محراب: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱۵ نوامبر ۲۰۱۹، ساعت ۱۶:۴۴

واژه‌شناسی

محراب از حرب، بر وزن مِفعال، اسم آلت برای مبالغه است.^[۱] این واژه، به معانی جای ایستادن امام جماعت در مسجد،^[۲] اتاق،^[۳] صدر مجلس، بهترین بخش از اتاق،^[۴] محل نشستن پادشاه،^[۵] قصر،^[۶] پناهگاه شیر^[۵] و گردن حیوان^[۲] آمده است. فراهیدی لغت‌شناس، محاریب بنی‌اسرائیل را مسجدهای آن‌ها دانسته که برای نماز در آن‌ها گرد می‌آمدند.^[۲] برخی نیز، محراب را در آیه فَخَرَجَ عَلى‏ قَوْمِهِ مِنَ‏ الْمِحْرابِ‏، مسجد معنا کرده‌اند.^[۷] واژه محراب، به عنوان صفت برای «رجل»، به معنای مرد شجاع و جنگاور نیز به کار رفته است.^[۸] برخی، محراب را مکان رفیع و مجلس شریف معرفی کرده و علت نامگذاری آن را این دانسته‌اند که از مکان شریف دفاع شده و برای به دست آوردنش جنگ می‌شود.^[۹] برخی نیز، یکی از معانی محراب را بالاترین اتاق در خانه و بالاترین مکان در مسجد دانسته‌اند.^[۶]

چیستی

محراب، جايى در مسجدها و معبدها است كه براى نماز و عبادت ساخته شده و در مسجدها، امام جماعت در آن مکان، به نماز مى‌ايستد. محراب، حالت فرورفتگى در ديوار داشته و داراى قوس و طاق است. این سازه، با كاشى‌كارى، نقش و نگار، تذهيب، آیه‌های قرآن و نام‌های خدا تزیین شده است. محراب، در عبادت‌هاى گروهی، مركز توجه نمازگزاران است.^[۱۰]

علت نامگذاری

به باور برخی واژه‌شناسان، محراب را به این نام خوانده‌اند، زیرا محل ستيز امام جماعت با شيطان و هواى نفس است.^[۱۱] به باور برخی دیگر، انسان در محراب، بايد «حريب» باشد. حریب، کسی است که مالی که با آن زندگی می‌گذراند از او گرفته باشند؛^[۱۲] از این رو، انسان در محراب، بدون اشتغالات دنیایی و پريشانى انديشه می‌ایستد. شماری بر این باورند كه محراب در اصل به معناى صدر مجلس در خانه است؛ از یان رو صدر مسجد را هم محراب گفته‌اند.^[۴] گروهی بر عکس بر آنند که محراب در اصل در مورد صدر مسجد به کار رفته، سپس صدر اتاق را هم محراب نامیده‌اند.^[۱۳] امام خمينى نيز فرموده است:

«مساجد، سنگرهاى اسلام است. محراب، حرب است. اينها سنگرند براى اسلام. ^٢

گفته شده محراب، محلی است که پادشاه در آن تنها شده، خلوت می‌کند؛ از این رو، به محراب مسجد که امام جماعت در آن خلوت کرده و از مردم دور می‌شود محراب گفته‌اند.^[۱۴]

پیشینه

مسجد النبی(ص)، حتی تا زمان خلفا، جایی به نام محراب نداشته است. به عقیده برخی، عمر بن عبدالعزیز نخستین کسی است که در مسجد،‌ محراب ساخته است.^[۱۵]

در هنر مسلمان، اهميت ويژه اى به معمارى محراب در مساجد داده مى‌شود و صنعت‌كاران، شاهكار صنعت خود را در محراب نشان مى‌دهند و گاهى سنگ‌هاى قيمتى در آن به كار مى‌رود كه سراسر محراب را مى‌پوشاند. معروف ترين محراب‌ها توسط به سلاطين عثمانى در مدينه و در حرم مطهر نبى گرامى ايجاد شدند. ^٣محراب، «سندگويايى از نهايت استعداد هنر هنرمندان مسلمان و مجموعه‌اى از بسيارى هنرها و خلاقيت‌ها، از گچ برى تا خط و كاشى كارى و ديگر رشته‌هاى هنر تزينيى است. به يقين، هنرمندان مسلمان، با ايمان و مخلص، نيك آگاه بوده‌اند كه محراب را چونان درى گشوده شده به بهشت، در پيش چشم نماز گزاران بر پا نمايند و تزيين كنند» . ^۴

در برخى زيارتگاه‌ها، محراب‌هاى خاصى كه پيشينه‌اى مقدس و خاطره آميز دارد، مورد توجه زائران قرار مى‌گيرند و براى نماز خواندن در آنها يا تبرك به اين گونه آثار باقى مانده از قرون گذشته، اهتمام و علاقه نشان مى‌دهند؛ مانند محراب حرم پيامبر (ص) در مسجد النبى (مدينه) يا محراب مسجد كوفه كه محل عبادت و ضربت خوردن حضرت امير (ع) در آن جاست و يا محراب تهجد در مسجد النبى كه محل نماز شب حضرت رسول (ص) بوده است. محرابى كه كنار منبر پيامبر و معروف به «محراب سليمانى» است، در سال ٩٧۴ قمرى ساخته شده است. ^۵

در كتاب‌هاى مربوط به تاريخ بناها و معمارى مسلمين، به تصوير صدها محراب بر مى‌خوريم كه در مناطقى همچون مدينه، عراق، فلسطين، سوريه، اردن، تركيه، ايران و. . وجود دارندو نمايان‌گر هنر مسلمين در مكان‌هاى مقدس و زيارتى مى‌باشند.

در روایات

پانوشت

↑ قبله‌نمای مسجد محراب، فصلنامه مطالعات اسلامی، شماره ۳۵، به نقل از لسان العرب، ذیل کلمه حرب.
↑ ^۲٫۰ ^۲٫۱ ^۲٫۲ کتاب العین، ج۳، ص۲۱۴.
↑ کتاب العین، ج۳، ص۲۱۴؛ جمهرة اللغة، ج۱، ص۲۷۵؛ الصحاح، ج۱، ص۱۰۸.
↑ ^۴٫۰ ^۴٫۱ جمهرة اللغة، ج۱، ص۲۷۵؛ الصحاح، ج۱، ص۱۰۸.
↑ ^۵٫۰ ^۵٫۱ المحیط فی اللغة، ج۳، ص۸۵.
↑ ^۶٫۰ ^۶٫۱ لسان العرب، ج۱، ص۳۰۵.
↑ الصحاح، ج۱، ص۱۰۹.
↑ معجم مقاییس اللغة، ج۲، ص۴۸.
↑ فقه اللغة، ص۳۲۹.
↑ فرهنگ‌نامه زیارت، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۸، ص39.
↑ مفردات الفاظ قرآن، ص۲۲۵؛ مجمع‌البحرین، ذیل واژه حرب.
↑ کتاب العین، ج۳، ص۲۱۳.
↑ مجموعه مقالات همايش معمارى مسجد، ج ٢، ص ٢۶٨؛ به نقل از المفردات فی غریب القرآن، ص۱۱۰.
↑ لسان العرب، ج۱، ص۳۰۶.
↑ مجموعه مقالات همايش معمارى مسجد، ج ٢، ص ٢۶٨؛ وفاءالوفاء، ج۱، ص۳۳۹.

منابع

این مقاله برگرفته از مقاله فرهنگ نامه زیارت، جواد محدثی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره هجدهم، بهار ۱۳۹۳، ص۳۹ است.

قبله‌نمای مسجد، محراب، عباسعلی تفضلی، فصلنامه مطالعات اسلامی، بهار و تابستان ۱۳۷۶، شماره ۳۵ و ۳۶ (۳۵).

مجموعه مقالات همایش معماری مسجد: گذشته، حال، آینده، دانشگاه هنر، تهران، ۱۳۷۸ش.

وفاءالوفاء، نورالدین علی بن احمد سمهودی، دارالکتب العلمیه، بیروت.

مفردات ألفاظ القرآن،‏ راغب اصفهانى، دار القلم‏، بيروت، 1412ق.

فقه اللغة، عبدالملك بن محمد ثعالبى، تصحیح و تحقیق جمال‏ طلبه، دار الكتب العلمية، بيروت‏، 1414ق.

[:0-1] قبله‌نمای مسجد محراب، فصلنامه مطالعات اسلامی، شماره ۳۵، به نقل از لسان العرب، ذیل کلمه حرب.

[:1-2] ۲٫۰ ^۲٫۱ ^۲٫۲ کتاب العین، ج۳، ص۲۱۴.

[3] کتاب العین، ج۳، ص۲۱۴؛ جمهرة اللغة، ج۱، ص۲۷۵؛ الصحاح، ج۱، ص۱۰۸.

[:2-4] ۴٫۰ ^۴٫۱ جمهرة اللغة، ج۱، ص۲۷۵؛ الصحاح، ج۱، ص۱۰۸.

[:4-5] ۵٫۰ ^۵٫۱ المحیط فی اللغة، ج۳، ص۸۵.

[:3-6] ۶٫۰ ^۶٫۱ لسان العرب، ج۱، ص۳۰۵.

[7] الصحاح، ج۱، ص۱۰۹.

[8] معجم مقاییس اللغة، ج۲، ص۴۸.

[9] فقه اللغة، ص۳۲۹.

[10] فرهنگ‌نامه زیارت، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۸، ص39.

[11] مفردات الفاظ قرآن، ص۲۲۵؛ مجمع‌البحرین، ذیل واژه حرب.

[12] کتاب العین، ج۳، ص۲۱۳.

[13] مجموعه مقالات همايش معمارى مسجد، ج ٢، ص ٢۶٨؛ به نقل از المفردات فی غریب القرآن، ص۱۱۰.

[14] لسان العرب، ج۱، ص۳۰۶.

[15] مجموعه مقالات همايش معمارى مسجد، ج ٢، ص ٢۶٨؛ وفاءالوفاء، ج۱، ص۳۳۹.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

@@ خط ۵: / خط ۵: @@
 ==واژه‌شناسی==
-محراب از حرب،{{یادداشت}} بر وزن مِفعال، اسم آلت برای مبالغه است.<ref name=":0">قبله‌نمای مسجد محراب، فصلنامه مطالعات اسلامی، شماره ۳۵، به نقل از لسان العرب، ذیل کلمه حرب.</ref> این واژه به معانی جای ایستادن امام جماعت در مسجد،<ref name=":1">کتاب العین، ج۳، ص۲۱۴.</ref> اتاق،<ref name=":1" /><ref name=":2">جمهرة اللغة، ج۱، ص۲۷۵؛ الصحاح، ج۱، ص۱۰۸.</ref> صدر مجلس، بهترین بخش از اتاق،<ref name=":2" /> قصر،<ref name=":3">لسان العرب، ج۱، ص۳۰۵.</ref> محل نشستن پادشاه،<ref name=":4">المحیط فی اللغة، ج۳، ص۸۵.</ref> پناهگاه شیر<ref name=":4" /> و گردن حیوان<ref name=":1" /> آمده است. فراهیدی لغت‌شناس، محاریب [[بنی‌اسرائیل]] را مسجدهای آن‌ها دانسته که برای [[نماز]] در آن‌ها گرد می‌آمدند.<ref name=":1" />  برخی نیز، محراب را در آیه {{قلم رنگ|سبز|فَخَرَجَ عَلى‏ قَوْمِهِ مِنَ‏ الْمِحْرابِ‏}}، مسجد معنا کرده‌اند.<ref>الصحاح، ج۱، ص۱۰۹.</ref> واژه محراب به عنوان صفت برای رجل، به معنای مرد شجاع و جنگاور نیز به کار رفته است.<ref>معجم مقاییس اللغة، ج۲، ص۴۸.</ref> برخی، محراب را مکان رفیع و مجلس شریف معرفی کرده و علت نامگذاری آن را این دانسته‌اند که از مکان شریف دفاع شده و برای به دست آوردنش جنگ می‌شود.<ref>فقه اللغة، ص۳۲۹.</ref> برخی نیز، یکی از معانی محراب را بالاترین اتاق در خانه و بالاترین مکان در مسجد دانسته‌اند.<ref name=":3" />
+محراب از حرب،{{یادداشت}} بر وزن مِفعال، اسم آلت برای مبالغه است.<ref name=":0">قبله‌نمای مسجد محراب، فصلنامه مطالعات اسلامی، شماره ۳۵، به نقل از لسان العرب، ذیل کلمه حرب.</ref> این واژه، به معانی جای ایستادن امام جماعت در مسجد،<ref name=":1">کتاب العین، ج۳، ص۲۱۴.</ref> اتاق،<ref>کتاب العین، ج۳، ص۲۱۴؛ جمهرة اللغة، ج۱، ص۲۷۵؛ الصحاح، ج۱، ص۱۰۸.</ref> صدر مجلس، بهترین بخش از اتاق،<ref name=":2">جمهرة اللغة، ج۱، ص۲۷۵؛ الصحاح، ج۱، ص۱۰۸.</ref> محل نشستن پادشاه،<ref name=":4">المحیط فی اللغة، ج۳، ص۸۵.</ref> قصر،<ref name=":3">لسان العرب، ج۱، ص۳۰۵.</ref> پناهگاه شیر<ref name=":4" /> و گردن حیوان<ref name=":1" /> آمده است. فراهیدی لغت‌شناس، محاریب [[بنی‌اسرائیل]] را مسجدهای آن‌ها دانسته که برای [[نماز]] در آن‌ها گرد می‌آمدند.<ref name=":1" /> برخی نیز، محراب را در آیه {{قلم رنگ|سبز|فَخَرَجَ عَلى‏ قَوْمِهِ مِنَ‏ الْمِحْرابِ‏}}، مسجد معنا کرده‌اند.<ref>الصحاح، ج۱، ص۱۰۹.</ref> واژه محراب، به عنوان صفت برای «رجل»، به معنای مرد شجاع و جنگاور نیز به کار رفته است.<ref>معجم مقاییس اللغة، ج۲، ص۴۸.</ref> برخی، محراب را مکان رفیع و مجلس شریف معرفی کرده و علت نامگذاری آن را این دانسته‌اند که از مکان شریف دفاع شده و برای به دست آوردنش جنگ می‌شود.<ref>فقه اللغة، ص۳۲۹.</ref> برخی نیز، یکی از معانی محراب را بالاترین اتاق در خانه و بالاترین مکان در مسجد دانسته‌اند.<ref name=":3" />
 ==چیستی==
@@ خط ۱۱: / خط ۱۱: @@
 ==علت نامگذاری==
-برخى از لغت شناسان گفته‌اند: محراب را از آن جهت محراب گويند كه محلّ جنگ و ستيز امام جماعت با شيطان و هواى نفس است.<ref>مفردات الفاظ قرآن، ص۲۲۵؛ مجمع‌البحرین، ذیل واژه حرب.</ref>
+به باور برخی واژه‌شناسان، محراب را به این نام خوانده‌اند، زیرا محل ستيز امام جماعت با شيطان و هواى نفس است.<ref>مفردات الفاظ قرآن، ص۲۲۵؛ مجمع‌البحرین، ذیل واژه حرب.</ref> به باور برخی دیگر، انسان در محراب، بايد «حريب» باشد. حریب، کسی است که مالی که با آن زندگی می‌گذراند از او گرفته باشند؛<ref>کتاب العین، ج۳، ص۲۱۳.</ref> از این رو، انسان در محراب، بدون اشتغالات دنیایی و پريشانى انديشه می‌ایستد. شماری بر این باورند كه محراب در اصل به معناى صدر مجلس در خانه است؛ از یان رو صدر مسجد را هم محراب گفته‌اند.<ref name=":2" /> گروهی بر عکس بر آنند که محراب در اصل در مورد صدر مسجد به کار رفته، سپس صدر اتاق را هم محراب نامیده‌اند.<ref>مجموعه مقالات همايش معمارى مسجد، ج ٢، ص ٢۶٨؛ به نقل از المفردات فی غریب القرآن، ص۱۱۰.</ref> امام خمينى نيز فرموده است:
-برخى هم گفته‌اند: انسان در محراب، بايد «حريب» باشد؛ يعنى عارى از اشتغالات دنيوى و پريشانى فكر و انديشه و عده‌اى نيز معتقدند كه محراب در اصل به معناى صدر مجلس در خانه است؛ سپس صدر مسجد را هم محراب گفته‌اند.<ref name=":2" /> گروهی بر عکس بر آنند که محراب در اصل در مورد صدر مسجد به کار رفته، سپس صدر اتاق را هم محراب نامیده‌اند.<ref>مجموعه مقالات همايش معمارى مسجد، ج ٢، ص ٢۶٨؛ به نقل از المفردات فی غریب القرآن، ص۱۱۰.</ref> امام خمينى نيز فرموده است:
 «مساجد، سنگرهاى اسلام است. محراب، حرب است. اينها سنگرند براى اسلام. <sup>٢</sup>