرفته، «[[مناخه]]» نام داشته یا بعدها به این نام تبدیل شده است. مناخه محلّ فرود شتران بود که مسافرانِ زائر، از آنجا به عنوان بارانداز استفاده می‌کردند. این میدان وسیع در کنار شهر، از زمان رسول خدا(ص) محل اقامه نماز عید بوده و هر سال، آن حضرت و سپس خلفا، در جایی از آن، به نماز می‌ایستادند؛ از جمله محلی که حضرت در سال‌های پایانی عمر خویش در آنجا اقامه نماز عید و [[نماز باران]] کرد؛ جایی است که امروزه به نام مسجد مُصَلاّ یا مسجد غمامه شناخته می‌شود.
بنای امروزین مسجد غمامه همان است که در  زمان سلطان عبدالمجید عثمانی (1255-1277/ 1839-1861) ساخته شده است و از آن زمان تنها مرمت شده است.
==وجه تسمیه==
==مکان مسجد==
افزون بر نماز عید، نماز باران (صلاة الاستسقاء) نیز به‌طور معمول در مصلاّی عید خوانده می‌شد.
مسجد غمامه یا مسجد مصلی در جنوب غرب [[مسجد النبی|مسجدالنبی]] در زمینی قرار دارد که به آن میدان مصلی گفته می‌شود. این مکان مُناخه نام داشت و صحرایی بود که بازار مدینه نیز در آنجا تشکیل می‌شد. پیامبر از این مکان که فضای بازی بود برای برپایی نماز‌ عید (قربان و فطر) و نماز باران استفاده می‌کرد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=122 وفاء الوفاء، ج۳، ص ۱۲۲]؛ [https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf&page=223 مساجد الاثریه،ص ۲۲۳]</ref> 


اقامه نماز باران در این مُصلاّ، سبب شد تا پس از استجابت دعای پیامبر(ص) و مسلمانان، مسجد موجود به نام «مسجد غمامه» یا «مسجد ابر» نام‌گذاری شود. [[عبدالغنی]] نوشته است که وی این وجه نام‌گذاری را در کتاب‌های کهن نیافته است.<ref>المساجد الاثریه، ص٢٣٢.</ref>
{{بیشتر|مصلای پیامبر در مدینه}}
==اقامه نماز توسط پیامبر در مسجد==
پیامبر در جاهای مختلفی از مناخه نماز عید بر پا کرده است. بعدها در برخی از این اماکن مسجدهایی ساخته شد که به آن‌ها مسجدهای مصلی گفته می‌شود. مسجدهای دیگر یکی [[مسجد امام علی (مناخه)|مسجد علی بن ابی‌طالب(ع)]] و دیگری [[مسجد ابوبکر(مناخه)|مسجد ابوبکر]] است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf&page=223 مساجد الاثریه،ص ۲۲۳]</ref>
روایات چندی حکایت از اقامه نماز عید فطر و قربان در این مصلاّ دارد؛ از جمله [[ابوسعید خدری|ابوسعید خُدْری]] روایت کرده است که رسول خدا(ص) روز عید فطر و قربان به مصلاّ می‌آمد. ابتدا نماز می‌خواند، پس از آن در برابر صفوف نمازگزاران می‌ایستاد و به وعظ آنان می‌پرداخت. در همانجا بود که اگر قصد اعزام سپاهی را داشت، آنان را می‌فرستاد یا اگر دستور دیگری داشت اعلام می‌کرد و سپس به خانه باز می‌گشت.<ref>کتاب بخاری، کتاب العیدین.</ref><ref>المساجد الاثریه، ص٢٢5.</ref>


همچنین در روایتی آمده است که وقتی خبر مرگ [[نجاشی]] حاکم [[حبشه]]، که از [[مهاجرین]] استقبال کرده بود، به رسول خدا(ص) رسید، آن حضرت در محل مُصلاّ و از دور، بر جنازه نجاشی [[نماز میت]] خواندند. <ref>کتاب مسلم، کتاب الجنائز، ح ١٢45.</ref>
==وجه تسمیه==
غمامه به معنای ابر است. گفته شده یک بار که پیامبر در حال خواندن نماز باران (استسقاء) بود، ابری بر سر آن حضرت سایه انداخت و سپس باران بارید.<ref>مدینه شناسی، ج1، ص 153</ref>  


روایت دیگری از [[ابوهریره]]، حکایت از آن دارد که هرگاه رسول خدا(ص) از سفر بازمی‌گشت و به مصلاّ می‌رسید، در آنجا به سمت قبله می‌ایستاد و دعا می‌کرد.<ref>تاریخ المدینة المنوره، ج١، ص١٣٨.</ref>
مسجد غمامه را مسجد مصلی هم می‌خوانند به این دلیل که گفته شده اینجا مکانی است پیامبر در سال‌های پایانی عمرش در آنجا نماز عید برپا می‌کرد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=117 وفاء‌الوفاء، ج3، ص 117]</ref>
==تاریخچه بنا==
==تاریخچه بنا==
[[پرونده:مسجد غمامه پلان افقی.png|350px|thumb|left|پلان افقی مسجد مصلی]]
محل مسجد غمامه، آخرین مصلای پیامبر بود. یعنی آخرین جایی که پیامبر در آن نماز عید خواند و پس از درگذشت او نیز در همین مکان نماز عید و استقساء خوانده می‌شد. در زمان [[ابن زباله]] و [[ابن شبه]] این مکان به عنوان مصلی شناخته می‌شده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=115 وفاء الوفاء، ج3، ص 115]</ref>  
محل مسجد غمامه، آخرین مصلای پیامبر بود. یعنی آخرین جایی که پیامبر در آن نماز عید خواند و پس از درگذشت او در همین مکان نماز عید و استقساء خوانده می شد. در زمان ابن زباله و ابن شبه این مکان به عنوان مصلی شناخته می شده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=115 وفاء الوفاء، ج3، ص 115]</ref> در روایت ابن شبه گاهی از این مکان به عنوان مسجد یاد شده است<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=118 وفاء الوفاء، ج3، ص 118]</ref>
 
به گزارش سمهودی این مکان در نزدیکی خانه کثیر بن صَلت و در جنوب آن قرار داشته است و در قبل از اینکه اینجا مسجد شود، نشانه ای (عَلَم) در آنجا گذاشته بودند که محل مصلی پیامبر را نشان می داد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=118 الوفاء الوفاء، ج3، ص 118]</ref>


گفته شده این مکان در نزدیکی خانه کثیر بن صَلت و در جنوب آن قرار داشته است و قبل از اینکه اینجا مسجد شود.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=118 الوفاء الوفاء، ج3، ص 118]</ref>[[پرونده:مسجد غمامه پلان افقی.png|350px|thumb|left|پلان افقی مسجد مصلی]]
=== سده نهم و پس از آن ===
=== سده نهم و پس از آن ===
این مسجد در گزارش های تاریخ نگاران مدینه از قرن هشتم<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B9%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%A8%D9%85%D8%A7_%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA_%D8%A7%D9%84%D9%87%D8%AC%D8%B1%D8%A9.pdf&page=146 التعریف بما انست الهجره، ص 146]</ref> و نهم  یاد شده است و سمهودی (م.911) بر آن است که احتمالا اولین بار در زمان عمر بن عبدالعزیز ساخته شده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=122 وفاء الوفاء، ج3، ص 122]</ref> سمهودی گزارش می‌کند که این مسجد در زمان او باز بوده هر چند دچار خرابی بوده است. او گزارش می دهد که روی در این مسجد نوشته شده که آن را به فرمان عز الدین شیخ حرم مکه (درگذشته به 761ق.) بازسازی کرده اند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=123 وفاء الوفاء، ج3، ص 123]</ref>این مسجد را در سال 861 امیر بردبک که معمار بود بازسازی کرد.<ref>وفاء‌الوفاء، ج3، ص 146</ref>
این مسجد در گزارش‌های تاریخ نگاران مدینه از قرن هشتم<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B9%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%A8%D9%85%D8%A7_%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA_%D8%A7%D9%84%D9%87%D8%AC%D8%B1%D8%A9.pdf&page=146 التعریف بما انست الهجره، ص 146]</ref> یاد شده است و سمهودی (م.911) بر آن است که احتمالا اولین بار در زمان [[عمر بن عبدالعزیز]] ساخته شده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=122 وفاء الوفاء، ج3، ص 122]</ref> سمهودی گزارش می‌کند که این مسجد در زمان او باز بوده هر چند دچار خرابی بوده است. به گزارش او روی در این مسجد نوشته شده که آن را به فرمان عز الدین، شیخ حرم مکه (درگذشته به 761ق.)، بازسازی کرده اند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=123 وفاء الوفاء، ج3، ص 123]</ref>این مسجد را در سال 861 امیر بردبک که معمار بود بازسازی کرد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=146 وفاء‌الوفاء، ج3، ص 146]</ref>


عیاشی در سفرنامه خود در سال 1073 به این مسجد اشاره کرده است مسجدی که به گفته او مسجد مصلی العید خوانده می‌شده است.
عیاشی در سفرنامه خود در سال 1073 به این مسجد اشاره کرده است مسجدی که به گفته او مسجد مصلی العید خوانده می‌شده است.


=== بازسازی عصر عثمانی ===
=== بازسازی عصر عثمانی ===
این مسجد در عهد عبدالمجید عثمانی (1255-1277/ 1839-1861) بازسازی شد. این بنا را بارتون سفرنامه‌نویس انگلیسی در سفرنامه اش توصیف کرده است و طرحی از آن در کتابش آورده است و تا امروز نیز حفظ شده است.  
این مسجد در عهد عبدالمجید اول عثمانی (1255-1277/ 1839-1861) بازسازی شد. و این بنا تا کنون باقی مانده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A8%DB%8C%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%AC%D8%B2%D8%A14_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%AF1.pdf&page=348 معالم المدینه بین العماره و التاریخ، جزء ۴، مجلد۱، ۳۴۸]</ref> این بنا را بارتون سفرنامه‌نویس انگلیسی در سفرنامه اش توصیف کرده است.  


در زمان سلطان عبدالحمید دوم (1293-1327ق.) اصلاحاتی در مسجد انجام شد.<ref>مساجد الاثريهلإ ص 232</ref> در [[دوره سعودی]] نیز باز بر همان مبنا، ترمیم شد که کتیبه موجود تاریخ آن را سال 1411 یعنی به عهد سلطنت فهد نشان می‌دهد.<ref>مساجد الاثریه، ص 234 </ref>
در زمان سلطان عبدالحمید دوم (1293-1327ق./ 1876-1909م.) اصلاحاتی در مسجد انجام شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf&page=223 مساجد الاثریه، ص 232]</ref> در [[دوره سعودی]] نیز باز بر همان مبنا، ترمیم شد که کتیبه موجود تاریخ آن را سال 1411 یعنی به عهد سلطنت ملک فهد نشان می‌دهد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf&page=۲۳۴ مساجد الاثریه، ص 234] </ref>


== توصیف بنا ==
== توصیف بنا ==
طول مسجد 26 متر، عرض آن حدود ١٣ متر و مساحت کلّ آن ٣٣٨ متر بوده است. در سال‌های اخیر مسجد یاد شده با حفظ معماری، به صورتی نو تزیین شده است.
طول مسجد 26 متر، عرض آن حدود ١٣ متر و مساحت کلّ آن ٣٣٨ متر بوده است. مسجد شش گنبد دایره‌ای دارد که بزرگترین آنها روی محراب قرار گرفته است. صالح لمعی مصطفی، که در کتاب خود به توصیف و بررسی کامل معماری مسجد غمامه پرداخته است،<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=138 المدینه المنوره، تطورها العمرانی، ص 138-145]</ref> در توصیف شبستان مسجد می‌نویسد: «شبستان دو رواق دارد که هر یک از سه چشمه تشکیل می‌شود. چشمه میانی به واسطه طاق ضربی متقاطعی از دو چشمه جانبی خود متمایز است. طاقهای جناغی که گنبدها بر آنها قرار دارند از داخل بر چهار ستون بزرگ در دو ردیف و از سمت دیوارها بر پشت‌بندهای سنگی تکیه دارند. ستونها از بالا به دو ردیف مقرنس منتهی می‌شود.»<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=139 المدینه المنوره تطورها العمرانی، ص 139- 141]</ref>
 
== منبر مسجد مصلی ==
در دوران اخیر منبری با نه پله در این مسجد قرار داشت که روی آن نوشته شده بود «انه من سلیمان و انه بسم الله الرحمن الرحیم» و این عبارتی قرآنی بود که بر همه آثار اهدایی [[سلطان سلیمان قانونی]] در مکه و مدینه یافت می‌شد. گفته شده که احتمالا این منبر، منبر اهدایی او به مسجدالنبی بوده است که از سال 998ق/1590م. به مسجد مصلی منتقل شده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=142 المدینه المنوره، تطورها العمرانی، ص142]؛  [https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A8%DB%8C%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%AC%D8%B2%D8%A14_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%AF1.pdf&page=366 معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، جزء4، مجلد1، ص366]</ref>  برخی نویسندگان از جمله عبدالعزیز کعکی در کتابش معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ که به سال  2011 میلادی چاپ شده است تصاویری از منبر را منتشر کرده است<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A8%DB%8C%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%AC%D8%B2%D8%A14_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%AF1.pdf&page=364 معالم المدینه المنوره، جزء 4، مجلد 1، ص 364]</ref> اما این منبر در تصاویر جدید‌تر مسجد غمامه دیده نمی‌شود.
 
== گالری ==
<gallery>
پرونده:مسجد غمامه فضای داخلی1.jpg
پرونده:مسجد غمامه محراب.jpg
پرونده:مسجد غمامه فضای خارجی1.jpg
پرونده:مسجد غمامه نمای خارجی3.jpg
پرونده:مسجد غمامه پشت ساختمان.jpg
پرونده:نقشه مسجدهای مصلا.png|تصویر فوق فاصله مسجدهای مصلی را تا یکی از گوشه‌های ساختمان فعلی مسجدالنبی نشان می‌دهد.
</gallery>
==پانویس==
==پانویس==


خط ۹۴: خط ۱۰۳:


{{منابع}}
{{منابع}}
{{برگرفتگی
|پیش از لینک = کتاب
|منبع = آثار اسلامی مکه و مدينه، رسول جعفریان.
|پس از لینک = بخش «مسجد غمامه»، ج1، ص343-346،
| لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1077
}}


'''المساجد الاثرية فى المدينة المنورة'''، محمد الياس عبدالغنى، مدينه، ١٩٩٨.
'''المساجد الاثرية فى المدينة المنورة'''، محمد الياس عبدالغنى، مدينه، ١٩٩٨.
'''صحیح مسلم'''، مسلم بن حجاج قشیری نیشابوری، کتاب الجنائز.
'''صحیح بخاری'''، محمد بن اسماعیل بخاری، کتاب العیدین.


'''تاريخ المدينة المنورة'''، ابوزيد عمر بن شبه، قم، دارالفكر، ١٣۶٨ش.
'''تاريخ المدينة المنورة'''، ابوزيد عمر بن شبه، قم، دارالفكر، ١٣۶٨ش.

نسخهٔ کنونی تا ‏۲ نوامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۱۴

مسجد غَمامه
اطلاعات اوليه
مکان مناخه در غرب مسجدالنبی در شهر مدینه
کاربری مسجد
تاریخ بنا
ویژگی‌های تاریخی محل نماز عید پیامبر

مسیریابی

در حال بارگیری نقشه...

مسجد غَمامه یا مسجد مصلی مسجدی است در غرب مسجدالنبی واقع در شهر مدینه. این مسجد به همراه دو مسجد دیگر که به آنها مسجدهای مصلی گفته می‌شود در فضای بازی ساخته شده‌اند که به آن مُناخه می‌گفتند و پیامبر در آنجا نماز عید برپا می‌کرد. بعدها مسجد غمامه و دو مسجد دیگر (مسجد علی‌ بن ابی‌طالب و مسجد ابوبکر) که به آن ها مسجدهای مصلی نیز گفته می‌شود در این مکان ساخته شد.

بنای امروزین مسجد غمامه همان است که در زمان سلطان عبدالمجید عثمانی (1255-1277/ 1839-1861) ساخته شده است و از آن زمان تنها مرمت شده است.

مکان مسجد[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مسجد غمامه یا مسجد مصلی در جنوب غرب مسجدالنبی در زمینی قرار دارد که به آن میدان مصلی گفته می‌شود. این مکان مُناخه نام داشت و صحرایی بود که بازار مدینه نیز در آنجا تشکیل می‌شد. پیامبر از این مکان که فضای بازی بود برای برپایی نماز‌ عید (قربان و فطر) و نماز باران استفاده می‌کرد.[۱]

اطلاعات بیشتر: مصلای پیامبر در مدینه

پیامبر در جاهای مختلفی از مناخه نماز عید بر پا کرده است. بعدها در برخی از این اماکن مسجدهایی ساخته شد که به آن‌ها مسجدهای مصلی گفته می‌شود. مسجدهای دیگر یکی مسجد علی بن ابی‌طالب(ع) و دیگری مسجد ابوبکر است.[۲]

وجه تسمیه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

غمامه به معنای ابر است. گفته شده یک بار که پیامبر در حال خواندن نماز باران (استسقاء) بود، ابری بر سر آن حضرت سایه انداخت و سپس باران بارید.[۳]

مسجد غمامه را مسجد مصلی هم می‌خوانند به این دلیل که گفته شده اینجا مکانی است پیامبر در سال‌های پایانی عمرش در آنجا نماز عید برپا می‌کرد.[۴]

تاریخچه بنا[ویرایش | ویرایش مبدأ]

محل مسجد غمامه، آخرین مصلای پیامبر بود. یعنی آخرین جایی که پیامبر در آن نماز عید خواند و پس از درگذشت او نیز در همین مکان نماز عید و استقساء خوانده می‌شد. در زمان ابن زباله و ابن شبه این مکان به عنوان مصلی شناخته می‌شده است.[۵]

گفته شده این مکان در نزدیکی خانه کثیر بن صَلت و در جنوب آن قرار داشته است و قبل از اینکه اینجا مسجد شود.[۶]

پلان افقی مسجد مصلی

سده نهم و پس از آن[ویرایش | ویرایش مبدأ]

این مسجد در گزارش‌های تاریخ نگاران مدینه از قرن هشتم[۷] یاد شده است و سمهودی (م.911) بر آن است که احتمالا اولین بار در زمان عمر بن عبدالعزیز ساخته شده است.[۸] سمهودی گزارش می‌کند که این مسجد در زمان او باز بوده هر چند دچار خرابی بوده است. به گزارش او روی در این مسجد نوشته شده که آن را به فرمان عز الدین، شیخ حرم مکه (درگذشته به 761ق.)، بازسازی کرده اند.[۹]این مسجد را در سال 861 امیر بردبک که معمار بود بازسازی کرد.[۱۰]

عیاشی در سفرنامه خود در سال 1073 به این مسجد اشاره کرده است مسجدی که به گفته او مسجد مصلی العید خوانده می‌شده است.

بازسازی عصر عثمانی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

این مسجد در عهد عبدالمجید اول عثمانی (1255-1277/ 1839-1861) بازسازی شد. و این بنا تا کنون باقی مانده است.[۱۱] این بنا را بارتون سفرنامه‌نویس انگلیسی در سفرنامه اش توصیف کرده است.

در زمان سلطان عبدالحمید دوم (1293-1327ق./ 1876-1909م.) اصلاحاتی در مسجد انجام شد.[۱۲] در دوره سعودی نیز باز بر همان مبنا، ترمیم شد که کتیبه موجود تاریخ آن را سال 1411 یعنی به عهد سلطنت ملک فهد نشان می‌دهد.[۱۳]

توصیف بنا[ویرایش | ویرایش مبدأ]

طول مسجد 26 متر، عرض آن حدود ١٣ متر و مساحت کلّ آن ٣٣٨ متر بوده است. مسجد شش گنبد دایره‌ای دارد که بزرگترین آنها روی محراب قرار گرفته است. صالح لمعی مصطفی، که در کتاب خود به توصیف و بررسی کامل معماری مسجد غمامه پرداخته است،[۱۴] در توصیف شبستان مسجد می‌نویسد: «شبستان دو رواق دارد که هر یک از سه چشمه تشکیل می‌شود. چشمه میانی به واسطه طاق ضربی متقاطعی از دو چشمه جانبی خود متمایز است. طاقهای جناغی که گنبدها بر آنها قرار دارند از داخل بر چهار ستون بزرگ در دو ردیف و از سمت دیوارها بر پشت‌بندهای سنگی تکیه دارند. ستونها از بالا به دو ردیف مقرنس منتهی می‌شود.»[۱۵]

منبر مسجد مصلی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در دوران اخیر منبری با نه پله در این مسجد قرار داشت که روی آن نوشته شده بود «انه من سلیمان و انه بسم الله الرحمن الرحیم» و این عبارتی قرآنی بود که بر همه آثار اهدایی سلطان سلیمان قانونی در مکه و مدینه یافت می‌شد. گفته شده که احتمالا این منبر، منبر اهدایی او به مسجدالنبی بوده است که از سال 998ق/1590م. به مسجد مصلی منتقل شده است.[۱۶] برخی نویسندگان از جمله عبدالعزیز کعکی در کتابش معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ که به سال 2011 میلادی چاپ شده است تصاویری از منبر را منتشر کرده است[۱۷] اما این منبر در تصاویر جدید‌تر مسجد غمامه دیده نمی‌شود.

گالری[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  • تصویر فوق فاصله مسجدهای مصلی را تا یکی از گوشه‌های ساختمان فعلی مسجدالنبی نشان می‌دهد.

    تصویر فوق فاصله مسجدهای مصلی را تا یکی از گوشه‌های ساختمان فعلی مسجدالنبی نشان می‌دهد.

پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. ↑ وفاء الوفاء، ج۳، ص ۱۲۲؛ مساجد الاثریه،ص ۲۲۳
  2. ↑ مساجد الاثریه،ص ۲۲۳
  3. ↑ مدینه شناسی، ج1، ص 153
  4. ↑ وفاء‌الوفاء، ج3، ص 117
  5. ↑ وفاء الوفاء، ج3، ص 115
  6. ↑ الوفاء الوفاء، ج3، ص 118
  7. ↑ التعریف بما انست الهجره، ص 146
  8. ↑ وفاء الوفاء، ج3، ص 122
  9. ↑ وفاء الوفاء، ج3، ص 123
  10. ↑ وفاء‌الوفاء، ج3، ص 146
  11. ↑ معالم المدینه بین العماره و التاریخ، جزء ۴، مجلد۱، ۳۴۸
  12. ↑ مساجد الاثریه، ص 232
  13. ↑ مساجد الاثریه، ص 234
  14. ↑ المدینه المنوره، تطورها العمرانی، ص 138-145
  15. ↑ المدینه المنوره تطورها العمرانی، ص 139- 141
  16. ↑ المدینه المنوره، تطورها العمرانی، ص142؛ معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، جزء4، مجلد1، ص366
  17. ↑ معالم المدینه المنوره، جزء 4، مجلد 1، ص 364

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

المساجد الاثرية فى المدينة المنورة، محمد الياس عبدالغنى، مدينه، ١٩٩٨.

تاريخ المدينة المنورة، ابوزيد عمر بن شبه، قم، دارالفكر، ١٣۶٨ش.

وفاء الوفا بأخبار دار المصطفى، نورالدين على السمهودى، بيروت، داراحياء التراث العربى، ١٩٩۵.

برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=مسجد_غمامه&oldid=59349»