|
|
| (۱۴۵ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| '''حَلیمه سعدیه''' مادر رضاعی پیامبر اسلام است. پیامبر(ص) از تولد و دوران شیرخوارگی تا سن شش یا هفت سالگی نزد حلیمه پرورش یافت. گفته شده پیامبر(ص) پس از تولد، پستان هیچ‌یک از زنان شیرده را نمی‌گرفت و با آمدن حلیمه، پستانش را مکید، بدین سبب حلیمه دایگی پیامبر را برعهده گرفت. حلیمه را زنی با فضیلت برشمرده‌اند و دایگی پیامبر توسط او را نتیجه عنایت خداوند و شایستگی وی به شمار آورده‌اند. زمان اسلام آوردن حلیمه روشن نیست، اما بیشتر منابع، بر اسلام حلیمه اشاره کرده‌اند. بنابر گزارش مشهور، حلیمه در [[بقیع]]، نزدیک قبر [[عثمان بن عفان|عثمان]]، در انتهای قبرستان دفن شده است.
| |
|
| |
|
| == معرفی ==
| |
| حلیمه، دختر ابوذُؤَیب عبدالله بن حارث، از تیره بنی‌سَعد قبیله هَوازن است<ref>انساب الاشراف، ج1، ص93.</ref>.<ref>السیرة النبویه، ابن هشام، ج1، ص160؛ الطبقات الکبری، ج1، ص89؛ الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، ج4، ص1813.</ref> نسب او، با نسب رسول خدا در «مُضر»، جد هفدهم آن حضرت، مشترک است.<ref>المعجم الکبیر، ج19، ص245؛ دلائل النبوة، ج1، ص177.</ref> همسر حلیمه، ابوکبشه حارث بن عبدالعُزّی بود. گویا به همین سبب قریش پیامبر را ابن ابی‌کبشه می‌خواندند.<ref>انساب الاشراف، ج1، ص91؛ فتح الباری، ج1، ص37.</ref>
| |
|
| |
| تاریخ دقیق درگذشت حلیمه مشخص نیست. برخی گزارش‌ها آن را پیش از فتح مکه<ref>انساب الاشراف، ج1، ص95.</ref> و برخی نیز از حیات او تا زمان خلیفه دوم سخن گفته و یادآور شده‌اند که او مورد حمایت و احترام دو خلیفه نخست بوده است.<ref>الطبقات الکبری، ج1، ص92.</ref> بنابر گزارش مشهور، حلیمه در [[بقیع]]، نزدیک قبر [[عثمان بن عفان|عثمان]]، در انتهای قبرستان دفن شده است.<ref>أعمال الحرمین، ص192.</ref> نویسندگان معاصر از وجود قبر حلیمه در بقیع یاد کرده‌اند<ref>سفرنامه نایب الصدر شیرازی، ص230؛ موسوعة العتبات المقدسه، ج3، ص282.</ref> که حاکی از مشخص بودن آن تا دهه‌های اخیر، و داشتن قبه است. با توجه به شعر ترکی که بر سر در گنبد بوده، استفاده می‌شود که آن در زمان حاکمیت عثمانی‌ها بر [[مدینه|مدینه منوره]] ساخته شده است.<ref>تاریخ حرم ائمه بقیع و آثار دیگر در مدینه منوره، ص277.</ref> این قبه را نیز وهابیون، همانند دیگر قبه‌های روی قبور تخریب کردند. برخی گزارش‌ها نیز از وجود قبری منسوب به حلیمه، در شهر [[بصره]]، خبر داده‌اند.<ref>رحلة ابن بطوطه، ج4، ص174.</ref>
| |
|
| |
| حلیمه از شوهرش، حارث، فرزندانی به نام‌های عبدالله، انیسه و حذافه (شیماء) داشت.<ref>عون المعبود، ج14، ص37-38؛ المعجم الکبیر، ج24، ص319؛ اسد الغابة، ج6، ص47.</ref> شیماء در جنگ هوازن (سال هشتم) یا پس از آن، هنگام محاصره طائف، به دست مسلمانان اسیر شد و چون خود را معرفی کرد، پیامبر(ص) او را آزاد کرد و مورد اکرام خویش قرار داد.<ref>تاریخ ابن خلدون، ج2، ص369؛ السیرة النبویة، ابن کثیر، ج3، ص689.</ref>
| |
|
| |
| == دایه (مادر رضاعی) پیامبر<small>(ص)</small> ==
| |
| حلیمه در سالی که قحطی بزرگی میان قبیله بنی‌سعد افتاده بود، همراه با نُه تن از زنان قبیله، برای امرار معاش از طریق شیردهی به کودکان قبایل ثروتمند مکه، عازم این شهر شد؛ اما چون مَرکب او، از شدت تنگدستی و قحطی، ناتوان و لاغر بود، از دیگران عقب افتاد و دیر به مکه رسید. در نتیجه، فقط نوه [[عبدالمطلب]] مانده بود که به دلیل یتیم بودنش، کسی حاضر نشده بود به او شیر بدهد؛ زیرا می‌ترسیدند دستمزد مناسبی دریافت نکنند.<ref>السیرة النبویه، ابن کثیر، ج1، ص226؛ الکامل فی التاریخ، ج1، ص460-461.</ref> برخی هم گفته‌اند که علت این‌که پیامبر را به دایگان دیگر نسپردند، این بود که نوزاد، پستان هیچ‌یک از زنان شیرده را نمی‌گرفت و با آمدن حلیمه، پستانش را مکید و در این هنگام، خانواده عبدالمطلب خوشحال شدند.<ref>السیرة الحلبیة، ج1، ص145-146.</ref> عبدالمطلب وقتی دانست که دایه نوه‌اش از قبیله بنی‌سعد، و نام او نیز حلیمه است، با شادمانی گفت: «دو خوی پسندیده و دو خصلت شایسته، یکی سعادت و خوشبختی و دیگری حلم و بردباری».<ref>السیرة الحلبیة، ج1، ص147.</ref>بدین ترتیب حلیمه، به دایگی رسول خدا، پس از چند روزی که آن حضرت از ثوبیه (کنیز ابولهب) شیر خورده بود، انتخاب شد.<ref>البدء و التاریخ، ج5، ص8؛ البدایة و النهایه، ج2، ص272.</ref>
| |
|
| |
| حلیمه، افزون بر رسول الله، ابوسفیان بن حارث بن عبدالمطلب، عموزاده رسول خدا را نیز شیر داده بود. از این رو وی برادر رضاعی آن حضرت است.<ref>المستدرک علی الصحیحین، ج3، ص254؛ عمدة القاری، ج14، ص157؛ إمتاع الأسماع، ج1، ص12؛</ref> دایه حمزة بن عبدالمطلب نیز از بنی‌سعد بود<ref>زاد المعاد فی هدی خیر العباد، ج1، ص81.</ref>که هنگام حضورش در منزل حلیمه، به پیامبر شیر داد. از این رو حمزه، از دو سو برادر رضاعی رسول خدا۹، بود: یکی از سوی «ثویبه» و دیگری از سوی زن شیرده بنی‌سعد.<ref>إمتاع الأسماع، ج1، ص11.</ref>
| |
|
| |
| حلیمه پس از اتمام دوران شیرخوارگی پیامبر، او را به مکه، نزد مادرش آورد. اما [[آمنه مادر پیامبر|آمنه]]، که به علت بیماری وبا در مکه نسبت به فرزندش بیمناک بود، به حلیمه اجازه داد تا کودک را به صحرا بازگرداند و تا سن شش<ref>مروج الذهب، ج2، ص275.</ref> یا هفت سالگی به مراقبت پیامبر بپردازد.<ref>البدء و التاریخ، ج4، ص133.</ref>
| |
|
| |
| == جایگاه ==
| |
| تراجم‌نگاران، حلیمه را دارای فضایلی دانسته، و انتخاب او را به دایگی پیامبر نتیجه عنایت خداوند و شایستگی وی به شمار آورده‌اند.<ref>أسد الغابة، ج6، ص68؛ الإصابة فی تمییز الصحابة، ج8، ص87-88.</ref> در منابع تاریخی، از چند بار دیدار حلیمه در دوران پیامبری با رسول خدا سخن به میان آمده که هر بار آن حضرت، حلیمه را گرامی داشته است. کمک پیامبر و همسرش خدیجه به حلیمه، از آن جمله است. مطابق گزارشی، زمانی که حلیمه به مکه آمد و از خشکسالی شکایت کرد، خدیجه چهل گوسفند و شتری راهوار به او بخشید.<ref>البدر المنیر، ج8، ص283؛ مجمع الزوائد، ص218.</ref> بنابر گزارشی دیگر، حلیمه در جنگ حنین (سال هشتم) خدمت رسول خدا رسید. آن حضرت به احترام او از جایش بلند شد و ردایش را برای نشستن حلیمه پهن کرد.<ref>الاستیعاب، ج4، ص1813؛ المستدرک علی الصحیحین، ج4، ص181.</ref> بنا به نقلی، علت آزادی اسیران متعلق به هوازن، که در گزارش اغراق‌آمیزی تعداشان را بالغ بر شش هزار نفر دانسته‌اند، حضور «شیماء»، دختر حلیمه و خواهر رضاعی پیامبر میان آنان، دانسته شده است.<ref>التنبیه و الإشراف، ص197.</ref>
| |
|
| |
| زمان اسلام آوردن حلیمه دانسته نیست، اما بیشتر منابع، بر اسلام حلیمه اشاره کرده‌اند.<ref>البدء و التاریخ، ج5، ص8؛ عیون الأثر، ج1، ص45؛ السیرة الحلبیة، ج1، ص144-145.</ref> عده‌ای از سیره‌نویسان نیز بر این عقیده‌اند که او پس از ظهور اسلام، به همراه همسر و فرزندانش به حضور پیامبر آمد و اسلام آورد.<ref>سبل الهدی والرشاد، ج1، ص383؛ روح البیان، ج9، ص265؛</ref>
| |
|
| |
| حلیمه راوی اصلی حوادث دوران شیرخوارگی و ایام طفولیت رسول خدا است و عمده روایات او را، عبدالله بن جعفر حکایت کرده است.<ref>أسد الغابة، ج6، ص69؛ الإصابة، ج8، ص88؛ السیرة الحلبیة، ج1، ص170.</ref> ماجرای شق صدر (شکافته شدن سینه پیامبر توسط فرشتگان و شست‌وشوی قلب آن حضرت)<ref>تاریخ الطبری ج2، ص162؛ فتح الباری، ج1، ص389؛ دلائل النبوة، ج1، ص136.</ref> از آن جمله است که مورد نقد قرار گرفته است.<ref>مفاتیح الغیب، ج32، ص205.</ref>
| |
|
| |
| == پانویس ==
| |
| {{پانویس}}
| |
|
| |
| == منابع ==
| |
| * '''الاستیعاب فی معرفة الأصحاب'''، ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق.
| |
| * '''أسد الغابة فی معرفة الصحابة'''، ابن اثیر، علی بن محمد، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق.
| |
| * '''الإصابه فی تمییز الصحابة'''، ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، تحقیق عادل احمد و عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
| |
| * '''أعمال الحرمین'''، منصور المرهون، الشیخ علی بن الشیخ، بی‌جا، دار الهدی، ۱۴۲۲ق.
| |
| * '''إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال والأموال والحفدة والمتاع'''، مقریزی، احمد بن علی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق.
| |
| * '''انساب الاشراف'''، بلاذری، احمد بن یحیی، تحقیق محمد حمیدالله، مصر، دار المعارف، ۱۹۹۵م.
| |
| * '''البدء و التاریخ'''، مقدسی، مطهر بن طاهر، مکتبة الثقافة الدینیة، بی‌تا.
| |
| * '''البدایة و النهایة فی التاریخ'''، ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تحقیق علی شیری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق.
| |
| * '''البدر المنیر فی تخریج الاحادیث و الآثار الواقعة فی الشرح الکبیر'''، ابن‌ملقن، عمر بن علی، الریاض، دارالهجره، ۱۴۲۵ق.
| |
| * '''تاریخ ابن خلدون'''، ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد، تحقیق خلیل شحاده، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۸ق.
| |
| * '''تاریخ الطبری (تاریخ الامم و الملوک)'''، طبری، محمد بن جریر بن یزید، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۸۷ق.
| |
| * '''تاریخ حرم ائمه بقیع و آثار دیگر در مدینه منوره'''، نجمی، محمدصادق، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش.
| |
| * '''التنبیه و الاشراف'''، مسعودی، علی بن حسین، تصحیح عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره، دار الصاوی.
| |
| * '''دلایل النبوة'''، ابونعیم، احمد بن عبدالله، دار النفائس، بیروت، ۱۴۰۶ق.
| |
| * '''رحلة ابن بطوطة'''، ابن بطوطه، محمد بن عبدالله، تحقیق عبدالله تازی، ریاض، اکادیمیة المملکة المغربیه، ۱۴۱۷ق.
| |
| * '''روح البیان'''، احقی، اسماعیل بن مصطفی، بیروت، دار الفکر، بی‌تا.
| |
| * '''زاد المعاد فی هدی خیر العباد'''، ابن قیم جوزیه، محمد بن ابی‌بکر، مکتبة المنار الإسلامیه، الکویت، ۱۴۱۵ق.
| |
| * '''سبل الهدی و الرشاد فی سیرة خیر العباد'''، شمس شامی، محمد بن یوسف، دار الکتب العلمیة بیروت، ۱۴۱۴ق.
| |
| * '''السیرة الحلبیه'''، حلبی، علی بن ابراهیم، مترجم سید علی جمال اشرف، قم، الشریف الرضی، ۱۳۸۰ش.
| |
| * '''السیرة النبویة مقتضبا من البدایة و النهایه'''، ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، به کوشش مصطفی عبدالواحد، بیروت، دار المعرفه/ دار احیاء التراث العربی، ۱۳۹۳ق.
| |
| * '''السیرة النبویة'''، ابن هشام، عبدالملک بن هشام، تحقیق مصطفی السقا و ابراهیم الأبیاری و عبدالحفیظ شلبی، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا.
| |
| * '''الطبقات الکبری'''، ابن سعد، محمد بن سعد، تحقیق محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۰ق.
| |
| * '''عمدة القاری شرح صحیح البخاری'''، بدر العینی، محمود بن احمد، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
| |
| * '''عون المعبود شرح سنن ابی داود'''، صدیقی، عظیم آبادی محمد اشرف، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
| |
| * '''عیون الاثر فی فنون المغازی و الشمائل و السیر (السیرة النبویه)'''، ابن سید ناس، محمد بن محمد، به کوشش ابراهیم محمد رمضان، بیروت، دار القلم، ۱۴۱۴ق.
| |
| * '''فتح الباری شرح صحیح البخاری'''، ابن رجب، عبدالرحمن بن احمد، بیروت، دار المعرفه، ۱۳۷۹ق.
| |
| * '''الکامل فی التاریخ'''، ابن اثیر، علی بن محمد، بیروت، دار الصادر، ۱۳۸۶ق.
| |
| * '''مجمع الزوائد و منبع الفوائد'''، هیثمی، علی بن ابوبکر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۸ق.
| |
| * '''مروج الذهب و معادن الجوهر'''، مسعودی، علی بن حسین، تحقیق اسعد داغر، قم، دار الهجرة، ۱۴۰۴ق.
| |
| * '''المستدرک علی الصحیحین'''، حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، تحقیق مرعشلی، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق.
| |
| * '''المعجم الکبیر'''، طبرانی، سلیمان بن احمد، القاهرة، مکتبة ابن تیمیة، بی‌تا.
| |
| * '''مفاتیح الغیب'''، فخر رازی، محمد بن عمر، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
| |
| * '''موسوعة العتبات المقدّسة'''، الخلیلی، جعفر، بیروت، مؤسسة الأعلمی، بی‌تا.
| |
| {{منابع}}
| |
| {{پایان}}
| |
