ام هانی
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| کنیه | ام‌هانی |
| محل زندگی | مکه و مدینه |
| مهاجر/انصار | مهاجر |
| نسب/قبیله | قبیله قریش |
| خویشان سرشناس | ابوطالب، حضرت محمد(ص)، حضرت علی(ع)، |
| درگذشت/شهادت | مدینه |
| مدفن | مدینه یا قبرستان بقیع |
| مشخصات دینی | |
| زمان اسلام آوردن | پیش از فتح مکه |
| هجرت به | مدینه |
| دلیل شهرت | خواهر تنی امام علی(ع)، معراج پیامبر(ص) از خانه ام‌هانی، |
| نقش‌های برجسته | حضور در فتح مکه، نقش داشتن در واقعه لیلة المبیت |
| دیگر فعالیت‌ها | راوی حدیث |
اُمِّ هانی، خواهر امام علی(ع) است، دختر ابوطالب و فاطمه بنت اسد بود. زمان اسلام آوردن وی را هنگام فتح مکه یا پیش از آن دانسته‌اند.
بنا به گفته برخی از مورخان، آغاز معراج پیامبر از خانه ام‌هانی بود. همچنین اقامت حضرت محمد(ص) در لیلة المبیت در خانه وی بوده است. ام‌هانی در حجة الوداع همراه پیامبر(ص) بود و از نخستین راویان غدیر خم می‌باشد. همچنین او از راویان سخنان حضرت فاطمه(س) با ابوبکر در موضوع فدک و حدیث ثقلین بوده است. یکی از درهای مسجدالحرام نیز باب ام‌هانی نامیده شده است
زندگی ام هانی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
ام هانی دختر ابوطالب و فاطمه بنت اسد و خواهر تنی امام علی(ع)، طالب، عقیل و جعفر است.[۱] همسر ام‌هانی، هبیرة بن ابی‌‌وهب مخزومی، بنا بر گفته مورخان از آزاردهندگان پیامبر(ص) دانسته شده است.[۲] ام‌هانی دارای چهار فرزند به نام‌های هانی، عمر، یوسف و جَعده بود.[۳] جعده از شرکت‌کنندگان در جنگ صفین بود[۴] و از سوی امام علی(ع) به حکومت خراسان منصوب شد.[۵]
برخی اسلام آوردنِ ام‌هانی را سال هشتم هجری و در پی فتح مکه دانسته‌اند.[۶] شواهدی در دست است که اسلام او را در موارد گوناگون پیش از فتح مکه ثابت می‌کند.[۷] برخی از مورخان، پیشینه هرگونه شرک را برای او منتفی دانسته‌اند.[۸]
زمان درگذشت ام هانی را بعد از شهادت علی(ع) دانسته‌اند.[۹]
خواستگاری پیامبر[ویرایش | ویرایش مبدأ]
شماری از منابع از خواستگاری حضرت محمد(ص) از ام هانی در دوران پیش از بعثت خبر داده‌اند.[۱۰] بنابر برخی گزارش‌ها در پی فتح مکه پیامبر(ص) بار دیگر از او خواستگاری کرد که ام‌هانی از پذیرش خواسته ایشان با توجه به ملاحظاتی عذر آورد؛[۱۱] با وجود این گزارش‌ها، برخی ام‌هانی را در شمار همسران پیامبر(ص) دانسته‌اند.[۱۲]
معراج پیامبر از خانه ام هانی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مهم‌‌ترین رخدادی که نام ام هانی را با رویدادهای آغاز اسلام پیوند داده و پیشینه اسلام وی پیش از فتح مکه و حتی پیش از هجرت را تأیید می‌کند، آغاز معراج و سفر آسمانی پیامبر از خانه او است.[۱۳] پیامبر(ص) در پی اقامه نماز عشا در خانه ام هانی،[۱۴] سفر معراج و رفتن به مسجد الاقصی را آغاز کرد. این خانه نزدیک مسجدالحرام قرار داشت و شاید از همین رو یا بر اثر واقعه معراج، از دیرباز نام یکی از درهای بیست و سه‌گانه مسجدالحرام، باب ام هانی بوده است.[۱۵]
البته برخی معتقدند که سفر معراج چند بار اتفاق افتاده که یکی از این سفرها در خانه ام هانی روی داده است.[۱۶]
ام هانی در فتح مکه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
ام‌هانی تا هنگام فتح مکه در این شهر ماند. در دوران فتح مکه، جایگاه او نزد رسول خدا(ص) بیشتر آشکار شد؛ زیرا در روز فتح، بر پایه گزارشی، در خانه او منزل گزید.[۱۷]همچنین مجرمانی چون حارث بن هشام و زهیر بن ابی امیه[۱۸]یا عبدالله بن ابی‌ربیعه[۱۹]را که ام‌هانی به آن‌ها امان داده بود، بخشید.[۲۰]
ام هانی و اهل بیت[ویرایش | ویرایش مبدأ]
پس از رحلت رسول خدا(ص)، ام‌هانی از حامیان اهل بیت(ع) و برادرش امام علی(ع)؛ به ویژه در دوران حکومتش بود. او از مهم‌‌ترین راویان سخنان حضرت فاطمه(س) با ابوبکر در موضوع فدک[۲۱]و حدیث ثقلین[۲۲]به‌شمار می‌رود. همچنین نامه امام علی(ع) به ام‌هانی در موضوع نبرد جمل[۲۳] موضع‌گیری وی در برابر ناکثین[۲۴]و گزارش او از عهدشکنی و توطئه طلحه و زبیر (م. 36ق.) [۲۵]از نکات برجسته زندگانی سیاسی و اجتماعی ام‌هانی در مدینه هستند.
باب ام هانی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
یکی از درهای مسجدالحرام به دلیل مجاورت با خانه ام هانی، باب ام هانی نامیده شده[۲۶] و در دوره‌های گوناگون نام‌های دیگری یافت از جمله به آن باب اجیاد کبیر،[۲۷] باب الشریف[۲۸] یا باب الحمیدیه[۲۹] هم گفته‌اند. این باب در گسترش اول دوران سعودی (1369-1375ق.) برداشته شد.[۳۰]
جایگاه روایی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
ام‌هانی در سال دهم هجری و در حجة الوداع همراه پیامبر(ص) بود و از نخستین راویان غدیر خم دانسته شده است.[۳۱] به گفته مورخان؛ او از راویان سخنان حضرت فاطمه(س) با ابوبکر در موضوع فدک[۳۲] و حدیث ثقلین[۳۳] به‌شمار می‌رود.
روایات نقل شده از ام‌هانی بنا بر گفته ابن‌اثیر، ۴۸ حدیث[۳۴] است؛ اما برخی دیگر احادیث نقل شده از ام‌هانی در کتب شیعه و اهل‌سنت را ۱۱۲ حدیث دانسته‌اند.[۳۵]
جستارهای وابسته[ویرایش | ویرایش مبدأ]
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ الطبقات، ج8، ص178؛الاستیعاب، ج4، ص1889، 1963.
- ↑ انساب الاشراف، ج10، ص242.
- ↑ الاستیعاب، ج4، ص1964.
- ↑ وقعة صفین، ص465.
- ↑ انساب الاشراف، ج10، ص242؛الاخبار الطوال، ص173.
- ↑ الاستیعاب، ج4، ص1889، 1963.
- ↑ الطبقات، ج8، ص47؛المغازی، ج2، ص649.
- ↑ شرح الاخبار، ج1، ص120؛ج2، ص375.
- ↑ دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ج۳، ص۴۶۹.
- ↑ انساب الاشراف، ج10، ص242؛المحبر، ص396.
- ↑ الطبقات، ج8، ص121؛تاریخ طبری، ج16، ص619؛ الطبقات، ج8، ص120؛وسائل الشیعه، ج20، ص37؛ انساب الاشراف، ج2، ص97؛الکافی، ج5، ص326.
- ↑ نهایة الارب، ج18، ص8.
- ↑ السیرة النبویه، ج1، ص402؛الطبقات، ج1، ص167.
- ↑ السیرة النبویه، ج1، ص402.
- ↑ شرف النبی، ص406.
- ↑ مناقب آل ابی طالب، ج1، ص۱۷۷؛ المیزان، ج13، ص32.
- ↑ المصنف، ج4، ص361.
- ↑ السیرة النبویه، ج2، ص411.
- ↑ المغازی، ج2، ص829؛تاریخ یعقوبی، ج2، ص59.
- ↑ الطبقات، ج2، ص110؛المغازی، ج2، ص829-830.
- ↑ الطبقات، ج2، ص240؛فتوح البلدان، ج1، ص36.
- ↑ مسند الرضا7، ص209؛خلاصة عبقات الانوار، ج1، ص31.
- ↑ الجمل، ص212.
- ↑ الایضاح، ص82.
- ↑ الجمل، ص233؛شرح الاخبار، ج1، ص396.
- ↑ اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص194؛ منائح الکرم، ج3، ص481، «پاورقی؛ موسوعة مرآة الحرمین، ج2، ص751؛ شرف النبی، ص406.
- ↑ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص112.
- ↑ تحصیل المرام، ج1، ص383.
- ↑ مرآة الحرمین، ج1، ص232-233.
- ↑ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص114.
- ↑ الطرائف، ص140-141؛الغدیر، ج1، ص18.
- ↑ الطبقات، ج2، ص240؛فتوح البلدان، ج1، ص36.
- ↑ مسند الرضا7، ص209؛خلاصة عبقات الانوار، ج1، ص31.
- ↑ اسد الغابه، ج5، ص624.
- ↑ محدثات شیعه، غروی نائینی، ص۳۳۹.
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- الاخبار الطوال: ابن داود الدینوری (م. ۲۸۲ق.) ، به کوشش عبدالمنعم، قم، الرضی، ۱۴۱۲ق.
- اخبار مکه: الفاکهی (م. ۲۷۹ق.)، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، ۱۴۱۴ق؛
- الاستیعاب: ابن عبدالبر (م. ۴۶۳ق.) ، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق.
- اسد الغابه: ابن اثیر (م. ۶۳۰ق.) ، بیروت، دار الکتاب العربی.
- انساب الاشراف: البلاذری (م. ۲۷۹ق.) ، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق.
- الایضاح: الفضل بن شاذان (م. ۲۶۰ق.) ، به کوشش الحسینی الارموی، دانشگاه تهران، ۱۳۶۳ش.
- تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک): الطبری (م. ۳۱۰ق.) ، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
- تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجدالحرام: طه عبدالقادر، مکه، جامعة‌ام القری.
- تاریخ مکة المشرفه: محمد ابن الضیاء (م. 854ق.)، به کوشش علاء و ایمن، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1424ق؛
- تحصیل المرام: محمد بن احمد الصباغ (م. 1321ق.)، به کوشش ابن دهیش، 1424ق.
- الجمل و النصرة لسید العتره: المفید (م. ۴۱۳ق.) ، قم، مکتبة الداوری.
- خلاصة عبقات الانوار: علی الحسینی المیلانی، تهران، بعثت، ۱۴۰۵ق.
- السیرة النبویه: ابن‌هشام (م. ۸-۲۱۳ق.) ، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه.
- شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار: النعمان المغربی (م. ۳۶۳ق.) ، به کوشش جلالی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۴ق.
- شرف النبی (شرف المصطفی): ابوسعید خرگوشی (م. ۴۰۶ق.) ، به کوشش محمد روشن، تهران، بابک، ۱۳۶۱ش.
- الطبقات الکبری: ابن سعد (م. ۲۳۰ق.) ، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
- الطرائف: ابن طاوس (م. ۶۶۴ق.) ، قم، مطبعة الخیام، ۱۳۹۹ق.
- الغدیر: الامینی (م. ۱۳۹۰ق.) ، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۶ش.
- فتوح البلدان: البلاذری (م. ۲۷۹ق.) ، به کوشش صلاح الدین، قاهره، النهضة المصریه، ۱۹۵۶م.
- الکافی: الکلینی (م. ۳۲۹ق.) ، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش.
- المحبّر: ابن حبیب (م. ۲۴۵ق.) ، به کوشش ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیده.
- محدثات شیعه: غروی نائینی، نهله، تهران، دانشگاه تربیت مدرس، ۱۳۷۵ش.
- مرآة الحرمین: ابراهیم رفعت پاشا (م. 1353ق.)، قم، المطبعة العلمیه، 1344ق.
- المستدرک علی الصحیحین: الحاکم النیشابوری (م. ۴۰۵ق.) ، به کوشش مرعشلی، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق.
- مسند الرضا(ع): داود بن سلیمان الغازی (م. ۲۰۳ق.) ، به کوشش حسینی، قم، دفتر تبلیغات، ۱۴۱۸ق.
- المصنّف: ابن ابی شیبه (م. ۲۳۵ق.) ، به کوشش سعید محمد، دار الفکر، ۱۴۰۹ق.
- المغازی: الواقدی (م. ۲۰۷ق.) ، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۹ق.
- منائح الکرم: علی بن تاج الدین السنجاری (م. ۱۱۲۵ق.)، به کوشش المصری، مکه، جامعة ام القری، ۱۴۱۹ق؛
- موسوعة مرآة الحرمین الشریفین: ایوب صبری پاشا (م. ۱۲۹۰ق.)، قاهره، دار الآفاق العربیه، ۱۴۲۴ق.
- نهایة الارب: احمد بن عبدالوهاب النویری (م. ۷۳۳ق.) ، قاهره، دار الکتب و الوثائق، ۱۴۲۳ق.
- وسائل الشیعه: الحر العاملی (م. ۱۱۰۴ق.) ، قم، آل البیت:، ۱۴۱۲ق.
- وقعة صفین: ابن مزاحم المنقری (م. ۲۱۲ق.) ، به کوشش عبدالسلام، قم، مکتبة النجفی، ۱۴۰۴ق.