جعرانه

جُعرانه منطقه‌اي است در شمال شرقي مکه که در فاصله حدود ۲۹ کيلومتري مسجدالحرام و بالاي دره سَرِف (از وادي‌هاي شمالي مکه) قرار دارد. پیامبر اکرم در سال نهم هجرت در بازگشت از محاصره طائف از این مکان به قصد عمره،احرام بست و راهی مکه شد، از این رو مسلمانان احرام بستن از جعرانه را به قصد عمره مستحب می‌دانند. در این مکان همچنین، مسجدی در محل نماز خواندن پیامبر(ص) ساخته شده است.

جعرانه

منطه‌ای است در شمال شرقی مکه در فاصله ۲۹ کیلومتری مسجدالحرام که از سکونت‌گاه‌هاي قبيله هذيل بود. برخی این نام را با تشديد و به صورت جِعِرّانه خوانده اند که از نظر شافعي قرائتي غلط است در مقابل، برخي هر دو قرائت را صحيح دانسته‌اند.

به گزارشي، نام جعرانه برگرفته از لقب زني به نام ريطه يا رائطه، دختر کعب، مادر و به نقلي همسر اسد بن عبدالعزي، سرسلسله بني‌اسد از تيره‌هاي قريش، است.

جعرانه را به عنوان آبگاه و چاه نیز در منابع توصیف کرده‌اند و این به دلیل وجود آب‌هاي گوارا در جعرانه، از جمله آبي که به برکت حضور پيامبر(ص) در اين منطقه، در سال هشتم، از زمين جوشيد و آن حضرت از آن نوشيد.

ناصر خسرو(م.481ق.) در سفرنامه خود از وجود دو چاه، به نام «بئر الرسول» و «بئر علي بن ابي‌طالب» در جعرانه خبر داده است.

محل احرام پیامبر(ص)

پيامبر(ص) در سال نهم هجری، پس از بازگشت از محاصره طائف، در شب چهارشنبه، دوازده روز مانده به پايان ذي‌قعده، از مکاني در پايين تنگه و در انتهاي دره جعرانه که طي مدت اقامت در جعرانه در آن‌جا نماز مي‌خواند، احرام بست و براي انجام عمره عازم مکه شد.

از آن زمان نماز و احرام از این مکان براي انجام عمره مستحب شمرده شده و جعرانه به همراه تنعيم و حديبيه به عنوان ادني الحل از ميقات‌هاي عمره مُفرده است. مذاهب مالکي، حنبلي و شافعي ، جعرانه را بهترين ميقات عمره از مکه مي‌دانند. در حالي که حنفي‌ها تنعيم را بر جعرانه مقدم مي‌دارند. فقهاي اماميه نيز از افضيلت احرام از جعرانه، در عمره مفرده، سخن گفته‌اند. همچنين مستحب است حاجيان، براي انجام عمره حج قِران و افراد ، از اين ميقات احرام ببندند.

مسجد جعرانه

جعرانه منابع قرن سوم از ساخت دو مسجد در جعرانه، يکي در قسمت انتهايي دره و در مکان نماز و احرام پيامبر(ص)، بدون ذکر نام سازنده آن، و دومين مسجد در قسمت ابتدايي دره و نزديک‌تر به مکه، گزارش داده و ساخت آن را به مردي از قريش نسبت داده‌اند، بعدها در منابع قرن نهم به بعد، همواره از يک مسجد در جعرانه ياد شده که آن را از سويي مکان احرام پيامبر(ص) دانسته و از سوي ديگر از مردي قريشي، به عنوان سازنده آن، ياد کرده‌اند. محمد طاهر کردی در تاریخ القویم از بازسازي اين مسجد، در سال ۱۲۶۳ قمری، توسط همسر يکي از شاهان حيدرآباد هند، ياد کرده است.اين مسجد که به نام مسجد الرسول شناخته مي‌شود، و در آغازِ حد حرم و در قسمت چپ دره قرار دارد، در سال ۱۳۷۰ق. بار ديگر بازسازي شد و سپس در ۱۳۸۴ قمری توسط اداره اوقاف عربستان سعودی توسعه يافت. بناي فعلي مسجد ۱۶۰۰ مترمربع و معماري آن شبيه مسجد تنعيم است.

منابع

این مقاله برگرفته از مدخل جعرانه در جلد ششم دانشنامه حج و حرمین شریفین است.

• آثار اسلامي مکه و مدينه: رسول جعفريان، تهران، مشعر، 1386ش؛
• اثارة الترغيب و التشويق الي المساجد الثلاثه و البيت العتيق: محمد بن اسحاق الخوارزمي (م.827ق.)، به کوشش محمد حسين الذهبي، مکه، مکتبه نزار مصطفي الباز، 1418ق؛
• اخبار مکة في قديم الدهر و حديثه: محمد بن اسحاق الفاکهي (م.275ق.)، به کوشش عبدالملک بن عبدالله ابن دهيش، بيروت، دار خضر، 1414ق؛
• اخبار مکة و ما جاء فيها من الآثار: محمد بن عبدالله الازرقي (م.248ق.)، به کوشش رشدي الصالح ملحس، مکه، دار الثقافه، 1415ق؛
• ارشاد الاذهان الي احکام الايمان: حسن بن يوسف حلي (648-726ق.)، تحقيق فارس الحسون، قم، دفتر انتشارات اسلامي، 1410ق؛
• الاستيعاب في معرفة الاصحاب: يوسف بن عبدالله يوسف بن عبدالله بن عبدالبر (368-463ق.)، تحقيق علي محمد البجاوي، بيروت، دار الجيل، 1412ق؛
• اسد الغابه في معرفة الصحابه: علي بن محمد بن الاثير (555-630ق.)، بيروت، دار الفکر، 1409ق؛
• الام: محمد بن ادريس الشافعي (م.204ق.)، بيروت، دار الفکر، 1403ق؛
• امتاع الاسماع بما للنبي من الاحوال و الاموال و الحفدة و المتاع: احمد بن علي المقريزي (م.845ق.)، به کوشش محمد عبدالحميد النميسي، بيروت، دار الکتب العلميه، 1420ق؛
• انساب الاشراف: احمد بن يحيي البلاذري (م.279ق.)، تحقيق سهيل صادق زکار و رياض زرکلي، بيروت، دار الفکر، 1417ق؛
• تاج العروس من جواهر القاموس: مرتضي الزبيدي (م.1205ق.)، به کوشش علي شيري، بيروت، دار الفکر، 1414ق؛
• تاريخ الطبري (تاريخ الامم و الملوک): محمد بن جرير الطبري (224-310ق.)، تحقيق محمد ابوالفضل ابراهيم، بيروت، دار احياء التراث العربي؛
• التاريخ القويم: محمد طاهر الکردي، به کوشش عبدالملک بن عبدبالله بن دهيش، بيروت، دار خضر، 1420ق؛
• تاريخ اليعقوبي: احمد بن ابي‌يعقوب اليعقوبي (م.292ق.)، بيروت، دار صادر، 1415ق؛
• تاريخ مکة المشرفة و المسجدالحرام و المدينة الشريفة و القبر الشريف: محمد بن الضياء (م.854ق.)، به کوشش العدوي، مکه، مکتبة التجارية مصطفي احمد الباز، 1416ق؛
• تحصيل المرام في اخبار البيت الحرام و المشاعر العظام و مکه و الحرم و ولاتها الفخام: محمد بن احمد الصباغ (م.1321ق.)، به کوشش عبدالملک بن عبدالله بن دهيش، مکه، مکتبة الاسدي، 1424ق؛
• تصحيفات المحدثين: حسن بن عبدالله العسکري (م.382ق.)، القاهره، المطبعة العربية الحديثه، 1402ق؛
• تهذيب الاسماء و اللغات: يحيي بن شرف النووي (631-676ق.)، بيروت، دار الکتب العلميه، بی‌تا؛
• الجامع اللطيف في فضل مکة و اهلها و بناء البيت الشريف: محمد ابن ظهيره (م.986ق.)، به کوشش علي عمر، قاهره، مکتبة الثقافة الدينيه، 1423ق؛
• جامع المقاصد في شرح القواعد: علي بن حسين الکرکي (م.940ق.)، مؤسسة آل البيت لاحياء التراث، 1411ق؛
• الجبال و الامکنة و المياه: محمود بن عمر الزمخشري (م.538ق.)، به کوشش احمد عبدالتواب، قاهره، درالفضيله، 1319ق؛
• الدروس الشرعية في فقه الاماميه: محمد بن مکي (م.786ق.)، قم، دفتر انتشارات اسلامي، 1412ق؛
• الرسائل العشر: احمد بن محمد بن فهد الحلي (757-841ق.)، به کوشش سيد مهدي رجايي، قم، انتشارات کتابخانه آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي، 1409ق؛
• السرائر الحاوي لتحرير الفتاوي: محمد بن احمد بن ادريس (م.598ق.)،
• قم، دفتر انتشارات اسلامي، 1411ق؛
• سفرنامه ناصر خسرو: ناصر خسرو (م.481ق.)، تصحيح محمد دبير سياقي، تهران، زوار، 1381ش؛
• السيرة النبويه: عبدالملک بن هشام (م.218ق.)، به کوشش محمد محيي الدين، قاهره، مکتبه محمد علي صبيح و اولاده، 1383ق؛
• شفاء الغرام باخبار البلد الحرام: محمد بن احمد التقي الفاسي (م.832ق.)، به کوشش گروهي از علما، بيروت، دار الکتب العلميه، 1421ق؛
• الطبقات الکبري: محمد بن سعد (م.230ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر عطا، بيروت، دار الکتب العلميه، 1410ق؛
• عدة الانابة في اماکن الاجابه: عبدالله بن ابراهيم الحسني(م.1207ق.)، به کوشش عبدالله نذير، مکه، المکتبه المکيه، 1429ق؛
• العروة الوثقي: سيد محمدکاظم طباطبايي يزدي (1247-1337ق.)، قم، دفتر انتشارات اسلامي، 1420ق؛ عيون الاثر في فنون المغازي و الشمائل و السير (السيرة النبويه): فتح‌الدين محمد بن سيد الناس (م.734ق.)، به کوشش ابراهيم محمد رمضان، بيروت، دار القلم، 1414ق؛
• فوائد القواعد: زين‌الدين بن علي، شهيد ثاني (911-966ق.)، تحقيق گروهي از محققان، قم، انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، 1378ش؛
• قواعد الاحکام في معرفة الحلال و الحرام: حسن بن يوسف حلي (648-726ق.)، قم، دفتر انتشارات اسلامي، 1413ق؛
• الکامل في التاريخ: علي بن محمد بن الاثير (555-630ق.)، بيروت، دار صادر، 1385ق؛
• کشف اللثام: محمد بن الحسن الفاضل الهندي (م.1137ق.)، قم، دفتر انتشارات اسلامي، 1416ق؛
• المبسوط في فقه الاماميه: محمد بن حسن الطوسي (385-460ق.)، به کوشش محمدباقر بهبودي و سيد محمدتقي کشفي، تهران، مکتبة المرتضويه، 1351ش؛
• المعالم الاثيره: محمد محمد حسن شراب، بيروت، دار القلم، 1411ق؛
• المعتمد في شرح المناسک (کتاب الحج: محاضرات الخويي): به کوشش محمدرضا موسوي خلخالي، قم، انتشارات دار العلم، مؤسسه احياء
• آثار الامام الخويي، 1410ق؛ معجم البلدان: ياقوت بن عبدالله الحموي (م.626ق.)، بيروت، دار صادر، 1995م؛
• معجم قبائل المملکة العربية السعوديه: حمد الجاسر، رياض، الناديي، 1401ق؛
• معجم معالم الحجاز: عاتق بن الغيث البلادي، مکه، دار مکه للنشر و التوزيع، 1399ق؛
• المغازي: محمد بن عمر الواقدي (م.207ق.)، به کوشش مارسدن جونس، بيروت، مؤسسة الاعلمي، 1409ق؛
• المنتظم في تاريخ الملوک و الامم: عبدالرحمن ابن علي ابن الجوزي (م.597ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر عطا و مصطفي عبدالقادر عطا و نعيم زرزور، بيروت، دار الکتب العلميه، 1412ق؛
• مواهب الجليل: محمد بن محمد الحطاب الرعيني (م.954ق.)، به کوشش زکريا عميرات، بيروت، دار الکتب العلميه، 1416ق؛
• وسائل الشيعه (تفصيل وسائل الشيعة الي تحصيل مسائل الشريعه): محمد بن الحسن الحر العاملي (1033-1104ق.)، به کوشش عبدالرحيم رباني شيرازي، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1403ق.