تذکار الحجاز (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - 'http://phz.hajj.ir/422' به 'http://hzrc.ac.ir/post')
 
(۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{در دست ویرایش|ماه=[[آذر]]|روز=[[۱۵]]|سال=[[۱۳۹۷]]|کاربر=Hodjat p  }}
{{جعبه اطلاعات کتاب
{{جعبه اطلاعات کتاب
| عنوان          =تذكار الحجاز
| عنوان          =تذكار الحجاز
| عنوان اصلی      =تذكار الحجاز : خطرات و مشاهدات في الحج
| عنوان اصلی      =تذكار الحجاز : خطرات و مشاهدات في الحج
| تصویر          =
| تصویر          =تذکار الحجاز.jpeg
| اندازه تصویر    =
| اندازه تصویر    =
| توضیح_تصویر    =
| توضیح_تصویر    =تذکار الحجاز
| نویسنده        =[[عبدالعزیز صبری]]
| نویسنده        =[[عبدالعزیز صبری]]
| برگرداننده      =
| برگرداننده      =
خط ۳۱: خط ۲۸:
| شابک            =
| شابک            =
}}
}}
''' تذکار الحجاز''' [[سفرنامه حج]]، نوشته [[عبدالعزیز صبری]] می‌باشد. ایشان در این کتاب علاوه بر گزارش سفر خود، به بررسی روابط دولت مصر با حکومت عربستان نیز پرداخته است.
'''تذکار الحجاز''': [[سفرنامه حج]]، نوشته [[عبدالعزیز صبری]] است.  
وی در کتاب موردنظر به تاریخ عرب از زمان قبل از [[جاهلیت]] تا نهضت‌های قرن بیستم عربی، مکان‌ها و ابنیۀ مقدس و نیز برگزاری [[مراسم حج]] در طول تاریخ اسلامی اشاره کرده است. صبری تحت تأثیر [[ملی‌گرایی عربی]] بوده است و بصورت مکرر لزوم استقلال کشورهای مسلمان را یادآور شده است.
او در این کتاب علاوه بر گزارش سفر خود، به بررسی روابط دولت [[مصر]] با حکومت عربستان نیز پرداخته است.
ایشان با مقایسه امکانات دولت [[مصر]] و [[حجاز]]، به انتقاد از حاکمان مصر و توصیف حکومت حجاز پرداخته است. وی روابط خوبی با [[ملک حسین]] و عوامل حکومتی حجاز داشته که در این کتاب به آن اشاره کرده است. صبری بصورت مفصل به اختلاف دولت مصر و حجاز بر سر اعزام هیئت پزشکی مصری به حجاز و مذاکرات مسؤولان در این مورد پرداخته است.
 
خاطرات شخصی نویسنده از سفر حج، تاریخ عرب از زمان قبل از [[جاهلیت]] تا نهضت‌های قرن بیستم عربی، مکان‌ها و ابنیه مقدس و نیز برگزاری [[مراسم حج]] در طول تاریخ اسلامی از مسائل مطرح در کتاب است. صبری تحت تأثیر ملی‌گرایی عربی بوده و به‌طور مکرر لزوم استقلال کشورهای مسلمان را یادآور شده است.


وی با مقایسه امکانات دولت مصر و [[حجاز]]، به انتقاد از حاکمان مصر و توصیف حکومت حجاز پرداخته است. او روابط خوبی با [[ملک حسین]] و عوامل حکومتی حجاز داشته که در این کتاب به آن اشاره کرده است. صبری بصورت مفصل به اختلاف دولت مصر و حجاز بر سر اعزام هیئت پزشکی مصری به حجاز و مذاکرات مسؤولان در این مورد پرداخته است.


==معرفی کتاب==
==معرفی کتاب==
این کتاب خاطرات نویسنده در [[سفر حج]] به سال 1341ق./1923م. و برخی از رویدادهای سیاسی [[حجاز]] در آغاز دهه بیستم م. و نیز روابط و اختلاف‌های حکومت [[مصر]] و حجاز در امور مربوط به [[حج]] و مشکلات حاجیان مصری را بازتاب داده است.
تذکار الحجاز خاطرات نویسنده در [[سفر حج]] به سال 1341ق./1923م. و نیز درباره برخی از رویدادهای سیاسی [[حجاز]] در آغاز دهه بیستم م. و روابط و اختلاف‌های حکومت [[مصر]] و حجاز در امور مربوط به [[حج]] و مشکلات حاجیان مصری است.


==معرفی نویسنده==
==معرفی نویسنده==
عبد‌العزیز صبری، ادیب و شاعر مصری، در روستای خیاریه از توابع استان دقهلیه مصر زاده شد. از شرح حال و زندگی و تاریخ تولد و مرگش گزارشی در دست نیست. صبری کتاب خود را پس از پایان سفر نگاشته و آن را به [[شریف حسین]] (حک: 1340-1350ق.)  بنیان‌گذار [[حکومت‌ هاشمی]] در حجاز که از او با تعبیر پادشاه عرب یاد کرده، هدیه داده است. <ref>تذکار الحجاز، ص8-9</ref>
عبد‌العزیز صبری، ادیب و شاعر مصری، در روستای خیاریه از توابع استان دقهلیه مصر زاده شد. از شرح حال و زندگی و تاریخ تولد و مرگش گزارشی در دست نیست. صبری کتاب خود را پس از پایان سفر نگاشته و آن را به [[شریف حسین]] (حک: 1340-1350ق.)  بنیان‌گذار [[حکومت‌ هاشمی]] در حجاز که از او با تعبیر پادشاه عرب یاد کرده، هدیه داده است. <ref>تذکار الحجاز، ص8-9</ref>


===آثار===
از دیگر آثار بر جای مانده از او، دیوان شعر و رساله‌ای به نام [[انفس الاعلاق فی مکارم الاخلاق]] و [[زهرة الصبا فی روضة الحیاة]] است.<ref>الاعلام، ج4، ص18</ref><ref>معجم المطبوعات العربیة، ج2، ص1285.</ref>
 
از دیگر آثار بر جای مانده از او، دیوان شعر و رساله‌ای به نام [[انفس الاعلاق فی مکارم الاخلاق]] و [[زهرة الصبا فی روضة الحیاة]] است.<ref>الاعلام، ج4، ص18.</ref><ref>معجم المطبوعات العربیة، ج2، ص1285.</ref>


==محتوای کتاب==
==محتوای کتاب==
تذکار الحجاز با یادکردی مختصر از تاریخ عرب که به گفته نویسنده با تاریخ حج ارتباط دارد، آغاز شده است. <ref>تذکار الحجاز، ص7، 14</ref> جغرافیای [[جزیرة العرب]]، قوم‌شناسی عرب، بخشی از تاریخ جزیرة العرب در دوران [[جاهلیت]] و در آغاز [[اسلام]]، تاریخ [[خلافت اسلامی]]، و تاریخ [[نهضت عربی]] در آغاز سده بیستم م. از دیگر مطالب آغازین کتاب است. <ref>تذکار الحجاز، ص14-51</ref>
تذکار الحجاز با یادکردی مختصر از تاریخ عرب که به گفته نویسنده با تاریخ حج ارتباط دارد، آغاز شده است. <ref>تذکار الحجاز، ص7، 14</ref> جغرافیای [[جزیرة العرب]]، قوم‌شناسی عرب، بخشی از تاریخ جزیرة العرب در دوران [[جاهلیت]] و در آغاز [[اسلام]]، تاریخ [[خلافت اسلامی]]، و تاریخ [[نهضت عربی]] در آغاز سده بیستم م. از دیگر مطالب آغازین کتاب است. <ref>تذکار الحجاز، ص14-51</ref>


نویسنده در ادامه به شرح سفر خود پرداخته و گاه به تفصیل به برخی از مطالب تاریخی پرداخته است. از جمله، بخشی را به تاریخ حج در روزگار جاهلیت و اسلام اختصاص داده و در این بخش، از وصف [[کعبه]] و ساختمان آن، [[مقام ابراهیم]]، [[چاه زمزم]] و برخی مکان‌ها و اشیای مرتبط با [[مسجدالحرام]]<ref>تذکار الحجاز، ص149-162</ref> ،  و شیوه انجام [[مناسک حج]] در زمان خلفای نخستین و [[خلفای بنی‌امیه]] و [[خلفای بنی‌عباس|بنی‌عباس]] و پادشاهان [[مسلمان]] سخن گفته است. <ref>تذکار الحجاز، ص163-179</ref>
نویسنده در ادامه به شرح سفر خود پرداخته و گاه به تفصیل به برخی از مطالب تاریخی پرداخته است. از جمله، بخشی را به تاریخ حج در روزگار جاهلیت و اسلام اختصاص داده و در این بخش، از وصف [[کعبه]] و ساختمان آن، [[مقام ابراهیم]]، [[چاه زمزم]] و برخی مکان‌ها و اشیای مرتبط با [[مسجدالحرام]]<ref>تذکار الحجاز، ص149-162</ref> ،  و شیوه انجام [[مناسک حج]] در زمان خلفای نخستین و [[خلفای بنی‌امیه]] و [[خلفای بنی‌عباس|بنی‌عباس]] و پادشاهان [[مسلمان]] سخن گفته است. <ref>تذکار الحجاز، ص163-179</ref>


بر پایه آن چه در پایان کتاب آمده، نویسنده در نظر داشته است جلد دوم کتاب را به شرح زیارتش از [[مدینه]] اختصاص دهد. <ref>تذکار الحجاز، ص223</ref> [[صبری]] در متن کتاب از اشعار خود و دیگران به مناسبت موضوعات کتاب و نیز در وصف چهره‌های سیاسی روزگار خویش سود برده است. <ref>تذکار الحجاز، ص48، 73-76، 144</ref>
بر پایه آن‌چه در پایان کتاب آمده، نویسنده در نظر داشته است جلد دوم کتاب را به شرح زیارتش از [[مدینه]] اختصاص دهد. <ref>تذکار الحجاز، ص223</ref> [[صبری]] در متن کتاب از اشعار خود و دیگران به مناسبت موضوعات کتاب و نیز در وصف چهره‌های سیاسی روزگار خویش سود برده است. <ref>تذکار الحجاز، ص48، 73-76، 144</ref>
 
===ارزش کتاب===


تذکار الحجاز حاوی آگاهی‌های فراوان از تاریخ شبه جزیره عربی و تاریخ اسلام و تحلیل‌های نویسنده در باره اوضاع سیاسی آن روزگار است. <ref>تذکار الحجاز، ص80-81</ref>
تذکار الحجاز حاوی آگاهی‌های فراوان از تاریخ شبه جزیره عربی و تاریخ اسلام و تحلیل‌های نویسنده در باره اوضاع سیاسی آن روزگار است. <ref>تذکار الحجاز، ص80-81</ref>


===تأثیر ملی‌گرایی عربی بر نویسنده===
===تأثیر ملی‌گرایی عربی بر نویسنده===
 
وی سخت در پرتو نهضت [[ملی‌گرایی عربی]] و استقلال‌طلبی عرب‌ها از [[حکومت عثمانی|حکومت ترکان عثمانی]] قرار داشته و از همین‌رو، با حکومت خاندان‌ هاشمی بر حجاز احساس نزدیکی کرده و رفتارهای این حکومت را ستایش نموده است. او به هر بهانه به موضوع استعمار و لزوم استقلال کشورهای مسلمان پرداخته است. <ref>تذکار الحجاز، ص70-73</ref>
وی سخت در پرتو نهضت [[ملی‌گرایی عربی]] و استقلال‌طلبی عرب‌ها از [[حکومت عثمانی|حکومت ترکان عثمانی]] قرار داشته و از همین رو، با حکومت خاندان‌ هاشمی بر حجاز احساس نزدیکی کرده و رفتارهای این حکومت را ستایش نموده است. او به هر بهانه به موضوع [[استعمار]] و لزوم استقلال کشورهای مسلمان پرداخته است. <ref>تذکار الحجاز، ص70-73</ref>


===مقایسه حکومت مصر و حجاز===
===مقایسه حکومت مصر و حجاز===
کتاب با بیان ماجرای سفر حاجیان مصری از راه [[دریای سرخ]] به بندر [[جده]] آغاز شده است. سفر صبری با کشتی یک شرکت اروپایی صورت گرفته و با سختی فراوان همراه بوده است. به گفته او، در این سفر، هیچ‌گونه امکانات رفاهی و بهداشتی در اختیار مسافران نبوده و مسافران با آزار کارگران کشتی نیز روبه‌رو بوده‌اند. این وضعیت صبری را به شکایت از حکومت مصر واداشته است. <ref>تذکار الحجاز، ص52-57</ref> او حکومت مصر را که تحت حکمرانی فؤاد اول (حک: 1922-1936م.)  بوده، با حکومت حجاز مقایسه کرده و از امکاناتی که دولت حجاز برای آسایش مسافران فراهم می‌کند، قدردانی نموده است. <ref>تذکار الحجاز، ص55-57</ref>
کتاب با بیان ماجرای سفر حاجیان مصری از راه [[دریای سرخ]] به بندر [[جده]] آغاز شده است. سفر صبری با کشتی یک شرکت اروپایی صورت گرفته و با سختی فراوان همراه بوده است. به گفته او، در این سفر، هیچ‌گونه امکانات رفاهی و بهداشتی در اختیار مسافران نبوده و مسافران با آزار کارگران کشتی نیز روبه‌رو بوده‌اند. این وضعیت صبری را به شکایت از حکومت مصر واداشته است. <ref>تذکار الحجاز، ص52-57</ref> او حکومت مصر را که تحت حکمرانی فؤاد اول (حک: 1922-1936م.)  بوده، با حکومت حجاز مقایسه کرده و از امکاناتی که دولت حجاز برای آسایش مسافران فراهم می‌کند، قدردانی نموده است. <ref>تذکار الحجاز، ص55-57</ref>


===نقد به کتاب===
===نقد به کتاب===
صبری در یادکرد خاطرات خود از شهر [[مکه]]، بیش از آن‌که به [[اعمال حج]] یا وصف شهر و آداب و رسم‌های مردم بپردازد، به بیان احساسات و احوال باطنی خود پرداخته است. <ref>تذکار الحجاز، ص63-67</ref>
صبری در یادکرد خاطرات خود از شهر [[مکه]]، بیش از آن‌که به [[اعمال حج]] یا وصف شهر و آداب و رسم‌های مردم بپردازد، به بیان احساسات و احوال باطنی خود پرداخته است. <ref>تذکار الحجاز، ص63-67</ref>


===روابط نویسنده با حکام حجاز===
===روابط نویسنده با حکام حجاز===
اقامت او در مکه پانزده روز به درازا کشیده و در این روزها بارها با ملک حسین دیدار کرده است. <ref>تذکار الحجاز، ص77</ref> نویسنده ملک حسین را مردی دانا و ادیب و خنده‌رو وصف کرده و سخنان او را درباره [[وهابیان]]، [[جنگ جهانی اول|نبرد جهانی اول]]، و نهضت ملی‌گرایی عربی آورده است. <ref>تذکار الحجاز، ص78-90</ref> صبری در گزاردن [[مراسم حج]] و [[شست‌وشوی کعبه]] با ملک حسین همراه بوده است. <ref>تذکار الحجاز، ص79</ref>


اقامت او در مکه پانزده روز به درازا کشیده و در این روزها بارها با ملک حسین دیدار کرده است. <ref>تذکار الحجاز، ص77</ref> نویسنده ملک حسین را مردی دانا و ادیب و خنده‌رو وصف کرده و سخنان او را درباره [[وهابیان]]، [[جنگ جهانی اول|نبرد جهانی اول]]، و نهضت ملی‌گرایی عربی آورده است. <ref>تذکار الحجاز، ص78-90</ref> صبری در گزاردن [[مراسم حج]] و شست‌وشوی کعبه با ملک حسین همراه بوده است. <ref>تذکار الحجاز، ص79</ref>
او ناسزاها و تهمت‌های روزنامه‌های مصری را بر ضد ملک حسین به دلیل هم‌پیمانی‌اش با [[انگلیس]]، نابجا دانسته است. <ref>تذکار الحجاز، ص80</ref> صبری در این سفر با برخی از اعضای نهضت ملی‌گرایی عربی و سران آن‌ها چون امیر علی ولیعهد حجاز، حکمران شهر مدینه، قاضی دیوان عالی، مدیر پست و برق و تلفن، و پلیس شهر آشنا شده است. <ref>تذکار الحجاز، ص91</ref>
 
او ناسزاها و تهمت‌های روزنامه‌های مصری را بر ضد ملک حسین به دلیل هم‌پیمانی‌اش با انگلیس، نابجا دانسته است. <ref>تذکار الحجاز، ص80</ref> صبری در این سفر با برخی از اعضای نهضت ملی‌گرایی عربی و سران آن‌ها چون امیر علی ولیعهد حجاز، حکمران شهر مدینه، قاضی دیوان عالی، مدیر پست و برق و تلفن، و پلیس شهر آشنا شده است. <ref>تذکار الحجاز، ص91</ref>


===اختلاف دولت مصر و حجاز===
===اختلاف دولت مصر و حجاز===
 
ماجرای اختلاف دولت مصر و حجاز بر سر اعزام هیئت پزشکی مصری به حجاز و مشروح مذاکرات مسؤولان و نامه‌نگاری‌های مرتبط با آن، حجمی انبوه از کتاب را به خود اختصاص داده است. <ref>تذکار الحجاز، ص95-99، 102-105، 133-146</ref> به گفته وی، در آن سال، این هیئت پیش از محمل حاجیان مصری به [[جده]] رسیدند و نزدیک اداره گمرک مستقر شدند و اعلامیه‌هایی حاوی مطالب نگران‌کننده به ویژه درباره آب زمزم پخش کردند و چون به اخطار حکومت حجاز توجه نکردند، از ادامه کوشش بازداشته شدند. <ref>تذکار الحجاز، ص60</ref>
ماجرای اختلاف دولت مصر و حجاز بر سر اعزام هیئت پزشکی مصری به حجاز و مشروح مذاکرات مسؤولان و نامه‌نگاری‌های مرتبط با آن، حجمی انبوه از کتاب را به خود اختصاص داده است. <ref>تذکار الحجاز، ص95-99، 102-105، 133-146</ref> به گفته وی، در آن سال، این هیئت پیش از محمل حاجیان مصری به جده رسیدند و نزدیک اداره گمرک مستقر شدند و اعلامیه‌هایی حاوی مطالب نگران‌کننده به ویژه درباره آب زمزم پخش کردند و چون به اخطار حکومت حجاز توجه نکردند، از ادامه کوشش بازداشته شدند. <ref>تذکار الحجاز، ص60</ref>


===ریشه اختلاف===
===ریشه اختلاف===
خط ۸۶: خط ۷۴:


===تجلیل از حکومت حجاز===
===تجلیل از حکومت حجاز===
وزیر فرهنگ دولت وقت حجاز، صبری را به جشنی در یکی از مدارس مکه به مناسبت تجلیل از ملی‌گرایی عربی، برای سخنرانی دعوت کرد. وی به این مناسبت شعری سرود که بخشی از آن را در کتاب آورده است. <ref>تذکار الحجاز، ص186-192</ref>


وزیر فرهنگ دولت وقت حجاز، صبری را به جشنی در یکی از مدارس مکه به مناسبت تجلیل از ملی‌گرایی عربی، برای سخنرانی دعوت کرد. وی به این مناسبت شعری سرود که بخشی از آن را در کتاب آورده است. <ref>تذکار الحجاز، ص186-192</ref>
شرح برخی خدمات حکومت حجاز به حاجیان و رسیدگی به وضع عمومی کشور و برقراری امنیت راه‌ها، بهبود حمل و نقل عمومی، و پرداختن به بهداشت و سلامت از واپسین مطالب کتاب است. صبری این اصلاحات را از دستاوردهای نهضت عربی به شمار آورده است. <ref>تذکار الحجاز، ص193-215</ref>
شرح برخی خدمات حکومت حجاز به حاجیان و رسیدگی به وضع عمومی کشور و برقراری امنیت راه‌ها، بهبود حمل و نقل عمومی، و پرداختن به بهداشت و سلامت از واپسین مطالب کتاب است. صبری این اصلاحات را از دستاوردهای نهضت عربی به شمار آورده است. <ref>تذکار الحجاز، ص193-215</ref>


==چاپ کتاب==
[[المطبعة السلفیة]] این کتاب را به سال 1342ق. در مصر به چاپ رسانده است. کتاب شامل 228 صفحه در قطع وزیری است و صفحاتی شامل عکس چهره‌های برجسته بدون شماره در آن آمده است.
[[المطبعة السلفیة]] این کتاب را به سال 1342ق. در مصر به چاپ رسانده است. کتاب شامل 228 صفحه در قطع وزیری است و صفحاتی شامل عکس چهره‌های برجسته بدون شماره در آن آمده است.


خط ۱۰۳: خط ۹۲:
{{دانشنامه
{{دانشنامه


| آدرس = http://phz.hajj.ir/422/7500
| آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/7500


| عنوان = تذکار الحجاز
| عنوان = تذکار الحجاز
خط ۱۱۶: خط ۱۰۵:
{{سفرنامه‌ها}}
{{سفرنامه‌ها}}


[[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]]
[[رده:سفرنامه‌های حج قرن 14 (قمری)]]
[[رده:سفرنامه‌های حج قرن 14 (قمری)]]
[[رده:کتاب‌های عبدالعزیز صبری]]
[[رده:کتاب‌های عبدالعزیز صبری]]
[[رده:کتاب‌های قرن چهاردهم قمری]]
[[رده:کتاب‌های قرن چهاردهم قمری]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۴ آوریل ۲۰۲۱، ساعت ۰۲:۰۰

تذکار الحجاز (کتاب)
پدید آورندگان
نویسنده عبدالعزیز صبری
تاریخ نگارش 1341ق./1923م
محتوا
موضوع سفرنامه حج
زبان عربی
نشر
تعداد صفحات 228
قطع وزیری
ناشر المطبعة السلفیة
محل نشر قاهره
تاریخ نشر 1342ق

تذکار الحجاز: سفرنامه حج، نوشته عبدالعزیز صبری است. او در این کتاب علاوه بر گزارش سفر خود، به بررسی روابط دولت مصر با حکومت عربستان نیز پرداخته است.

خاطرات شخصی نویسنده از سفر حج، تاریخ عرب از زمان قبل از جاهلیت تا نهضت‌های قرن بیستم عربی، مکان‌ها و ابنیه مقدس و نیز برگزاری مراسم حج در طول تاریخ اسلامی از مسائل مطرح در کتاب است. صبری تحت تأثیر ملی‌گرایی عربی بوده و به‌طور مکرر لزوم استقلال کشورهای مسلمان را یادآور شده است.

وی با مقایسه امکانات دولت مصر و حجاز، به انتقاد از حاکمان مصر و توصیف حکومت حجاز پرداخته است. او روابط خوبی با ملک حسین و عوامل حکومتی حجاز داشته که در این کتاب به آن اشاره کرده است. صبری بصورت مفصل به اختلاف دولت مصر و حجاز بر سر اعزام هیئت پزشکی مصری به حجاز و مذاکرات مسؤولان در این مورد پرداخته است.

معرفی کتاب[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تذکار الحجاز خاطرات نویسنده در سفر حج به سال 1341ق./1923م. و نیز درباره برخی از رویدادهای سیاسی حجاز در آغاز دهه بیستم م. و روابط و اختلاف‌های حکومت مصر و حجاز در امور مربوط به حج و مشکلات حاجیان مصری است.

معرفی نویسنده[ویرایش | ویرایش مبدأ]

عبد‌العزیز صبری، ادیب و شاعر مصری، در روستای خیاریه از توابع استان دقهلیه مصر زاده شد. از شرح حال و زندگی و تاریخ تولد و مرگش گزارشی در دست نیست. صبری کتاب خود را پس از پایان سفر نگاشته و آن را به شریف حسین (حک: 1340-1350ق.) بنیان‌گذار حکومت‌ هاشمی در حجاز که از او با تعبیر پادشاه عرب یاد کرده، هدیه داده است. [۱]

از دیگر آثار بر جای مانده از او، دیوان شعر و رساله‌ای به نام انفس الاعلاق فی مکارم الاخلاق و زهرة الصبا فی روضة الحیاة است.[۲][۳]

محتوای کتاب[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تذکار الحجاز با یادکردی مختصر از تاریخ عرب که به گفته نویسنده با تاریخ حج ارتباط دارد، آغاز شده است. [۴] جغرافیای جزیرة العرب، قوم‌شناسی عرب، بخشی از تاریخ جزیرة العرب در دوران جاهلیت و در آغاز اسلام، تاریخ خلافت اسلامی، و تاریخ نهضت عربی در آغاز سده بیستم م. از دیگر مطالب آغازین کتاب است. [۵]

نویسنده در ادامه به شرح سفر خود پرداخته و گاه به تفصیل به برخی از مطالب تاریخی پرداخته است. از جمله، بخشی را به تاریخ حج در روزگار جاهلیت و اسلام اختصاص داده و در این بخش، از وصف کعبه و ساختمان آن، مقام ابراهیم، چاه زمزم و برخی مکان‌ها و اشیای مرتبط با مسجدالحرام[۶] ، و شیوه انجام مناسک حج در زمان خلفای نخستین و خلفای بنی‌امیه و بنی‌عباس و پادشاهان مسلمان سخن گفته است. [۷]

بر پایه آن‌چه در پایان کتاب آمده، نویسنده در نظر داشته است جلد دوم کتاب را به شرح زیارتش از مدینه اختصاص دهد. [۸] صبری در متن کتاب از اشعار خود و دیگران به مناسبت موضوعات کتاب و نیز در وصف چهره‌های سیاسی روزگار خویش سود برده است. [۹]

تذکار الحجاز حاوی آگاهی‌های فراوان از تاریخ شبه جزیره عربی و تاریخ اسلام و تحلیل‌های نویسنده در باره اوضاع سیاسی آن روزگار است. [۱۰]

تأثیر ملی‌گرایی عربی بر نویسنده[ویرایش | ویرایش مبدأ]

وی سخت در پرتو نهضت ملی‌گرایی عربی و استقلال‌طلبی عرب‌ها از حکومت ترکان عثمانی قرار داشته و از همین‌رو، با حکومت خاندان‌ هاشمی بر حجاز احساس نزدیکی کرده و رفتارهای این حکومت را ستایش نموده است. او به هر بهانه به موضوع استعمار و لزوم استقلال کشورهای مسلمان پرداخته است. [۱۱]

مقایسه حکومت مصر و حجاز[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کتاب با بیان ماجرای سفر حاجیان مصری از راه دریای سرخ به بندر جده آغاز شده است. سفر صبری با کشتی یک شرکت اروپایی صورت گرفته و با سختی فراوان همراه بوده است. به گفته او، در این سفر، هیچ‌گونه امکانات رفاهی و بهداشتی در اختیار مسافران نبوده و مسافران با آزار کارگران کشتی نیز روبه‌رو بوده‌اند. این وضعیت صبری را به شکایت از حکومت مصر واداشته است. [۱۲] او حکومت مصر را که تحت حکمرانی فؤاد اول (حک: 1922-1936م.) بوده، با حکومت حجاز مقایسه کرده و از امکاناتی که دولت حجاز برای آسایش مسافران فراهم می‌کند، قدردانی نموده است. [۱۳]

نقد به کتاب[ویرایش | ویرایش مبدأ]

صبری در یادکرد خاطرات خود از شهر مکه، بیش از آن‌که به اعمال حج یا وصف شهر و آداب و رسم‌های مردم بپردازد، به بیان احساسات و احوال باطنی خود پرداخته است. [۱۴]

روابط نویسنده با حکام حجاز[ویرایش | ویرایش مبدأ]

اقامت او در مکه پانزده روز به درازا کشیده و در این روزها بارها با ملک حسین دیدار کرده است. [۱۵] نویسنده ملک حسین را مردی دانا و ادیب و خنده‌رو وصف کرده و سخنان او را درباره وهابیان، نبرد جهانی اول، و نهضت ملی‌گرایی عربی آورده است. [۱۶] صبری در گزاردن مراسم حج و شست‌وشوی کعبه با ملک حسین همراه بوده است. [۱۷]

او ناسزاها و تهمت‌های روزنامه‌های مصری را بر ضد ملک حسین به دلیل هم‌پیمانی‌اش با انگلیس، نابجا دانسته است. [۱۸] صبری در این سفر با برخی از اعضای نهضت ملی‌گرایی عربی و سران آن‌ها چون امیر علی ولیعهد حجاز، حکمران شهر مدینه، قاضی دیوان عالی، مدیر پست و برق و تلفن، و پلیس شهر آشنا شده است. [۱۹]

اختلاف دولت مصر و حجاز[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ماجرای اختلاف دولت مصر و حجاز بر سر اعزام هیئت پزشکی مصری به حجاز و مشروح مذاکرات مسؤولان و نامه‌نگاری‌های مرتبط با آن، حجمی انبوه از کتاب را به خود اختصاص داده است. [۲۰] به گفته وی، در آن سال، این هیئت پیش از محمل حاجیان مصری به جده رسیدند و نزدیک اداره گمرک مستقر شدند و اعلامیه‌هایی حاوی مطالب نگران‌کننده به ویژه درباره آب زمزم پخش کردند و چون به اخطار حکومت حجاز توجه نکردند، از ادامه کوشش بازداشته شدند. [۲۱]

ریشه اختلاف[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ریشه این اختلاف به درخواست دولت مصر برای حضور دو هیئت پزشکی در جده و مکه و مخالفت حکومت هاشمی حجاز با این درخواست بازمی‌گشت. دولت حجاز تاکید داشته که هیئت پزشکی باید همراه با محمل حرکت کند و حضور هیئت دوم در جده لازم نیست. به گفته صبری، علت این مخالفت، نگرانی ملک حسین از دسیسه‌چینی انگلیس به دست مصریان بوده است. [۲۲]

تجلیل از حکومت حجاز[ویرایش | ویرایش مبدأ]

وزیر فرهنگ دولت وقت حجاز، صبری را به جشنی در یکی از مدارس مکه به مناسبت تجلیل از ملی‌گرایی عربی، برای سخنرانی دعوت کرد. وی به این مناسبت شعری سرود که بخشی از آن را در کتاب آورده است. [۲۳]

شرح برخی خدمات حکومت حجاز به حاجیان و رسیدگی به وضع عمومی کشور و برقراری امنیت راه‌ها، بهبود حمل و نقل عمومی، و پرداختن به بهداشت و سلامت از واپسین مطالب کتاب است. صبری این اصلاحات را از دستاوردهای نهضت عربی به شمار آورده است. [۲۴]

چاپ کتاب[ویرایش | ویرایش مبدأ]

المطبعة السلفیة این کتاب را به سال 1342ق. در مصر به چاپ رسانده است. کتاب شامل 228 صفحه در قطع وزیری است و صفحاتی شامل عکس چهره‌های برجسته بدون شماره در آن آمده است.


پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. ↑ تذکار الحجاز، ص8-9
  2. ↑ الاعلام، ج4، ص18
  3. ↑ معجم المطبوعات العربیة، ج2، ص1285.
  4. ↑ تذکار الحجاز، ص7، 14
  5. ↑ تذکار الحجاز، ص14-51
  6. ↑ تذکار الحجاز، ص149-162
  7. ↑ تذکار الحجاز، ص163-179
  8. ↑ تذکار الحجاز، ص223
  9. ↑ تذکار الحجاز، ص48، 73-76، 144
  10. ↑ تذکار الحجاز، ص80-81
  11. ↑ تذکار الحجاز، ص70-73
  12. ↑ تذکار الحجاز، ص52-57
  13. ↑ تذکار الحجاز، ص55-57
  14. ↑ تذکار الحجاز، ص63-67
  15. ↑ تذکار الحجاز، ص77
  16. ↑ تذکار الحجاز، ص78-90
  17. ↑ تذکار الحجاز، ص79
  18. ↑ تذکار الحجاز، ص80
  19. ↑ تذکار الحجاز، ص91
  20. ↑ تذکار الحجاز، ص95-99، 102-105، 133-146
  21. ↑ تذکار الحجاز، ص60
  22. ↑ تذکار الحجاز، ص94-132
  23. ↑ تذکار الحجاز، ص186-192
  24. ↑ تذکار الحجاز، ص193-215

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل تذکار الحجاز.
  • تذکار الحجاز: عبدالعزیز صبری (1341ق./1923م.)، المطبعة السلفیة؛
  • الاعلام: الزرکلی (م. 1396ق.) ، بیروت، دار العلم للملایین، 1997م؛
  • معجم المطبوعات العربیة: یوسف الیان سرکیس، قم، مکتبة النجفی، 1410ق؛
برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=تذکار_الحجاز_(کتاب)&oldid=37527»