غزوه تبوک: تفاوت میان نسخه‌ها
E ebrahimi (بحث | مشارکت‌ها) جزبدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| (۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات جنگ | {{جعبه اطلاعات جنگ | ||
| جنگ = غزوه تبوک | | جنگ = غزوه تبوک | ||
| قسمتی‌از = | | قسمتی‌از = | ||
| تصویر = | | تصویر =[[پرونده:تبوک.jpg|300px]] | ||
[[پرونده:تبوک.jpg| | | زیرنویس =موقعیت منطقه تبوک | ||
| زیرنویس = | |||
| زمان = سال نهم هجری | | زمان = سال نهم هجری | ||
| مکان = منطقه [[تبوک]] | | مکان = منطقه [[تبوک]] | ||
| خط ۲۴: | خط ۲۲: | ||
}} | }} | ||
'''غزوه تبوک''': واپسین [[غزوه]] [[پیامبر(ص)]] در برابر رومیان در شمالی‌ترین منطقه [[حجاز]] به سال نهم ق. است. | '''غزوه تبوک''': واپسین [[غزوه]] [[پیامبر(ص)]] در برابر رومیان در شمالی‌ترین منطقه [[حجاز]] به سال نهم ق. است. این منطقه در مسیر حج شامیان و به علت وجود چشمه‌‌های آب در آن، یکی از منزلگاه‌های حاجیان بود. وقتی گزارش بازرگانان نبطی مبنی بر لشکرکشی [[هراکلیوس]] امپراتور روم شرقی برای حمله به مسلمانان به [[مدینه]] رسید و با خطری که [[پیامبر(ص)]] از حمله رومیان احساس کردند؛ نامه‌ها و نمایندگانی به قبایل مناطق مختلف اعزام کرده و آنان را به نبرد با رومیان فراخواندند. | ||
این منطقه در مسیر حج شامیان | |||
جبران شکست مسلمانان در [[جنگ موته]]، گرفتن [[جزیه]] از [[اهل کتاب]]، انتقام خون [[جعفر بن ابی‌طالب]] و... باعث ایجاد انگیزه بیش از پیش برای نبرد با رومیان گردید. | جبران شکست مسلمانان در [[جنگ موته]]، گرفتن [[جزیه]] از [[اهل کتاب]]، انتقام خون [[جعفر بن ابی‌طالب]] و... باعث ایجاد انگیزه بیش از پیش برای نبرد با رومیان گردید. | ||
| خط ۳۴: | خط ۳۰: | ||
به دستور پیامبر(ص) کسانی که به خاطر فقر مالی نمی‌توانستند در جنگ شرکت کنند، توسط توانمندان تجهیز شدند. با وجود تمام مشکلات مسلمانان در یکی از روزهای آغازین ماه رجب به سوی تبوک حرکت کردند. این سومین لشکرکشی پیامبر برای مقابله با رومیان بود. | به دستور پیامبر(ص) کسانی که به خاطر فقر مالی نمی‌توانستند در جنگ شرکت کنند، توسط توانمندان تجهیز شدند. با وجود تمام مشکلات مسلمانان در یکی از روزهای آغازین ماه رجب به سوی تبوک حرکت کردند. این سومین لشکرکشی پیامبر برای مقابله با رومیان بود. | ||
مسلمانان در راه تبوک سختی‌های زیادی متحمل شدند به گونه‌ای که بعضی اوقات مجبور بودند برای رهایی از تشنگی و گرسنگی شتران خود را نحر کنند. البته گزارش‌های زیادی در مورد معجزات پیامبر(ص) برای حل کمبود آب و غذا وجود دارد. | مسلمانان در راه تبوک سختی‌های زیادی متحمل شدند به گونه‌ای که بعضی اوقات مجبور بودند برای رهایی از تشنگی و گرسنگی شتران خود را [[نحر]] کنند. البته گزارش‌های زیادی در مورد [[معجزات پیامبر(ص)]] برای حل کمبود آب و غذا وجود دارد. | ||
مسلمانان بعد از سختی‌های فراوان به منطقه تبوک وارد شدند اما اثری از رومیان نیافتند. با وجود این پیامبر با توقف 10 یا 20 روزه در این منطقه کارهای مهمی را انجام دادند از جمله این کارها می‌توان از مصالحه و توافق بر پرداخت جزیه با برخی از ساکنان مسیحی اطراف شام، فرستادن [[خالد بن ولید]] به [[دومة‌الجندل]] و اقداماتی دیگر نام برد. | مسلمانان بعد از سختی‌های فراوان به منطقه تبوک وارد شدند اما اثری از رومیان نیافتند. با وجود این پیامبر با توقف 10 یا 20 روزه در این منطقه کارهای مهمی را انجام دادند از جمله این کارها می‌توان از مصالحه و توافق بر پرداخت جزیه با برخی از ساکنان مسیحی اطراف شام، فرستادن [[خالد بن ولید]] به [[دومة‌الجندل]] و اقداماتی دیگر نام برد. | ||
| خط ۴۲: | خط ۳۸: | ||
پیامبر(ص) در این جنگ [[حضرت علی(ع)]] را جانشین خود در مدینه گذاشته و کسی را غیر از علی(ع) شایسته این کار ندانستند و حرکت خود به سمت تبوک را منوط به جانشینی علی(ع) کردند. اما این اقدام پیامبر با نارضایتی برخی مواجه گردید. | پیامبر(ص) در این جنگ [[حضرت علی(ع)]] را جانشین خود در مدینه گذاشته و کسی را غیر از علی(ع) شایسته این کار ندانستند و حرکت خود به سمت تبوک را منوط به جانشینی علی(ع) کردند. اما این اقدام پیامبر با نارضایتی برخی مواجه گردید. | ||
پیامبر(ص) بعد از سه یا چهار ماه در رمضان یا شوال سال نهم هجری وارد مدینه شدند. این لشکرکشی آثار و ثمرات زیادی برای مسلمانان داشت از جمله می‌توان به گسترش حکومت پیامبر، دفع تهدید رومیان و قدرت‌نمایی مسلمانان در مقابل آنان و نیز آشکار شدن چهره منافقان اشاره کرد. | پیامبر(ص) بعد از سه یا چهار ماه در [[رمضان]] یا [[شوال]] سال نهم هجری وارد مدینه شدند. این لشکرکشی آثار و ثمرات زیادی برای مسلمانان داشت از جمله می‌توان به گسترش حکومت پیامبر، دفع تهدید رومیان و قدرت‌نمایی مسلمانان در مقابل آنان و نیز آشکار شدن چهره منافقان اشاره کرد. | ||
=تبوک= | |||
{{اصلی|تبوک}} | |||
تبوک نام یک وادی در شمالی‌ترین نقطه [[حجاز]] بین سرزمین [[حجر|حِجر]] و [[شام]] است.<ref>صورة الارض، ج1، ص32؛ معجم ما استعجم، ج1، ص12؛ نک: معجم البلدان، ج2، ص219.</ref> برخی این سرزمین را بخشی از قلمرو شام دانسته‌اند.<ref>فتوح البلدان، ج1، ص71؛ تاریخ یعقوبی، ج2، ص67؛ التنبیه و الاشراف، ص230.</ref> این وادی در 4 منزلی حجر، 6 منزلی [[مدین|مَدین]]، 12منزلی [[مدینه]] و 11منزلی [[دمشق]] و در میانه راه مدینه و دمشق قرار دارد.<ref>معجم البلدان، ج2، ص14؛ المسالک و الممالک، عزیزی، ص22.</ref> | تبوک نام یک وادی در شمالی‌ترین نقطه [[حجاز]] بین سرزمین [[حجر|حِجر]] و [[شام]] است.<ref>صورة الارض، ج1، ص32؛ معجم ما استعجم، ج1، ص12؛ نک: معجم البلدان، ج2، ص219.</ref> برخی این سرزمین را بخشی از قلمرو شام دانسته‌اند.<ref>فتوح البلدان، ج1، ص71؛ تاریخ یعقوبی، ج2، ص67؛ التنبیه و الاشراف، ص230.</ref> این وادی در 4 منزلی حجر، 6 منزلی [[مدین|مَدین]]، 12منزلی [[مدینه]] و 11منزلی [[دمشق]] و در میانه راه مدینه و دمشق قرار دارد.<ref>معجم البلدان، ج2، ص14؛ المسالک و الممالک، عزیزی، ص22.</ref> | ||
== | ==خبر لشکرکشی رومیان== | ||
== | |||
با | به سال نهم قمری بازرگانان نبَطی که به مدینه آمده بودند به پیامبر خبر دادند که هراکلیوس امپراتور روم شرقی، قبایل عرب مسیحی ساکن سرزمین‌های مرزی شام و حجاز (همچون [[غسان|غَسّان]]، جُذام و لَخم) را متحد کرده و سپاهیان خود را با شمار40000 تن تا بلقاء (از شهرهای شام در [[اردن]] امروزی) پیش رانده و خود نیز در [[حمص]]، از شهرهای شمالی سوریه، مستقر شده است.<ref>المغازی، ج3، ص990؛ الطبقات، ج2، ص165.</ref>برخی علت این لشکرکشی را درخواست مسیحیان عرب از هراکلیتوس برای نابودی دین اسلام دانسته‌اند.<ref>تاریخ دمشق، ج39، ص63؛ کنز العمال، ج13، ص37.</ref> | ||
پیامبر(ص) در پی احساس خطر از رومیان،قبایل مسلمان بیرون از مدینه را به نبرد با رومیان فراخواند و به آنان نامه نوشت<ref>المغازی، ج3، ص990؛ تاریخ یعقوبی، ج2، ص67.</ref><ref>الطبقات، ج4، ص242؛ الطبقات، ج4، ص244؛ الطبقات، ج4، ص279؛ الطبقات، ج4، ص294؛ المغازی، ج3، ص990؛ تاریخ دمشق، ج2، ص34؛ تاریخ دمشق، ج67، ص274.</ref> با صدور فرمان نبرد با رومیان هم‌زمان با نزول آیه 29 توبه<ref>جامع البیان، ج10، ص141؛ مجمع البیان، ج5، ص39-40.</ref> که مسلمانان را به نبرد با آن دسته از اهل کتاب که با دین اسلام دشمنی می‌ورزیدند، فراخواند و گرفتن جزیه از آنان را برای مسلمانان مجاز ساخت، نگرانی‌های مالی و اقتصادی مسلمانان از میان رفت.<ref>البدایة و النهایه، ج5، ص5.</ref> | |||
گروهی از مسلمانان مدینه تمایلی به شرکت در این جنگ نداشتند. قدرت روم و تجره شکست در موته، گرمای هوا در تابستان، طولانی بودن راه و اینکه هنوز محصولات کشاورزی خود را برداشت نکرده بوند از دلایل عدم تمایل آنان بود.<ref>جامع البیان، ج11، ص95؛ مجمع البیان، ج5، ص145.</ref> | |||
==همراهی نکردن برخی از مسلمانان== | |||
در | |||
در برابر این عوامل، نگاه نومیدانه بسیاری از مسلمانان را که قدرت روم را در نبرد مؤته تجربه کرده بودند، می‌توان از مهم‌ترین عوامل بازدارنده مسلمانان شمرد. | |||
==دستور تجهیز فقراء برای جنگ== | ==دستور تجهیز فقراء برای جنگ== | ||
| خط ۱۳۸: | خط ۵۹: | ||
همان گروه بکّائین را افرادی چون [[یامین بن عمرو]] از یهودیان تازه مسلمان شده [[بنی‌نضیر]]، [[عباس بن عبدالمطلب]] عموی پیامبر، و نیز [[عثمان بن عفان]] تامین مالی کردند.<ref>المغازی، ج3، ص994؛ السیرة النبویه، ابن‌هشام، ج4، ص945-946؛ السیرة النبویه، ابن‌کثیر، ج4، ص7-9.</ref> از [[عبدالرحمن بن عوف]]، [[زبیر بن عوام]]، [[طلحة بن عبیدالله]]، [[سعد بن عباده]] و [[عاصم بن عدی]] نیز در شمار انفاق کنندگان در این نبرد یاد شده است.<ref>المغازی، ج3، ص991؛ تاریخ دمشق، ج2، ص34-35.</ref> افزون بر اصحاب ثروتمند پیامبر(ص)، بسیاری از زنان و مردان کم توان نیز با انفاق و اهدای مالی‌اندک در تجهیز سپاه همراهی کردند.<ref>المغازی، ج3، ص991-992.</ref> | همان گروه بکّائین را افرادی چون [[یامین بن عمرو]] از یهودیان تازه مسلمان شده [[بنی‌نضیر]]، [[عباس بن عبدالمطلب]] عموی پیامبر، و نیز [[عثمان بن عفان]] تامین مالی کردند.<ref>المغازی، ج3، ص994؛ السیرة النبویه، ابن‌هشام، ج4، ص945-946؛ السیرة النبویه، ابن‌کثیر، ج4، ص7-9.</ref> از [[عبدالرحمن بن عوف]]، [[زبیر بن عوام]]، [[طلحة بن عبیدالله]]، [[سعد بن عباده]] و [[عاصم بن عدی]] نیز در شمار انفاق کنندگان در این نبرد یاد شده است.<ref>المغازی، ج3، ص991؛ تاریخ دمشق، ج2، ص34-35.</ref> افزون بر اصحاب ثروتمند پیامبر(ص)، بسیاری از زنان و مردان کم توان نیز با انفاق و اهدای مالی‌اندک در تجهیز سپاه همراهی کردند.<ref>المغازی، ج3، ص991-992.</ref> | ||
==حرکت سپاه و رویدادهای میان راه== | ==حرکت سپاه و رویدادهای میان راه== | ||
سپاه مسلمانان در روز دوشنبه<ref>المحبر، ص116.</ref> یا پنجشنبه<ref>المغازی النبویه، ص107؛ الطبقات، ج2، ص167؛ الکامل، ج3، ص324.</ref> از روزهای آغازین ماه رجب<ref>تاریخ خلیفه، ص56؛ تاریخ یعقوبی، ج2، ص67.</ref> به سوی تبوک رهسپار شد. شمار این سپاه را از30 هزار تا 70 هزار تن دانسته‌اند.<ref>التنبیه و الاشراف، ص235؛ المغازی، ج3، ص996.</ref> پیامبر فرماندهان قسمت‌های گوناگون سپاه را تعیین کرد و مسؤولیت پرچم‌ها و لواهای سپاه را به چندین تن سپرد. [[طلحة بن عبیدالله تیمی]] فرمانده جناح راست و [[عبدالرحمن بن عوف]] فرمانده جناح چپ سپاه شدند. | |||
سپاه | |||
==سختی‌های مسیر تبوک== | ==سختی‌های مسیر تبوک== | ||
گزارش‌های پرشمار در باره گلایه مسلمانان از تشنگی و گرسنگی به پیامبر(ص) و نیز گزارش معجزات گوناگون پیامبر(ص) برای فراهم کردن آب و غذا، گواه سختی‌هایی است که سپاه با آن دست به گریبان بود. از این رو، بسیاری منابع از این سپاه با عنوان «جیش العُسْره» یاد کرده<ref>انساب الاشراف، ج2، ص349؛ الطبقات، ج3، ص17؛ المحبر، ص116.</ref> و مقصود از «ساعة العسره» در آیه 117 سوره توبه را دشواری‌های مسیر حرکت سپاه تبوک دانسته‌اند.<ref>جامع البیان، ج11، ص75؛ التبیان، ج5، ص314؛ تفسیر ابن‌کثیر، ج2، ص411.</ref> با ورود سپاه به سرزمین حِجْر که سکونت‌گاه قوم عذاب شده «[[ثمود]]» بود، <ref>المختصر، ج1، ص11.</ref> [[پیامبر(ص)]] مسلمانان را از هر‌گونه بهره‌گیری از آب و غذا و علوفه این سرزمین نفرین شده بر حذر داشت<ref>المغازی، ج3، ص1007؛ اسد الغابه، ج5، ص176؛ السیرة النبویه، ابن‌کثیر، ج4، ص21.</ref> و حتی آنان را از وضو گرفتن نهی کرد.<ref>السیرة النبویه، ابن‌هشام، ج4، ص948؛ تاریخ طبری، ج2، ص369؛ المصنف، ج1، ص415.</ref> بر پایه روایت [[جابر بن عبدالله انصاری]]، ایشان یاران خود را به عبرت گرفتن از سرگذشت آن قوم فراخواند و محل معجزه [[حضرت صالح]] و بیرون آمدن ناقه پیامبر را به آنان نشان داد و آن گاه با پیراهن خود سر مبارکش را پوشاند و شتابان از این سرزمین بیرون شد.<ref>مجمع البیان، ج4، ص297.</ref> از این رو، با عبور از حجر، ذخیره آب و غذای مسلمانان تمام شد و آنان سخت دچار تشنگی و دشواری شدند و از پیامبر(ص) گله کردند.<ref>السیرة النبویه، ابن‌هشام، ج4، ص949.</ref> اما در پی نماز رسول خدا<ref>لباب النقول، ص187.</ref> و طلب باران از خداوند، مسلمانان از تشنگی رهایی یافتند.<ref>تاریخ طبری، ج2، ص370.</ref> | |||
از این رو، بسیاری منابع از این سپاه با عنوان «جیش العُسْره» یاد کرده<ref>انساب الاشراف، ج2، ص349؛ الطبقات، ج3، ص17؛ المحبر، ص116.</ref> و مقصود از «ساعة العسره» در آیه 117 سوره توبه را دشواری‌های مسیر حرکت سپاه تبوک دانسته‌اند.<ref>جامع البیان، ج11، ص75؛ التبیان، ج5، ص314؛ تفسیر ابن‌کثیر، ج2، ص411.</ref> | |||
با ورود سپاه به سرزمین حِجْر که سکونت‌گاه قوم عذاب شده «[[ثمود]]» بود، <ref>المختصر، ج1، ص11.</ref> [[پیامبر(ص)]] مسلمانان را از هر‌گونه بهره‌گیری از آب و غذا و علوفه این سرزمین نفرین شده بر حذر داشت<ref>المغازی، ج3، ص1007؛ اسد الغابه، ج5، ص176؛ السیرة النبویه، ابن‌کثیر، ج4، ص21.</ref> و حتی آنان را از وضو گرفتن نهی کرد.<ref>السیرة النبویه، ابن‌هشام، ج4، ص948؛ تاریخ طبری، ج2، ص369؛ المصنف، ج1، ص415.</ref> | |||
بر پایه روایت [[جابر بن عبدالله انصاری]]، ایشان یاران خود را به عبرت گرفتن از سرگذشت آن قوم فراخواند و محل معجزه [[حضرت صالح]] و بیرون آمدن ناقه پیامبر را به آنان نشان داد و آن گاه با پیراهن خود سر مبارکش را پوشاند و شتابان از این سرزمین بیرون شد.<ref>مجمع البیان، ج4، ص297.</ref> از این رو، با عبور از حجر، ذخیره آب و غذای مسلمانان تمام شد و آنان سخت دچار تشنگی و دشواری شدند و از پیامبر(ص) گله کردند.<ref>السیرة النبویه، ابن‌هشام، ج4، ص949.</ref> اما در پی نماز رسول خدا<ref>لباب النقول، ص187.</ref> و طلب باران از خداوند، مسلمانان از تشنگی رهایی یافتند.<ref>تاریخ طبری، ج2، ص370.</ref> | |||
==معجزات پیامبر در تبوک== | ==معجزات پیامبر در تبوک== | ||
| خط ۱۸۲: | خط ۷۳: | ||
==مساجد مسیر تبوک== | ==مساجد مسیر تبوک== | ||
{{اصلی|مسجدهای راه تبوک}} | |||
[[ابن‌هشام]] از 17 مسجد برای پیامبر(ص) در طول مسیر مدینه به تبوک یاد کرده که به اسامی توقف‌گاه‌های سپاه، نام‌گذاری شده‌اند و بعدها مسلمانان برای تبرک جستن، در آن مکان‌ها مسجدی بنا نهادند. این مساجد عبارت بودند از: [[ثنیه مدران|ثَنِیَّه مَدِران]]، [[ذات الزراب|ذات الزِراب]]، [[اخضر|اَخْضر]]، [[ذات الخطمی|ذات الخِطْمی]]، [[علاء]]/ اَلاء، [[طرف البتراء|طرف البَتْراء]]، [[شق التارا|شَقّ تارا]]، [[ذی الحیفه|ذی الجِیفه]]، [[صدر حوضی|صَدْر حوضی]]، [[حجر]]، [[صعید|صَعِید]]، [[وادی القری|وادی القُری]]، [[رقعه|رَقْعه]]، [[ذی مروه|ذی مَرْوه]]، [[فیفاء|فَیفْاء]]، [[ذی خشب|ذی خُشُب]]، تبوک.<ref>السیرة النبویه، ابن‌هشام، ج4، ص957.</ref> [[ابن‌حبّان]] و [[یاقوت]] به برخی از این مساجد اشاره کرده‌اند.<ref>الثقات، ج2، ص99؛ معجم البلدان، ج1، ص123؛ ج2، ص85، 201؛ ج3، ص408.</ref> [[سمهودی]] تعداد مساجد میان راه را تا 20 مسجد دانسته است.<ref>وفاء الوفاء، ج3، ص179-180.</ref> رفعت پاشا (م. 1353ق.) نیز از وجود این مساجد در زمانه خود سخن گفته است.<ref>موسوعة مرآة الحرمین، ج4، ص824.</ref> | [[ابن‌هشام]] از 17 مسجد برای پیامبر(ص) در طول مسیر مدینه به تبوک یاد کرده که به اسامی توقف‌گاه‌های سپاه، نام‌گذاری شده‌اند و بعدها مسلمانان برای تبرک جستن، در آن مکان‌ها مسجدی بنا نهادند. این مساجد عبارت بودند از: [[ثنیه مدران|ثَنِیَّه مَدِران]]، [[ذات الزراب|ذات الزِراب]]، [[اخضر|اَخْضر]]، [[ذات الخطمی|ذات الخِطْمی]]، [[علاء]]/ اَلاء، [[طرف البتراء|طرف البَتْراء]]، [[شق التارا|شَقّ تارا]]، [[ذی الحیفه|ذی الجِیفه]]، [[صدر حوضی|صَدْر حوضی]]، [[حجر]]، [[صعید|صَعِید]]، [[وادی القری|وادی القُری]]، [[رقعه|رَقْعه]]، [[ذی مروه|ذی مَرْوه]]، [[فیفاء|فَیفْاء]]، [[ذی خشب|ذی خُشُب]]، تبوک.<ref>السیرة النبویه، ابن‌هشام، ج4، ص957.</ref> [[ابن‌حبّان]] و [[یاقوت]] به برخی از این مساجد اشاره کرده‌اند.<ref>الثقات، ج2، ص99؛ معجم البلدان، ج1، ص123؛ ج2، ص85، 201؛ ج3، ص408.</ref> [[سمهودی]] تعداد مساجد میان راه را تا 20 مسجد دانسته است.<ref>وفاء الوفاء، ج3، ص179-180.</ref> رفعت پاشا (م. 1353ق.) نیز از وجود این مساجد در زمانه خود سخن گفته است.<ref>موسوعة مرآة الحرمین، ج4، ص824.</ref> | ||
| خط ۴۹۶: | خط ۳۸۷: | ||
{{غزوات پیامبر}} | {{غزوات پیامبر}} | ||
[[رده:غزوات پیامبر(ص)]] | [[رده:غزوات پیامبر(ص)]] | ||
[[ | [[رده:حوادث سال 9 (قمری)]] | ||