پیاده‌روی اربعین تأملات جامعه‌شناختی (کتاب)

پیاده‌روی اربعین تأملات جامعه‌شناختی (کتاب)

پدید آورندگان
نویسنده	مجموعه نویسندگان
به کوشش	محسن حسام مظاهری
محتوا
موضوع	پیاده‌روی اربعین
زبان	فارسی
نشر
تعداد جلد	۱
تعداد صفحات	۲۴۸
ناشر	آرما
محل نشر	اصفهان
تاریخ نشر	۱۳۹۷

پیاده روی اربعین، تاملات جامعه‌شاختی، کتابی است شامل هفت مقاله که به بررسی جامعه‌شناختی پیاده‌روی اربعین می‌پردازند.

مروری بر مقالات

جامعه‌ شیعی جامعه‌ای در فراق

مقاله نخست این مجموعه با عنوان جامعه شیعی به مثابه جامعه‌ای در فراق، به بررسی تغییر حاصل از سقوط صدام و گسترش زیارت اربعین در جغرافیای مقدس شیعه پرداخته است. در حالی که شیعه همیشه به عنوان یک مذهب اقلیت، از ارض مقدس خود دور افتاده بود و دوری و عدم امکان زیارت، شیعه را به حسرت ارض مقدس دچار کرده بود، سقوط صدام و باز شدن مرزها، فرصت رفع عطش را برای شیعه فراهم کرد. نویسنده آسیب احتمالی سیاست همگانی کردن زیارت اماکن مقدس را روزمره شدن زیارت و تضعیف هیبت و حرمت ارض مقدس دانسته است.

اربعین،دانسته‌ها و نادانسته‌ها

مقاله دوم این مجموعه با عنوان اربعین دانسته ها و نادانسته ها از منظری اجتماعی، تلاش می‌کند دلایل چرایی نوزایی گسترده و وسیع پیاده روی اربعین را بیابد. نویسنده عوامل زیر را برای این پدیده برشمرده و هر یک را به اختصار توضیح داده است:

عطش انباشی تاریخی به زیارت عتبات؛ سابقه تاریخی سنت زیارت در حافظه جمعی؛ هم پوشانی دین عامه و دین رسمی؛ همپوشانی دین عامه عراقی، دین عامه ایران و دین عامه جهانی؛ فرم متمایز زیارت اربعین؛ هزینه اقتصادی اندک؛ نزدیکی فرهنگی بین ایران و عراق؛ فراجنسیتی بودن؛ فراسنی بودن؛ چند قالبی بودن؛ هم افزایی رسانه‌های رسمی و غیر رسمی؛ بازنمایی هویت شیعی؛ و تبدیل شدن به یکی از نظام‌های عرفی و فرهنگی کسب منزلت اجتماعی.

میزبانان اربعین

در مقاله سوم با نام میزبانان اربعین، به جامعه عراق به عنوان میزبان زائران ایرانی اربعین توجه شده است. نویسنده می‌خواهد نشان دهد که در پیاده روی اربعین باید به بافت اجتماعی میزبانان و فرهنگ آنان توجه شود تا فرصت همگرایی بین ملت ایران و عراق که بر اساس مناسک مشترک ایجاد شده دچار آسیب نشود. این پژوهش بر اساس مصاحبه با ۴۵ تن از ساکنان نجف و کربلا شکل گرفته است. در این پرسش‌نامه‌ها که همراه با پاسخ‌های داده شده در مقاله درج شده‌اند، از پرسش‌ شوندگان درباره تجربه برخورد با زائران ایرانی پرسیده شده است.

نهادی شدن آیین اربعین

مقاله چهارم با عنوان از نهادی شدن آیین اربعین تا عرفی شدن امر قدسی به بررسی زمینه،‌ عوامل و پیامدهای نهادی‌سازی زیارت اربعین و دخالت دولت در ساماندهی این آیین پرداخته شده است.

نویسنده شیوه عملکرد دولت در قبال اربعین را بخشی از روند نهادی شدن یا حاکمیتی شدن تمامی عرصه‌های فعالیت‌های مردم‌نهاد یا خیریه ارزیابی کرده و پیامدهای منفی آن را از جمله کاهش اعتماد به حاکمیت، افزایش هزینه‌های مالی دولت، افزایش هزینه‌های زمانی و پرسنلی، بازتولید انتظار مداخله دولت در همه امور و کاهش خلاقیت و تنوع در برنامه‌ها بر شمرده است.

نویسنده با بررسی مفهوم عرفی شدن، مهم‌ترین پیامد نهادی یا حاکمیتی شدن مراسم اربعین را کمک به روند عرفی شدن جامعه می‌داند. نهادهای رسمی و حاکمیتی بر مصادیق خاصی از امر خیر و مشارکت دینی تاکید می‌کنند. بدین ترتیب برخی دیگر از فعالیت‌های خیر اجتماعی، نه به عنوان امر خیر دینی بلکه به عنوان امر خیر انسانی تلقی می‌شوند. نویسنده در پایان، واسپاری امور اجرایی و کاهش تصدی دولت در امور خیر دینی را برای تقویت جایگاه امر خیر دینی در جامعه مفید ارزیابی کرده است.

حاد واقعیت

مقاله پنجم مجموعه با عنوان حاد واقعیت ژان بودریار با استفاده از مفهوم حاد واقعیت فیلسوف و جامعه‌شناس فرانسوی ژان بودریار به شناسایی و بررسی بازنمایی شایعه‌آمیز واقعیت‌های پیاده روی اربعین در رساله‌های مجازی پرداخته است. نویسنده نمونه‌هایی از این شایعات رسانه‌ای را بررسی کرده که واقعیت نداشته اند، این گزارش‌ها شامل مواردی همچون تعداد جمعیت شرکت کننده در اربعین، اتفاقات و حوادث مانند معجزات و روایت‌های غیبی، مسائل امنیتی، حضور شخصیت‌های مشهور، امور اجرایی و نقل قول‌ها در مقاله معرفی کرده است.

زیارت رنج‌آلود

مقاله ششم با عنوان دعوت شده ام به زیارت رنج آلود، با روش مردم‌نگاری به بررسی دریافت‌ها و تفسیرهای زائران پیاده روی اربعین از تجربه‌ زیسته خود از این سفر پرداخته است. نویسنده در نتیجه مصاحبه با ۳۶ زائر حاضر در پیاده روی، سه مضمون اصلی را شناسایی کرده وجنبه‌های مختلف این مضامین را تشریح کرده است: تجربه تعلیق امر مادی و روزمره؛ رنج مقدس به مثابه مولد معنا؛ و برانگیزانندگی عاطفی مناسک جمعی. مضامینی که ویژگی‌ها و امتیازات زیارت اربعین را تشکیل می‌دهند.

اربعین ایرانی

نویسنده مقاله هفتم این مجموعه با عنوان اربعین ایرانی:رشد تصاعدی آمار ایرانی‌ها در پیاده‌روی اربعین، دلایل و پیامدها، بعد از اشاره به اینکه رشد شتابنده آمار زایران ایرانی در پیاده روی اربعین،‌ یک پدیده فوق‌العاده است، به جستجوی دلایل این پدیده برآمده است. او در این مقاله از چهار جاذبه فراغتی، گفتمانی، سیاسی و بین المللی برای آیین پیاده روی اربعین سخن گفته که نقش اصلی در گسترش آن داشته است. نویسنده در ادامه مقاله پیامدهای حضور فزاینده ایرانیان در این مراسم را تحت این عناوین دسته بندی کرده است:‌ تغییر در الگوهای فرهنگ مذهبی؛ تغییر در سازمان و ساختار دینی؛ حساسیت زایی سیاسی؛ تنازع گفتمانی شیعه؛ تعمیق شکاف شیعه - سنی؛ ایرانیزه کردن اربعین.

اطلاعات نشر

این کتاب در سال ۱۳۹۷ در ۲۴۸ صفحه به کوشش محسن حسام مظاهری، توسط نشر آرما منتشر شده است.