آیه ۳۴ سوره حج

آیه ۳۴ سوره حج، آیه‌ای از قرآن، که

متن و ترجمه

﴿

وَلِكُلِّ أُمَّةٍ جَعَلْنَا مَنْسَكًا لِيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَى مَا رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِيمَةِ الْأَنْعَامِ فَإِلَهُكُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَلَهُ أَسْلِمُوا وَبَشِّرِ الْمُخْبِتِينَ

و برای هر امتی عبادتی ویژه قرار داده‌ایم [که مشتمل بر قربانی است] تا نام خدا را بر آنچه که از دام‌های زبان‌بسته روزی آنان نموده ایم [به هنگام قربانی] ذکر کنند. پس [بدانید که] معبود شما خدای یکتاست؛ بنابراین فقط تسلیم او شوید. و فرمانبرداران فروتن را [به لطف و رحمت خدا] مژده ده.

﴾

﴿

الَّذِينَ إِذَا ذُكِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَالصَّابِرِينَ عَلَى مَا أَصَابَهُمْ وَالْمُقِيمِي الصَّلَاةِ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ

همانان که وقتی خدا یاد شود، دل‌هایشان می‌هراسد، و بر آنچه [از بلا و حادثه] به آنان می‌رسد، شکیبایند و برپا دارندگان نمازند و از آنچه روزی آنان نمودیم، انفاق می‌کنند.

﴾

شرح واژگان

واژه «منسك» از ريشه نَسْك است كه با توجه به ساختار مصدرى آن به معناى مطلق عبادت و وسيله تقرب است؛ چنانكه در آیه ﴿إِنَّ صَلاٰتِي وَ نُسُكِي وَ مَحْيٰايَ وَ مَمٰاتِي لِلّٰهِ رَبِّ الْعٰالَمِينَ ﴾ به همین معنا به‌کار رفته است. سپس اين كلمه به اعمال حج اختصاص پيدا كرده است، چنانكه « نسيكة » در خصوص ذبيحه به كار مى‌رود.

«اخبات» در اصل لغت به معناى دشت پهناور و آرام‌بخش است. احمد بن محمد فیومی، لغت‌شناس، خبت را به معناى خضوع و خشوع نسبت به خدا دانسته است. به باور برخی، این معنا اشاره به کاربرد قرآنی این واژه دارد.

محتوا

آیه ۳۴ سوره حج، متضمن تعميم منسك قربانى به همه امّت‌ها، و تأكيد بر توحيد و بشارت به مخبتين است. در آیه ۳۴ سوره حج، به معرفى مخبتين پرداخته و صفاتى چون تأثيرپذيرى از ذكر خدا، صبر در مصائب، برپادارى نماز و انفاق را براى آنها بر مى‌شمرد.

قربانی، منسک همگانی

با توجه به عبارت ﴿وَلِکُلِّ أُمَّةٍ جَعَلْنَا مَنْسَکًا﴾ قربانی یک منسک همگانی برای صاحبان ادیان و شرایع است. زیرا به گفته بسیاری از مفسران، مراد از «امة» صاحبان ادیان و شریعت‌ها هستند. درباره مراد «منسکا» دو احتمال وجود دارد؛ یکی به معنای عبادت، که شامل «عبادت قربانی» نیز می‌شود؛ و دیگری به معنای خودِ ذبح و قربانی. به گفته برخی، با توجه به ادامه آیه، احتمال دوم به واقع نزدیک‌تر است.

مخبتین

به باور برخی، خطابِ ﴿بَشِّرِ الْمُخْبِتِينَ ﴾ به پیامبر(ص) و توجه از خطاب جمعی به خطاب فردی، بر این مطلب دلالت دارد که هر کسی در عبادت و حج خود تسلیم خدا و مخلص باشد، جزء مخبتین است.

در آیه ۳۵ سوره حج، به معرفی مخبتین پرداخته شده است. مخبت به معنای خاضع و خاشع نسبت به خدا است. مفسران، مصداق مخبتین را متواضعان، عبادت‌کنندگان، مخلصان، كسانى كه قلوبشان با ذكر خدا مطمئن است، و آنان‌كه ظلم نمى‌كنند دانسته‌اند.

به باور برخی، در ادامه آیه، مصداق مخبتین مشخص شده است؛ بر پایه این آیه، آنها کسانی هستند که دارای چهار صفت وجل، صبر، برپایی نماز و انفاق‌اند.

منابع

این مقاله برگرفته از کتاب درسنامه تفسیر آیات حج، محمد فاکر میبدی، قم، حوزه نماینگی ولی‌فقیه در امور حج و زیارت، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، سازمان چاپ و نشر، ۱۳۸۷ش. است.

المصباح المنير، احمد بن محمد فيومى، قم، دارالهجرة، دوم، ١۴١۴ق.

معجم مقاييس اللغة، احمد بن فارس، تحقيق عبد السلام محمد هارون، قم، مكتب الإعلام الاسلامى، ١۴٠۴ق.

مفردات الفاظ القرآن، راغب اصفهانى، تحقيق صفوان عدنان داوودى، بيروت، دارالسامية، ١۴١٢ق.