خزاعه: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۲۰ فوریهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۲۰:۰۶

خزاعه از قبایل عرب قحطانی است که در یمن سکونت داشتند. خزاعه با غلبه بر جرهمیان بر مکه مسلط شده و بت پرستی را در آن رواج دادند.

خزاعه تسلط بر مکه و کعبه را تا مدتها قبل از اسلام در دست داشت. تا اینکه قصی بن کلاب جد پیامبر با چیره شدن بر آنان امور مکه را به دست گرفت.

قبیله خزاعه در جنگ های صدر اسلام حضور داشت و در برخی موارد مانند فتح مکه منشأ اثر بوده است.

نسب شناسی

قبیله خزاعه از بزرگ‌ترین قبایل عرب قحطانی یا جنوبی (یمنی) است که در بخشی از یمن سکونت داشتند. دربارة نسب و تبار آنان اختلاف بسیاری دیده می‌شود؛ عده‌ای نیای آنان را از عدنان می‌دانند و سلسله نسب آنان را چنین نقل می‌کنند: بَنو لُحَّیِ بن عامِرِبن قُمعَة بن اِلیاسِبن مُضرِبن نِزِارِبن مَعدِ بن عَدنان ^[۱] اما گروه کثیری، آنان را از تبار قَحطان^[۲] . و از فرزندان رَبیعه و أَفصی، پسران حارثة بن عَمرو بن عامرِ بن حارثَة بن إمرَیءالقِیس بن ثَعلبة بن مازنِ بن أزدِ بن غَوث بن نَبت بن مالک بن زید بن کَهلان بن سبأ بن یشْجُب بن یعرب بن قحطان دانسته‌اند.^[۳] این قبیله دارای شاخه‌های زیادی است؛ مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از: کَعب، سَعد، سَلول، عَدّی، حِزمر، حُبشیّه، حُلیل، قُمیر، مُلَیح، مُصطلق^[۴]

خزاعه قبل از اسلام

محل سکونت

محل سکونت خزاعه را آب‌ها و کوه‌ها و چشمه‌هایی که این قبیله در کنار آن اقامت داشتند، ذکر کرده‌اند؛ از جمله: مَرّ، بَیضان، وُتَیر، مُرَیسیع و غُرابات^[۵] ، یَلَملَم، طَیِبَه، مَلکَان، بَیضا، مَدارج، مَرُّالظَهران، تَنعیم، جِعرانه، سِرف، فَخّ، عُصم و قُدَید، جُحفه، خم و مکان‌هایی که به آن متصل بود در جُهینه و محله‌های بنی‌حرب .^[۶] و نیز گفته شده منطقه خزاعه در جنوب دیار مزینه در ارتفاعات واقع در راه میان مکه و مدینه بوده‌است . بارزترین منطقه آن‌ها عسفان ذکرشده که از آن بنى‌مصطلق و مرز تهامه بود.^[۷]

زمامداری مکه

جُرهُمیان قبل از اسلام بر مکه مسلط بودند و امور کعبه را اداره می‌کردند.خزاعه در اثر فساد و ضعف جرهمیان در اواخر سده سوم یا آغاز سده چهارم پیش از میلاد، در نبردی سه روزه که گروهی از بنی‌کِنانه از قبایل عدنانی نیز آنان را یاری کردند، جرهم را شکست دادند و با راندن آنان از مکه، امارت آن شهر را در اختیارگرفتند.^[۸]

عمرو بن لحّی اولین شخص از خزاعه بود که تولیت کعبه را عهده‌دار شد.^[۹]عمرو به جایگاه بالایی در میان عرب دست یافت.^[۱۰] او دین ابراهیم و اسماعیل را تغییر داد و آیین بت‌پرستی را در میان عرب‌ها رواج داد. ^[۱۱]

حجابت کعبه در میان بزرگان خزاعه موروثی بود^[۱۲] و آنان پرده‌دار، نگهبان پایه‌های مکه و زمامدار و آبادکننده آن بودند.^[۱۳] گفته شده خزاعه سیصد وحتی پانصد سال حکومت بر مکه و حجابت کعبه را در دست داشتند؛^[۱۴] برخی نیز مدت تسلط آنان را بر مکه از حدود اواخر سده دوم تا اواسط سده پنجم میلادی دانسته^[۱۵]

زمامداری مکه در دست خزاعیان بود تا زمانی‌که قصی بن کلاب برآنان غلبه یافت و بر مکه مسلط شد.

روابط با سایر قبایل

مهاجرت خزاعه به مکه و مواجهه شدن با جامعه جدید، منازعات با برخی قبایل و هم پیمانی با برخی دیگر را به‌دنبال داشت:

منازعات:

ـ نبرد میان قبیله قیس بن عیلان و خزاعی‌ها^[۱۶]
ـ درگیری قبیله هوازن با تیره‌ای از خزاعه به نام قبیله ضاطر ^[۱۷]
ـ نبرد میان تیره کعب از خزاعه و قبیله کنانه ^[۱۸]
ـ منازعه تیره کعب از خزاعه با قبیله لحیان ^[۱۹]
حضور بنی مصطلق از خزاعه در نبرد یوم ذات نکیف که میان فرزندان بکر بن عبدمناف و قریشیان درگرفت^[۲۰]

هم پیمانان:

این قبیله با قبایل قریش، کنانه و هوازن در برپایی بازار عکاظ، که هر ساله از نیمه ذیقعده تا اول ذی‌حجه برپا می‌شد، شرکت می‌کرد^[۲۱]
هنگام حمله ابرهه به مکه، افراد قبیله خزاعه، کنانه، هذیل، قریش و دیگر ساکنان منطقه حرم، با همراهی هم قصد مقابله با لشکر وی را داشتند؛ اما چون دیدند توان مقابله با آنها را ندارند، از این کار صرف نظر کردند ^[۲۲]
تیره‌هایی از قبیله خزاعه در جاهلیت جزو گروهی از قبایل به نام احابیش بودند که با مطلب بن عبدمناف و قبیله قریش پیمان دوستی و همدستی، معروف به حلف احابیش، بستند^[۲۳] (ابن قتیبه، 1992م، ص616) یکی از پیمان‌نامه‌های معروف، روابط خزاعه و بنی‌هاشم در زمان عبدالمطلب بود که به مسالمت گرایید و پیمان استواری بینشان بسته شد ^[۲۴]

خزاعه بعد از اسلام

پانویس

↑ جمهرة الانساب العرب، ص7
↑ الاعللام، ج2، ص348، الانباه علی قبائل الرواة، ص81-82، قلائد الجمان فی‌التعریف بقبائل عرب الزمان، ج1، ص 98
↑ الاصنام، ج2، ص116، قلائد الجمان فی‌التعریف بقبائل عرب الزمان، ص244، معجم قبائل العرب، ج1، ص338
↑ الاصنام، ج2، ص 120
↑ المعالم الاثیرة فی السنة و السیرة، ص108، معجم قبائل العرب، ج1، ص338
↑ صفة الجزیرة العرب، ص232-233
↑ تاریخ یعقوبی، ص98
↑ السیرة النبویه، ج1، ص245 وص74
↑ الاصنام، ص8
↑ اخبار مکه شرفها‌ الله تعالی و ما جاء فیها من الآثار، ج1، ص56
↑ الاصنام،ص 8
↑ النسب معد و الیمن الکبیر، ج2، ص443
↑ اخبار مکه شرفها‌ الله تعالی و ما جاء فیها من الآثار، ج1، ص60
↑ اخبار مکه شرفها‌ الله تعالی و ما جاء فیها من الآثار، ذج1، ص 59
↑ مواسم العرب، المواسم الثقافیة و التجاریة و الدینیة و الطبیعیه، ج1، ص211
↑ اخبار مکة فی قدیم الدهر و حدیثه، ج5، ص 156
↑ الاغانی، ج14، ص148
↑ السیرة النبویه، ج3، ص392
↑ معجم البلدان، ج2، ص 407
↑ الانساب الاشراف، ج1، ص76، المحبّر، ص246
↑ الطبقات الکبری،ج1، ص102
↑ اخبار مکه شرفها‌ الله تعالی و ما جاء فیها من الآثار، ج1، ص 94، إتحاف الوری بأخبار أم القری، ج2، ص 34
↑ المعارف، ص 616
↑ تاریخ اسلام تا سال چهلم هجری، ص 380

[1] جمهرة الانساب العرب، ص7

[2] الاعللام، ج2، ص348، الانباه علی قبائل الرواة، ص81-82، قلائد الجمان فی‌التعریف بقبائل عرب الزمان، ج1، ص 98

[3] الاصنام، ج2، ص116، قلائد الجمان فی‌التعریف بقبائل عرب الزمان، ص244، معجم قبائل العرب، ج1، ص338

[4] الاصنام، ج2، ص 120

[5] المعالم الاثیرة فی السنة و السیرة، ص108، معجم قبائل العرب، ج1، ص338

[6] صفة الجزیرة العرب، ص232-233

[7] تاریخ یعقوبی، ص98

[8] السیرة النبویه، ج1، ص245 وص74

[9] الاصنام، ص8

[10] اخبار مکه شرفها‌ الله تعالی و ما جاء فیها من الآثار، ج1، ص56

[11] الاصنام،ص 8

[12] النسب معد و الیمن الکبیر، ج2، ص443

[13] اخبار مکه شرفها‌ الله تعالی و ما جاء فیها من الآثار، ج1، ص60

[14] اخبار مکه شرفها‌ الله تعالی و ما جاء فیها من الآثار، ذج1، ص 59

[15] مواسم العرب، المواسم الثقافیة و التجاریة و الدینیة و الطبیعیه، ج1، ص211

[16] اخبار مکة فی قدیم الدهر و حدیثه، ج5، ص 156

[17] الاغانی، ج14، ص148

[18] السیرة النبویه، ج3، ص392

[19] معجم البلدان، ج2، ص 407

[20] الانساب الاشراف، ج1، ص76، المحبّر، ص246

[21] الطبقات الکبری،ج1، ص102

[22] اخبار مکه شرفها‌ الله تعالی و ما جاء فیها من الآثار، ج1، ص 94، إتحاف الوری بأخبار أم القری، ج2، ص 34

[23] المعارف، ص 616

[24] تاریخ اسلام تا سال چهلم هجری، ص 380

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

@@ خط ۲۰: / خط ۲۰: @@
 جُرهُمیان قبل از اسلام بر مکه مسلط بودند و امور کعبه را اداره می‌کردند.خزاعه در اثر فساد و ضعف جرهمیان در اواخر سده سوم یا آغاز سده چهارم پیش از میلاد، در نبردی سه روزه که گروهی از [[بنی‌کنانه|بنی‌کِنانه]] از قبایل عدنانی نیز آنان را یاری کردند، جرهم را شکست دادند و با راندن آنان از مکه، امارت آن شهر را در اختیارگرفتند.<ref>السیرة النبویه، ج1، ص245 وص74</ref>
-عمرو بن لحّی اولین شخص  از خزاعه بود که تولیت کعبه را عهده‌دار شد.<ref>'''الاصنام'''، ص8</ref>عمرو به جایگاه بالایی در میان عرب دست یافت (ازرقی، 1275، ج‌1، ص56).<ref>اخبار مکه شرفها‌ الله تعالی و ما جاء فیها من الآثار، ج1، ص56</ref> او دین ابراهیم و اسماعیل را تغییر داد و آیین بت‌پرستی را در میان عرب‌ها رواج داد. (ابن کلبی،1924م، ص8) <ref>الاصنام،ص 8</ref>
+عمرو بن لحّی اولین شخص  از خزاعه بود که تولیت کعبه را عهده‌دار شد.<ref>'''الاصنام'''، ص8</ref>عمرو به جایگاه بالایی در میان عرب دست یافت.<ref>اخبار مکه شرفها‌ الله تعالی و ما جاء فیها من الآثار، ج1، ص56</ref> او دین ابراهیم و اسماعیل را تغییر داد و آیین بت‌پرستی را در میان عرب‌ها رواج داد. <ref>الاصنام،ص 8</ref>
-حجابت کعبه در میان بزرگان خزاعه موروثی بود<ref>النسب معد و الیمن الکبیر، ج2، ص443</ref> و آنان پرده‌دار، نگهبان پایه‌های مکه و زمامدار و آبادکننده آن بودند.<ref>اخبار مکه شرفها‌ الله تعالی و ما جاء فیها من الآثار، ج1، ص60</ref> گفته شده خزاعه سیصد وحتی پانصد سال (ازرقی، 1275، ج‌1، ص59) حکومت بر مکه و حجابت کعبه را در دست داشتند؛<ref>اخبار مکه شرفها‌ الله تعالی و ما جاء فیها من الآثار، ذج1، ص 59</ref> برخی نیز مدت تسلط آنان را بر مکه از حدود اواخر سده دوم تا اواسط سده پنجم میلادی دانسته<ref>مواسم العرب، المواسم الثقافیة و التجاریة و الدینیة و الطبیعیه، ج1، ص211</ref>
+حجابت کعبه در میان بزرگان خزاعه موروثی بود<ref>النسب معد و الیمن الکبیر، ج2، ص443</ref> و آنان پرده‌دار، نگهبان پایه‌های مکه و زمامدار و آبادکننده آن بودند.<ref>اخبار مکه شرفها‌ الله تعالی و ما جاء فیها من الآثار، ج1، ص60</ref> گفته شده خزاعه سیصد وحتی پانصد سال حکومت بر مکه و حجابت کعبه را در دست داشتند؛<ref>اخبار مکه شرفها‌ الله تعالی و ما جاء فیها من الآثار، ذج1، ص 59</ref> برخی نیز مدت تسلط آنان را بر مکه از حدود اواخر سده دوم تا اواسط سده پنجم میلادی دانسته<ref>مواسم العرب، المواسم الثقافیة و التجاریة و الدینیة و الطبیعیه، ج1، ص211</ref>
 زمامداری مکه در دست خزاعیان بود تا زمانی‌که قصی بن کلاب برآنان غلبه یافت  و بر مکه مسلط شد.
 ===روابط با سایر قبایل===
+مهاجرت خزاعه به مکه و مواجهه شدن با جامعه جدید، منازعات با برخی قبایل و هم پیمانی با برخی دیگر را به‌دنبال داشت:
+'''منازعات:'''
+* ـ نبرد میان قبیله قیس بن عیلان و خزاعی‌ها<ref>اخبار مکة فی قدیم الدهر و حدیثه، ج5، ص 156</ref>
+* ـ درگیری قبیله هوازن با تیره‌ای از خزاعه به نام قبیله ضاطر <ref>الاغانی، ج14، ص148</ref>
+* ـ نبرد میان تیره کعب از خزاعه و قبیله کنانه <ref>السیرة النبویه، ج3، ص392</ref>
+* ـ منازعه تیره کعب از خزاعه با قبیله لحیان  <ref>معجم البلدان، ج2، ص 407</ref>
+* حضور بنی مصطلق از خزاعه در نبرد یوم ذات نکیف که میان فرزندان بکر بن عبدمناف و قریشیان درگرفت<ref>الانساب الاشراف، ج1، ص76، المحبّر، ص246</ref>
+'''هم پیمانان:'''
+* این قبیله با قبایل قریش، کنانه و هوازن در برپایی بازار عکاظ، که هر ساله از نیمه ذیقعده تا اول ذی‌حجه برپا می‌شد، شرکت می‌کرد<ref>الطبقات الکبری،ج1، ص102</ref>
+* هنگام حمله ابرهه به مکه، افراد قبیله خزاعه، کنانه، هذیل، قریش و دیگر ساکنان منطقه حرم، با همراهی هم قصد مقابله با لشکر وی را داشتند؛ اما چون دیدند توان مقابله با آنها را ندارند، از این کار صرف نظر کردند <ref>اخبار مکه شرفها‌ الله تعالی و ما جاء فیها من الآثار، ج1، ص 94، إتحاف الوری بأخبار أم القری، ج2، ص 34</ref>
+* تیره‌هایی از قبیله خزاعه در جاهلیت جزو گروهی از قبایل به نام احابیش بودند که با مطلب بن عبدمناف و قبیله قریش پیمان دوستی و همدستی، معروف به حلف احابیش، بستند<ref>المعارف، ص 616</ref> (ابن قتیبه، 1992م، ص616) یکی از پیمان‌نامه‌های معروف، روابط خزاعه و بنی‌هاشم در زمان عبدالمطلب بود که به مسالمت گرایید و پیمان استواری بینشان بسته شد <ref>تاریخ اسلام تا سال چهلم هجری، ص 380</ref>
 ==خزاعه بعد از اسلام==