مسجد غمامه: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۵۹: خط ۵۹:
==مکان مسجد==
==مکان مسجد==
مسجد غمامه یا مسجد مصلی در جنوب غرب مسجدالنبی در قطعه‌ای قرار دارد که به آن میدان مصلی گفته می‌شود. این مکان مناخه نام داشت و صحرایی بود که بازار مدینه نیز در آنجا تشکیل می‌شد. پیامبر از این مکان که فضای بازی بود برای برپایی نماز‌ عید (قربان و فطر) و نماز باران استفاده می‌کرد. بعدها در مکان نمازگزاری پیامبر مسجدهایی ساخته شد که به آن‌ها مسجدهای مصلی گفته می‌شود. یکی از این مسجد مسجد مصلی یا مسجد غمامه نام دارد. مسجدهای دیگر یکی [[مسجد امام علی (مناخه)|مسجد علی بن ابی‌طالب(ع)]] و دیگری [[مسجد ابوبکر(مناخه)|مسجد ابوبکر]] است.   
مسجد غمامه یا مسجد مصلی در جنوب غرب مسجدالنبی در قطعه‌ای قرار دارد که به آن میدان مصلی گفته می‌شود. این مکان مناخه نام داشت و صحرایی بود که بازار مدینه نیز در آنجا تشکیل می‌شد. پیامبر از این مکان که فضای بازی بود برای برپایی نماز‌ عید (قربان و فطر) و نماز باران استفاده می‌کرد. بعدها در مکان نمازگزاری پیامبر مسجدهایی ساخته شد که به آن‌ها مسجدهای مصلی گفته می‌شود. یکی از این مسجد مسجد مصلی یا مسجد غمامه نام دارد. مسجدهای دیگر یکی [[مسجد امام علی (مناخه)|مسجد علی بن ابی‌طالب(ع)]] و دیگری [[مسجد ابوبکر(مناخه)|مسجد ابوبکر]] است.   
پیامبر در جاهای مختلفی از مناخه نماز عید بر پا کرده است و مسجد مصلی یا غمامه در جایی ساخته شده است که در سال‌های آخر حیاتش پیامبر در آنجا نماز می‌خواند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf&page=223 مساجد الاثریه، ص 223]</ref> 
==وجه تسمیه==
==وجه تسمیه==
غمامه به معنای ابر است. گفته شده یک بار که پیامبر در حال برپایی نماز باران بود، ابری بر سر آن حضرت سایه انداخت. مسجد غمامه را مسجد مصلی هم می‌خوانند به این دلیل که بنابر گزارش‌هایی اینجا مکانی است پیامبر آخرین بار در آنجا نماز عید برپا کرد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=117 وفاء‌الوفاء، ج3، ص 117]</ref>
غمامه به معنای ابر است. گفته شده یک بار که پیامبر در حال برپایی نماز باران بود، ابری بر سر آن حضرت سایه انداخت. مسجد غمامه را مسجد مصلی هم می‌خوانند به این دلیل که بنابر گزارش‌هایی اینجا مکانی است پیامبر آخرین بار در آنجا نماز عید برپا کرد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=117 وفاء‌الوفاء، ج3، ص 117]</ref>

نسخهٔ ‏۱۲ دسامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۷:۰۲

مسجد غَمامه
اطلاعات اوليه
مکان مناخه در غرب مسجدالنبی در شهر مدینه
کاربری مسجد
تاریخ بنا
ویژگی‌های تاریخی محل نماز عید پیامبر

مسیریابی

در حال بارگیری نقشه...

مسجد غَمامه یا مسجد مصلی مسجدی است در غرب مسجدالنبی واقع در شهر مدینه. این مسجد به همراه دو مسجد دیگر که به آنها مسجدهای مصلی گفته می‌شود در فضای بازی ساخته شده‌اند که به آن مناخه می‌گفتند و پیامبر در آنجا نماز عید برپا می‌کرد. بعدها مسجد غمامه و دو مسجد دیگر (مسجد علی‌ بن ابی‌طالب و مسجد ابوبکر) که به آن ها مسجدهای نیز مصلی گفته می‌شود در این مکان ساخته شد.

بنای امروزین مسجد غمامه همان است که در زمان سلطان عبدالمجید عثمانی(1255-1277/ 1839-1861) ساخته شده است و از آن زمان تنها مرمت شده است.

مکان مسجد

مسجد غمامه یا مسجد مصلی در جنوب غرب مسجدالنبی در قطعه‌ای قرار دارد که به آن میدان مصلی گفته می‌شود. این مکان مناخه نام داشت و صحرایی بود که بازار مدینه نیز در آنجا تشکیل می‌شد. پیامبر از این مکان که فضای بازی بود برای برپایی نماز‌ عید (قربان و فطر) و نماز باران استفاده می‌کرد. بعدها در مکان نمازگزاری پیامبر مسجدهایی ساخته شد که به آن‌ها مسجدهای مصلی گفته می‌شود. یکی از این مسجد مسجد مصلی یا مسجد غمامه نام دارد. مسجدهای دیگر یکی مسجد علی بن ابی‌طالب(ع) و دیگری مسجد ابوبکر است.

پیامبر در جاهای مختلفی از مناخه نماز عید بر پا کرده است و مسجد مصلی یا غمامه در جایی ساخته شده است که در سال‌های آخر حیاتش پیامبر در آنجا نماز می‌خواند.[۱]

وجه تسمیه

غمامه به معنای ابر است. گفته شده یک بار که پیامبر در حال برپایی نماز باران بود، ابری بر سر آن حضرت سایه انداخت. مسجد غمامه را مسجد مصلی هم می‌خوانند به این دلیل که بنابر گزارش‌هایی اینجا مکانی است پیامبر آخرین بار در آنجا نماز عید برپا کرد.[۲]

نماز پیامبر در مصلی

روایات چندی حکایت از اقامه نماز عید فطر و قربان در این مصلاّ دارد؛ از جمله ابوسعید خُدْری روایت کرده است که رسول خدا(ص) روز عید فطر و عید قربان به مصلاّ می‌آمد. ابتدا نماز می‌خواند، پس از آن در برابر صفوف نمازگزاران می‌ایستاد و به وعظ آنان می‌پرداخت. در همانجا بود که اگر قصد اعزام سپاهی را داشت، آنان را می‌فرستاد یا اگر دستور دیگری داشت اعلام می‌کرد و سپس به خانه باز می‌گشت.[۳][۴]

همچنین در روایتی آمده است که وقتی خبر مرگ نجاشی حاکم حبشه، که از مهاجرین استقبال کرده بود، به رسول خدا(ص) رسید، آن حضرت در محل مُصلاّ و از دور، بر جنازه نجاشی نماز میت خواندند. [۵]

روایت دیگری از ابوهریره، حکایت از آن دارد که هرگاه رسول خدا(ص) از سفر بازمی‌گشت و به مصلاّ می‌رسید، در آنجا به سمت قبله می‌ایستاد و دعا می‌کرد.[۶]

تاریخچه بنا

محل مسجد غمامه، آخرین مصلای پیامبر بود. یعنی آخرین جایی که پیامبر در آن نماز عید خواند و پس از درگذشت او نیز در همین مکان نماز عید و استقساء خوانده می‌شد. در زمان ابن زباله و ابن شبه این مکان به عنوان مصلی شناخته می‌شده است.[۷] در روایت ابن شبه گاهی از این مکان به عنوان مسجد یاد شده است[۸]

به گزارش سمهودی، تاریخ‌نگار قرن نهم، این مکان در نزدیکی خانه کثیر بن صَلت و در جنوب آن قرار داشته است و در قبل از اینکه اینجا مسجد شود، نشانه ای (عَلَم) در آنجا گذاشته بودند که محل مصلی پیامبر را نشان می داد.[۹]

پلان افقی مسجد مصلی

سده نهم و پس از آن

این مسجد در گزارش های تاریخ نگاران مدینه از قرن هشتم[۱۰] یاد شده است و سمهودی (م.911) بر آن است که احتمالا اولین بار در زمان عمر بن عبدالعزیز ساخته شده است.[۱۱] سمهودی گزارش می‌کند که این مسجد در زمان او باز بوده هر چند دچار خرابی بوده است. او گزارش می دهد که روی در این مسجد نوشته شده که آن را به فرمان عز الدین، شیخ حرم مکه (درگذشته به 761ق.)، بازسازی کرده اند.[۱۲]این مسجد را در سال 861 امیر بردبک که معمار بود بازسازی کرد.[۱۳]

عیاشی در سفرنامه خود در سال 1073 به این مسجد اشاره کرده است مسجدی که به گفته او مسجد مصلی العید خوانده می‌شده است.

بازسازی عصر عثمانی

این مسجد در عهد عبدالمجید عثمانی (1255-1277/ 1839-1861) بازسازی شد. این بنا را بارتون سفرنامه‌نویس انگلیسی در سفرنامه اش توصیف کرده است و طرحی از آن در کتابش آورده است و تا امروز نیز حفظ شده است.

در زمان سلطان عبدالحمید دوم (1293-1327ق.) اصلاحاتی در مسجد انجام شد.[۱۴] در دوره سعودی نیز باز بر همان مبنا، ترمیم شد که کتیبه موجود تاریخ آن را سال 1411 یعنی به عهد سلطنت ملک فهد نشان می‌دهد.[۱۵]

توصیف بنا

طول مسجد 26 متر، عرض آن حدود ١٣ متر و مساحت کلّ آن ٣٣٨ متر بوده است. مسجد شش گنبد دایره‌ای دارد که بزرگترین آنها روی محراب قرار گرفته است. صالح لمعی مصطفی، که در کتاب خود به توصیف و بررسی کامل معماری مسجد غمامه پرداخته است،[۱۶] در توصیف شبستان مسجد می‌نویسد: «شبستان دو رواق دارد که هر یک از سه چشمه تشکیل می‌شود. چشمه میانی به واسطه طاق ضربی متقاطعی از دو چشمه جانبی خود متمایز است. طاقهای جناغی که گنبدها بر آنها قرار دارند از داخل بر چهار ستون بزرگ در دو ردیف و از سمت دیوارها بر پشت‌بندهای سنگی تکیه دارند. ستونها از بالا به دو ردیف مقرنس منتهی می‌شود.»[۱۷]

منبر مصلی

مصلای پیامبر(ص) در زمان آن حضرت و تا زمان مروان بن حکم منبری نداشت. گزارش شده که پیامبر بعد از برپایی نماز مقابل نمازگزاران می‌ایستاد و برایشان سخنرانی می‌کرد.[۱۸] اما در زمان مروان بن حکم منبری در مکان مصلی گذاشتند و مروان پیش از آنکه نماز بخواند خطبه خواند چون برآن بود که بعد از نماز کسی برای شنیدن سخنانش نخواهد نشست.[۱۹]برخی روایات نیز استفاده از منبر و خواندن خطبه پیش از نماز را به عثمان بن عفان منسوب کرده اند.[۲۰]

در دوران اخیر منبری با نه پله در این مسجد قرار داشت که روی آن نوشته شده بود «انه من سلیمان و انه بسم الله الرحمن الرحیم» و این عبارتی قرآنی بود که بر همه آثار اهدایی سلطان سلیمان قانونی در مکه و مدینه یافت می‌شد. گفته شده که احتمالا این منبر، منبر اهدایی او به مسجدالنبی بوده است که از سال 998ق/1590م. به مسجد مصلی منتقل شده است.[۲۱] برخی نویسندگان از جمله عبدالعزیز کعکی در کتابش معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ که به سال 2011 میلادی چاپ شده است تصاویری از منبر را منتشر کرده است[۲۲] اما این منبر در تصاویر جدید‌تر مسجد غمامه دیده نمی‌شود.

گالری

پانویس

منابع

این مقاله برگرفته از کتاب آثار اسلامی مکه و مدينه، رسول جعفریان. بخش «مسجد غمامه»، ج1، ص343-346، است.

المساجد الاثرية فى المدينة المنورة، محمد الياس عبدالغنى، مدينه، ١٩٩٨.

صحیح مسلم، مسلم بن حجاج قشیری نیشابوری، کتاب الجنائز.

صحیح بخاری، محمد بن اسماعیل بخاری، کتاب العیدین.

تاريخ المدينة المنورة، ابوزيد عمر بن شبه، قم، دارالفكر، ١٣۶٨ش.

وفاء الوفا بأخبار دار المصطفى، نورالدين على السمهودى، بيروت، داراحياء التراث العربى، ١٩٩۵.