کاربر:Salar/صفحه تمرین۱: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱۱ فوریهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۰۲:۳۸

سلفیه

مفهوم‌شناسی

سلفیه منسوب به سَلَف، به معنای تقدم، سبقت و گذشته است.^[۱] اصطلاح «سلف» در میان اهل سنت از استعمالات مختلفی برخوردار است. برخی مراد از سلف را صحابه^[۲] و برخی صحابه و تابعین^[۳] و عدهای دیگر صحابه، تابعین و تابع تابعین^[۴] هر یک از مذاهب فقهی و کلامی تعبیر سلف را برای طیف خاصی از گذشتگان خود به کار بردهاند، علمای حنفی، امامان مذهب حنفی از ابو حنیفه(۱۵۰ق) تا محمد بن حسن شیبانی (۱۸۹ق) را «سلف»، و از محمد بن حسن شیبانی تا شمس الأئمه حلوانی(۴۵۰ق) را «خلف» برشمرده اند.^[۵] حنابله، احمد بن حنبل و متقدمین بر او تا عصر صحابه را «سلف» دانسته‌اند. علمای شافعی، مالکی و همچنین علمای کلام و فلسفه، «سلف» را بر کسانی اطلاق میکنند که تا قبل از سال چهارصد قمری زیستهاند.^[۶] برخی دیگر دایره اطلاق سلف را تا قبل از سال پانصد قمری توسعه داده‌اند.^[۷]

به جماعتی از متأخرین که در فهم دین، بویژه در مسائل اعتقادی، خود را ملتزم به روش سلف میدانند سلفی گفته می‌شود.^[۸] این گروه اصطلاح سلف را با استناد به حدیث خیر القرون بر سه نسل صحابه، تابعین و تابعین تابعین اطلاق میکنند^[۹] و از منظر آنان، «سلفیه» منهج و روش سلف در تحصیل عقاید و احکام فقهی از کتاب و سنت است.^[۱۰]

پیشنیه سلفیه

پیشینه نگرش سلفی را باید در سده نخستین اسلامی در جریانی به نام «اصحاب اثر» جستجو کرد، آنها گروهی از عالمان دینی بودند که اهتمام اصلیشان بحث در احکام و فروع بود و در احادیث اعتقادی بر ظواهر کتاب و سنت تأکید داشتند،^[1] این گروه بعدها به پشتوانه فکری احمد بن حنبل که بیش از دیگران به ظواهر کتاب و سنت و حدیث گرایی تأکید داشت «اصحاب حدیث» نامیده شدند،^[2] آنها از نظر کلامی در برابر معتزله و از نظر فقهی در مقابل اهل رای قرار دارند.

«پیروی از سلف» کاربرد وسیعی در آثار اصحاب حدیث داشت، ولی تا قبل از ابن تیمیه در قرن هشتم در معنای لغوی سلف (پیشینیان) موردنظر بود. لفظ «سلف» در عبارات منقول از اوزاعی (م ۱۴۳ق) سفیان ثوری(م ۱۶۰ق) و مالک بن انس (م ۱۷۹ق) به کار رفته و دیگر محدثان قرون نخستین نیز از این کلمه استفاده کرده‌اند.[۳] ایشان با استناد به احادیثی از پیامبر اقوال سلف را در نبود حکمی از کتاب و سنت، مرجع نهایی می‌شمردند؛ اما اینکه سلف دقیقا چه طیفی را در برمی‌گیرد، محل توافق نبود برخی آن را به صحابه محدود می‌کردند و برخی تا نسل اتباع تابعین[۴] نیز گسترش می‌دادند، سلف در عبارت احمد بن حنبل (م۲۴۱ق) بیشتر بر صحابه و تابعین اطلاق می‌شد و بعد از ارائه اعتقاد نامه احمد بن حنبل از سوی شاگردان وی، استفاده از لفظ سلف کاربرد بیشتری یافت. [۵]

گرایش به سنت سلف، در سده سوم، وارد مرحلهای نوین شد. در این سده، اصحاب حدیث متأخر، حتی شیوههای متقدمان خود را در پاسداری از آموزه سلف کافی ندانستند و در حیطه معرفتشناسی از جایگاه عقل و اجتهاد به شدت کاستند.^[6]

در قرن چهارم ابوبکر بربهاری (۳۲۹ق) محدث و شیخ حنبلیان بغداد، برای احیای تفکر سلف تلاش کرد، وی به شدت از متکلمان انتقاد و علم کلام را بدعت شمرد، سختگیری او در مبارزه با هر آنچه بدعت می‌نامید و اقداماتی مانند طرد ابوالحسن اشعری^[7] و رفتار وی با طبری^[8] و ممانعت از برپایی مجالس عزاداری و گریه برای امام حسین (ع)^[9] وی را از شاخصترین اندیشمندان سلفی این قرن ساخت.

قرن پنجم دوره غلبه یافتن اندیشه‌های سلفی در برابر اندیشه‌های کلامی و عقل محور بود، سلفیان در این دوره ضمن تأکید بر پیروی از ظاهر نصوص و با استناد به آموزه‌های ائمه سلف، بر نفی تأویل پای فشردند. ابویعلی ابن فراء (م۴۵۸) و فرزندش از نویسندگان سلف گرای این قرن بودند. فرزند ابو یعلی بر این باور بود که خدا را باید آن گونه توصیف کرد که خدا خودش را توصیف کرده است.^[10]

قرن هفتم را به واسطه ظهور ابن‌تیمیه (م۷۲۸) باید سرآغازی بر پیدایش مکتب سلفیه دانست، زیرا اگرچه تفکرات سلفی پیش از وی وجود داشت، اما او بود که مبانی فکری سلفی را مدون کرد. ابن تیمیه در سه حوزه علمی، عملی و اعتقادی تأثیرات شگرفی را بر اندیشههای سلفی پس از خود گذاشت.[۱۱] وی به پیروی از روش سلف به ویژه قرون فاضله - قرون اول تا سوم - تأکید فراوان داشت.[۱۲] او روش و مکتب خود را سلفیّه نامید و بیان داشت که در عقل صریح و نقل صحیح، مطلبی که مخالف طریقۀ سلفیه باشد، وجود ندارد.[۱۳] وی همچنین تصریح داشت که مقصود از سلفیه، همان مذهب اصحاب حدیث است.[۱۴] وی هر گونه اظهار نظر یا تفسیر جدید را نوعی بدعت،[۱۵] و امور اعتقادی ظاهر قرآن را حجت دانست و تأویل یا هر گونه باطن مخالف با ظاهر را نفی کرد.[۱۶]

مبانی معرفتی

[۱]. الفرق بین الفرق، ص۳۰۰-۳۰۴.

[۲]. الملل و النحل، ص۱۱۸ـ۱۳۲.

[۳]. طبقات الحنابله، ج۱، ص ۳۱، ۹۲، ۲۹۴؛ تلبیس ابلیس، ص۱۶۵، ۱۷۹؛ الرسائل السلفیه، ۱۲۹-۱۳۰.

[۴]. بنیادگرایی و سلفیه، ص۷۲.

[۵]. مناقب الامام احمد بن حنبل، ص ۱۶۵

[۶]. تلبیس ابلیس، ص ۱۱۱.

[۷]. طبقات الحنابله، ج۲، ص ۱۸.

[۸]. الکامل فی التاریخ، ج۸، ص ۳۰۷.

[۹]. نشوار المحاضره، ج۲، ص ۲۳۳

[۱۰]. طبقات الحنابله، ج۲، ص ۲۰۷- ۲۱۲.

[۱۱]. منهج شیخ الاسلام ابن تیمیه، ص ۱۰۷.

[۱۲]. دقائق التفسیر، ج۲، ص۴۷۳.

[۱۳]. الفتوی الحمویۀ الکبری، ص۴۶.

[۱۴]. درء تعارض العقل و النقل، ج۱، ص ۲۰۳.

[۱۵]. منهاج السنه، ج۵، ص۱۸۲،

[۱۶]. الصفدیه، ج۱، ص ۲۹۱.

[۱]. معجم مقاییس اللغة، ج۳، ص۹۵؛ المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، ج۱، ص۲۸۵.

[۲]. وسطیة أهل السنة بین الفرق، ص۹۷.

[۳]. مجموعة رسائل الإمام الغزالی، ص۳۲۰.

[۴]. التحف فی مذاهب السلف، ص۱۸ و ص۱۹، ۲۳.؛ لوامع الأنوار، ج۱، ص۲۰.

[۵]. الکواشف الجلیة عن مصطلحات الحنفیة، ص۴۰.

[۶]. نموذج من الأعمال الخیریة فی إدارة الطباعة المنیریة، ص۱۱.

[۷]. تحفة المرید شرح جوهرة التوحید، ص۱۰۴.

[۸]. تحفة المرید شرح جوهرة التوحید، ص۱۱.

[۹]. السلفیة قواعد وأصول، ص۷.

[۱۰]. المنهج السلفی عند الشیخ ناصر الدین الألبانی، ص۱۳.

پانوشت

↑ الفرق بین الفرق، ص300-304.
↑ الملل و النحل، ص118ـ132.
↑ طبقات الحنابله، ج1، ص 31، 92، 294؛ تلبیس ابلیس، ص165، 179؛ الرسائل السلفیه، 129-130.
↑ بنیادگرایی و سلفیه، ص۷۲.
↑ مناقب الامام احمد بن حنبل، ص 165.
↑ تلبیس ابلیس، ص 111.
↑ طبقات الحنابله، ج2، ص 18.
↑ الکامل فی التاریخ، ج8، ص 307.
↑ نشوار المحاضره، ج2، ص 233.
↑ طبقات الحنابله، ج2، ص 207- 212.

منابع

ارشاد الفحول: الشوکانی (م.۱۲۵۰ق.)، تحقیق البدری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۲ق.
الاستقامه: احمد بن عبدالحلیم ابن تیمیه الحرانی الحنبلی(م.۷۲۸ق)، تحقیق محمد رشاد، مصر، دار الهدی النبوی، ۱۴۲۰ق.
اعانة المستفید بشرح کتاب التوحید: صالح بن فوزان بن عبدالله، بیروت، مؤسسه الرساله، ۱۴۲۱ ق.
اعلام الموقعین: ابن قیم الجوزیة (م، ۷۵۱ق.)، تحقیق طه عبدالرئوف، بیروت، دار الجیل، ۱۹۷۳م.
إیثار الحق علی الخلق فی رد الخلافات إلی مذهب الحق من أصول التوحید: محمد بن المرتضی الیمانی (ابن الوزیر)، دار الکتب العلمیة، ۱۴۰۷ق.
البدر الطالع بماحسن من بعد القرن السابع: محمد بن علی الشوکانی(م.۱۲۵۰ق.)، بیروت، دارالمعرفه، بی تا.
بذل المجهود فی حل ابی داود: خلیل احمد سهارنپوری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۲۴ ق.
بنیادگرایی و سلفیه: احمد و حسین هوشنگی پاکتچی، تهران، دانشگاه امام صادق(ع)، ۱۳۹۳ش.
التحف فی مذاهب السلف: محمّد شوکانی، تحقیق سید عاصم علی، طنطا، دار الصحابة للتراث ، ۱۴۰۹ق.
تحفة المرید شرح جوهرة التوحید: ابراهیم بیجوری، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۲۴ق.
تطهیر الإعتقاد عن أدران الإلحاد: محمد بن إسماعیل الأمیر الصنعانی، تقدیم وشرح علی بن محمد بن سنان آل سنان، تحقیق ناصر بن علی بن عائض بن حسن الشیخ، عربستان، دار ابن الجوزی، ۱۴۳۰ ق.
التعلیقات الزکیه علی العقیدة الوسطیه: عبدالله بن عبدالرحمن جبرین، ریاض، دارالوطن، ۱۴۲۹ ق.
تفسیر المنار: سید محمد رشید رضا، بیروت، دارالمعرفة، بی تا.
تلبیس ابلیس: ابن جوزی (م.۵۹۷ق.)، تحقیق محمد و مسعد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
تنزیه الانبیاء: محمد رضوان علی ابن خمیر، دمشق، دارالفکر، ۱۴۲۰ ق.
جهود علما الحنفیه علی ابطال القبوریه: شمس الدین السلفی الافغانی، ریاض، دارالصمیعی، ۱۴۱۶ق.
الحرکات الاسلامیه فی الوطن العربی: عبدالغنی عماد، بیروت،مرکز دراسات الوحده العربیه، ۲۰۱۳م.
درء تعارض العقل والنقل: احمد بن عبدالحلیم ابن تیمیه الحرانی الحنبلی(م.۷۲۸ق)، تصحیح عبداللطیف عبدالرحمن، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۷ ق.
دقائق التفسیر: احمد بن عبدالحلیم ابن تیمیه الحرانی الحنبلی(م.۷۲۸ق)، تحقیق محمد السید، دمشق، مؤسسة علوم القرآن، ۱۴۰۴ق.
الرد علی المنطقیین: احمد بن عبدالحلیم ابن تیمیه الحرانی الحنبلی(م.۷۲۸ق)، دار المعرفة بیروت، بی تا.
رسائل الامام الشهید حسن البنا: محمود عساف، قاهره، مولف، ۱۴۱۳ق.
الرسائل السلفیة فی احیاء سنة خیر البریة: رساله دکتری، بیروت، دارالکتاب العلمیة،
ریاض الریس، عبدالقادر بغدادی
سبل السلام شرح بلوغ المرام: محمد صنعانی،، تحقیق محمد عبدالعزیز الخولی، بیروت، دارالجبل، بی تا.
سلسلة الأحادیث الضعیفة والموضوعة: محمد ناصر الدین الألبانی، ریاض، مکتبه المعارف.
سلفی‌گری و وهابیت: سید مهدی علیزاده موسوی، قم، آوای منجی،۱۳۹۱ش.
سلفیه جهادی: مجید فاطمی نژاد، قم، دارالاعلام، ۱۳۹۴ش.
السلفیه مرحلة زمنیة مبارکة لا مذهب الاسلامی: محمد سعید رمضان البوطی، ، دمشق، دارالفکر، ۱۹۹۸ م.
صحیح البخاری: محمد بن اسماعیل البخاری (م.۲۵۶ق.)، تحقیق عبدالعزیز بن عبدالله بن باز، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۱ق.
طبقات الحنابله: محمد ابن ابی یعلی، تصحیح محمد حامد الفقی، دار احیاء الکتب العربی، بی تا، بی جا.
عزیز العظمة: احمد بن عبدالحلیم ابن تیمیه الحرانی الحنبلی(م.۷۲۸ق)، بیروت، مکتب الاثیر، ۲۰۰۰م.
العقائد السلفیه بأدلتها النقلیه و العقلیه: احمد بن حجر آل بوطامی، دار الکتب القطریه، ۱۴۱۵ ق.
فتح القدیر الجامع بین فنی الراویه و الدرایه من علم التفسیر: محمد بن علی الشکوکانی (م.۱۲۵۰ق.)، بیروت، دار المعرفه، بی‌تا.
الفتوی الحمویه الکبری: احمد بن عبدالحلیم ابن تیمیه الحرانی الحنبلی(م.۷۲۸ق)، تحقیق محمد بن ریاض احمد اثری، عالم الکتاب، ۱۴۲۶ ق.
الفرق بین الفرق: عبدالقادر بغدادی، بیروت، دارالآفاق، ۱۹۷۷م.
فی ظلال القرآن: سید قطب (م.۱۳۸۶ق.)، القاهره، دار الشروق، ۱۴۰۰ق.
قاعدة جلیله فی التوسل و الوسیله: احمد بن عبدالحلیم ابن تیمیه الحرانی الحنبلی(م.۷۲۸ق)، دمنهور، مکتبه لینه، ، ۱۴۱۲ق.
القول المفید علی کتاب التوحید: محمد بن صالح عثیمین، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۱۹ق.
الکامل فی التاریخ: علی بن محمد بن الاثیر (م. ۶۳۰ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق.
کتاب الایمان: احمد بن عبدالحلیم ابن تیمیه الحرانی الحنبلی(م.۷۲۸ق)، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۶ ق.
الکواشف الجلیة عن مصطلحات الحنفیة: عبد الإله بن محمّد الملا، بی‌نا، بی‌جا، بی‌تا.
لوامع الأنوار البهیة وسواطع الأسرار الأثریة شرح الدرة المضیة فی عقیدة الفرقة المرضیة: محمّد سفارینی حنبلی، المکتب الإسلامی، ۱۴۱۱ق.
مجموع فتاوی ابن تیمیه: احمد بن عبدالحلیم ابن تیمیه الحرانی الحنبلی(م.۷۲۸ق)، جمع آوری عبدالرحمن بن محمد، مکبة المعارف، مغرب، بی تا.
مجموع فتاوی: عبدالعزیز بن باز، جمع آوری عبدالله طیار، ریاض دارالوطن، ۱۴۱۶ ق.
مجموعة التفسیر: احمد بن عبدالحلیم ابن تیمیه الحرانی الحنبلی(م.۷۲۸ق)، بمبئی، ۱۳۷۴ ق.
مجموعة رسائل الإمام الغزالی: محمّد غزالی، تحقیق: إبراهیم أمین احمد، المکتبة التوفیقیة، قاهره، بی تا.
مختصر الصواعق المرسله: ابن قیم جوزی ، تحقیق سید ابراهیم، قاهره، دارالحدیث، ۱۴۱۲ق.
المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی: احمد بن محمد المقری الفیومی (م.۷۷۰ق.)،بیروت، دار الفکر.
معالم فی الطریق: سید قطب، بیروت، دار الشروق، ۱۳۹۹ق.
معجم ألفاظ العقیدة: عامر عبد الله فالح أبو عبد الله، تحقیقعبدالله بن عبدالرحمن بن الجبرین، ریاض، مکتبه العبیکان.
معجم مقاییس اللغه: احمد بن فارس (م.۳۹۵ق.)، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۴۰۴ق.
مکتب المعارف السلفیة قواعد وأصول: احمد فرید، قاهره، دار العقیدة، ۱۴۲۴ق.
الملل والنحل: ابوالفتح محمد بن عبدالکریم شهرستانی (م.۵۴۸ق.)، تحقیق محمد سید گیلانی، قم، منشورات رضی، ۱۴۰۶ ق.
مناقب الإمام أحمد بن حنبل: عبد الرحمن بن علی بن محمد بن علی بن الجوزی أبو الفرج، تحقیق عبد الله بن عبد المحسن الترکی، دارالهجره، ۱۴۰۹ق.
المنتقی من روائع مجله المنار: سید محمد رشید رضا، بیروت، دارالفتح، ۱۴۱۹ ق.
منهاج السنة النبویه: احمد بن عبدالحلیم ابن تیمیه الحرانی الحنبلی(م.۷۲۸ق)، قاهره، دارالفکر، بی تا.
المنهج السلفی عند الشیخ ناصر الدین الألبانی: عبد المنعم سلیم، عمرو، ، بی‌نا، بی‌جا، بی‌تا.
منهج شیخ الاسلام ابن تیمیه فی تقریر عقیده التوحید: ابراهیم بم محمد بن عبدالله، ریاض، دارابن القیم، ۱۴۲۵ق.
المهند علی المفند: خلیل احمد سهارنپوری، مترجم عبدالرحمن سربازی، مشهد، نشر جاودان، ۱۳۹۴ش.
نزهة الخواطر وبهجة المسامع والنواظر: عبد الحی بن فخر الدین بن عبد العلی الحسنی الطالب، بیروت، دار ابن حزم، ۱۴۲۰ق.
نشوار المحاضرة وأخبار المذاکرة: المحسن بن علی التنوخی أبو علی، تحقیق عبود الشالجی، دار صادر، ۱۹۹۵م.
نموذج من الأعمال الخیریة فی إدارة الطباعة المنیریة: محمّد منیر دمشقی، ریاض، مکتبة الإمام الشافعی، ۱۴۰۹ق.
الوافی بالوفیات: خلیل بن ابیک الصفدی (م.۷۶۴ق.)، تحقیق الارنؤوط و ترکی مصطفی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
الوحی المحمدی: سید محمد رشید رضا، بیروت، مؤسسه عزالدین، ۱۴۰۴ق.
وسطیة أهل السنة بین الفرق: محمد باکریم محمد باعبد الله، قاهره، دار الرایة، ۱۴۱۵ق.

///////////////////////////////////////////////////////////

مناسک حج: پژوهشکده حج و زیارت، تهران، نشر مشعر، ۱۳۹۷ش.
مناسک نوین: مصطفی آخوندی و عبدالرحمان انصاری، تهران، محراب قلم، ۱۳۹۰ش.
مناسک زائر (ویژه برادران) مطابق با فتاوای حضرت امام خمینی (ره): محمدحسین فلاح‌زاده، تهران، چاپ و نشر عروج، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.

مقاله‌های مرتبط

[1] الفرق بین الفرق، ص300-304.

[2] الملل و النحل، ص118ـ132.

[3] طبقات الحنابله، ج1، ص 31، 92، 294؛ تلبیس ابلیس، ص165، 179؛ الرسائل السلفیه، 129-130.

[4] بنیادگرایی و سلفیه، ص۷۲.

[5] مناقب الامام احمد بن حنبل، ص 165.

[6] تلبیس ابلیس، ص 111.

[7] طبقات الحنابله، ج2، ص 18.

[8] الکامل فی التاریخ، ج8، ص 307.

[9] نشوار المحاضره، ج2، ص 233.

[10] طبقات الحنابله، ج2، ص 207- 212.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
 '''سلفیه'''
 ==مفهوم‌شناسی==
-سلفیه منسوب به سَلَف، به معنای تقدم، سبقت و گذشته است.<sup>[1]</sup> اصطلاح «سلف» در میان اهل سنت از استعمالات مختلفی برخوردار است. برخی مراد از سلف را صحابه<sup>[2]</sup> و برخی صحابه و تابعین<sup>[3]</sup> و عدهای دیگر صحابه، تابعین و تابع تابعین<sup>[4]</sup> هر یک از مذاهب فقهی و کلامی تعبیر سلف را برای طیف خاصی از گذشتگان خود به کار بردهاند، علمای حنفی، امامان مذهب حنفی از ابو حنیفه(150ق) تا محمد بن حسن شیبانی (189ق) را «سلف»، و از محمد بن حسن شیبانی تا شمس الأئمه حلوانی(450ق) را «خلف» برشمرده اند<sup>[5]</sup>. حنابله، احمد بن حنبل و متقدمین بر او تا عصر صحابه را «سلف» دانسته اند. علمای شافعی، مالکی و همچنین علمای کلام و فلسفه، «سلف» را بر کسانی اطلاق میکنند که تا قبل از سال چهارصد قمری زیستهاند.<sup>[6]</sup> برخی دیگر دایره اطلاق سلف را تا قبل از سال پانصد قمری توسعه داده اند.<sup>[7]</sup>
+سلفیه منسوب به سَلَف، به معنای تقدم، سبقت و گذشته است.<ref>الفرق بین الفرق، ص300-304.</ref> اصطلاح «سلف» در میان اهل سنت از استعمالات مختلفی برخوردار است. برخی مراد از سلف را صحابه<ref>الملل و النحل، ص118ـ132.</ref> و برخی صحابه و تابعین<ref>طبقات الحنابله، ج1، ص 31، 92، 294؛ تلبیس ابلیس، ص165، 179؛ الرسائل السلفیه، 129-130.</ref> و عدهای دیگر صحابه، تابعین و تابع تابعین<ref>بنیادگرایی و سلفیه، ص۷۲.</ref> هر یک از مذاهب فقهی و کلامی تعبیر سلف را برای طیف خاصی از گذشتگان خود به کار بردهاند، علمای حنفی، امامان مذهب حنفی از ابو حنیفه(۱۵۰ق) تا محمد بن حسن شیبانی (۱۸۹ق) را «سلف»، و از محمد بن حسن شیبانی تا شمس الأئمه حلوانی(۴۵۰ق) را «خلف» برشمرده اند.<ref>مناقب الامام احمد بن حنبل، ص 165.</ref> حنابله، احمد بن حنبل و متقدمین بر او تا عصر صحابه را «سلف» دانسته‌اند. علمای شافعی، مالکی و همچنین علمای کلام و فلسفه، «سلف» را بر کسانی اطلاق میکنند که تا قبل از سال چهارصد قمری زیستهاند.<ref>تلبیس ابلیس، ص 111.</ref> برخی دیگر دایره اطلاق سلف را تا قبل از سال پانصد قمری توسعه داده‌اند.<ref>طبقات الحنابله، ج2، ص 18.</ref>
-به جماعتی از متأخرین که در فهم دین، بویژه در مسائل اعتقادی، خود را ملتزم به روش سلف میدانند سلفی گفته میشود.<sup>[8]</sup> این گروه اصطلاح سلف را با استناد به حدیث خیر القرون بر سه نسل صحابه، تابعین و تابعین تابعین اطلاق میکنند<sup>[9]</sup> و از منظر آنان، «سلفیه» منهج و روش سلف در تحصیل عقاید و احکام فقهی از کتاب و سنت است.<sup>[10]</sup>
+به جماعتی از متأخرین که در فهم دین، بویژه در مسائل اعتقادی، خود را ملتزم به روش سلف میدانند سلفی گفته می‌شود.<ref>الکامل فی التاریخ، ج8، ص 307.</ref> این گروه اصطلاح سلف را با استناد به حدیث خیر القرون بر سه نسل صحابه، تابعین و تابعین تابعین اطلاق میکنند<ref>نشوار المحاضره، ج2، ص 233.</ref> و از منظر آنان، «سلفیه» منهج و روش سلف در تحصیل عقاید و احکام فقهی از کتاب و سنت است.<ref>طبقات الحنابله، ج2، ص 207- 212.</ref>
-== '''پیشنیه سلفیه''' ==
+== پیشنیه سلفیه ==
 پیشینه نگرش سلفی را باید در سده نخستین اسلامی در جریانی به نام «اصحاب اثر» جستجو کرد، آنها گروهی از عالمان دینی بودند که اهتمام اصلیشان بحث در احکام و فروع بود و در احادیث اعتقادی بر ظواهر کتاب و سنت تأکید داشتند،<sup>[1]</sup> این گروه بعدها به پشتوانه فکری احمد بن حنبل که بیش از دیگران به ظواهر کتاب و سنت و حدیث گرایی تأکید داشت «اصحاب حدیث» نامیده شدند،<sup>[2]</sup> آنها از نظر کلامی در برابر معتزله و از نظر فقهی در مقابل اهل رای قرار دارند.
-«پیروی از سلف» کاربرد وسیعی در آثار اصحاب حدیث داشت، ولی تا قبل از ابن تیمیه در قرن هشتم در معنای لغوی سلف (پیشینیان) موردنظر بود. لفظ «سلف» در عبارات منقول از اوزاعی (م 143ق) سفیان ثوری(م 160ق) و مالک بن انس (م 179ق) به کار رفته و دیگر محدثان قرون نخستین نیز از این کلمه استفاده کرده اند.[3] ایشان با استناد به احادیثی از پیامبر اقوال سلف را در نبود حکمی از کتاب و سنت، مرجع نهایی می‌شمردند؛ اما اینکه سلف دقیقا چه طیفی را در برمی‌گیرد، محل توافق نبود برخی آن را به صحابه محدود می‌کردند و برخی تا نسل اتباع تابعین[4] نیز گسترش می دادند، سلف در عبارت احمد بن حنبل (م241ق) بیشتر بر صحابه و تابعین اطلاق می شد و بعد از ارائه اعتقاد نامه احمد بن حنبل از سوی شاگردان وی، استفاده از لفظ سلف کاربرد بیشتری یافت. [5]
+«پیروی از سلف» کاربرد وسیعی در آثار اصحاب حدیث داشت، ولی تا قبل از ابن تیمیه در قرن هشتم در معنای لغوی سلف (پیشینیان) موردنظر بود. لفظ «سلف» در عبارات منقول از اوزاعی (م ۱۴۳ق) سفیان ثوری(م ۱۶۰ق) و مالک بن انس (م ۱۷۹ق) به کار رفته و دیگر محدثان قرون نخستین نیز از این کلمه استفاده کرده‌اند.[۳] ایشان با استناد به احادیثی از پیامبر اقوال سلف را در نبود حکمی از کتاب و سنت، مرجع نهایی می‌شمردند؛ اما اینکه سلف دقیقا چه طیفی را در برمی‌گیرد، محل توافق نبود برخی آن را به صحابه محدود می‌کردند و برخی تا نسل اتباع تابعین[۴] نیز گسترش می‌دادند، سلف در عبارت احمد بن حنبل (م۲۴۱ق) بیشتر بر صحابه و تابعین اطلاق می‌شد و بعد از ارائه اعتقاد نامه احمد بن حنبل از سوی شاگردان وی، استفاده از لفظ سلف کاربرد بیشتری یافت. [۵]
 گرایش به سنت سلف، در سده سوم، وارد مرحلهای نوین شد. در این سده، اصحاب حدیث متأخر، حتی شیوههای متقدمان خود را در پاسداری از آموزه سلف کافی ندانستند و در حیطه معرفتشناسی از جایگاه عقل و اجتهاد به شدت کاستند.<sup>[6]</sup>
@@ خط ۱۴: / خط ۱۴: @@
 در قرن چهارم ابوبکر بربهاری (۳۲۹ق) محدث و شیخ حنبلیان بغداد، برای احیای تفکر سلف تلاش کرد، وی به شدت از متکلمان انتقاد و علم کلام را بدعت شمرد، سختگیری او در مبارزه با هر آنچه بدعت می‌نامید و اقداماتی مانند طرد ابوالحسن اشعری<sup>[7]</sup> و رفتار وی با طبری<sup>[8]</sup> و ممانعت از برپایی مجالس عزاداری و گریه برای امام حسین (ع)<sup>[9]</sup> وی را از شاخصترین اندیشمندان سلفی این قرن ساخت.
-قرن پنجم دوره غلبه یافتن اندیشه‌های سلفی در برابر اندیشه‌های کلامی و عقل محور بود، سلفیان در این دوره ضمن تأکید بر پیروی از ظاهر نصوص و با استناد به آموزه‌های ائمه سلف، بر نفی تأویل پای فشردند. ابویعلی ابن فراء (م458) و فرزندش از نویسندگان سلف گرای این قرن بودند. فرزند ابو یعلی بر این باور بود که خدا را باید آن گونه توصیف کرد که خدا خودش را توصیف کرده است.<sup>[10]</sup>
+قرن پنجم دوره غلبه یافتن اندیشه‌های سلفی در برابر اندیشه‌های کلامی و عقل محور بود، سلفیان در این دوره ضمن تأکید بر پیروی از ظاهر نصوص و با استناد به آموزه‌های ائمه سلف، بر نفی تأویل پای فشردند. ابویعلی ابن فراء (م۴۵۸) و فرزندش از نویسندگان سلف گرای این قرن بودند. فرزند ابو یعلی بر این باور بود که خدا را باید آن گونه توصیف کرد که خدا خودش را توصیف کرده است.<sup>[10]</sup>
-قرن هفتم را به واسطه ظهور ابن‎تیمیه (م728) باید سرآغازی بر پیدایش مکتب سلفیه دانست، زیرا اگرچه تفکرات سلفی پیش از وی وجود داشت، اما او بود که مبانی فکری سلفی را مدون کرد. ابن تیمیه در سه حوزه علمی، عملی و اعتقادی تأثیرات شگرفی را بر اندیشههای سلفی پس از خود گذاشت.[11]  وی به پیروی از روش سلف به ویژه قرون فاضله - قرون اول تا سوم - تأکید فراوان داشت.[12] او روش و مکتب خود را سلفیّه نامید و بیان داشت که در عقل صریح و نقل صحیح، مطلبی که مخالف طریقۀ سلفیه باشد، وجود ندارد.[13] وی همچنین تصریح داشت که مقصود از سلفیه، همان مذهب اصحاب حدیث است.[14] وی هر گونه اظهار نظر یا تفسیر جدید را نوعی بدعت،[15] و امور اعتقادی ظاهر قرآن را حجت دانست و تأویل یا هر گونه باطن مخالف با ظاهر را نفی کرد.[16]
+قرن هفتم را به واسطه ظهور ابن‌تیمیه (م۷۲۸) باید سرآغازی بر پیدایش مکتب سلفیه دانست، زیرا اگرچه تفکرات سلفی پیش از وی وجود داشت، اما او بود که مبانی فکری سلفی را مدون کرد. ابن تیمیه در سه حوزه علمی، عملی و اعتقادی تأثیرات شگرفی را بر اندیشههای سلفی پس از خود گذاشت.[۱۱]  وی به پیروی از روش سلف به ویژه قرون فاضله - قرون اول تا سوم - تأکید فراوان داشت.[۱۲] او روش و مکتب خود را سلفیّه نامید و بیان داشت که در عقل صریح و نقل صحیح، مطلبی که مخالف طریقۀ سلفیه باشد، وجود ندارد.[۱۳] وی همچنین تصریح داشت که مقصود از سلفیه، همان مذهب اصحاب حدیث است.[۱۴] وی هر گونه اظهار نظر یا تفسیر جدید را نوعی بدعت،[۱۵] و امور اعتقادی ظاهر قرآن را حجت دانست و تأویل یا هر گونه باطن مخالف با ظاهر را نفی کرد.[۱۶]
-== '''مبانی معرفتی''' ==
+== مبانی معرفتی ==
-----[1].   الفرق بین الفرق، ص300-304.
+----[۱].   الفرق بین الفرق، ص۳۰۰-۳۰۴.
-[2].  الملل و النحل، ص118ـ132.
+[۲].  الملل و النحل، ص۱۱۸ـ۱۳۲.
-[3]. طبقات الحنابله، ج1، ص 31، 92، 294؛ '''تلبيس ابليس'''، ص165، 179؛ الرسائل السلفیه، 129-130.
+[۳]. طبقات الحنابله، ج۱، ص ۳۱، ۹۲، ۲۹۴؛ '''تلبیس ابلیس'''، ص۱۶۵، ۱۷۹؛ الرسائل السلفیه، ۱۲۹-۱۳۰.
-[4]. بنیادگرایی و سلفیه، ص۷۲.
+[۴]. بنیادگرایی و سلفیه، ص۷۲.
-[5]. مناقب الامام احمد بن حنبل، ص 165
+[۵]. مناقب الامام احمد بن حنبل، ص ۱۶۵
-[6]. تلبیس ابلیس، ص 111.
+[۶]. تلبیس ابلیس، ص ۱۱۱.
-[7]. طبقات الحنابله، ج2، ص 18.
+[۷]. طبقات الحنابله، ج۲، ص ۱۸.
-[8]. الکامل فی التاریخ، ج8، ص 307.
+[۸]. الکامل فی التاریخ، ج۸، ص ۳۰۷.
-[9]. نشوار المحاضره، ج2، ص 233
+[۹]. نشوار المحاضره، ج۲، ص ۲۳۳
-[10]. طبقات الحنابله، ج2، ص 207- 212.
+[۱۰]. طبقات الحنابله، ج۲، ص ۲۰۷- ۲۱۲.
-[11]. منهج شیخ الاسلام ابن تیمیه، ص 107.
+[۱۱]. منهج شیخ الاسلام ابن تیمیه، ص ۱۰۷.
-[12]. دقائق التفسیر، ج2، ص473.
+[۱۲]. دقائق التفسیر، ج۲، ص۴۷۳.
-[13]. الفتوی الحمویۀ الکبری، ص46.
+[۱۳]. الفتوی الحمویۀ الکبری، ص۴۶.
-[14].  درء تعارض العقل و النقل، ج1، ص 203.
+[۱۴].  درء تعارض العقل و النقل، ج۱، ص ۲۰۳.
-[15]. منهاج السنه، ج5، ص182،
+[۱۵]. منهاج السنه، ج۵، ص۱۸۲،
-[16]. الصفدیه، ج1، ص 291.
+[۱۶]. الصفدیه، ج۱، ص ۲۹۱.
-----[1]. ''معجم مقاييس اللغة''، ج3، ص95؛ ''المصباح المنير في غريب الشرح الكبير''، ج1، ص285.
+----[۱]. ''معجم مقاییس اللغة''، ج۳، ص۹۵؛ ''المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر''، ج۱، ص۲۸۵.
-[2]. ''وسطية أهل السنة بين الفرق''، ص97.
+[۲]. ''وسطیة أهل السنة بین الفرق''، ص۹۷.
-[3]. ''مجموعة رسائل الإمام الغزالی''، ص320.
+[۳]. ''مجموعة رسائل الإمام الغزالی''، ص۳۲۰.
-[4]. ''التحف في مذاهب السلف''، ص18 و ص19، 23.؛ ''لوامع الأنوار''، ج1، ص20.
+[۴]. ''التحف فی مذاهب السلف''، ص۱۸ و ص۱۹، ۲۳.؛ ''لوامع الأنوار''، ج۱، ص۲۰.
-[5]. ''الكواشف الجلية عن مصطلحات الحنفية''، ص40.
+[۵]. ''الکواشف الجلیة عن مصطلحات الحنفیة''، ص۴۰.
-[6]. ''نموذج من الأعمال الخيرية في إدارة الطباعة المنيرية''، ص11.
+[۶]. ''نموذج من الأعمال الخیریة فی إدارة الطباعة المنیریة''، ص۱۱.
-[7]. ''تحفة المريد شرح جوهرة التوحید''، ص104.
+[۷]. ''تحفة المرید شرح جوهرة التوحید''، ص۱۰۴.
-[8]. ''تحفة المريد شرح جوهرة التوحید''، ص11.
+[۸]. ''تحفة المرید شرح جوهرة التوحید''، ص۱۱.
-[9]. ''السلفیة قواعد وأصول''، ص7.
+[۹]. ''السلفیة قواعد وأصول''، ص۷.
-[10]. ''المنهج السلفی عند الشیخ ناصر الدین الألبانی''، ص13.
+[۱۰]. ''المنهج السلفی عند الشیخ ناصر الدین الألبانی''، ص۱۳.
 ==پانوشت==
@@ خط ۷۵: / خط ۷۵: @@
 ==منابع==
 {{منابع}}
-* ارشاد الفحول: الشوكاني (م.1250ق.)، تحقیق البدري، بيروت، دار الفكر، 1412ق.
+* ارشاد الفحول: الشوکانی (م.۱۲۵۰ق.)، تحقیق البدری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۲ق.
-* الاستقامه: احمد بن عبدالحليم ابن تيميه الحراني الحنبلي(م.728ق)، تحقیق محمد رشاد، مصر، دار الهدي النبوي، 1420ق.
+* الاستقامه: احمد بن عبدالحلیم ابن تیمیه الحرانی الحنبلی(م.۷۲۸ق)، تحقیق محمد رشاد، مصر، دار الهدی النبوی، ۱۴۲۰ق.
-* اعانة المستفید بشرح کتاب التوحید: صالح بن فوزان بن عبدالله، بیروت، مؤسسه الرساله، 1421 ق.
+* اعانة المستفید بشرح کتاب التوحید: صالح بن فوزان بن عبدالله، بیروت، مؤسسه الرساله، ۱۴۲۱ ق.
-* اعلام الموقعين: ابن قيم الجوزية (م، 751ق.)، تحقیق طه عبدالرئوف، بيروت، دار الجيل، 1973م.
+* اعلام الموقعین: ابن قیم الجوزیة (م، ۷۵۱ق.)، تحقیق طه عبدالرئوف، بیروت، دار الجیل، ۱۹۷۳م.
-* إيثار الحق على الخلق في رد الخلافات إلى مذهب الحق من أصول التوحيد: محمد بن المرتضى اليماني (ابن الوزير)، دار الكتب العلمية، 1407ق.
+* إیثار الحق علی الخلق فی رد الخلافات إلی مذهب الحق من أصول التوحید: محمد بن المرتضی الیمانی (ابن الوزیر)، دار الکتب العلمیة، ۱۴۰۷ق.
-* البدر الطالع بماحسن من بعد القرن السابع: محمد بن علي الشوکاني(م.1250ق.)، بيروت، دارالمعرفه، بي تا.
+* البدر الطالع بماحسن من بعد القرن السابع: محمد بن علی الشوکانی(م.۱۲۵۰ق.)، بیروت، دارالمعرفه، بی تا.
-*  بذل المجهود فی حل ابی داود: خلیل احمد سهارنپوری، بیروت، دارالفکر، 1424 ق.
+*  بذل المجهود فی حل ابی داود: خلیل احمد سهارنپوری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۲۴ ق.
 * بنیادگرایی و سلفیه: احمد و حسین هوشنگی پاکتچی، تهران،  دانشگاه امام صادق(ع)، ۱۳۹۳ش.
-* التحف في مذاهب السلف: محمّد شوكانی،   تحقيق سيد عاصم علي، طنطا، دار الصحابة للتراث ،  1409ق.
+* التحف فی مذاهب السلف: محمّد شوکانی،   تحقیق سید عاصم علی، طنطا، دار الصحابة للتراث ،  ۱۴۰۹ق.
-* تحفة المريد شرح جوهرة التوحید: ابراهیم بيجوری، بیروت، دار الکتب العلمیة،  1424ق.
+* تحفة المرید شرح جوهرة التوحید: ابراهیم بیجوری، بیروت، دار الکتب العلمیة،  ۱۴۲۴ق.
-* تطهير الإعتقاد عن أدران الإلحاد: محمد بن إسماعيل الأمير الصنعاني، تقديم وشرح علي بن محمد بن سنان آل سنان، تحقیق ناصر بن علي بن عائض بن حسن الشيخ، عربستان، دار ابن الجوزی، 1430 ق.
+* تطهیر الإعتقاد عن أدران الإلحاد: محمد بن إسماعیل الأمیر الصنعانی، تقدیم وشرح علی بن محمد بن سنان آل سنان، تحقیق ناصر بن علی بن عائض بن حسن الشیخ، عربستان، دار ابن الجوزی، ۱۴۳۰ ق.
-* التعلیقات الزکیه علی العقیدة الوسطیه: عبدالله بن عبدالرحمن جبرین، ریاض، دارالوطن، 1429 ق.
+* التعلیقات الزکیه علی العقیدة الوسطیه: عبدالله بن عبدالرحمن جبرین، ریاض، دارالوطن، ۱۴۲۹ ق.
 * تفسیر المنار: سید محمد رشید رضا،  بیروت، دارالمعرفة، بی تا.
-* تلبيس ابليس: ابن جوزي (م.597ق.)، تحقيق محمد و مسعد، بيروت، دار الكتب العلميه، 1418ق.
+* تلبیس ابلیس: ابن جوزی (م.۵۹۷ق.)، تحقیق محمد و مسعد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
-* تنزیه الانبیاء: محمد رضوان علی ابن خمیر، دمشق، دارالفکر، 1420 ق.
+* تنزیه الانبیاء: محمد رضوان علی ابن خمیر، دمشق، دارالفکر، ۱۴۲۰ ق.
-* جهود علما الحنفیه علی ابطال القبوریه: شمس الدین السلفی الافغانی، ریاض، دارالصمیعی، 1416ق.
+* جهود علما الحنفیه علی ابطال القبوریه: شمس الدین السلفی الافغانی، ریاض، دارالصمیعی، ۱۴۱۶ق.
-* الحرکات الاسلامیه فی الوطن العربی: عبدالغنی عماد، بیروت،مرکز دراسات الوحده العربیه، 2013م.
+* الحرکات الاسلامیه فی الوطن العربی: عبدالغنی عماد، بیروت،مرکز دراسات الوحده العربیه، ۲۰۱۳م.
-* درء تعارض العقل والنقل: احمد بن عبدالحليم ابن تيميه الحراني الحنبلي(م.728ق)، تصحیح عبداللطیف عبدالرحمن، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1417 ق.
+* درء تعارض العقل والنقل: احمد بن عبدالحلیم ابن تیمیه الحرانی الحنبلی(م.۷۲۸ق)، تصحیح عبداللطیف عبدالرحمن، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۷ ق.
-* دقائق التفسير: احمد بن عبدالحليم ابن تيميه الحراني الحنبلي(م.728ق)، تحقیق محمد السيد، دمشق، مؤسسة علوم القرآن، 1404ق.
+* دقائق التفسیر: احمد بن عبدالحلیم ابن تیمیه الحرانی الحنبلی(م.۷۲۸ق)، تحقیق محمد السید، دمشق، مؤسسة علوم القرآن، ۱۴۰۴ق.
-* الرد علی المنطقیین: احمد بن عبدالحليم ابن تيميه الحراني الحنبلي(م.728ق)، دار المعرفة بیروت، بی تا.
+* الرد علی المنطقیین: احمد بن عبدالحلیم ابن تیمیه الحرانی الحنبلی(م.۷۲۸ق)، دار المعرفة بیروت، بی تا.
-* رسائل الامام الشهید حسن البنا: محمود عساف، قاهره، مولف، 1413ق.
+* رسائل الامام الشهید حسن البنا: محمود عساف، قاهره، مولف، ۱۴۱۳ق.
 * الرسائل السلفیة فی احیاء سنة خیر البریة: رساله دکتری، بیروت، دارالکتاب العلمیة،
 * ریاض الریس، عبدالقادر بغدادی
 * سبل السلام شرح بلوغ المرام:  محمد صنعانی،، تحقیق محمد عبدالعزیز الخولی، بیروت، دارالجبل، بی تا.
-* سلسلة الأحاديث الضعيفة والموضوعة: محمد ناصر الدين الألباني، ریاض، مکتبه المعارف.
+* سلسلة الأحادیث الضعیفة والموضوعة: محمد ناصر الدین الألبانی، ریاض، مکتبه المعارف.
-* سلفی‌گری و وهابیت: سید مهدی علیزاده موسوی، قم، آوای منجی،1391ش.
+* سلفی‌گری و وهابیت: سید مهدی علیزاده موسوی، قم، آوای منجی،۱۳۹۱ش.
-* سلفیه جهادی: مجید فاطمی نژاد، قم، دارالاعلام، 1394ش.
+* سلفیه جهادی: مجید فاطمی نژاد، قم، دارالاعلام، ۱۳۹۴ش.
-* السلفیه مرحلة زمنیة مبارکة لا مذهب الاسلامی: محمد سعید رمضان البوطی، ، دمشق، دارالفکر، 1998 م.
+* السلفیه مرحلة زمنیة مبارکة لا مذهب الاسلامی: محمد سعید رمضان البوطی، ، دمشق، دارالفکر، ۱۹۹۸ م.
-* صحيح البخاري: محمد بن اسماعيل البخاري (م.‌256‌ق.)، تحقيق عبدالعزيز بن عبدالله ‌بن ‌باز، بيروت، دار الفکر، 1401ق.
+* صحیح البخاری: محمد بن اسماعیل البخاری (م.۲۵۶ق.)، تحقیق عبدالعزیز بن عبدالله بن باز، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۱ق.
 * طبقات الحنابله: محمد ابن ابی یعلی، تصحیح محمد حامد الفقی، دار احیاء الکتب العربی، بی تا، بی جا.
-* عزیز العظمة: احمد بن عبدالحليم ابن تيميه الحراني الحنبلي(م.728ق)، بیروت، مکتب الاثیر، 2000م.
+* عزیز العظمة: احمد بن عبدالحلیم ابن تیمیه الحرانی الحنبلی(م.۷۲۸ق)، بیروت، مکتب الاثیر، ۲۰۰۰م.
-* العقائد السلفیه بأدلتها النقلیه و العقلیه: احمد بن حجر آل بوطامی، دار الکتب القطریه، 1415 ق.
+* العقائد السلفیه بأدلتها النقلیه و العقلیه: احمد بن حجر آل بوطامی، دار الکتب القطریه، ۱۴۱۵ ق.
-* فتح القدير الجامع بين فني الراويه و الدرايه من علم التفسير: محمد بن علي الشکوکاني (م.1250ق.)، بيروت، دار المعرفه، بي‌تا.
+* فتح القدیر الجامع بین فنی الراویه و الدرایه من علم التفسیر: محمد بن علی الشکوکانی (م.۱۲۵۰ق.)، بیروت، دار المعرفه، بی‌تا.
-* الفتوی الحمویه الکبری:  احمد بن عبدالحليم ابن تيميه الحراني الحنبلي(م.728ق)، تحقیق محمد بن ریاض احمد اثری، عالم الکتاب، 1426 ق.
+* الفتوی الحمویه الکبری:  احمد بن عبدالحلیم ابن تیمیه الحرانی الحنبلی(م.۷۲۸ق)، تحقیق محمد بن ریاض احمد اثری، عالم الکتاب، ۱۴۲۶ ق.
-* الفرق بین الفرق: عبدالقادر بغدادی، بیروت، دارالآفاق، 1977م.
+* الفرق بین الفرق: عبدالقادر بغدادی، بیروت، دارالآفاق، ۱۹۷۷م.
-* في ظلال القرآن: سيد قطب (م.1386ق.)، القاهره، دار الشروق، 1400ق.
+* فی ظلال القرآن: سید قطب (م.۱۳۸۶ق.)، القاهره، دار الشروق، ۱۴۰۰ق.
-* قاعدة جلیله فی التوسل و الوسیله: احمد بن عبدالحليم ابن تيميه الحراني الحنبلي(م.728ق)، دمنهور، مکتبه لینه، ، 1412ق.
+* قاعدة جلیله فی التوسل و الوسیله: احمد بن عبدالحلیم ابن تیمیه الحرانی الحنبلی(م.۷۲۸ق)، دمنهور، مکتبه لینه، ، ۱۴۱۲ق.
-* القول المفید علی کتاب التوحید: محمد بن صالح عثیمین، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1419ق.
+* القول المفید علی کتاب التوحید: محمد بن صالح عثیمین، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۱۹ق.
-* الکامل في التاريخ: علي بن محمد بن الاثير (م. 630ق.)، بيروت، دار صادر، 1385ق.
+* الکامل فی التاریخ: علی بن محمد بن الاثیر (م. ۶۳۰ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق.
-* کتاب الايمان: احمد بن عبدالحليم ابن تيميه الحراني الحنبلي(م.728ق)، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1416 ق.
+* کتاب الایمان: احمد بن عبدالحلیم ابن تیمیه الحرانی الحنبلی(م.۷۲۸ق)، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۶ ق.
-* الكواشف الجلية عن مصطلحات الحنفية: عبد الإله بن محمّد الملا، بی¬نا، بی¬جا، بی¬تا.
+* الکواشف الجلیة عن مصطلحات الحنفیة: عبد الإله بن محمّد الملا، بی‌نا، بی‌جا، بی‌تا.
-* لوامع الأنوار البهية وسواطع الأسرار الأثرية شرح الدرة المضية في عقيدة الفرقة المرضية: محمّد سفارينی حنبلی، المكتب الإسلامي، 1411ق.
+* لوامع الأنوار البهیة وسواطع الأسرار الأثریة شرح الدرة المضیة فی عقیدة الفرقة المرضیة: محمّد سفارینی حنبلی، المکتب الإسلامی، ۱۴۱۱ق.
-* مجموع فتاوی ابن تیمیه: احمد بن عبدالحليم ابن تيميه الحراني الحنبلي(م.728ق)، جمع آوری عبدالرحمن بن محمد، مکبة المعارف، مغرب، بی تا.
+* مجموع فتاوی ابن تیمیه: احمد بن عبدالحلیم ابن تیمیه الحرانی الحنبلی(م.۷۲۸ق)، جمع آوری عبدالرحمن بن محمد، مکبة المعارف، مغرب، بی تا.
-* مجموع فتاوی: عبدالعزیز بن باز، جمع آوری عبدالله طیار، ریاض دارالوطن، 1416 ق.
+* مجموع فتاوی: عبدالعزیز بن باز، جمع آوری عبدالله طیار، ریاض دارالوطن، ۱۴۱۶ ق.
-* مجموعة التفسیر: احمد بن عبدالحليم ابن تيميه الحراني الحنبلي(م.728ق)، بمبئی، 1374 ق.
+* مجموعة التفسیر: احمد بن عبدالحلیم ابن تیمیه الحرانی الحنبلی(م.۷۲۸ق)، بمبئی، ۱۳۷۴ ق.
 * مجموعة رسائل الإمام الغزالی: محمّد غزالی، تحقیق: إبراهیم أمین احمد، المکتبة التوفیقیة، قاهره، بی تا.
-* مختصر الصواعق المرسله: ابن قیم جوزی ، تحقیق سید ابراهیم، قاهره، دارالحدیث، 1412ق.
+* مختصر الصواعق المرسله: ابن قیم جوزی ، تحقیق سید ابراهیم، قاهره، دارالحدیث، ۱۴۱۲ق.
-* المصباح المنير في غريب الشرح الکبير للرافعي: احمد بن محمد المقري الفيومي (م.770ق.)،بيروت، دار الفکر.
+* المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی: احمد بن محمد المقری الفیومی (م.۷۷۰ق.)،بیروت، دار الفکر.
-* معالم فی الطریق: سید قطب، بیروت، دار الشروق، 1399ق.
+* معالم فی الطریق: سید قطب، بیروت، دار الشروق، ۱۳۹۹ق.
-* معجم ألفاظ العقيدة: عامر عبد الله فالح أبو عبد الله، تحقیقعبدالله بن عبدالرحمن بن الجبرین، ریاض، مکتبه العبیکان.
+* معجم ألفاظ العقیدة: عامر عبد الله فالح أبو عبد الله، تحقیقعبدالله بن عبدالرحمن بن الجبرین، ریاض، مکتبه العبیکان.
-* معجم مقاييس اللغه: احمد بن فارس (م.‌395‌ق.)، تحقيق عبدالسلام محمد هارون، قم، انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، 1404‌ق.
+* معجم مقاییس اللغه: احمد بن فارس (م.۳۹۵ق.)، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۴۰۴ق.
-* مكتب المعارف السلفیة قواعد وأصول: احمد فرید، قاهره، دار العقیدة، 1424ق.
+* مکتب المعارف السلفیة قواعد وأصول: احمد فرید، قاهره، دار العقیدة، ۱۴۲۴ق.
-* الملل والنحل: ابوالفتح محمد بن عبدالکريم شهرستاني (م.548ق.)، تحقيق محمد سيد گيلاني، قم، منشورات رضی، 1406 ق.
+* الملل والنحل: ابوالفتح محمد بن عبدالکریم شهرستانی (م.۵۴۸ق.)، تحقیق محمد سید گیلانی، قم، منشورات رضی، ۱۴۰۶ ق.
-* مناقب الإمام أحمد بن حنبل: عبد الرحمن بن علي بن محمد بن علي بن الجوزي أبو الفرج، تحقیق عبد الله بن عبد المحسن التركي، دارالهجره، 1409ق.
+* مناقب الإمام أحمد بن حنبل: عبد الرحمن بن علی بن محمد بن علی بن الجوزی أبو الفرج، تحقیق عبد الله بن عبد المحسن الترکی، دارالهجره، ۱۴۰۹ق.
-* المنتقی من روائع مجله المنار: سید محمد رشید رضا، بیروت، دارالفتح، 1419 ق.
+* المنتقی من روائع مجله المنار: سید محمد رشید رضا، بیروت، دارالفتح، ۱۴۱۹ ق.
-* منهاج السنة النبویه: احمد بن عبدالحليم ابن تيميه الحراني الحنبلي(م.728ق)، قاهره، دارالفکر، بی تا.
+* منهاج السنة النبویه: احمد بن عبدالحلیم ابن تیمیه الحرانی الحنبلی(م.۷۲۸ق)، قاهره، دارالفکر، بی تا.
-* المنهج السلفی عند الشیخ ناصر الدین الألبانی:  عبد المنعم سلیم، عمرو، ، بی¬نا، بی¬جا، بی¬تا.
+* المنهج السلفی عند الشیخ ناصر الدین الألبانی:  عبد المنعم سلیم، عمرو، ، بی‌نا، بی‌جا، بی‌تا.
-* منهج شیخ الاسلام ابن تیمیه فی تقریر عقیده التوحید: ابراهیم بم محمد بن عبدالله، ریاض، دارابن القیم، 1425ق.
+* منهج شیخ الاسلام ابن تیمیه فی تقریر عقیده التوحید: ابراهیم بم محمد بن عبدالله، ریاض، دارابن القیم، ۱۴۲۵ق.
-* المهند علی المفند: خلیل احمد سهارنپوری، مترجم عبدالرحمن سربازی، مشهد، نشر جاودان، 1394ش.
+* المهند علی المفند: خلیل احمد سهارنپوری، مترجم عبدالرحمن سربازی، مشهد، نشر جاودان، ۱۳۹۴ش.
-* نزهة الخواطر وبهجة المسامع والنواظر: عبد الحي بن فخر الدين بن عبد العلي الحسني الطالب، بيروت، دار ابن حزم، 1420ق.
+* نزهة الخواطر وبهجة المسامع والنواظر: عبد الحی بن فخر الدین بن عبد العلی الحسنی الطالب، بیروت، دار ابن حزم، ۱۴۲۰ق.
-* نشوار المحاضرة وأخبار المذاكرة: المحسن بن علي التنوخي أبو علي، تحقیق عبود الشالجي، دار صادر، 1995م.
+* نشوار المحاضرة وأخبار المذاکرة: المحسن بن علی التنوخی أبو علی، تحقیق عبود الشالجی، دار صادر، ۱۹۹۵م.
-* نموذج من الأعمال الخيرية في إدارة الطباعة المنيرية: محمّد منیر دمشقی، ریاض، مکتبة الإمام الشافعی، 1409ق.
+* نموذج من الأعمال الخیریة فی إدارة الطباعة المنیریة: محمّد منیر دمشقی، ریاض، مکتبة الإمام الشافعی، ۱۴۰۹ق.
-* الوافي بالوفيات: خليل بن ابيک الصفدي (م.764ق.)، تحقيق الارنؤوط و ترکي مصطفي، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1420ق.
+* الوافی بالوفیات: خلیل بن ابیک الصفدی (م.۷۶۴ق.)، تحقیق الارنؤوط و ترکی مصطفی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
-* الوحی المحمدی: سید محمد رشید رضا، بیروت، مؤسسه عزالدین، 1404ق.
+* الوحی المحمدی: سید محمد رشید رضا، بیروت، مؤسسه عزالدین، ۱۴۰۴ق.
-* وسطية أهل السنة بين الفرق: محمد باكريم محمد باعبد الله، قاهره، دار الراية، 1415ق.
+* وسطیة أهل السنة بین الفرق: محمد باکریم محمد باعبد الله، قاهره، دار الرایة، ۱۴۱۵ق.
 ///////////////////////////////////////////////////////////