مسجد سلمان فارسی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۸ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{در دست ویرایش|ماه=[[شهریور]]|روز=[[۸]]|سال=[[۱۴۰۳]]|کاربر=Heidar}}


== مکان ==
مسجد سلمان فارسی از مساجد قدیمی مدینه است که در حال حاضر نیز موجود بوده و محل زیارت و بازدید زائران است. این مسجد در جنوب [[مساجد خندق|مسجد فتح]] است و در ضلع شمال غربی [[کوه سلع]] قرار دارد. پیامبر(ص) در جریان [[جنگ احزاب]] در محدوده این مسجد نماز خوانده اند.  
مسجد سلمان فارسی در جهت جنوبی [[مساجد خندق|مسجد فتح]] است و هر دو در ضلع شمال غربی دامنه [[کوه سلع]] قرار دارند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf&page=143 مساجد الاثریه، عبدالغنی، ص143.]</ref> این مسجد پس از پایین آمدن از [[مسجد فتح (مدینه|مسجد فتح]]، نخستین مسجد سمت راست است.
 
== نام ==
[[سلمان فارسی]] یکی از یاران [[حضرت محمد (ص)|پیامبر(ص)]] در [[غزوه خندق]] بود و به جهت اینکه وی صاحب فکر ایجاد خندق بود، (بخشی از معرکه که مسجد مذکور در آن قرار دارد نام خود را از ایشان گرفته و) نام او بر این مسجد گذاشته شد.


مسجد عبارت از شبستانی {{جعبه اطلاعات بنا
نام مسجد را به تناسب نقش آفرینی سلمان فارسی در پیشنهاد ایجاد خندق (که در حوالی همین کوه سلع روی داده)، به نام او نامگزاری کرده اند. مسجد دارای یک حیاط و شبستانی مستطیلی شکل است و احتمالا از قرون نخستین اسلامی وجود داشته است. {{جعبه اطلاعات بنا
| عنوان = مسجد سلمان فارسی
| عنوان = مسجد سلمان فارسی
| تصویر = سلمان.jpg
| تصویر = سلمان.jpg
خط ۳۸: خط ۳۳:
| توضیح نقشه =  
| توضیح نقشه =  
}}
}}
== مکان ==
مسجد سلمان فارسی در جهت جنوبی [[مساجد خندق|مسجد فتح]] است و هر دو در ضلع شمال غربی دامنه [[کوه سلع]] قرار دارند.<ref name=":0">[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf&page=143 مساجد الاثریه، عبدالغنی، ص143.]</ref> این مسجد پس از پایین آمدن از [[مسجد فتح (مدینه|مسجد فتح]]، نخستین مسجد سمت راست است.<ref name=":3">آثار اسلامی مکه و مدینه، جعفریان، ص300.</ref>
== نام ==
[[سلمان فارسی]] یکی از یاران [[حضرت محمد (ص)|پیامبر(ص)]] در [[غزوه خندق]] بود و به جهت اینکه وی صاحب فکر ایجاد خندق بود، (بخشی از معرکه که مسجد مذکور در آن قرار دارد نام خود را از ایشان گرفته و) نام او بر این مسجد گذاشته شد.<ref name=":0" />
== نماز پیامبر(ص) ==
بعضی از روایات این نکته را تایید میکنند که رسول خدا(ص) در میانه های غزوه خندق، در محدوده این مسجد نماز خوانده اند.<ref name=":1">[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf&page=144 مساجد الاثریه، عبدالغنی، ص144.]</ref> ابن شبه از حارث بن فضل نقل میکند که: «پیامبر در روز [[جنگ احزاب]] در محدوده پایین کوه سلع نماز خواندند و سپس از کوه بالا رفتند و در بالای آن دعا کردند.»<ref name=":2">[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%B4%D8%A8%D9%87.pdf&page=59 تاریخ المدینة المنورة، ابن شبه، ص59 و 58]</ref>
ابن نجار(۵۷۸ تا ۶۴۳ هجری) نیز از معاذ بن سعد روایت کرده که «پیامبر(ص) در مسجد فتح و مساجد اطرافش نماز خوانده اند»<ref name=":4">الدرة الثمينة في تاريخ المدينة، ابن نجار، ص189.</ref> که طبیعتا این روایت شامل مسجد سلمان نیز میشود.
== بنا ==
مسجد سلمان فارسی از مساجد قدیمی مدینه است که در حال حاضر نیز موجود بوده و محل زیارت و بازدید زائران است.<ref name=":3" /> اين مسجد در قسمت جنوبى (سمت قبله) داراى شبستان مسقف و در قسمت شمالى داراى صحن و حیاط است. مسجد دارای شبستانی مستطیل و سقف آن دارای طاق قوسی شکل است<ref name=":1" /> طول مسجد 8 و نیم متر و عرض آن هفت متر می‌باشد.<ref name=":6" />
مسجد در 577 هجری بازسازی شده<ref name=":5" /> و این هنگامی است که مسجد در کنار عمارت سیف‌الدین بن ابی‌الهَیْجاء قرار داشته.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=189 المدينه المنوره تطورها العمرانی، ص189.]</ref> بعد از همین بازسازی مذکور است که ابن نجار ساختمان مسجد را در کنار نخل های زیاد و ساخته شده از سنگ و گچ توصیف کرده است.<ref name=":4" />
== تاریخچه ==
محققان معاصر این قول را ترجیح داده اند که تاریخ بنای این مسجد به دوران استانداری عمربن عبدالعزیز در مدینه (بین87تا101هجری) بازمیگردد، یعنی همان زمانی که مسجد فتح بنا شده است.<ref name=":6">[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=188 المدينه المنوره تطورها العمراني، ص188.]</ref>
در هر صورت با توجه به نام بردن از مسجد سلمان در کتاب ابن شبه<ref name=":2" /> (که در 173 تا 262 هجری میزیسته) روشن میشود که حداقل این مسجد در قرون نخستین اسلامی و در قرن دوم هجری موجود بوده است.
به نظر میرسد از ابتدای تاسیس تا دوران معاصر، مسجد سلمان همواره موجودیت خود را حفظ کرده و بر خلاف بسیاری از مساجد دیگر مدینه، دوره ای را با فقدان بنا یا تخریب ساختمان اصلی، پشت سر نگذاشته، لذا گزارش های بازسازی یا احیاء بنا درباره این مسجد، کمتر به چشم میخورد و تا دوران معاصر فقط یک تجدید بنا در سال 577 هجری گزارش شده است.<ref name=":5">بهجة النفوس والأسرار فی تاريخ دار هجرة النبي المختار، مرجانی، ج۱، ص۵۷۰.</ref> ابن براج (متوفی 481ه) از مسجد سخن به میان آورده<ref>المهذب، ابن براج،  ج1، ص283.</ref>.
در قرن ششم در کتاب المزار این مسجد موجود بوده.<ref>المزار، محمد بن جعفر المشهدی، ص۱۰۲.</ref> در قرن هفتم هجری سید ابن‌طاووس(متوفی664ه) در کتاب مصباح الزائر از این مسجد نام برده<ref>مصباح الزائر، السيد ابن طاووس، ص۶۴.</ref> و ابن جبیر(متوفی614ه) در سفرنامه خود این مسجد را در راه کوه احد توصیف کرده است<ref>رحلة ابن جبير، ص۱۵۶.</ref>. همچنین در کتب نگاشته شده قرن هشتم<ref>رحلة ابن بطوطة، ج۱، ص۳۶۳ / بهجة النفوس والأسرار فی تاريخ دار هجرة النبي المختار، مرجانی، ج۱، ص۵۷۰.</ref>، نهم<ref>التحفة اللطيفة في تاريخ المدينة الشريفة، سخاوی، ج۱، ص۴۰. / إثارة الترغيب والتشويق (ويليه زيارة بيت المقدس لابن تيمية)، خوارزمی، ج۲، ص۷۴.</ref>، دهم<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=189 وفاء الوفاء، سمهودی، ج۳، ص189.]</ref> و یازدهم<ref>الجواهر الثمينة في محاسن المدنية، ص۱۳۵ / الرحلة العیاشیه، ج1، ص392.</ref> نیز نامی از این مسجد در مجلدات مختلف موجود می‌باشد.


== تصاویر قدیمی مسجد ==
== تصاویر قدیمی مسجد ==
خط ۵۳: خط ۷۳:
پرونده:2024-09-03 07 06 12-Google Maps.png|محراب
پرونده:2024-09-03 07 06 12-Google Maps.png|محراب
پرونده:2024-09-03 06 59 44-Google Maps.png|alt=|link=https://wikihaj.com/view/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:2024-09-03%2006%2059%2044-Google%20Maps.png|جهت جنوبی مسجد از بیرون، که در آن جایگاه محراب مشخص است.
پرونده:2024-09-03 06 59 44-Google Maps.png|alt=|link=https://wikihaj.com/view/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:2024-09-03%2006%2059%2044-Google%20Maps.png|جهت جنوبی مسجد از بیرون، که در آن جایگاه محراب مشخص است.
پرونده:2024-09-03 07 04 33-Google Maps.png|alt=|تصاویر مسجد پیش از نصب درب های شیشه ای
پرونده:2024-09-03 07 04 33-Google Maps.png|alt=|تصاویر مسجد پیش از نصب درب‌های شیشه‌ای
پرونده:2024-09-03 07 05 48-Google Maps.png|alt=
پرونده:2024-09-03 07 05 48-Google Maps.png|alt=
پرونده:2024-09-03 07 00 12-Google Maps.png|alt=|link=https://wikihaj.com/view/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:2024-09-03%2007%2000%2012-Google%20Maps.png
پرونده:2024-09-03 07 00 12-Google Maps.png|alt=|link=https://wikihaj.com/view/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:2024-09-03%2007%2000%2012-Google%20Maps.png
خط ۶۴: خط ۸۴:
== منابع ==
== منابع ==
{{منابع}}
{{منابع}}
*'''المغانم المطابة في معالم طابة'''، فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، و جاسر، حمد. ریاض - عربستان: دار الیمامة للبحث و الترجمة و النشر،  ۱۳۸۹–۱۹۶۹.
*'''المهذب'''، القاضي ابن البراج. مؤسسة النشر الإسلامي التابعة لجماعة المدرسين بقم المشرفة، 1406.
*'''مصباح الزائر'''، السيد ابن طاووس، مؤسسة آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث - قم، 1417.
*'''إثارة الترغيب والتشويق (ويليه زيارة بيت المقدس لابن تيمية)'''، محمد بن اسحاق الخوارزمي، مكتبة نزار مصطفي الباز - مكه مكرمه، 1418.
*'''المزار'''، محمد بن جعفر المشهدی، نشر القيوم - قم - ايران، 1419.
*'''رحلة ابن جبير(تذكرة بالأخبار عن اتفاقات الأسفار)'''، ابن جبير، الموسسة العربية للدراسات و النشر - دار السويدي - بيروت - ابوظبي، 2008.
*'''رحلة ابن بطوطة (تحفة النظار في غرائب الأمصار وعجائب الأسفار )'''، ابن بطوطة، اكاديميه المملكه المغربيه - رياض، 1417.
*'''التحفة اللطيفة في تاريخ المدينة الشريفة'''، شمس الدين السخاوی، دار الكتب العلمية - بيروت - لبنان، 1414ه-1993م.
*'''الجواهر الثمينة في محاسن المدنية'''، محمد كبريت الحسيني المدني، دار الكتب العلمية - بيروت، الطبعة الاولی، 1417ه.
*'''الرحلة العياشية۱۶۶۱-۱۶۶۳م'''، عبدالله‌ بن‌ محمد عیاشی‌، ابوظبی - امارات: دار السويدي للنشر و التوزيع، 2ج، 2006.
*'''مساجد الاثریه'''، محمد الیاس عبدالغنی، مطابع الرشید بالمدینة المنورة، الطبعة الثانیة، 1419ه.
*'''مساجد الاثریه'''، محمد الیاس عبدالغنی، مطابع الرشید بالمدینة المنورة، الطبعة الثانیة، 1419ه.
*'''التعریف بما انست الهجرة من معالم دارالهجرة'''، جمال‌الدین محمدبن‌احمد المطری، تحقیق سلیمان الرحیلی، الریاض، دارة الملک عبدالعزیز، 1426ه.
*'''وفاء الوفا باخبار دار المصطفی'''، علی بن عبدالله السمهودی، تحقیق قاسم السامرائی، لندن، موسسه الفرقان للتراث الاسلامی، ۲۰۰۱م.
*'''وفاء الوفا باخبار دار المصطفی'''، علی بن عبدالله السمهودی، تحقیق قاسم السامرائی، لندن، موسسه الفرقان للتراث الاسلامی، ۲۰۰۱م.
*'''آثار اسلامی مکه و مدینه'''،رسول جعفریان، تهران ایران: نشر مشعر. ۱۳۹۰.
*'''آثار اسلامی مکه و مدینه'''،رسول جعفریان، تهران ایران: نشر مشعر. ۱۳۹۰.
*'''الدرة الثمينة في تاريخ المدينة'''، محمد بن محمود ابن نجار، قاهره - مصر: مکتبة الثقافة الدينية، بی‌تا.
*'''المدينه المنوره تطورها العمراني'''، صالح لمعی مصطفی، بیروت، دارالنهضة العربیة، 1981.
{{پایان}}
{{پایان}}
[[رده:مقاله‌های در حال ویرایش]]
[[رده:مقاله‌های در حال ویرایش]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۵ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۴۴

مسجد سلمان فارسی از مساجد قدیمی مدینه است که در حال حاضر نیز موجود بوده و محل زیارت و بازدید زائران است. این مسجد در جنوب مسجد فتح است و در ضلع شمال غربی کوه سلع قرار دارد. پیامبر(ص) در جریان جنگ احزاب در محدوده این مسجد نماز خوانده اند.

نام مسجد را به تناسب نقش آفرینی سلمان فارسی در پیشنهاد ایجاد خندق (که در حوالی همین کوه سلع روی داده)، به نام او نامگزاری کرده اند. مسجد دارای یک حیاط و شبستانی مستطیلی شکل است و احتمالا از قرون نخستین اسلامی وجود داشته است.

مسجد سلمان فارسی
اطلاعات اوليه
مکان عربستان * مدینه * در کنار مسجد فتح و در حاشیه کوه سلع
کاربری مسجد
جنبه دینی
بزرگداشت نزد مسلمانان
وابسته به دین/مذهب اسلام
باورها نماز خواندن پیامبر(ص) در محدوده این مسجد
تاریخ بنا
زمان پایه‌گذاری قرن اول هجری
وضعیت فعلی
وضعیت بنا موجود

مسیریابی

در حال بارگیری نقشه...

مکان[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مسجد سلمان فارسی در جهت جنوبی مسجد فتح است و هر دو در ضلع شمال غربی دامنه کوه سلع قرار دارند.[۱] این مسجد پس از پایین آمدن از مسجد فتح، نخستین مسجد سمت راست است.[۲]

نام[ویرایش | ویرایش مبدأ]

سلمان فارسی یکی از یاران پیامبر(ص) در غزوه خندق بود و به جهت اینکه وی صاحب فکر ایجاد خندق بود، (بخشی از معرکه که مسجد مذکور در آن قرار دارد نام خود را از ایشان گرفته و) نام او بر این مسجد گذاشته شد.[۱]

نماز پیامبر(ص)[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بعضی از روایات این نکته را تایید میکنند که رسول خدا(ص) در میانه های غزوه خندق، در محدوده این مسجد نماز خوانده اند.[۳] ابن شبه از حارث بن فضل نقل میکند که: «پیامبر در روز جنگ احزاب در محدوده پایین کوه سلع نماز خواندند و سپس از کوه بالا رفتند و در بالای آن دعا کردند.»[۴]

ابن نجار(۵۷۸ تا ۶۴۳ هجری) نیز از معاذ بن سعد روایت کرده که «پیامبر(ص) در مسجد فتح و مساجد اطرافش نماز خوانده اند»[۵] که طبیعتا این روایت شامل مسجد سلمان نیز میشود.

بنا[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مسجد سلمان فارسی از مساجد قدیمی مدینه است که در حال حاضر نیز موجود بوده و محل زیارت و بازدید زائران است.[۲] اين مسجد در قسمت جنوبى (سمت قبله) داراى شبستان مسقف و در قسمت شمالى داراى صحن و حیاط است. مسجد دارای شبستانی مستطیل و سقف آن دارای طاق قوسی شکل است[۳] طول مسجد 8 و نیم متر و عرض آن هفت متر می‌باشد.[۶]

مسجد در 577 هجری بازسازی شده[۷] و این هنگامی است که مسجد در کنار عمارت سیف‌الدین بن ابی‌الهَیْجاء قرار داشته.[۸] بعد از همین بازسازی مذکور است که ابن نجار ساختمان مسجد را در کنار نخل های زیاد و ساخته شده از سنگ و گچ توصیف کرده است.[۵]

تاریخچه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

محققان معاصر این قول را ترجیح داده اند که تاریخ بنای این مسجد به دوران استانداری عمربن عبدالعزیز در مدینه (بین87تا101هجری) بازمیگردد، یعنی همان زمانی که مسجد فتح بنا شده است.[۶]

در هر صورت با توجه به نام بردن از مسجد سلمان در کتاب ابن شبه[۴] (که در 173 تا 262 هجری میزیسته) روشن میشود که حداقل این مسجد در قرون نخستین اسلامی و در قرن دوم هجری موجود بوده است.

به نظر میرسد از ابتدای تاسیس تا دوران معاصر، مسجد سلمان همواره موجودیت خود را حفظ کرده و بر خلاف بسیاری از مساجد دیگر مدینه، دوره ای را با فقدان بنا یا تخریب ساختمان اصلی، پشت سر نگذاشته، لذا گزارش های بازسازی یا احیاء بنا درباره این مسجد، کمتر به چشم میخورد و تا دوران معاصر فقط یک تجدید بنا در سال 577 هجری گزارش شده است.[۷] ابن براج (متوفی 481ه) از مسجد سخن به میان آورده[۹].

در قرن ششم در کتاب المزار این مسجد موجود بوده.[۱۰] در قرن هفتم هجری سید ابن‌طاووس(متوفی664ه) در کتاب مصباح الزائر از این مسجد نام برده[۱۱] و ابن جبیر(متوفی614ه) در سفرنامه خود این مسجد را در راه کوه احد توصیف کرده است[۱۲]. همچنین در کتب نگاشته شده قرن هشتم[۱۳]، نهم[۱۴]، دهم[۱۵] و یازدهم[۱۶] نیز نامی از این مسجد در مجلدات مختلف موجود می‌باشد.

تصاویر قدیمی مسجد[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تصاویر جدید[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  • محراب

    محراب

  • تصاویر مسجد پیش از نصب درب‌های شیشه‌ای

پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ مساجد الاثریه، عبدالغنی، ص143.
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ آثار اسلامی مکه و مدینه، جعفریان، ص300.
  3. ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ مساجد الاثریه، عبدالغنی، ص144.
  4. ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ تاریخ المدینة المنورة، ابن شبه، ص59 و 58
  5. ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ الدرة الثمينة في تاريخ المدينة، ابن نجار، ص189.
  6. ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ المدينه المنوره تطورها العمراني، ص188.
  7. ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ بهجة النفوس والأسرار فی تاريخ دار هجرة النبي المختار، مرجانی، ج۱، ص۵۷۰.
  8. ↑ المدينه المنوره تطورها العمرانی، ص189.
  9. ↑ المهذب، ابن براج، ج1، ص283.
  10. ↑ المزار، محمد بن جعفر المشهدی، ص۱۰۲.
  11. ↑ مصباح الزائر، السيد ابن طاووس، ص۶۴.
  12. ↑ رحلة ابن جبير، ص۱۵۶.
  13. ↑ رحلة ابن بطوطة، ج۱، ص۳۶۳ / بهجة النفوس والأسرار فی تاريخ دار هجرة النبي المختار، مرجانی، ج۱، ص۵۷۰.
  14. ↑ التحفة اللطيفة في تاريخ المدينة الشريفة، سخاوی، ج۱، ص۴۰. / إثارة الترغيب والتشويق (ويليه زيارة بيت المقدس لابن تيمية)، خوارزمی، ج۲، ص۷۴.
  15. ↑ وفاء الوفاء، سمهودی، ج۳، ص189.
  16. ↑ الجواهر الثمينة في محاسن المدنية، ص۱۳۵ / الرحلة العیاشیه، ج1، ص392.

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  • المهذب، القاضي ابن البراج. مؤسسة النشر الإسلامي التابعة لجماعة المدرسين بقم المشرفة، 1406.
  • مصباح الزائر، السيد ابن طاووس، مؤسسة آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث - قم، 1417.
  • إثارة الترغيب والتشويق (ويليه زيارة بيت المقدس لابن تيمية)، محمد بن اسحاق الخوارزمي، مكتبة نزار مصطفي الباز - مكه مكرمه، 1418.
  • المزار، محمد بن جعفر المشهدی، نشر القيوم - قم - ايران، 1419.
  • رحلة ابن جبير(تذكرة بالأخبار عن اتفاقات الأسفار)، ابن جبير، الموسسة العربية للدراسات و النشر - دار السويدي - بيروت - ابوظبي، 2008.
  • رحلة ابن بطوطة (تحفة النظار في غرائب الأمصار وعجائب الأسفار )، ابن بطوطة، اكاديميه المملكه المغربيه - رياض، 1417.
  • التحفة اللطيفة في تاريخ المدينة الشريفة، شمس الدين السخاوی، دار الكتب العلمية - بيروت - لبنان، 1414ه-1993م.
  • الجواهر الثمينة في محاسن المدنية، محمد كبريت الحسيني المدني، دار الكتب العلمية - بيروت، الطبعة الاولی، 1417ه.
  • الرحلة العياشية۱۶۶۱-۱۶۶۳م، عبدالله‌ بن‌ محمد عیاشی‌، ابوظبی - امارات: دار السويدي للنشر و التوزيع، 2ج، 2006.
  • مساجد الاثریه، محمد الیاس عبدالغنی، مطابع الرشید بالمدینة المنورة، الطبعة الثانیة، 1419ه.
  • وفاء الوفا باخبار دار المصطفی، علی بن عبدالله السمهودی، تحقیق قاسم السامرائی، لندن، موسسه الفرقان للتراث الاسلامی، ۲۰۰۱م.
  • آثار اسلامی مکه و مدینه،رسول جعفریان، تهران ایران: نشر مشعر. ۱۳۹۰.
  • الدرة الثمينة في تاريخ المدينة، محمد بن محمود ابن نجار، قاهره - مصر: مکتبة الثقافة الدينية، بی‌تا.
  • المدينه المنوره تطورها العمراني، صالح لمعی مصطفی، بیروت، دارالنهضة العربیة، 1981.
برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=مسجد_سلمان_فارسی&oldid=58603»