مسجد سجده

مسجد البحیر

اطلاعات اوليه
کاربری	مسجد
مکان	عربستان * مدینه * در فاصله پانصد متری مسجد النبی(ص) و در تقاطع شارع ابوذر با شارع مطار
نام‌های دیگر	مسجد ابوذر * مسجد السجده * مسجد اسواف
وقایع مرتبط	پیامبر اسلام(ص) در مسیر غزوه احد در آنجا توقف کرده و نماز خوانده‌اند
مشخصات
وضعیت	فعال
معماری
بازسازی	1420 قمری

مسجد البُحَیر، یکی از مساجد شهر مدینه است که پیامبر اسلام(ص) در مسیر غزوه احد در آنجا توقف کرده است؛ این مسجد به نام‌هایی چون مسجد ابوذر، مسجد السجده و مسجد اسواف نیز خوانده می‌شود.

مسیر رسول خدا(ص) از مدینه تا اُحُد مسیری است که اکنون به نام طریق سیدالشهد شهرت دارد. در صدر اسلام، در فاصله میان مسجد نبوی تا کوه احد، طایفه بنی عبداشهل زندگی می‌کردند.

رسول خدا(ص) در مسیر حرکتشان به سمت احد، توقفی در محل زندگی آنان داشتند و در آنجا نماز خواند‌ه‌اند. این مسجد در حال حاضر به نام مسجد ابوذر معروف است.

طریق سیدالشهدا

مسیری که در حال حاضر به «طریق سیدالشهدا» مشهور است، به طور تقریبی مسیری است که سپاه اسلام به فرماندهی پیامبر(ص) از مدینه تا احد طی کرد.

دو طایفه مهم در مسیر مدینه تا احد زندگی می‌کردند؛ یکی از این طوائف، طایفه بنی عبداشْهل است که رسول خدا(ص) توقفی در محله آنان داشتند و مسجدشان همان مسجدی است که امروزه به نام «مسجدابوذر»، صحابی راستگوی رسول خدا(ص)، شهرت دارد.

به نظر می‌رسد این مسجد، از آنِ طائفه بنی عبداشهل بوده و رسول خدا(ص) در آنجا نماز خوانده باشند.

بنی‌عبداشهل در جنگ احد شهدای زیادی دادند؛ به طوری که شاعر مشرکین، یعنی ابن‌زِبَعْری در شعر معروف خود که مساله انتقام از مسلمانان را مطرح کرده، به آن اشاره کرده است:

"حِینَ حَکّت بِقُباء بَرْکها *** واستحرّ القَتْل فی عَبْد اشهل"

«هنگامی‌که شترِ جنگ سینه خود را در قبا گستراند و قتل در میان بنی‌عبداشهل فراگیر شد.»

موقعیت جغرافیایی

این مسجد در جهت شمالى شهر مدينه، در خیابان ابوذر، در فاصله پانصد متری مسجد النبی(ص) و در اصل در تقاطع شارع ابوذر با شارع مطار واقع شده است. مسجد در زمان سعوديها تجديد بنا شده و مناره‌اى در صحن شمال غربى آن احداث شده است.

نام‌های مسجد

نام‌های این مسجد در گذر تاریخ، «مسجد بُحَیر»، «مسجد اسْواف» و «مسجد السجده» بوده است.

نام سجده از روایتی گرفته شده که از نماز خواندن رسول خدا(ص) در این مکان حکایت دارد. در این نقل آمده است که حضرت سجده طولانی در این مسجد داشته است.

وجه تسمیه

نام اصلی این مسجد، «مسجد السجده» است. علّت این نامگذاری آن است که پیامبر(ص) در این مسجد دو رکعت نماز خواند و در رکعت دوّم سجده‌اش را طول داد، به طوری که اصحاب گمان بردند وی جان به جان آفرین تسلیم کرده است. لیکن وقتی که از سجده برخاست فرمود: جبرئیل نزد من آمد و گفت: هر کس از امّت تو بر تو صلوات بفرستد، خداوند بر او ده صلوات می‌فرستد و ده‌ بار درجات او را بالا می‌برد.

بعدها نام «البحیر» بر این مسجد اطلاق شد. البحیر نام باغی است که مسجد در کنار آن قرار داشت.

سرانجام به مرور زمان این اسم به بوته فراموشی سپرده شد و در حال حاضر به نام «مسجد ابوذر» معروف است.

دقیقا روشن نیست که در دوره‌های بعد به چه دلیل این مسجد به نام ابوذر معروف شده اما مطری در قرن هشتم از آن با نام مسجد ابوذر یاد کرده است.

بازسازی

بنای این مسجد تا سال 1420 از دوره نخست سعودی بوده و در سال یاد شده، به هدف بازسازی، تخریب و در زمان بازنویسی این اثر، بنای جدید آن پایان یافته است.

منابع

این مقاله برگرفته از کتاب آثار اسلامی مکه و مدينه، رسول جعفریان. بخش «مسجد البحیر»، ج1، ص445، است.

• مسند احمد، چاپ شش جلدی.
• المدینة بین الماضی و الحاضر، ابراهیم علی، العیاشی، زبان عربی، ناشر: المکتبة العلمیة، مدینه منوره.
• التحفة اللطیفة فی تاریخ المدینة المشرفة، شمس الدین السخاوی، قاهره، ١٩٧٩ م.