|
|
| (۴۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) |
| خط ۳: |
خط ۳: |
| | تصویر = | | | تصویر = |
| | توضیح تصویر = | | | توضیح تصویر = |
| | نام کامل = فاخته، فاطمه، عاتکه و هند بنت ابوطالب | | | نام کامل = |
| | کنیه = ام‌هانی | | | کنیه = ام‌هانی |
| | لقب = | | | لقب = |
| خط ۱۳: |
خط ۱۳: |
| | تاریخ و مکان درگذشت/شهادت = مدینه | | | تاریخ و مکان درگذشت/شهادت = مدینه |
| | نحوه درگذشت/شهادت = | | | نحوه درگذشت/شهادت = |
| | مدفن = مدینه یا '''قبرستان بقیع''' | | | مدفن = مدینه یا [[قبرستان بقیع]] |
| | زمان اسلام آوردن = پیش از '''فتح مکه''' | | | زمان اسلام آوردن = پیش از [[فتح مکه]] |
| | نحوه اسلام آوردن = | | | نحوه اسلام آوردن = |
| | حضور در جنگ‌ها = | | | حضور در جنگ‌ها = |
| | هجرت به = مدینه | | | هجرت به = مدینه |
| | دلیل شهرت = خواهر تنی امام علی(ع)، [[معراج پیامبر(ص)]] از خانه ام‌هانی، | | | دلیل شهرت = خواهر تنی امام علی(ع)، [[معراج پیامبر(ص)]] از خانه ام‌هانی، |
| | نقش‌های برجسته = حضور در فتح مکه، نقش داشتن در واقعه [[لیلة المبیت]]، احکام و فرمان‌هایی در خانه ام‌هانی از جانب پیامبر(ص)، علی بن ابی‌طالب(ع) و [[عبدالله بن عباس]] | | | نقش‌های برجسته = حضور در فتح مکه، نقش داشتن در واقعه [[لیلة المبیت]] |
| | دیگر فعالیت‌ها = راوی حدیث [[اهل بیت(ع)]]، آزادی بردگان | | | دیگر فعالیت‌ها = راوی حدیث |
| | آثار = | | | آثار = |
| }} | | }} |
| '''ام هانی'''، خواهر [[امام علی(ع)]] است و یکی از درهای [[مسجدالحرام]] نیز [[باب ام‌هانی|باب ام‌هانی]] نامیده شده است. وی دختر [[ابوطالب]] و [[فاطمه بنت اسد]] است. زمان اسلام آوردن وی را هنگام [[فتح مکه]] همراه زنان قریش گزارش داده‌اند؛ ولی بنابر شواهدی قبل از فتح مکه بوده است. | | '''اُمِّ هانی'''، خواهر [[امام علی(ع)]]، که گفته شده آغاز [[معراج پیامبر]] از خانه ام‌هانی بود. همچنین اقامت [[حضرت محمد (ص)|حضرت محمد(ص)]] در [[لیلة المبیت]] در خانه وی بوده است. |
|
| |
|
| از نکات برجسته زندگی وی حضور پیاپی پیامبر(ص) در خانه ام‌هانی، آغاز [[معراج پیامبر]] از خانه او، همچنین اقامت پیامبر(ص) در خانه ام‌هانی در [[لیلة المبیت]] را می‌توان اشاره کرد. وی در [[حجة الوداع]] همراه پیامبر(ص) بود و از نخستین راویان [[غدیر خم]] می‌باشد. همچنین ام‌هانی از راویان سخنان [[حضرت فاطمه(س)]] با [[ابوبکر]] در موضوع [[فدک]] و [[حدیث ثقلین]] بوده است. در گزارشی، سخن از دیدار او با [[امام حسین(ع)]] ساعاتی پیش از بیرون آمدن از [[مدینه]] به میان آمده است.
| | زمان اسلام آوردن ام هانی را هنگام [[فتح مکه]] یا پیش از آن دانسته‌اند. او در [[حجة الوداع]] همراه پیامبر(ص) بود و از نخستین راویان [[غدیر خم]] می‌باشد. همچنین وی از راویان سخنان [[حضرت فاطمه(س)]] با [[ابوبکر]] در موضوع [[فدک]] و حدیث ثقلین بوده است. یکی از درهای [[مسجدالحرام]] نیز [[باب ام‌هانی|باب ام‌هانی]] نامیده شده است. |
|
| |
|
| == معرفی == | | ==زندگی ام هانی== |
| ام هانی دختر ابوطالب و فاطمه بنت اسد و خواهر [[امام علی(ع)]] است<ref>الطبقات، ج8، ص38-39، 178.</ref> که یکی از درهای [[مسجدالحرام]] نیز به خاطر مجاورت با خانه وی، [[باب ام‌هانی|باب ام‌هانی]] نامیده شده است.<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص194؛ منائح الکرم، ج3، ص481، «پاورقی؛ موسوعة مرآة الحرمین، ج2، ص751.</ref> وی خواهر تنی [[طالب بن ابوطالب|طالب]]، [[عقیل بن ابوطالب|عقیل]]، [[جعفر بن ابوطالب|جعفر]] و امام علی(ع) است.<ref>الطبقات، ج8، ص178؛الاستیعاب، ج4، ص1889، 1963.</ref> از ام‌هانی با نام‌هایی چون فاخته،<ref>الطبقات، ج8، ص120؛مسند احمد، ج6، ص340.</ref> فاطمه<ref>اسد الغابه، ج6، ص228، 404.</ref> و عاتکه<ref>الاصابه، ج8، ص346.</ref> و بنا بر قولی هند<ref>المغازی، ج2، ص848؛السیرة النبویه، ج2، ص876.</ref> یاد شده است. | | ام هانی دختر [[ابوطالب]] و [[فاطمه بنت اسد]] و خواهر تنی [[امام علی(ع)]]، طالب، عقیل و جعفر است.<ref>الطبقات، ج8، ص178؛الاستیعاب، ج4، ص1889، 1963.</ref> همسر ام‌هانی، هبیرة بن ابی‌‌وهب مخزومی، بنا بر گفته مورخان از آزاردهندگان [[پیامبر(ص)]] دانسته شده است.<ref>انساب الاشراف، ج10، ص242.</ref> ام‌هانی دارای چهار فرزند به نام‌های هانی، عمر، یوسف و جَعده بود.<ref>الاستیعاب، ج4، ص1964.</ref> جعده از شرکت‌کنندگان در [[جنگ صفین]] بود<ref>وقعة صفین، ص465.</ref> و از سوی امام علی(ع) به حکومت خراسان منصوب شد.<ref>انساب الاشراف، ج10، ص242؛الاخبار الطوال، ص173.</ref> |
|
| |
|
| همسر ام‌هانی، [[هبیرة بن ابی‌‌وهب مخزومی]]، بنا بر گفته مورخان از آزاردهندگان [[پیامبر(ص)]] دانسته شده است.<ref>انساب الاشراف، ج10، ص242.</ref> ام‌هانی دارای چهار فرزند به نام‌های هانی، عمر، یوسف و جعده بوده است.<ref>الاستیعاب، ج4، ص1964.</ref>
| | برخی اسلام آوردنِ ام‌هانی را سال هشتم هجری و در پی [[فتح مکه]] دانسته‌اند.<ref>الاستیعاب، ج4، ص1889، 1963.</ref> شواهدی در دست است که [[اسلام]] او را در موارد گوناگون پیش از فتح مکه ثابت می‌کند.<ref>الطبقات، ج8، ص47؛المغازی، ج2، ص649.</ref> برخی از مورخان، پیشینه هرگونه شرک را برای او منتفی دانسته‌اند.<ref>شرح الاخبار، ج1، ص120؛ج2، ص375.</ref> |
|
| |
|
| از میان چهار فرزند ام‌هانی، جعده جایگاهی مهم‌تر دارد. وی از شرکت کنندگان در [[نبرد صفین]] بود<ref>وقعة صفین، ص465.</ref>و از سوی امام علی(ع) به حکومت خراسان منصوب شد.<ref>انساب الاشراف، ج10، ص242؛الاخبار الطوال، ص173.</ref> خاندان جعده از خاندان‌های شیعی در [[کوفه]] و از دعوت‌کنندگان [[امام حسین (ع)|امام حسین(ع)]] به کوفه دانسته شده‌اند.<ref>انساب الاشراف، ج3، ص366.</ref> | | گفته شده زمان درگذشت ام هانی بعد از شهادت علی(ع) بوده است.<ref>دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ج۳، ص۴۶۹.</ref> |
| | ===خواستگاری پیامبر=== |
| | شماری از منابع از خواستگاری حضرت محمد(ص) از ام هانی در دوران پیش از بعثت خبر داده‌اند.<ref>انساب الاشراف، ج10، ص242؛المحبر، ص396.</ref> بنابر برخی گزارش‌ها در پی [[فتح مکه]] پیامبر(ص) بار دیگر از او خواستگاری کرد که ام‌هانی از پذیرش خواسته ایشان با توجه به ملاحظاتی عذر آورد؛<ref>الطبقات، ج8، ص121؛تاریخ طبری، ج16، ص619؛ الطبقات، ج8، ص120؛وسائل الشیعه، ج20، ص37؛ انساب الاشراف، ج2، ص97؛الکافی، ج5، ص326.</ref> با وجود این گزارش‌ها، برخی ام‌هانی را در شمار [[همسران پیامبر(ص)]] دانسته‌اند.<ref>نهایة الارب، ج18، ص8.</ref> |
|
| |
|
| ==خواستگاری پیامبر== | | == معراج پیامبر از خانه ام هانی == |
| | مهم‌‌ترین رخدادی که نام ام هانی را با رویدادهای آغاز اسلام پیوند داده و پیشینه اسلام وی پیش از فتح مکه و حتی پیش از [[هجرت]] را تأیید می‌کند، آغاز [[معراج]] و سفر آسمانی پیامبر از خانه او است.<ref>السیرة النبویه، ج1، ص402؛الطبقات، ج1، ص167.</ref> پیامبر(ص) در پی اقامه نماز عشا در خانه ام هانی،<ref>السیرة النبویه، ج1، ص402.</ref> سفر معراج و رفتن به [[مسجد الاقصی]] را آغاز کرد. این خانه نزدیک مسجدالحرام قرار داشت و شاید از همین رو یا بر اثر واقعه معراج، از دیرباز نام یکی از درهای بیست و سه‌گانه مسجدالحرام، [[باب ام هانی]] بوده است.<ref>شرف النبی، ص406.</ref> |
|
| |
|
| شماری از منابع از وجود دلبستگی متقابل میان او و [[حضرت محمد (ص)|پیامبر(ص)]] در دوران پیش از [[بعثت]] و حتی خواستگاری پیامبر(ص) از او سخن به میان آورده‌اند.<ref>انساب الاشراف، ج10، ص242؛المحبر، ص396.</ref>به سبب مناسبات خانوادگی ابوطالب با [[بنی‌مخزوم]]، ابوطالب ناچار به پذیرش خواستگاری هبیرة بن ابی وهب مخزومی از ام‌هانی شد.<ref>المحبر، ص97-98؛الطبقات، ج8، ص120.</ref>در پی [[فتح مکه]] نیز پیامبر(ص) بار دیگر از او خواستگاری کرد که وی از پذیرش خواسته پیامبر(ص) به دو دلیل عذر آورد: یکم: آیه 50 سوره [[سوره احزاب|احزاب]]، خود را در زمره مصداق‌های یاد شده در این آیه نمی‌دید.<ref>الطبقات، ج8، ص121؛تاریخ طبری، ج16، ص619.</ref> دوم: به سبب ضرورت نگهداری از فرزندان خردسالش، احتمال می‌داد که نتواند وظیفه همراهی و همسری پیامبر(ص) را به خوبی ادا کند.<ref>الطبقات، ج8، ص120؛وسائل الشیعه، ج20، ص37.</ref> البته پیامبر(ص) این دغدغه او را خصلت ممتاز زنان قریش دانسته، او را به این ویژگی ستود.<ref>انساب الاشراف، ج2، ص97؛الکافی، ج5، ص326.</ref> با وجود این گزارش‌ها، برخی وی را در شمار [[همسران پیامبر(ص)]] دانسته‌اند.<ref>نهایة الارب، ج18، ص8.</ref>
| | البته برخی معتقدند که سفر معراج چند بار اتفاق افتاده که یکی از این سفرها در خانه ام هانی روی داده است.<ref>مناقب آل ابی طالب، ج1، ص۱۷۷؛ المیزان، ج13، ص32.</ref> |
|
| |
|
| ==اسلام آوردن== | | == ام هانی در فتح مکه == |
| برخی صحابه‌نگاران، هنگام اسلام آوردن اُم هانی را سال هشتم ق. و در پی فتح مکه دانسته‌اند.<ref>الاستیعاب، ج4، ص1889، 1963.</ref> شواهدی در دست است که [[اسلام]] او را در موارد گوناگون پیش از فتح مکه ثابت می‌کند. از جمله آن‌ها، تعیین سهمی از غنیمت‌های خیبر برای او پیش از فتح مکه است.<ref>الطبقات، ج8، ص47؛المغازی، ج2، ص649.</ref>برخی نویسندگان سده‌های نخستین، پیشینه هرگونه [[شرک]] را برای او منتفی دانسته‌اند.<ref>شرح الاخبار، ج1، ص120؛ج2، ص375.</ref>
| | ام‌هانی تا هنگام [[فتح مکه]] در این شهر ماند. در دوران فتح مکه، جایگاه او نزد رسول خدا(ص) بیشتر آشکار شد؛ زیرا در روز فتح، بر پایه گزارشی، در خانه او منزل گزید.<ref>المصنف، ج4، ص361.</ref>همچنین مجرمانی چون [[حارث بن هشام]] و [[زهیر بن ابی امیه]]<ref>السیرة النبویه، ج2، ص411.</ref>یا [[عبدالله بن ابی‌ربیعه]]<ref>المغازی، ج2، ص829؛تاریخ یعقوبی، ج2، ص59.</ref>را که ام‌هانی به آن‌ها امان داده بود، بخشید.<ref>الطبقات، ج2، ص110؛المغازی، ج2، ص829-830.</ref> |
|
| |
|
| ==نکات برجسته زندگی== | | == ام هانی و اهل بیت == |
| از نکات برجسته زندگی ام‌هانی، می‌توان این موارد را برشمرد: 1. پیامبر(ص) پیاپی در خانه او حضور می‌یافت.<ref>المستدرک، ج4، ص54.</ref> 2. آغاز [[اسراء]] و [[معراج]] از خانه ام‌هانی،<ref>السیرة النبویه، ج1، ص402؛الطبقات، ج1، ص167.</ref>پیامبر(ص) در پی اقامه نماز عشا همراه ام‌هانی و در خانه او، <ref>السیرة النبویه، ج1، ص402.</ref> سفر اسراء را آغاز کرد. خانه ام‌هانی نزدیک مسجدالحرام قرار داشت و نام یکی از درهای بیست و سه‌گانه مسجدالحرام، [[باب ام‌هانی]] است.<ref>شرف النبی، ص406.</ref> | | پس از رحلت [[رسول خدا(ص)]]، ام‌هانی از حامیان [[اهل بیت(ع)]] و برادرش [[امام علی علیه السلام|امام علی(ع)]]؛ به ویژه در دوران حکومتش بود. او از مهم‌‌ترین راویان سخنان [[حضرت فاطمه(س)]] با [[ابوبکر]] در موضوع [[فدک]]<ref>الطبقات، ج2، ص240؛فتوح البلدان، ج1، ص36.</ref>و [[حدیث ثقلین]]<ref>مسند الرضا7، ص209؛خلاصة عبقات الانوار، ج1، ص31.</ref>به‌شمار می‌رود. همچنین نامه امام علی(ع) به ام‌هانی در موضوع [[جنگ جمل|نبرد جمل]]<ref>الجمل، ص212.</ref> موضع‌گیری وی در برابر [[ناکثین]]<ref>الایضاح، ص82.</ref>و گزارش او از عهدشکنی و توطئه [[طلحه]] و [[زبیر]] (م. 36ق.) <ref>الجمل، ص233؛شرح الاخبار، ج1، ص396.</ref>از نکات برجسته زندگانی سیاسی و اجتماعی ام‌هانی در مدینه هستند. |
|
| |
|
| از ام‌هانی در واقعه [[لیلة المبیت]] نیز سخن رفته است. پیامبر(ص) در پی بیرون آمدن شبانه از خانه خود، به خانه ام‌هانی رفت و پس از درنگی کوتاه، از مکه بیرون شد.<ref>کنز الفوائد، ص206.</ref>
| | == باب ام هانی == |
| | | {{بیشتر|باب ام هانی}} |
| بر پایه گزارشی، پیامبر در روزه فتح مکه در خانه ام‌هانی منزل گزید.<ref>المصنف، ج4، ص361.</ref> همچنین دو تن از مشرکان را که ام‌هانی به آن‌ها امان داده بود، بخشود.<ref>الطبقات، ج2، ص110؛المغازی، ج2، ص829-830.</ref> این واقعه مستندی برای جواز امان دادن زنان در اسلام دانسته شده است.<ref>المجموع، ج19، ص303.</ref> ام‌هانی در پی فتح مکه، همراه دیگر زنان مسلمان با پیامبر(ص) بیعت و سپس به مدینه هجرت کرد.<ref>تذکرة الخواص، ص22.</ref> ام‌هانی نه تنها نزد رسول خدا(ص) و دیگر مسلمانان محترم بود، بلکه اهل بیت(ع) نیز به انتسابشان به او مباهات می‌کردند. در روایتی که از پیامبر نقل شده ام‌هانی را بهترین مردم<ref>شرح الاخبار، ج1، ص120؛کفایة الاثر، ص98.</ref> و اهل بهشت<ref>شرف النبی، ص264؛المناقب، ص289.</ref> دانسته است.
| | [[پرونده:باب ام‌هانی.jpg|بندانگشتی|نمایی از باب اجیاد یا همان باب ام‌هانی در سال 1366قمری]] |
| | یکی از درهای [[مسجدالحرام]] به دلیل مجاورت با خانه ام هانی، [[باب ام‌هانی|باب ام هانی]] نامیده شده<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص194؛ منائح الکرم، ج3، ص481، «پاورقی؛ موسوعة مرآة الحرمین، ج2، ص751؛ شرف النبی، ص406.</ref> و در دوره‌های گوناگون نام‌های دیگری یافت از جمله به آن باب اجیاد کبیر،<ref>تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص112.</ref> باب الشریف<ref>تحصیل المرام، ج1، ص383.</ref> یا باب الحمیدیه<ref>مرآة الحرمین، ج1، ص232-233.</ref> هم گفته‌اند. این باب در گسترش اول دوران سعودی (1369-1375ق.) برداشته شد.<ref>تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص114.</ref> |
|
| |
|
| ==جایگاه روایی== | | ==جایگاه روایی== |
| ام‌هانی در سال دهم ق. و در [[حجة الوداع]] همراه پیامبر(ص) بود و از نخستین راویان [[غدیر خم]] دانسته شده است.<ref>الطرائف، ص140-141؛الغدیر، ج1، ص18.</ref> | | ام‌هانی در سال دهم هجری و در [[حجة الوداع]] همراه پیامبر(ص) بود و از نخستین راویان [[غدیر خم]] دانسته شده است.<ref>الطرائف، ص140-141؛الغدیر، ج1، ص18.</ref> به گفته مورخان؛ او از راویان سخنان [[حضرت فاطمه(س)]] با [[ابوبکر]] در موضوع [[فدک]]<ref>الطبقات، ج2، ص240؛فتوح البلدان، ج1، ص36.</ref> و حدیث ثقلین<ref>مسند الرضا7، ص209؛خلاصة عبقات الانوار، ج1، ص31.</ref> به‌شمار می‌رود. |
| | |
| پس از رحلت [[رسول خدا(ص)]] ام‌هانی نقشی ویژه کنار [[اهل بیت(ع)]] و برادرش امام علی(ع) در دوران حکومتش ایفا کرد. او از مهم‌‌ترین راویان سخنان [[حضرت فاطمه(س)]] با [[ابوبکر]] در موضوع [[فدک]]<ref>الطبقات، ج2، ص240؛فتوح البلدان، ج1، ص36.</ref>و [[حدیث ثقلین]]<ref>مسند الرضا7، ص209؛خلاصة عبقات الانوار، ج1، ص31.</ref>به‌شمار می‌رود. همچنین نامه امام علی(ع) به ام‌هانی در موضوع [[جنگ جمل|نبرد جمل]]، <ref>الجمل، ص212.</ref> موضع‌گیری وی در برابر [[ناکثین]]<ref>الایضاح، ص82.</ref>و گزارش او از عهدشکنی و توطئه [[طلحه]] و [[زبیر]] (م. 36ق.) <ref>الجمل، ص233؛شرح الاخبار، ج1، ص396.</ref>از نکات برجسته زندگانی سیاسی و اجتماعی ام‌هانی در مدینه هستند.
| |
| | |
| از ام‌هانی 48 حدیث<ref>اسد الغابه، ج5، ص624.</ref>درحوزه‌های گوناگون فقهی، اعتقادی، نقل شده است.
| |
| | |
| ==وفات==
| |
| از زمان وفات و محل دفن ام‌هانی به‌گونه دقیق در منابع گزارش نشده است. در منابع متاخر به دیدار امام حسین(ع) با یکی از عمه‌هایش در سال 60ق پیش از بیرون آمدن از مدینه نام اشاره شده است.<ref>بحار الانوار، ج45، ص88.</ref>برپایه این گزارش، زنان بنی‌هاشم با آگاهی از تصمیم امام حسین(ع) برای بیرون آمدن از مدینه، ام‌هانی را آگاه ساختند و او با چشمانی اشکبار، امام را با خواندن سروده‌هایی از ابوطالب بدرقه کرد:
| |
| | |
| وابیض یستسقی الغمام بوجهه ***** ثمال الیتامی عصمة للارامل
| |
| | |
| تطوف به الهلاک من آل‌هاشم ***** فهم عنده فی نعمة و فواضل<ref>موسوعة کلمات الامام الحسین، ص359-360.</ref>
| |
| | |
| پس از این‌که امام حسین(ع) او را به صبر و پذیرش تقدیر خداوند فراخواند، خود چنین سرود:
| |
| | |
| و ما اَم‌هانی وحدها ساء حالها ***** خروج الحسین عن مدینة جده
| |
| | |
| و لکنما القبر الشریف و من به ***** ومنبره یبکون من اجل فقده<ref>موسوعة کلمات الامام الحسین، ص359-360.</ref>
| |
| | |
|
| |
|
| | روایات نقل شده از ام‌هانی بنا بر گفته ابن‌اثیر، ۴۸ حدیث<ref>اسد الغابه، ج5، ص624.</ref> است؛ اما برخی دیگر احادیث نقل شده از ام‌هانی در کتب [[شیعه]] و [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] را ۱۱۲ حدیث دانسته‌اند.<ref>محدثات شیعه، غروی نائینی، ص۳۳۹.</ref> |
| | ==جستارهای وابسته== |
| | *[[خانه ام هانی]] |
| | *[[باب ام هانی]] |
|
| |
|
| ==پانویس== | | ==پانویس== |
|
| |
|
| |
| {{پانویس}} | | {{پانویس}} |
|
| |
|
| |
|
| ==منابع == | | ==منابع== |
|
| |
|
| {{منابع}} | | {{منابع}} |
|
| |
|
| {{دانشنامه
| | * '''الاخبار الطوال''': ابن داود الدینوری (م. ۲۸۲ق.) ، به کوشش عبدالمنعم، قم، الرضی، ۱۴۱۲ق. |
|
| |
|
| |آدرس=http://hzrc.ac.ir/post/8162|عنوان=ام هانی|نویسنده=حامد قرائتی}}
| | * '''اخبار مکه''': الفاکهی (م. ۲۷۹ق.)، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، ۱۴۱۴ق؛ |
|
| |
|
| * '''الاخبار الطوال''': ابن داود الدینوری (م. 282ق.) ، به کوشش عبدالمنعم، قم، الرضی، 1412ق. | | * '''الاستیعاب''': ابن عبدالبر (م. ۴۶۳ق.) ، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق. |
|
| |
|
| * '''اخبار مکه''': الفاکهی (م. 279ق.)، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، 1414ق؛ | | * '''اسد الغابه''': ابن اثیر (م. ۶۳۰ق.) ، بیروت، دار الکتاب العربی. |
|
| |
|
| * '''الارشاد''': المفید (م. 413ق.) ، بیروت، دار المفید، 1414ق. | | * '''انساب الاشراف''': البلاذری (م. ۲۷۹ق.) ، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق. |
|
| |
|
| * '''الاستیعاب''': ابن عبدالبر (م. 463ق.) ، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، 1412ق. | | * '''الایضاح''': الفضل بن شاذان (م. ۲۶۰ق.) ، به کوشش الحسینی الارموی، دانشگاه تهران، ۱۳۶۳ش. |
|
| |
|
| * '''اسد الغابه''': ابن اثیر (م. 630ق.) ، بیروت، دار الکتاب العربی.
| | * '''تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)''': الطبری (م. ۳۱۰ق.) ، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی. |
| | | |
| * '''الاصابه''': ابن حجر العسقلانی (م. 852ق.) ، به کوشش علی معوض و عادل عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق.
| | * '''تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجدالحرام''': طه عبدالقادر، مکه، جامعة‌ام القری. |
| | |
| * '''انساب الاشراف''': البلاذری (م. 279ق.) ، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، 1417ق.
| |
| | |
| * '''الایضاح''': الفضل بن شاذان (م. 260ق.) ، به کوشش الحسینی الارموی، دانشگاه تهران، 1363ش.
| |
| | |
| * '''بحار الانوار''': المجلسی (م. 1110ق.) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
| |
| | |
| * '''التاریخ الصغیر''': البخاری (م. 256ق.) ، به کوشش محمود ابراهیم، بیروت، دار المعرفه، 1406ق.
| |
| | |
| * '''تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)''': الطبری (م. 310ق.) ، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی. | |
| | |
| * '''تاریخ الیعقوبی''': احمد بن یعقوب (م. 292ق.) ، بیروت، دار صادر، 1415ق. | |
| | |
| * '''التبیان''': الطوسی (م. 460ق.) ، به کوشش العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
| |
|
| |
|
| * '''تذکرة الخواص''': سبط بن الجوزی (م. 654ق.) ، قم، الرضی، 1418ق. | | * '''تاریخ مکة المشرفه''': محمد ابن الضیاء (م. 854ق.)، به کوشش علاء و ایمن، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1424ق؛ |
|
| |
|
| * '''تفسیر ثعلبی (الکشف و البیان)''': الثعلبی (م. 427ق.) ، به کوشش ابن عاشور، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1422ق. | | * '''تحصیل المرام''': محمد بن احمد الصباغ (م. 1321ق.)، به کوشش ابن دهیش، 1424ق. |
|
| |
|
| * '''تفسیر سمعانی (تفسیر القرآن)''': السمعانی (م. 489ق.) ، به کوشش مصطفی مسلم، عربستان، الرشد، 1410ق. | | * '''الجمل و النصرة لسید العتره''': المفید (م. ۴۱۳ق.) ، قم، مکتبة الداوری. |
|
| |
|
| * '''تفسیر مقاتل بن سلیمان''': مقاتل بن سلیمان (م. 150ق.) ، به کوشش احمد فرید، دار الکتب العلمیه، 1424ق. | | * '''خلاصة عبقات الانوار''': علی الحسینی المیلانی، تهران، بعثت، ۱۴۰۵ق. |
|
| |
|
| * '''الجمل و النصرة لسید العتره''': المفید (م. 413ق.) ، قم، مکتبة الداوری. | | * '''السیرة النبویه''': ابن‌هشام (م. ۸-۲۱۳ق.) ، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه. |
|
| |
|
| * '''جوامع الجامع''': الطبرسی (م. 548ق.) ، قم، نشر اسلامی، 1418ق. | | * '''شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار''': النعمان المغربی (م. ۳۶۳ق.) ، به کوشش جلالی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۴ق. |
|
| |
|
| * '''خلاصة عبقات الانوار''': علی الحسینی المیلانی، تهران، بعثت، 1405ق. | | * '''شرف النبی (شرف المصطفی)''': ابوسعید خرگوشی (م. ۴۰۶ق.) ، به کوشش محمد روشن، تهران، بابک، ۱۳۶۱ش. |
|
| |
|
| * '''الدر المنثور''': السیوطی (م. 911ق.) ، بیروت، دار المعرفه، 1365ق. | | * '''الطبقات الکبری''': ابن سعد (م. ۲۳۰ق.) ، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق. |
|
| |
|
| * '''رجال طوسی''': الطوسی (م. 460ق.) ، به کوشش القیومی، قم، نشر اسلامی، 1415ق. | | * '''الطرائف''': ابن طاوس (م. ۶۶۴ق.) ، قم، مطبعة الخیام، ۱۳۹۹ق. |
|
| |
|
| * '''زین الاخبار''': گردیزی (م. 443ق.) ، به کوشش عبدالحی، تهران، دنیای کتاب، 1363ش. | | * '''الغدیر''': الامینی (م. ۱۳۹۰ق.) ، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۶ش. |
|
| |
|
| * '''السیرة النبویه''': ابن‌هشام (م. 8-213ق.) ، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه. | | * '''فتوح البلدان''': البلاذری (م. ۲۷۹ق.) ، به کوشش صلاح الدین، قاهره، النهضة المصریه، ۱۹۵۶م. |
|
| |
|
| * '''شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار''': النعمان المغربی (م. 363ق.) ، به کوشش جلالی، قم، نشر اسلامی، 1414ق. | | * '''الکافی''': الکلینی (م. ۳۲۹ق.) ، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش. |
|
| |
|
| * '''شرف النبی (شرف المصطفی)''': ابوسعید خرگوشی (م. 406ق.) ، به کوشش محمد روشن، تهران، بابک، 1361ش. | | * '''المحبّر''': ابن حبیب (م. ۲۴۵ق.) ، به کوشش ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیده. |
|
| |
|
| * '''صحیح البخاری''': البخاری (م. 256ق.) ، بیروت، دار الفکر، 1401ق. | | * '''محدثات شیعه''': غروی نائینی، نهله، تهران، دانشگاه تربیت مدرس، ۱۳۷۵ش. |
|
| |
|
| * '''صحیح مسلم بشرح النووی''': النووی (م. 676ق.) ، بیروت، دار الکتاب العربی، 1407ق. | | * '''مرآة الحرمین''': ابراهیم رفعت پاشا (م. 1353ق.)، قم، المطبعة العلمیه، 1344ق. |
|
| |
|
| * '''صحیح مسلم''': مسلم (م. 261ق.) ، بیروت، دار الفکر. | | * '''المستدرک علی الصحیحین''': الحاکم النیشابوری (م. ۴۰۵ق.) ، به کوشش مرعشلی، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق. |
|
| |
|
| * '''الطبقات الکبری''': ابن سعد (م. 230ق.) ، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق. | | * '''مسند الرضا(ع)''': داود بن سلیمان الغازی (م. ۲۰۳ق.) ، به کوشش حسینی، قم، دفتر تبلیغات، ۱۴۱۸ق. |
|
| |
|
| * '''الطرائف''': ابن طاوس (م. 664ق.) ، قم، مطبعة الخیام، 1399ق. | | * '''المصنّف''': ابن ابی شیبه (م. ۲۳۵ق.) ، به کوشش سعید محمد، دار الفکر، ۱۴۰۹ق. |
|
| |
|
| * '''عقیل ابن ابی طالب''': احمدی میانجی، به کوشش مجتبی فرجی، دار الحدیث، 1425ق. | | * '''المغازی''': الواقدی (م. ۲۰۷ق.) ، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۹ق. |
|
| |
|
| * '''الغدیر''': الامینی (م. 1390ق.) ، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1366ش. | | * '''منائح الکرم''': علی بن تاج الدین السنجاری (م. ۱۱۲۵ق.)، به کوشش المصری، مکه، جامعة ام القری، ۱۴۱۹ق؛ |
|
| |
|
| * '''فتوح البلدان''': البلاذری (م. 279ق.) ، به کوشش صلاح الدین، قاهره، النهضة المصریه، 1956م. | | * '''موسوعة مرآة الحرمین الشریفین''': ایوب صبری پاشا (م. ۱۲۹۰ق.)، قاهره، دار الآفاق العربیه، ۱۴۲۴ق. |
|
| |
|
| * '''الکافی''': الکلینی (م. 329ق.) ، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1375ش. | | * '''نهایة الارب''': احمد بن عبدالوهاب النویری (م. ۷۳۳ق.) ، قاهره، دار الکتب و الوثائق، ۱۴۲۳ق. |
|
| |
|
| * '''الکامل فی التاریخ''': ابن اثیر (م. 630ق.) ، بیروت، دار صادر، 1385ق. | | * '''وسائل الشیعه''': الحر العاملی (م. ۱۱۰۴ق.) ، قم، آل البیت:، ۱۴۱۲ق. |
|
| |
|
| * '''کفایة الاثر''': علی بن محمد خزاز قمی (م. 400ق.) ، به کوشش کوه‌کمری، قم، بیدار، 1401ق.
| | * '''وقعة صفین''': ابن مزاحم المنقری (م. ۲۱۲ق.) ، به کوشش عبدالسلام، قم، مکتبة النجفی، ۱۴۰۴ق. |
| | |
| * '''کنز الفوائد''': الکراجکی (م. 449ق.) ، قم، مکتبة المصطفوی، 1410ق.
| |
| | |
| * '''مجمع الزوائد''': الهیثمی (م. 807ق.) ، بیروت، دار الکتاب العربی، 1402ق.
| |
| | |
| * '''المجموع شرح المهذب''': النووی (م. 676ق.) ، دار الفکر.
| |
| | |
| * '''المحاسن''': ابن خالد البرقی (م. 274ق.) ، به کوشش حسینی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1326ش.
| |
| | |
| * '''المحبّر''': ابن حبیب (م. 245ق.) ، به کوشش ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیده.
| |
| | |
| * '''مستدرکات علم رجال الحدیث''': علی النمازی (م. 1405ق.) ، تهران، حیدری، 1414ق.
| |
| | |
| * '''المستدرک علی الصحیحین''': الحاکم النیشابوری (م. 405ق.) ، به کوشش مرعشلی، بیروت، دار المعرفه، 1406ق.
| |
| | |
| * '''مسند احمد''': احمد بن حنبل (م. 241ق.) ، بیروت، دار صادر.
| |
| | |
| * '''مسند الرضا(ع)''': داود بن سلیمان الغازی (م. 203ق.) ، به کوشش حسینی، قم، دفتر تبلیغات، 1418ق.
| |
| | |
| * '''المصنّف''': ابن ابی شیبه (م. 235ق.) ، به کوشش سعید محمد، دار الفکر، 1409ق.
| |
| | |
| * '''المعارف''': ابن قتیبه (م. 276ق.) ، به کوشش ثروت عکاشه، قم، الرضی، 1373ش.
| |
| | |
| * '''معجم البلدان''': یاقوت الحموی (م. 626ق.) ، بیروت، دار صادر، 1995م.
| |
| | |
| * '''المعجم الکبیر''': الطبرانی (م. 360ق.) ، به کوشش حمدی عبدالمجید، دار احیاء التراث العربی، 1405ق.
| |
| | |
| * '''معجم رجال الحدیث''': الخوئی (م. 1413ق.) ، بیروت، 1409ق.
| |
| | |
| * '''المغازی''': الواقدی (م. 207ق.) ، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، 1409ق.
| |
| | |
| * '''منائح الکرم''': علی بن تاج الدین السنجاری (م. 1125ق.)، به کوشش المصری، مکه، جامعة ام القری، 1419ق؛
| |
| | |
| * '''مناقب آل ابی طالب''': ابن شهرآشوب (م. 588ق.) ، به کوشش گروهی از اساتید، نجف، المکتبة الحیدریه، 1376ق.
| |
| | |
| * '''المناقب''': الخوارزمی (م. 568ق.) ، به کوشش مالک محمودی، قم، نشر اسلامی، 1411ق.
| |
| | |
| * '''موسوعة کلمات الامام الحسین(ع)''': به کوشش جمعی از محققان، دار المعروف، 1416ق.
| |
| | |
| * '''موسوعة مرآة الحرمین الشریفین''': ایوب صبری پاشا (م. 1290ق.)، قاهره، دار الآفاق العربیه، 1424ق.
| |
| | |
| * '''المیزان''': الطباطبائی (م. 1402ق.) ، بیروت، اعلمی، 1393ق.
| |
| | |
| * '''نهایة الارب''': احمد بن عبدالوهاب النویری (م. 733ق.) ، قاهره، دار الکتب و الوثائق، 1423ق.
| |
| | |
| * '''وسائل الشیعه''': الحر العاملی (م. 1104ق.) ، قم، آل البیت:، 1412ق.
| |
| | |
| * '''وقعة صفین''': ابن مزاحم المنقری (م. 212ق.) ، به کوشش عبدالسلام، قم، مکتبة النجفی، 1404ق. | |
| {{پایان}} | | {{پایان}} |
| {{صحابه}} | | {{صحابه}} |
| {{زنان صحابی}} | | {{زنان صحابی}} |
| | | [[رده:زنان صحابی]] |
| <link rel="mw:PageProp/Category" href="./رده:زنان_صحابی" />
| | [[رده:صحابه]] |
| <link rel="mw:PageProp/Category" href="./رده:صحابه" />
| | [[رده:زنان مهم در اسلام]] |
| <link rel="mw:PageProp/Category" href="./رده:زنان_مهم_در_اسلام" />
| | [[رده:مدفونان در بقیع]] |
| <link rel="mw:PageProp/Category" href="./رده:مدفونان_در_بقیع" />
| |
| [[رده:مدفونان در مدینه]] | | [[رده:مدفونان در مدینه]] |
| [[رده:راویان زن]] | | [[رده:راویان زن]] |
| [[رده:راویان حدیث از پیامبر(ص)]] | | [[رده:راویان حدیث از پیامبر(ص)]] |
| | [[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]] |
