شبستان: تفاوت میان نسخه‌ها
(←واژه‌شناسی و چیستی: اصلاح نویسه‌های عربی، اصلاح ارقام، اصلاح سجاوندی) |
|||
| خط ۴: | خط ۴: | ||
[[پرونده:شبستان مجاور گنبدخانه مسجد امام اصفهان.jpg|بندانگشتی|شبستان کنار گنبدخانه مسجد امام اصفهان.]] | [[پرونده:شبستان مجاور گنبدخانه مسجد امام اصفهان.jpg|بندانگشتی|شبستان کنار گنبدخانه مسجد امام اصفهان.]] | ||
==واژه‌شناسی و چیستی== | == واژه‌شناسی و چیستی == | ||
برای واژه شبستان، در واژه‌نامه‌های قدیمی، معناهای گوناگون و گاه بدون شباهت اشاره شده که البته در همه آنها ارتباطی با شب وجود دارد؛ این معانی عبارت است از: خوابگاه؛ شب‌خانه؛{{یادداشت|که حرمسرا، خلوتخانه و خوابگاه پادشاهان است.}} بخشی از خانه که جای توقف در شب است و به آن اندرونی و زنانه گویند؛ حرمسرا. برای شبستان در مسجد، دو معنا نقل شده است؛ معنای نخست عبارت است از جایی در مساجد که درویشان و غیر آنها در آن قسمت عبادت کنند و شب‌ها نیز در آن بخوابند. معنای دوم عبارت است از آن بخش از ساختمان مسجد که از هیچ طرف باز نیست و ورود و خروج به آن از درها است، چون در شب‌های سرد، نماز جماعت در آن‌جا خوانده میشود.<ref>لغتنامه دهخدا، ذیل واژه شبستان، به نقل از ناظم الاطباء، برهان قاطع، فرهنگ نظام؛ فرهنگ فارسی عمید؛ فرهنگ فارسی معین.</ref> عمید، معنای شبستان را گسترده‌تر دانسته و بخش سقف‌دار مسجدهای بزرگ را شبستان دانسته است.<ref>فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه شبستان.</ref> | برای واژه شبستان، در واژه‌نامه‌های قدیمی، معناهای گوناگون و گاه بدون شباهت اشاره شده که البته در همه آنها ارتباطی با شب وجود دارد؛ این معانی عبارت است از: خوابگاه؛ شب‌خانه؛{{یادداشت|که حرمسرا، خلوتخانه و خوابگاه پادشاهان است.}} بخشی از خانه که جای توقف در شب است و به آن اندرونی و زنانه گویند؛ حرمسرا. برای شبستان در مسجد، دو معنا نقل شده است؛ معنای نخست عبارت است از جایی در مساجد که درویشان و غیر آنها در آن قسمت عبادت کنند و شب‌ها نیز در آن بخوابند. معنای دوم عبارت است از آن بخش از ساختمان مسجد که از هیچ طرف باز نیست و ورود و خروج به آن از درها است، چون در شب‌های سرد، نماز جماعت در آن‌جا خوانده میشود.<ref>لغتنامه دهخدا، ذیل واژه شبستان، به نقل از ناظم الاطباء، برهان قاطع، فرهنگ نظام؛ فرهنگ فارسی عمید؛ فرهنگ فارسی معین.</ref> عمید، معنای شبستان را گسترده‌تر دانسته و بخش سقف‌دار مسجدهای بزرگ را شبستان دانسته است.<ref>فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه شبستان.</ref> | ||
برخی، شبستان را در | برخی، شبستان را در معماری مسجدهای تاریخی ایران، فضای مسطح و سقف‌دار و از هر چهار سو بستهٔ مسجدها دانسته‌اند، که در آن نماز خوانده میشود و دسترسی نمازگزاران به آن با استفاده از یک یا چند در صورت می‌گیرد.<ref>گونه‌شناسی شبستان‌محور مسجدهای تاریخی ایران، نشریه هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، دوره ۲۳، ص۱۹، به نقل از تحلیل متون تاریخی به قصد بازشناسی مدلول‌های معماری واژه شبستان.</ref> هرچند استفاده از واژهٔ شبستان برای دلالت بر چنین فضاهایی در مسجدها، امری دیرینه نیست و از حدود سدهٔ دوازدهم قمری در متون تاریخی، واژهٔ شبستان را در معنای فضای نمازخانه‌ای مسجدها به کار برده‌اند. در واقع واژهٔ شبستان در گذر زمان، معانی متفاوتی به خود گرفته است؛ ازجمله سرای زنان، حرمسرا، گرمخانه، جای دلگیر، خوابگاه، خانه، جای تاریک، غار، نمازخانهی مسجدها، خلوتخانه) طاهری، ۱۳۹۶<ref>گونه‌شناسی شبستان‌محور مسجدهای تاریخی ایران، نشریه هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، دوره ۲۳، ص۱۹.</ref> | ||
در لغت به معنای خوابگاه است، و به قسمتی از مسجد که از هیچ‌طرف باز نیست و ورود و خروج به آن از طریق درها صورت می‌گیرد؛ چون در شب‌های سرد زمستان، نماز جماعت را در آن‌جا می‌خوانند، شبستان نام دارد.<ref>لغتنامه دهخدا و فرهنگ معین.</ref><ref name=":0">فرهنگنامه زیارت، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۳، ص26.</ref> | |||
به‌طور کلّی به هر فضای سقف‌دار و بزرگی که دارای ستونهای مرتب و در ردیف‌های موازی است و یک طرف آن به صحن مسجد یا حرم باز میشود، شبستان گویند. در زیارتگاه‌ها برای حضور و تجمّع هرچه بیشتر زائران یا نمازگزاران و برای برگزاری مراسم‌های بزرگ و پرجمعیّت، شبستان احداث می‌کنند. مثلاً در حرم حضرت رضا (علیه السلام) در چهارگوشهٔ مسجد گوهرشاد، هفت شبستان وجود دارد و در بخش‌های دیگر، شبستان‌های جدید و وسیعی احداث شده است. از این نمونه‌ها در زیارتگاه‌های دیگر هم وجود دارد.<ref name=":0"/> | |||
شبستان تجلیگاه وحدت مسلمانان است که با ورود افراد به آن جا همه امتیازهای دنیوی آنها از میان میرود) کهنمویی و کمالی، ۱۳۸۰ :۱۰۹ .)فضای ساکن و خیالانگیز شبستان با آغاز نماز به صورت حرکتی جمعی از ذکر خفی به جلی تبدیل میشود. وجود ستونهای مکرر داخل آن نیز به تعبیری نمازگزاران است که پشت هم ایستادهاند) ارجح، 1380.<ref>بررسی تطبیقی جهت گیری شبستان در مساجد سنتی و معاصر، فصلنامه شهر ایرانی اسلامی، شماره ۲۴، ص۶۷.</ref> | |||
شبستان‌ها در معماری مسجدها، گونه‌های مختلف دارد؛ مانند شبستان ستوندار که سبک عربی نامیده شده و الگوی آن [[مسجدالنبی]] است، شبستان ایوان‌دار که خود شامل تک‌ایوانه، دو ایوانه و چهار ایوانه است{{یادداشت|یکی از کهن‌ترین مسجدهای ایوان‌دار مسجد جامع تبریز است.}} و شبستان ایوان‌دار و گنبدخانه پشت ایوان.<ref>بررسی تطبیقی جهت گیری شبستان در مساجد سنتی و معاصر، فصلنامه شهر ایرانی اسلامی، شماره ۲۴، ص۶۶.</ref> | |||
مسجد گوهرشاد در حرم امام رضا (ع)، دارای هفت شبستان وسیع است.<ref>''حرم رضوی به روایت تاریخ،'' ص۱۰۱.</ref> این هفت شبستان را به نام‌های گرم، سبزواری، تبریزی، نهاوندی، میلانی، نجف‌آبادی و علوی خوانده‌اند.<ref>مسجد گوهرشاد مشهد پس از ششصد سال، مشکوة، شماره ۸۶، ص۱۰۳ و ۱۰۴.</ref> این مسجد با تلاش گوهرشاد آغا، دختر امیر غیاث‌الدین ترخان و توسط معمار معروف دوره تیموریان، قوام‌الدین بن زین‌الدین شیرازی، در سال ۸۲۱ق. (۷۹۷ش) با استفاده از آجر و گچ و به شیوه معماری اسلامی در شرق ساخته شد.<ref>مسجد گوهرشاد مشهد پس از ششصد سال، مشکوة، شماره ۸۶، ص۹۷.</ref> | |||
{{سخ}} | |||
==پانوشت== | ==پانوشت== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
نسخهٔ ۲۸ اکتبر ۲۰۱۹، ساعت ۲۳:۴۸
 | این مقاله هماکنون در دست ویرایش است.
این برچسب را کاربر:Abbasahmadi1363 در تاریخ ۶ آبان ۱۳۹۸ برای جلوگیری از تعارض ویرایشی قرار داده است. لطفا بدون توافق با کاربر فوق برچسب را برندارید. |
واژه‌شناسی و چیستی
برای واژه شبستان، در واژه‌نامه‌های قدیمی، معناهای گوناگون و گاه بدون شباهت اشاره شده که البته در همه آنها ارتباطی با شب وجود دارد؛ این معانی عبارت است از: خوابگاه؛ شب‌خانه؛[یادداشت ۱] بخشی از خانه که جای توقف در شب است و به آن اندرونی و زنانه گویند؛ حرمسرا. برای شبستان در مسجد، دو معنا نقل شده است؛ معنای نخست عبارت است از جایی در مساجد که درویشان و غیر آنها در آن قسمت عبادت کنند و شب‌ها نیز در آن بخوابند. معنای دوم عبارت است از آن بخش از ساختمان مسجد که از هیچ طرف باز نیست و ورود و خروج به آن از درها است، چون در شب‌های سرد، نماز جماعت در آن‌جا خوانده میشود.[۱] عمید، معنای شبستان را گسترده‌تر دانسته و بخش سقف‌دار مسجدهای بزرگ را شبستان دانسته است.[۲]
برخی، شبستان را در معماری مسجدهای تاریخی ایران، فضای مسطح و سقف‌دار و از هر چهار سو بستهٔ مسجدها دانسته‌اند، که در آن نماز خوانده میشود و دسترسی نمازگزاران به آن با استفاده از یک یا چند در صورت می‌گیرد.[۳] هرچند استفاده از واژهٔ شبستان برای دلالت بر چنین فضاهایی در مسجدها، امری دیرینه نیست و از حدود سدهٔ دوازدهم قمری در متون تاریخی، واژهٔ شبستان را در معنای فضای نمازخانه‌ای مسجدها به کار برده‌اند. در واقع واژهٔ شبستان در گذر زمان، معانی متفاوتی به خود گرفته است؛ ازجمله سرای زنان، حرمسرا، گرمخانه، جای دلگیر، خوابگاه، خانه، جای تاریک، غار، نمازخانهی مسجدها، خلوتخانه) طاهری، ۱۳۹۶[۴]
در لغت به معنای خوابگاه است، و به قسمتی از مسجد که از هیچ‌طرف باز نیست و ورود و خروج به آن از طریق درها صورت می‌گیرد؛ چون در شب‌های سرد زمستان، نماز جماعت را در آن‌جا می‌خوانند، شبستان نام دارد.[۵][۶] به‌طور کلّی به هر فضای سقف‌دار و بزرگی که دارای ستونهای مرتب و در ردیف‌های موازی است و یک طرف آن به صحن مسجد یا حرم باز میشود، شبستان گویند. در زیارتگاه‌ها برای حضور و تجمّع هرچه بیشتر زائران یا نمازگزاران و برای برگزاری مراسم‌های بزرگ و پرجمعیّت، شبستان احداث می‌کنند. مثلاً در حرم حضرت رضا (علیه السلام) در چهارگوشهٔ مسجد گوهرشاد، هفت شبستان وجود دارد و در بخش‌های دیگر، شبستان‌های جدید و وسیعی احداث شده است. از این نمونه‌ها در زیارتگاه‌های دیگر هم وجود دارد.[۶]
شبستان تجلیگاه وحدت مسلمانان است که با ورود افراد به آن جا همه امتیازهای دنیوی آنها از میان میرود) کهنمویی و کمالی، ۱۳۸۰ :۱۰۹ .)فضای ساکن و خیالانگیز شبستان با آغاز نماز به صورت حرکتی جمعی از ذکر خفی به جلی تبدیل میشود. وجود ستونهای مکرر داخل آن نیز به تعبیری نمازگزاران است که پشت هم ایستادهاند) ارجح، 1380.[۷]
شبستان‌ها در معماری مسجدها، گونه‌های مختلف دارد؛ مانند شبستان ستوندار که سبک عربی نامیده شده و الگوی آن مسجدالنبی است، شبستان ایوان‌دار که خود شامل تک‌ایوانه، دو ایوانه و چهار ایوانه است[یادداشت ۲] و شبستان ایوان‌دار و گنبدخانه پشت ایوان.[۸]
مسجد گوهرشاد در حرم امام رضا (ع)، دارای هفت شبستان وسیع است.[۹] این هفت شبستان را به نام‌های گرم، سبزواری، تبریزی، نهاوندی، میلانی، نجف‌آبادی و علوی خوانده‌اند.[۱۰] این مسجد با تلاش گوهرشاد آغا، دختر امیر غیاث‌الدین ترخان و توسط معمار معروف دوره تیموریان، قوام‌الدین بن زین‌الدین شیرازی، در سال ۸۲۱ق. (۷۹۷ش) با استفاده از آجر و گچ و به شیوه معماری اسلامی در شرق ساخته شد.[۱۱]
پانوشت
- ↑ لغتنامه دهخدا، ذیل واژه شبستان، به نقل از ناظم الاطباء، برهان قاطع، فرهنگ نظام؛ فرهنگ فارسی عمید؛ فرهنگ فارسی معین.
- ↑ فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه شبستان.
- ↑ گونه‌شناسی شبستان‌محور مسجدهای تاریخی ایران، نشریه هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، دوره ۲۳، ص۱۹، به نقل از تحلیل متون تاریخی به قصد بازشناسی مدلول‌های معماری واژه شبستان.
- ↑ گونه‌شناسی شبستان‌محور مسجدهای تاریخی ایران، نشریه هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، دوره ۲۳، ص۱۹.
- ↑ لغتنامه دهخدا و فرهنگ معین.
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ فرهنگنامه زیارت، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۳، ص26.
- ↑ بررسی تطبیقی جهت گیری شبستان در مساجد سنتی و معاصر، فصلنامه شهر ایرانی اسلامی، شماره ۲۴، ص۶۷.
- ↑ بررسی تطبیقی جهت گیری شبستان در مساجد سنتی و معاصر، فصلنامه شهر ایرانی اسلامی، شماره ۲۴، ص۶۶.
- ↑ حرم رضوی به روایت تاریخ، ص۱۰۱.
- ↑ مسجد گوهرشاد مشهد پس از ششصد سال، مشکوة، شماره ۸۶، ص۱۰۳ و ۱۰۴.
- ↑ مسجد گوهرشاد مشهد پس از ششصد سال، مشکوة، شماره ۸۶، ص۹۷.
منابع
فرهنگنامه زیارت، جواد محدثی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره سیزدهم، زمستان ۱۳۹۱ش، ص26.
ارجح، اکــرم، )1380« ،)رمزپردازی در مســجد«، مجموعه مقاالت دومین همایش بین المللی معماری مسجد- افق آینده، جلد اول، تهران.
کهنمویی، ناهید، پاشــایی کمالی، فرشــته، )1380« ،)اسالم و معماری مســجد«، مجموعه مقــاالت دومین همایــش بین المللی معماری مسجد- افق آینده، جلداول، تهران.
بررسی تطبیقی جهت ّ گیری شبستان در مساجد سنتی و معاصر، فصلنامه شهر ایرانی اسلامی، شماره بیست و چهارم، تابستان ۱۳۹۵ش.
گونه‌شناسی شبستان‌محور مسجدهای تاریخی ایران و بازنمایی آن با بهره‌وری از سامانه‌ی اطلاعات جغرافیایی، محمد مهدی طاهری، حامد مظاهریان، سعید خاقانی، نشریه هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، دوره ۲۳، پاییز ۱۳۹۷، ص۱۹.
طاهری، محمدمهدی )۱۳۹۶ ،)تحلیل متون تاریخی بهقصد بازشناسی مدلولهــای معمــاریواژهی شبســتان و اطــوار حضــور آن در زبــان و ادبیات فارســی، چهارمیــن همایــش ملــی متــن پژوهــی ادبی نگاهــی تازه بــه متون تاریخــی، هســته مطالعــات ادبــی و کتابخانه ملــی جمهوری اســامی ایران، تهران.
حرم رضوی به روایت تاریخ، بزرگ عالم‌زاده، در مجموعه هشت جلدی زائر رضوی، آستان قدس رضوی-به‌نشر، ۱۳۹۴ش.
مسجد گوهرشاد مشهد پس از ششصد سال، محمدرضا قصابیان، مشکوة، شماره ۸۶، بهار ۱۳۸۲، ص۹۷.