جزیرةالعرب: تفاوت میان نسخه‌ها

تاریخ سیاسی شبه‌جزیره عربستان به دو دوره اصلی پیش از اسلام و دوران اسلامی تقسیم می‌شود.

 

ویژگی‌های جغرافیایی (کوچ‌نشینی، فقر منابع) باعث شد حکومت‌های مرکزی قدرتمند کمتر تمایلی به تسلط کامل بر این سرزمین داشته باشند. با این حال، در جنوب، حکومت‌های متمرکز و قدرتمندی شکل گرفتند. مهم‌ترین این دولت‌ها شامل **سبا** (۶۵۰-۱۱۵ ق.م.)، **معین** (۱۳۰۰-۶۳۰ ق.م.)، **قَتبان** (۱۰۰۰-۵۰ ق.م.)، **حضرموت** (۴۵۰ ق.م. - ۳۰۰ م.) و **حمیر** (۱۱۵ ق.م. - ۵۲۵ م.) بودند.<ref>تاریخ شبه الجزیرةالعربیه، ص63 به بعد؛ المفصل، ج3، ص73 به بعد.</ref> عواملی مانند نفوذ ادیان یهود و مسیحیت، تغییر مسیرهای تجاری، ویرانی **سد مارب** و مهاجرت‌های گسترده به تضعیف این حکومت‌ها انجامید.<ref>المفصل، ج1، ص246؛ جزیرةالعرب قبل الاسلام، ص138-139؛ تاریخ عرب، ص83.</ref>

در شمال، حکومت‌های کوچک‌تری مانند **لحیان** در منطقه علا<ref>المفصل، ج3، ص244؛ تاریخ شبه الجزیرةالعربیه، ص143-144.</ref> و دولت‌های دست‌نشانده قدرت‌های بزرگ، مانند **آل منذر** (لخمیان) در حیره (وابسته به ایران)<ref>تاریخ شبه الجزیرةالعربیه، ص151-152.</ref> و **غسانیان** در جنوب شام (وابسته به روم) وجود داشتند.<ref>تاریخ شبه الجزیرةالعربیه، ص158-162.</ref>

[[بعثت پیامبر]] در سال ۶۱۰ م. نقطه عطفی بود. با [[هجرت پیامبر]] به مدینه و تشکیل حکومت اسلامی، مرکز ثقل سیاسی از جنوب به حجاز منتقل شد. پس از [[فتح مکه]] و پاکسازی کعبه از بت‌ها، اکثر قبایل شبه‌جزیره در «[[سنةالوفود]]» اسلام آوردند یا پیمان صلح بستند.<ref>السیرة النبویه، ج4، ص51، 858-859، 985؛ فتوح البلدان، ص49.</ref>

پس از رحلت پیامبر(ص)، خلافت **ابوبکر** با شورش‌های گسترده قبایل (جنگ‌های **ردّه**) مواجه شد که سرکوب گردید.<ref>الرده، ص49 به بعد.</ref> در دوره **عمر**، تسلط حکومت مرکزی بر کل شبه‌جزیره کامل شد و درآمدها به شدت افزایش یافت.<ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص161؛ تاریخ عرب، ص305.</ref>

انتقال مرکز خلافت از مدینه به کوفه توسط حضرت **علی(ع)** و سپس به شام توسط **معاویه**، به تدریج شبه‌جزیره را به حاشیه سیاست جهان اسلام راند. این امر به قیام‌هایی مانند قیام **عبدالله بن زبیر** (که در ۷۴ ق. توسط **حجاج بن یوسف ثقفی** سرکوب شد) انجامید.<ref>تاریخ طبری، ج7، ص394؛ انساب الاشراف، ج9، ص289-303؛ البدایة و النهایه، ج10، ص35.</ref> دیگر شورش‌های مهم شامل قیام **خوارج**، قیام **نفس زکیه** (۱۴۵ ق.) و جنبش **قرمطیان** بود.<ref>تاریخ خلیفه، ص276-277؛ انساب الاشراف، ج3، ص92-109؛ الکامل، ج7، ص493-495؛ تاریخ ابن خلدون، ج4، ص110-118.</ref>

با این حال، شبه‌جزیره به دلیل وجود **حرمین شریفین** (مکه و مدینه) و نقش آن در مشروعیت‌بخشی، همواره برای خلفا و سلسله‌های مختلف (از جمله **عباسیان**، **فاطمیان** و **مملوکان**) اهمیت داشت. این حکومت‌ها خدمات عمرانی گسترده‌ای در حرمین و مسیرهای حج انجام می‌دادند.<ref>خلاصة الکلام، ص16، 46؛ تاریخ عمارة المسجد الحرام، ص58-162؛ عمارة المسجد النبوی، ص185 به بعد.</ref>

===دوره عثمانی و ظهور آل سعود===

**عثمانی‌ها** در سال ۹۲۳ ق. بر حجاز مسلط شدند و تا ۱۳۳۷ ق. بر آن حکومت کردند. آنان ضمن تعیین والی، امور داخلی را به **اشراف حسنی** مکه می‌سپردند و همچنان به عمران حرمین توجه داشتند.<ref>جغرافیة شبه جزیرةالعرب، ص141-142؛ تاریخ عمارة المسجد الحرام، ص168 به بعد.</ref>

در سده دوازدهم ق./هجدهم م., جنبش **وهابی** به رهبری **محمد بن عبدالوهاب** با اتحاد با **محمد بن سعود** (حاکم درعیه) ظهور کرد. پس از کشمکش‌های طولانی با عثمانی، آنان موفق به تأسیس **پادشاهی عربستان سعودی** در سال ۱۳۴۳ ق./۱۹۲۵ م. شدند.<ref>تاریخ آل سعود، ج1، ص34-35؛ کشتار مکه، ص57.</ref>

حکومت سعودی با باورهای وهابی خود تغییرات عمده‌ای ایجاد کرد، از جمله **ویرانی بسیاری از آثار تاریخی و مقبره‌ها** (با مخالفت گسترده جهان اسلام)<ref>جزیرةالعرب فی القرن العشرین، ص273؛ کشتار مکه، ص57.</ref> و نیز اجرای **پروژه‌های عظیم عمرانی** در حرمین با درآمدهای نفتی (گسترش مسجدالحرام و مسجد النبی، توسعه بندر جده و...).<ref>رعایة الحرمین، ص15، 23-43؛ سلطان نجد، ص31-32، 72؛ الرحلة السعودیه، ص218؛ مرافق الحج، ص46-48.</ref>

پس از جنگ جهانی اول، شبه‌جزیره به **هفت کشور مستقل** (عربستان سعودی، یمن، عمان، قطر، بحرین، کویت و امارات متحده عربی) تقسیم شد.<ref>جغرافیة شبه جزیرةالعرب، ص44-429.</ref>