شبستان: تفاوت میان نسخه‌ها
(←پانوشت) |
|||
| خط ۴: | خط ۴: | ||
[[پرونده:شبستان مجاور گنبدخانه مسجد امام اصفهان.jpg|بندانگشتی|شبستان کنار گنبدخانه مسجد امام اصفهان.]] | [[پرونده:شبستان مجاور گنبدخانه مسجد امام اصفهان.jpg|بندانگشتی|شبستان کنار گنبدخانه مسجد امام اصفهان.]] | ||
== واژه‌شناسی و چیستی == | ==واژه‌شناسی و چیستی== | ||
برای واژه شبستان، در واژه‌نامه‌های قدیمی، معناهای گوناگون و گاه بدون شباهت اشاره شده که البته در همه آنها ارتباطی با شب وجود دارد؛ این معانی عبارت است از: خوابگاه؛ شب‌خانه؛{{یادداشت|که حرمسرا، خلوتخانه و خوابگاه پادشاهان است.}} بخشی از خانه که جای توقف در شب است و به آن اندرونی و زنانه گویند؛ حرمسرا. برای شبستان در مسجد، دو معنا نقل شده است؛ معنای نخست عبارت است از جایی در مساجد که درویشان و غیر آنها در آن قسمت عبادت کنند و شب‌ها نیز در آن بخوابند. معنای دوم عبارت است از آن بخش از ساختمان مسجد که از هیچ طرف باز نیست و ورود و خروج به آن از درها است، چون در شب‌های سرد، نماز جماعت در آن‌جا خوانده میشود.<ref>لغتنامه دهخدا، ذیل واژه شبستان، به نقل از ناظم الاطباء، برهان قاطع، فرهنگ نظام؛ فرهنگ فارسی عمید؛ فرهنگ فارسی معین.</ref> عمید، معنای شبستان را گسترده‌تر دانسته و بخش سقف‌دار مسجدهای بزرگ را شبستان دانسته است.<ref>فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه شبستان.</ref> | |||
برخی، شبستان را در معمــاری مســجدهای تاریخــی ایران، فضای مسطح و سقف‌دار و از هر چهار سو بستهی مسجدها دانسته‌اند، کــه در آن نماز خوانده میشــود و دسترســی نمازگــزاران به آن بــا اســتفاده از یــک یا چنــد در صورت می‌گیرد.<ref>گونه‌شناسی شبستان‌محور مسجدهای تاریخی ایران، نشریه هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، دوره ۲۳، ص۱۹، به نقل از تحلیل متون تاریخی به قصد بازشناسی مدلولهــای معمــاری واژه شبســتان.</ref> هرچند استفاده از واژهی شبستان برای دلالت بر چنین فضاهایی در مســجدها، امــری دیرینــه نیســت و از حــدود ســدهی دوازدهم قمری در متــون تاریخــی، واژهی شبســتان را در معنــای فضــای نمازخانــهای مســجدها بــه کار بردهانــد. در واقــع واژهی شبستان در گذر زمان، معانی متفاوتی به خود گرفته است؛ ازجملــه ســرای زنان، حرمســرا، گرمخانه، جای دلگیــر، خوابگاه، خانــه، جــای تاریــک، غــار، نمازخانــهی مســجدها، خلوتخانــه )طاهــری، ۱۳۹۶<ref>گونه‌شناسی شبستان‌محور مسجدهای تاریخی ایران، نشریه هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، دوره ۲۳، ص۱۹.</ref> | |||
در لغت به معناى خوابگاه است، و به قسمتى از مسجد كه از هيچ‌طرف باز نيست و ورود و خروج به آن از طريق درها صورت مى‌گيرد؛ چون در شب‌هاى سرد زمستان، نماز جماعت را در آن‌جا مى‌خوانند، شبستان نام دارد.<ref>لغتنامه دهخدا و فرهنگ معين.</ref><ref name=":0">فرهنگنامه زیارت، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۳، ص26.</ref> | در لغت به معناى خوابگاه است، و به قسمتى از مسجد كه از هيچ‌طرف باز نيست و ورود و خروج به آن از طريق درها صورت مى‌گيرد؛ چون در شب‌هاى سرد زمستان، نماز جماعت را در آن‌جا مى‌خوانند، شبستان نام دارد.<ref>لغتنامه دهخدا و فرهنگ معين.</ref><ref name=":0">فرهنگنامه زیارت، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۳، ص26.</ref> | ||
به‌طور كلّى به هر فضاى سقف‌دار و بزرگى كه داراى ستون‌هاى مرتب و در رديف‌هاى موازى است و يك طرف آن به صحن مسجد يا حرم باز مى‌شود، شبستان گويند. در زيارتگاه‌ها براى حضور و تجمّع هرچه بيشتر زائران يا نمازگزاران و براى برگزارى مراسم‌هاى بزرگ و پرجمعيّت، شبستان احداث مى‌كنند. مثلاً در حرم حضرت رضا (عليه السلام) در چهارگوشۀ مسجد گوهرشاد، هفت شبستان وجود دارد و در بخش‌هاى ديگر، شبستان‌هاى جديد و وسيعى احداث شده است. از اين نمونه‌ها در زيارتگاه‌هاى ديگر هم وجود دارد.<ref name=":0" /> | به‌طور كلّى به هر فضاى سقف‌دار و بزرگى كه داراى ستون‌هاى مرتب و در رديف‌هاى موازى است و يك طرف آن به صحن مسجد يا حرم باز مى‌شود، شبستان گويند. در زيارتگاه‌ها براى حضور و تجمّع هرچه بيشتر زائران يا نمازگزاران و براى برگزارى مراسم‌هاى بزرگ و پرجمعيّت، شبستان احداث مى‌كنند. مثلاً در حرم حضرت رضا (عليه السلام) در چهارگوشۀ مسجد گوهرشاد، هفت شبستان وجود دارد و در بخش‌هاى ديگر، شبستان‌هاى جديد و وسيعى احداث شده است. از اين نمونه‌ها در زيارتگاه‌هاى ديگر هم وجود دارد.<ref name=":0" /> | ||
شبســتان تجلیگاه وحدت مسلمانان اســت که با ورود افراد به آن جا همــه امتیازهای دنیوی آنها از میان مــیرود )کهنمویی و کمالی، 1380 :109 .)فضای ســاکن و خیالانگیز شبستان با آغاز نمــاز به صــورت حرکتی جمعــی از ذکر خفی بــه جلی تبدیل میشود. وجود ستونهای مکرر داخل آن نیز به تعبیری نمازگزاران است که پشت هم ایستادهاند)ارجح، 1380.<ref>بررسی تطبیقی جهت گیری شبستان در مساجد سنتی و معاصر، فصلنامه شهر ایرانی اسلامی، شماره ۲۴، ص۶۷.</ref> | شبســتان تجلیگاه وحدت مسلمانان اســت که با ورود افراد به آن جا همــه امتیازهای دنیوی آنها از میان مــیرود )کهنمویی و کمالی، 1380 :109 .)فضای ســاکن و خیالانگیز شبستان با آغاز نمــاز به صــورت حرکتی جمعــی از ذکر خفی بــه جلی تبدیل میشود. وجود ستونهای مکرر داخل آن نیز به تعبیری نمازگزاران است که پشت هم ایستادهاند)ارجح، 1380.<ref>بررسی تطبیقی جهت گیری شبستان در مساجد سنتی و معاصر، فصلنامه شهر ایرانی اسلامی، شماره ۲۴، ص۶۷.</ref> | ||
نسخهٔ ۲۸ اکتبر ۲۰۱۹، ساعت ۲۳:۴۷
 | این مقاله هماکنون در دست ویرایش است.
این برچسب را کاربر:Abbasahmadi1363 در تاریخ ۶ آبان ۱۳۹۸ برای جلوگیری از تعارض ویرایشی قرار داده است. لطفا بدون توافق با کاربر فوق برچسب را برندارید. |
واژه‌شناسی و چیستی
برای واژه شبستان، در واژه‌نامه‌های قدیمی، معناهای گوناگون و گاه بدون شباهت اشاره شده که البته در همه آنها ارتباطی با شب وجود دارد؛ این معانی عبارت است از: خوابگاه؛ شب‌خانه؛[یادداشت ۱] بخشی از خانه که جای توقف در شب است و به آن اندرونی و زنانه گویند؛ حرمسرا. برای شبستان در مسجد، دو معنا نقل شده است؛ معنای نخست عبارت است از جایی در مساجد که درویشان و غیر آنها در آن قسمت عبادت کنند و شب‌ها نیز در آن بخوابند. معنای دوم عبارت است از آن بخش از ساختمان مسجد که از هیچ طرف باز نیست و ورود و خروج به آن از درها است، چون در شب‌های سرد، نماز جماعت در آن‌جا خوانده میشود.[۱] عمید، معنای شبستان را گسترده‌تر دانسته و بخش سقف‌دار مسجدهای بزرگ را شبستان دانسته است.[۲]
برخی، شبستان را در معمــاری مســجدهای تاریخــی ایران، فضای مسطح و سقف‌دار و از هر چهار سو بستهی مسجدها دانسته‌اند، کــه در آن نماز خوانده میشــود و دسترســی نمازگــزاران به آن بــا اســتفاده از یــک یا چنــد در صورت می‌گیرد.[۳] هرچند استفاده از واژهی شبستان برای دلالت بر چنین فضاهایی در مســجدها، امــری دیرینــه نیســت و از حــدود ســدهی دوازدهم قمری در متــون تاریخــی، واژهی شبســتان را در معنــای فضــای نمازخانــهای مســجدها بــه کار بردهانــد. در واقــع واژهی شبستان در گذر زمان، معانی متفاوتی به خود گرفته است؛ ازجملــه ســرای زنان، حرمســرا، گرمخانه، جای دلگیــر، خوابگاه، خانــه، جــای تاریــک، غــار، نمازخانــهی مســجدها، خلوتخانــه )طاهــری، ۱۳۹۶[۴]
در لغت به معناى خوابگاه است، و به قسمتى از مسجد كه از هيچ‌طرف باز نيست و ورود و خروج به آن از طريق درها صورت مى‌گيرد؛ چون در شب‌هاى سرد زمستان، نماز جماعت را در آن‌جا مى‌خوانند، شبستان نام دارد.[۵][۶]
به‌طور كلّى به هر فضاى سقف‌دار و بزرگى كه داراى ستون‌هاى مرتب و در رديف‌هاى موازى است و يك طرف آن به صحن مسجد يا حرم باز مى‌شود، شبستان گويند. در زيارتگاه‌ها براى حضور و تجمّع هرچه بيشتر زائران يا نمازگزاران و براى برگزارى مراسم‌هاى بزرگ و پرجمعيّت، شبستان احداث مى‌كنند. مثلاً در حرم حضرت رضا (عليه السلام) در چهارگوشۀ مسجد گوهرشاد، هفت شبستان وجود دارد و در بخش‌هاى ديگر، شبستان‌هاى جديد و وسيعى احداث شده است. از اين نمونه‌ها در زيارتگاه‌هاى ديگر هم وجود دارد.[۶]
شبســتان تجلیگاه وحدت مسلمانان اســت که با ورود افراد به آن جا همــه امتیازهای دنیوی آنها از میان مــیرود )کهنمویی و کمالی، 1380 :109 .)فضای ســاکن و خیالانگیز شبستان با آغاز نمــاز به صــورت حرکتی جمعــی از ذکر خفی بــه جلی تبدیل میشود. وجود ستونهای مکرر داخل آن نیز به تعبیری نمازگزاران است که پشت هم ایستادهاند)ارجح، 1380.[۷]
شبستان‌ها در معماری مسجدها، گونه‌های مختلف دارد؛ مانند شبستان ستو‌ن‌دار که سبک عربی نامیده شده و الگوی آن مسجدالنبی است، شبستان ایوان‌دار که خود شامل تک‌ایوانه، دو ایوانه و چهار ایوانه است[یادداشت ۲] و شبستان ایوان‌دار و گنبدخانه پشت ایوان.[۸]
مسجد گوهرشاد در حرم امام رضا(ع)، دارای هفت شبستان وسیع است.[۹] این هفت شبستان را به نام‌های گرم، سبزواری، تبریزی، نهاوندی، میلانی، نجف‌آبادی و علوی خوانده‌اند.[۱۰] این مسجد با تلاش گوهرشاد آغا، دختر امیر غیاث‌الدین ترخان و توسط معمار معروف دوره تیموریان، قوام‌الدین بن زین‌الدین شیرازی، در سال ۸۲۱ق. (۷۹۷ش) با استفاده از آجر و گچ و به شیوه معماری اسلامی در شرق ساخته شد.[۱۱]
پانوشت
- ↑ لغتنامه دهخدا، ذیل واژه شبستان، به نقل از ناظم الاطباء، برهان قاطع، فرهنگ نظام؛ فرهنگ فارسی عمید؛ فرهنگ فارسی معین.
- ↑ فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه شبستان.
- ↑ گونه‌شناسی شبستان‌محور مسجدهای تاریخی ایران، نشریه هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، دوره ۲۳، ص۱۹، به نقل از تحلیل متون تاریخی به قصد بازشناسی مدلولهــای معمــاری واژه شبســتان.
- ↑ گونه‌شناسی شبستان‌محور مسجدهای تاریخی ایران، نشریه هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، دوره ۲۳، ص۱۹.
- ↑ لغتنامه دهخدا و فرهنگ معين.
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ فرهنگنامه زیارت، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۳، ص26.
- ↑ بررسی تطبیقی جهت گیری شبستان در مساجد سنتی و معاصر، فصلنامه شهر ایرانی اسلامی، شماره ۲۴، ص۶۷.
- ↑ بررسی تطبیقی جهت گیری شبستان در مساجد سنتی و معاصر، فصلنامه شهر ایرانی اسلامی، شماره ۲۴، ص۶۶.
- ↑ حرم رضوی به روایت تاریخ، ص۱۰۱.
- ↑ مسجد گوهرشاد مشهد پس از ششصد سال، مشکوة، شماره ۸۶، ص۱۰۳ و ۱۰۴.
- ↑ مسجد گوهرشاد مشهد پس از ششصد سال، مشکوة، شماره ۸۶، ص۹۷.
منابع
فرهنگنامه زیارت، جواد محدثی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره سیزدهم، زمستان ۱۳۹۱ش، ص26.
ارجح، اکــرم، )1380« ،)رمزپردازی در مســجد«، مجموعه مقاالت دومین همایش بین المللی معماری مسجد- افق آینده، جلد اول، تهران.
کهنمویی، ناهید، پاشــایی کمالی، فرشــته، )1380« ،)اسالم و معماری مســجد«، مجموعه مقــاالت دومین همایــش بین المللی معماری مسجد- افق آینده، جلداول، تهران.
بررسی تطبیقی جهت ّ گیری شبستان در مساجد سنتی و معاصر، فصلنامه شهر ایرانی اسلامی، شماره بیست و چهارم، تابستان ۱۳۹۵ش.
گونه‌شناسی شبستان‌محور مسجدهای تاریخی ایران و بازنمایی آن با بهره‌وری از سامانه‌ی اطلاعات جغرافیایی، محمد مهدی طاهری، حامد مظاهریان، سعید خاقانی، نشریه هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، دوره ۲۳، پاییز ۱۳۹۷، ص۱۹.
طاهری، محمدمهدی )۱۳۹۶ ،)تحلیل متون تاریخی بهقصد بازشناسی مدلولهــای معمــاریواژهی شبســتان و اطــوار حضــور آن در زبــان و ادبیات فارســی، چهارمیــن همایــش ملــی متــن پژوهــی ادبی نگاهــی تازه بــه متون تاریخــی، هســته مطالعــات ادبــی و کتابخانه ملــی جمهوری اســامی ایران، تهران.
حرم رضوی به روایت تاریخ، بزرگ عالم‌زاده، در مجموعه هشت جلدی زائر رضوی، آستان قدس رضوی-به‌نشر، ۱۳۹۴ش.
مسجد گوهرشاد مشهد پس از ششصد سال، محمدرضا قصابیان، مشکوة، شماره ۸۶، بهار ۱۳۸۲، ص۹۷.