خیمه‌گاه حسینی

نمای کلی ساختمان خیمه‌گاه در جنوب غربی حرم امام حسین(ع)

اطلاعات اوليه
بنيانگذار	عبدالمؤمن دده
تأسیس	قرن ده قمری
کاربری	زیارتگاه
مکان	عراق * کربلا * جنوب غربی حرم امام حسین(ع)
وقایع مرتبط	محل برافراشته شدن خیمه‌ها و چادرهای سید الشهداء(ع) و یاران ایشان
مشخصات
مساحت	2،000 مترمربع
وضعیت	فعال

خیمه‌گاه حسینی، یکی از مكان‌های زیارتی شهر كربلا است، که بنا به نقل مورخان محل برافراشته شدن خیمه‌ها و چادرهای سید الشهداء(ع) و یاران ایشان بوده و بنای نخستین آن به قرن دهم قمری و فردی به نام عبدالمؤمن دده برمی‌گردد.

پس از حمله وهابی‌ها به کربلا در 1217 ه.ق سیدعلی طباطبائی صاحب ریاض العلماء، اقدام به ساختن باروی شهر کربلا کرد و در همان هنگام بنایی به دستور صاحب ریاض در آن ساخته شد و این مکان به عنوان قبرستان قرار گرفت و نام آن به المخیم تغییر یافت.

امروزه این بارگاه یکی از اماکن زیارتی معروف کربلا بوده که در جنوب غربی حرم امام حسین(ع) با فاصله کمی از آن واقع شده است و محل زیارت شیعیان و ارادتمندان حضرت اباعبدالله(ع) می‌باشد و مردم به قصد تبرک و نذر و نیاز به آن روی می‌آورند.

خیمه‌گاه در کربلا

در واقعه کربلا آرایش خیمه‌های امام حسین(ع) حالت نعل اسبی داشت تا حفاظت بیشتری داشته باشد. در پشت این خیمه‌ها خندق حفر شده بود تا از آن سمت، مورد تهاجم قرار نگیرند.

اولین خیمه‌ای که نصب شده خیمه امام حسین(ع) بود. این خیمه محل جلسات و بزرگ‌ترین خیمه بود.

خیمه‌های بانوان را در غرب خیمه امام(ع) برپا کردند. اما خیمه حضرت زینب(س) را پشت خیمه امام حسین(ع) نصب كردند و خیمه بنی‌هاشم اطراف خیمه زنان و کودکان و همگی در پشت خیمه امام حسین(ع) قرار داشت.

خیمه‌های یاران در قسمت شرقی و در کنار خیمه‌های بنی‌هاشم نصب شد، به طوری که تمامی خیمه‌ها چون نیم دایره‌ای بود و در نقطه محور و مرکز آن، خیمه امام حسین(ع) قرار داشت.

پیشینه و موسس بنا

درباره تاریخ بنای اولیه خیمه‌گاه، اطلاع دقیقی در دست نیست. گفته شده است، نخستین شخصی که بنای کوچکی در محل خیمه‌گاه ساخت سید عبدالمؤمن دَدِه از نسل سیدابراهیم مُجابْ و از متصوفه قرن دهم هجری است.

پرونده:154.jpg

تصویری قدیمی از خیمه‌گاه حسینی

او تعدادی نهال خرما کنار این بنا کاشت كه بعدها به نخلستان دده شهرت یافت. پس از وی نیز فردی به نام جهان كلامی کربلایی شاعر و صوفی قرن دهم در سال ۹۹۶ق این بنا را مرمت و گسترش داد که تاریخ مرمت آن در سنگ مرمر محراب خیمه‌گاه نقش بسته است.

محمدباقر مدرس معتقد است که تا پیش از قرن دوازدهم، از خیمه‌گاه، نامی در کتاب‌های تاریخی نیامده است. بلکه پس از اینکه نادرشاه برای زیارت امام حسین(ع)، به کربلا آمد، نزدیک خیمه‌گاه فعلی، چادر و خیمه زد و این مکان، به مرور زمان به خیمه‌گاه شهرت یافت.

از جمله گزارش‌های قدیمی مربوط به خیمه‌گاه، گزارش «کارستن نیبور» جهانگرد آلمانی در قرن دوازده هجری است. او در سال ۱۷۶۵م/۱۱۷۹ق در سفری به منطقه غرب آسیا وارد عراق شد و از شهر کربلا دیدن کرد. او در گزارش خود از شهر کربلا به منطقه خیمه‌گاه اشاره کرده است.

تصویری از خیمه‌گاه که گفته می‌شود در سال۱۳۳۹ق/۱۹۲۰م گرفته شده است. طاق‌های هلالی کوچک که بیرون خیمه‌گاه قرار دارد تا اوائل قرن چهاردهم هجری نبوده است و در مرمت‌های سده چهاردهم ساخته شده است. این طاق‌های هلالی نمادی از جهازهای شتران بر زمین مانده کاروان امام حسین(ع) است.

بر اساس گزارش وی، منطقه خیمه‌گاه در خروجی کربلا به کوفه واقع شده است. خیمه‌گاه در این دوره بوستانی در حومه شهر قدیمی کربلا بوده است که در آن چاهی پرآب قرار داشت. به گفته این جهانگرد در محل خیمه‌گاه بنای ویرانه‌ای وجود داشت و بنای قدیمی کوچکی که قبر قاسم بن حسن(ع) و برخی از شهدای کربلا بوده، نزدیک خیمه‌گاه قرار داشته است.

بازسازی در دوره قاجار

یکی از دوره‌های مهم بازسازی و مرمت عتبات در دوره ناصرالدین شاه و توسط عبدالحسین تهرانی نماینده وی در امور بازسازی عتبات عراق صورت گرفت. شیخ عبدالحسین تهرانی در سال ۱۲۷۶ق در کنار مرمت و توسعه حرم امام حسین(ع)، خیمه‌گاه را نیز بازسازی نمود.

در سفر ناصرالدین شاه به عتبات در سال ۱۲۸۷ق، مدحت پاشا والی عثمانی بغداد بنایی را در این خیمه‌گاه جهت اقامت شاه ایران و همراهانش ساخت.

مدحت پاشا همچنین بخشی از دیوار شهر کربلا در منطقه خیمه‌گاه را تخریب کرد و منطقه خیمه‌گاه و اطراف آن را که حومه شهر به شمار می‌رفت را به شهر کربلا اضافه کرد و دروازه‌ای را در این منطقه احداث کرد. این دروازه به عنوان نقطه خروج به سمت نجف به شمار می‌رفت. پس از الحاق خیمه‌گاه و مناطق اطراف آن به شهر کربلا، خیمه‌گاه با عنوان محله مُخَیَّم مشهور شد و اطراف آن منطقه عَبّاسِیه نامیده می‌شد. عباسیه در دوره کنونی نیز به عنوان محله‌ای در کنار محله خیمه‌گاه موجود است.

در سال ۱۳۳۹ق یا ۱۳۶۷ق یک بار دیگر بنای خیمه‌گاه مورد مرمت قرار گرفت و در این مرحله دو ردیف طاق‌های هلالی کوچک به یاد جهازهای شتران بر زمین مانده کاروان امام حسین ساخته شد.

ساختمان قدیمی

ساختمان قدیمی خیمه‌گاه تا حدود یک دهه گذشته، پابرجا بود. اما به علت فرسودگی، طرح نوسازی و احداث ساختمان جدید آن ریخته شد و اجرای آن، با تلاش تعدادی از اهالی کربلا، از سال ٢٠٠٢م، آغاز شد.

پیرامون بنا، حصاری آجری به ارتفاع شش متر ساخته شده که با الواح کاشی و کتیبه‌های قرآنی، تزیین یافته است و ورودی اصلی آن، در سمت شمال بنا قرار دارد.

وضعیت کنونی

نمایی از خیمه‌گاه حسینی

امروزه، در جنوب غربی حرم امام حسین(ع) و ۲۵۰ متری صحن، مکانی را به مساحت 2،000 مترمربع دیوارکشی کرده‌اند و در وسط آن ساختمانی شبیه خیمه‌ای بزرگ ساخته‌اند که 400 مترمربع مساحت دارد.

قسمت‌های مختلف

بخش‌ها و مقام‌های مختلف خیمه‌گاه، به شرح زیر است:

• خیمه‌گاه حضرت عباس(ع)؛ داخل ورودی خیمه‌گاه قرار دارد و بالای آن، گنبدی کاشی‌کاری و مقرنس‌کاری، وجود دارد. در زیر خیمه‌گاه نیز چاهی است که به چاه حضرت عباس(ع) «بئر العباس» مشهور است و به زیر ساختمان منتهی می‌شود و زیر زمین آن آب دارد.

• خیمه‌گاه حضرت علی‌اکبر(ع)؛

• کجاوه‌ها؛ داخل محوطه خیمه‌گاه، دو طرف مسیر ورودی بنا تا حرم اصلی، شانزده طاق کوچک (در هر طرف، هشت طاق) وجود دارد که به عنوان نمادی برای کجاوه‌های کاروان امام حسین(ع)، ساخته شده است.

• حرم اصلی؛ وسط خیمه‌گاه، بنای بزرگی وجود دارد که گنبدی روی آن ساخته‌اند و در انتهای آن، محراب امام حسین(ع) وجود دارد.

• خیمه‌گاه همسران امام حسین(ع)؛ سمت چپ ورودی حرم، قرار دارد.

• خیمه‌گاه حضرت زینب (س)؛ پشت محراب امام حسین(ع) قرار دارد.

• خیمه‌گاه امام زین‌العابدین(ع)؛ وسط ساختمان، سمت قبله، جایگاه امام سجاد(ع) و محل عبادت آن حضرت است.

• خیمه‌گاه حضرت قاسم(ع)؛ سمت راست صحن بنا، واقع است.

منابع

این مقاله برگرفته از کتاب زیارت‌گاه‌های عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم. بخش «خیمه‌گاه حسینی»، ج1، ص232. است.

• تاریخ طبری، طبری، محمدبن جریر، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.
• زندگانی سیدالشهدا، عمادزاده، حسین، تهران، نشر محمد، ۱۳۶۸ش.
• حیاة الامام الحسین، قرشی، باقر شریف، النجف، مطبعة الآداب، چاپ اول، ۱۳۹۴ق/۱۹۷۴م.
• راهنمای اماكن زیارتی و سیاحتی در عراق، مقدس، احسان، تهران، نشر مشعر، ۱۳۸۸ش.
• شهر حسین، محمدباقر مدرّس بستان‌آبادی، قم، مؤسسه انتشارات دار العلم، ١٣٨٠ه. ش.
• تراث کربلاء، سلمان‌هادی الطعمة، ط ٢، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ١4٠٣ه. ق - ١٩٨٣م.
• مرقدها و مکان‌های زیارتی کربلا، عبدالامیر قریشی، ترجمه: احسان مقدس، چاپ ١، تهران، مشعر، ١٣٩١ه. ش.
• عتبات عالیات در روابط ایران و عثمانی در قرن نوزدهم، عربخانی، رسول، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه/ بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی، ۱۳۹۳ش.
• رحلة الی شبه الجزیرة العربیة و الی بلاد اخری مجاورة لها، نیبور، کارستن، ترجمه منذر عبیر، مؤسسة الانتشار العربی، بیروت، ۲۰۰۷م.