مسجد فضیخ: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
(←منابع) |
||
| خط ۶۹: | خط ۶۹: | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
{{منابع}}{{برگرفتگی | |||
{{برگرفتگی | |||
|پیش از لینک = | |پیش از لینک = | ||
|منبع = فصلنامه علمی ترویجی میقات حج، ش 100. | |منبع = فصلنامه علمی ترویجی میقات حج، ش 100. | ||
| خط ۷۷: | خط ۷۶: | ||
}} | }} | ||
'''آثار اسلامی مکه و مدینه'''، رسول جعفریان، تهران، مشعر، چاپ 14، 1390ش. (ویرایش جدید). | * '''آثار اسلامی مکه و مدینه'''، رسول جعفریان، تهران، مشعر، چاپ 14، 1390ش. (ویرایش جدید). | ||
* '''آثار اسلامی مکه و مدینه'''، رسول جعفریان، تهران، مشعر، چاپ 14، 13۸۹ش. | |||
'''آثار اسلامی مکه و مدینه'''، رسول جعفریان، تهران، مشعر، چاپ 14، 13۸۹ش. | * '''بحار الانوار'''، محمّد باقر بن محمّد تقى مجلسى، بيروت، مؤسّسة الوفاء، ١۴٠۴ ق. | ||
* '''بیست و پنج رساله فارسی'''، محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، گردآورنده محمود بن شهاب‌الدین مرعشی، تحقیق مهدی رجایی، قم، کتابخانه حضرت آیت‌الله مرعشی نجفی، 1412ق. (1370ش). | |||
'''بحار الانوار'''، محمّد باقر بن محمّد تقى مجلسى، بيروت، مؤسّسة الوفاء، ١۴٠۴ ق. | * '''تاریخ المدینه المنورة'''، ابن شبّه، عمر بن زید، تحقیق فهیم محمد شلتوت، بی‌تا، بی‌جا، بی‌نا. | ||
* '''التعریف بما انست الهجره من معالم دار الهجرة'''، المطری، محمد بن احمد، تحقیق سلیمان الرحیلی، الریاض، داره الملک عبدالعزیز، 1426ق. (2005م). | |||
'''بیست و پنج رساله فارسی'''، محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، گردآورنده محمود بن شهاب‌الدین مرعشی، تحقیق مهدی رجایی، قم، کتابخانه حضرت آیت‌الله مرعشی نجفی، 1412ق. (1370ش). | * '''حاشیة الشهاب المسماة عنایة القاضي و کفایة الراضي علی تفسیر البیضاوي'''، احمد بن محمد خفاجی تحقیق عبد الرزاق مهدی، بیروت، دار الکتب العلميه، ۱۴۱۷ق. (۱۹۹۷). | ||
* '''صفا در صفا'''، منصور گتمیری، تهران، مشعر، ۱۳۸۵ش. | |||
'''تاریخ المدینه المنورة'''، ابن شبّه، عمر بن زید، تحقیق فهیم محمد شلتوت، بی‌تا، بی‌جا، بی‌نا. | * '''قصص الانبياء'''، قطب الدين راوندى (م.۵٧٣ق)، مشهد، بنياد پژوهش‌هاى آستان قدس، ١۴٠٩ق. | ||
* '''الكافى'''، كلينى، تصحيح على اكبر غفارى، تهران، دارالكتب الاسلاميه، بی‌تا. | |||
'''التعریف بما انست الهجره من معالم دار الهجرة'''، المطری، محمد بن احمد، تحقیق سلیمان الرحیلی، الریاض، داره الملک عبدالعزیز، 1426ق. (2005م). | * '''الکافی'''، الکلینی، محمد بن یعقوب، بیروت، دار صعب و دار التعارف، 1401ق. | ||
* '''لسان العرب'''، محمد بن مکرم (ابن منظور)، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۴ق. (۱۹۹۴م). | |||
'''حاشیة الشهاب المسماة عنایة القاضي و کفایة الراضي علی تفسیر البیضاوي'''، احمد بن محمد خفاجی تحقیق عبد الرزاق مهدی، بیروت، دار الکتب العلميه، ۱۴۱۷ق. (۱۹۹۷). | * '''مجمع البحرین'''، فخرالدین بن محمد طریحی، احمد حسینی اشکوری، تهرا، مکتبة المرتضویة، ۱۳۷۵ش. | ||
* '''المحیط فی اللغة'''، اسماعیل بن عباد صاحب بن عباد، تحقیق محدحسن آل یاسین، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۱۴ق. (۱۹۹۴م). | |||
'''صفا در صفا'''، منصور گتمیری، تهران، مشعر، ۱۳۸۵ش. | * '''وفاء الوفا باخبار دار المصطفی'''، السمهودی، علی بن عبدالله، تحقیق قاسم السامرائی، مؤسسه الفرقان للتراث الاسلامی، 1422ق. (2001م). | ||
* '''الهدایه الکبری'''، حسین بن حمدان الخصیبی، بیروت، مؤسسه البلاغ، 1423ق. (2002م). | |||
'''قصص الانبياء'''، قطب الدين راوندى (م.۵٧٣ق)، مشهد، بنياد پژوهش‌هاى آستان قدس، ١۴٠٩ق. | * '''هدیة الزائرین'''، هادی بن محمدامین تهرانی نجفی، تصحیح سیدمحمد (عارف) موسوی نژاد، تهران، مشعر، ۱۳۹۳ش. | ||
'''الكافى'''، كلينى، تصحيح على اكبر غفارى، تهران، دارالكتب الاسلاميه، بی‌تا. | |||
'''الکافی'''، الکلینی، محمد بن یعقوب، بیروت، دار صعب و دار التعارف، 1401ق. | |||
'''لسان العرب'''، محمد بن مکرم (ابن منظور)، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۴ق. (۱۹۹۴م). | |||
'''مجمع البحرین'''، فخرالدین بن محمد طریحی، احمد حسینی اشکوری، تهرا، مکتبة المرتضویة، ۱۳۷۵ش. | |||
'''المحیط فی اللغة'''، اسماعیل بن عباد صاحب بن عباد، تحقیق محدحسن آل یاسین، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۱۴ق. (۱۹۹۴م). | |||
'''وفاء الوفا باخبار دار المصطفی'''، السمهودی، علی بن عبدالله، تحقیق قاسم السامرائی، مؤسسه الفرقان للتراث الاسلامی، 1422ق. (2001م). | |||
'''الهدایه الکبری'''، حسین بن حمدان الخصیبی، بیروت، مؤسسه البلاغ، 1423ق. (2002م). | |||
'''هدیة الزائرین'''، هادی بن محمدامین تهرانی نجفی، تصحیح سیدمحمد (عارف) موسوی نژاد، تهران، مشعر، ۱۳۹۳ش. | |||
نسخهٔ ۹ مهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۱۵:۱۴
 امروزه تنها زمینی که مسجد فضیخ در آن قرار داشته در یک چهاردیواری باقی مانده است. | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| تأسیس | صدر اسلام |
| مکان | مدینه، شرق مسجد قبا |
| نام‌های دیگر | شمس، ردّ الشمس، بنی‌نضیر |
| وقایع مرتبط | نزول آیه حرمت شرب خمر |
| مشخصات | |
| وضعیت | ویران شده |
مسجد فضیخ یا شمس یا ردّ الشمس یا بنی‌نضیر، مسجدی تاریخی و یکی از آثار به جا مانده از دوره حضرت محمد(ص) است که در مدینه، شرق مسجد قبا، و در فاصله یک کیلومتری تا ۷۰۰ متری آن قرار دارد.
بر پایه منابع شیعه و سنی، حضرت محمد(ص) در محل این مسجد نماز خوانده است. بر پایه منابع شیعه، معجزه رد الشمس توسط پیامبر(ص) در این مکان روی داده است. امامان(ع) سفارش به رفتن به این مسجد و نماز خواندن در آن کرده‌اند.
مسجد بنوقُریظه، به اشتباه به مسجد فضیخ شهرت یافته است. مسجد فضیخ امروزه از میان رفته و تنها زمینی که مسجد در آن قرار داشته درون یک چهاردیواری باقی مانده است.
مکان
مسجد فضیخ، در شرق مسجد قبا و ميان مسجد قبا و مشربه ام ابراهيم قرار دارد.[۱] بر پایه نوشته تاریخ‌نگاران و سفرنامه‌نویسان کهن، این مسجد در فاصله یک کلیومتری تا ۷۰۰ متری جنوب شرق مسجد قبا قرار داشته است. این منطقه بخشی از محله قربان است.[۲]
نام
واژه «فضیخ»، به معنای شرابی است که از خرما،[یادداشت ۱][۳] بدون اینکه آتش به آن برسد[۴] گرفته شده باشد. برخی آن را به معنای شراب انگور نیز دانسته‌اند.[۵]
بر پایه روايتى از امام صادق(ع)، علت نامگذاری این مسجد، وجود درختانى بوده كه يا نام آنها فضيخ بوده و يا فضيخ که نوعى شيره خرما يا نبيذ خرما است از آن به عمل مى‌آمده است.[۶] بر پایه روایتی در منابع اهل سنت، در محل این مسجد، گروهی از مسلمانان در اوايل ظهور اسلام، پیش از نزول آيه حرمت خمر، به باده‌گسارى می‌پرداختند، زمانی که آيه حرمت خمر نازل شد، توبه كرده و آن محل را به مسجد تبديل كردند. به این علت این مسجد به فضیخ نامیده شد.[۷]
نام دیگر این مسجد، «شمس» است.[۷] به گفته برخی، علت نامگذاری آن، باور مردم به روی دادن معجزه ردّ الشمس در این مکان بوده است.[۸] برخی نیز، علت نامگذاری آن را قرار گرفتن آن روی تپه بلندی دانسته‌اند که خورشید هنگام طلوع، نخسین بار بر آن می‌تابیده است.[۹]
از این مسجد به «ردّالشمس» نیز یاد شده که علت آن، باور به روی دادن معجزه رد الشمس در این مکان بوده است.[۱۰]
نام ديگر اين مسجد، مسجد بنى‌نضير است، كه به مناسبت نزديكى آن به محل استقرار يهوديان بنى نضير، بعدها اين نام نیز به آن گفته شده است.[۱۱]
پیشینه
اين مسجد، يكى از پر زائرترين مسجدهای مدينه در گذر تاريخ بوده و بيشتر تاریخ‌نگاران و جغرافى‌دانان اين شهر، در سده‌های گوناگون، از آن ياد كرده‌اند.[۱۲]
بر پایه گزارشی، در حدود سال ۱۳۰۷ق.[۱۳] درازای بنای مسجد يازده گز و پهنای آن نيز يازده گز بوده است.[۱۴] گزارشی در حدود سال ۱۳۲۱ق.[۱۵] درازای بنای این مسجد را نزدیک به ۲۰ ذرع دانسته و بخشی از آن را با چوب خرما پوشانده معرفی کرده است.[۱]
بر پایه گزارشی نزدیک به سال ۱۴۱۷ق. (۱۳۷۵ش)،[۱۶] مسجد فضیخ، رواقی به درازی ۱۹متر و پهنای ۴ متر داشته و صحن آن نیز با همان درازا و با پهنای ۱۴ متر بوده است. بر پایه گزارش دیگری در همان سال،[۱۷]
رد الشمس
این مسجد، در منابع شیعه و سنی، به‌عنوان یکی از مساجد ساخته شده در محل نماز خواندن حضرت محمد(ص) دانسته شده[۱۸] و نزد شیعه این باور وجود داشته که در محل این مسجد، معجزه ردّ شمس به وقوع پیوسته است.[۱۹]
بر پایه روایتی در منابع شیعه، در محل این مسجد، حضرت محمد(ص) در حالی که سر خود را روی دامن امام علی(ع) گذاشته بود خوابید. امام علی(ع) نماز عصر خود را نخوانده بود، با این همه، نخواست پیامبر(ص) را بیدار کند؛ تا اینکه وقت نماز گذشت و نماز عصر او قضا شد. پیامبر(ص) پس از بیدار شدن از خداوند خواست آفتاب را برگرداند. آفتاب برگشت و امام علی(ع) نماز عصر را خواند.[۲۰]
جمال‌الدین مطری (م.741ق)، اشاره کرده است که در زمان وی، مسجد فضیخ به نام «مسجد الشمس» شهرت داشته است.[۲۱] اگرچه او وجه این شهرت را بیان نکرده، ولی از اشاره فیروزآبادی می‌توان دریافت که علت شهرت آن به این نام، باور واقع شدن معجزه ردّ شمس در محل این مسجد بوده است. با این همه، او در وقوع این معجزه در محل مسجد فضیخ تردید کرده و محل آن را در منطقه صهباء در خیبر دانسته است.[۸]
همچنین از سوی دیگر، حسین بن حمدان خصیبی (م.334ق) پس از نقل روایتی مبنی بر اینکه در محل وقوع معجزه ردّ شمس مسجدی ساخته شد، محل این مسجد را در زمان خود یعنی سال 273ق. زمین پست و همواری در غرب مدینه تعیین کرده و آن را زیارتگاه مشهوری دانسته که همواره بازسازی می‌شود و به محل ردّ شمس برای علی(ع) شهرت دارد و گفته است که او خود این مسجد را دیده و در آن نماز خوانده است.[۲۲]
در روایات
بر پایه منابع شیعه، حضرت محمد(ص) در اين مسجد نماز فراوان خوانده و در برخى از روايات امامان(ع) نيز، سفارش به خواندن نماز در آنجا شده است.[۲۳] محمدباقر مجلسی عالم شیعی نیز، نماز خواندن در مسجدهای مدینه از جمله مسجد فضیح را سنت دانسته است.[۲۴]
بر پایه روایتی، امام صادق(ع) این مسجد را جزء اندک آثار باقی مانده از حضرت محمد(ص) دانسته است که دچار دگرگونی نشده است.[یادداشت ۲][۲۵] بر پایه روایتی دیگر، مسجد فضیخ یکی از مکان‌هایی است که سفارش شده از رفتن به آن خودداری نشود.[یادداشت ۳][۲۶]
اشتباه با مسجد بنوقریظه
مسجد بنوقُریظه، از دیگر مساجد تاریخی مدینه، به اشتباه به مسجد فضیخ شهرت یافته است. این مسجد، در منطقه شرق مسجد قبا، نزدیک مشربه ام‌ابراهیم،[۲۷] در شارع عوالی یا علی بن ابی‌طالب(ع) قرار دارد.[۶]
امروزه
امروزه ساختمان مسجد فضیخ از میان رفته؛ ولی زمینی که مسجد در آن قرار داشته، درون یک چهاردیواری بدونِ در باقی مانده است.[۲۷]
پانویس
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ هدیة الزائرین، ص۷۲.
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه (۱۳۸۹ش)، ص۳۲۱.
- ↑ المحیط فی اللغة، ج۴، ص ۲۳۷.
- ↑ مجمع البحرین، ص۴۴۰.
- ↑ لسان العرب، ج۳، ص۴۵.
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ آثار اسلامی مکه و مدینه (۱۳۸۹ش)، ص۳۲۱.
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ التعریف بما انست الهجره من معالم دار الهجرة، ص134؛ حاشیة الشهاب، ج۳، ص۲۱۴.
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ وفاء الوفا باخبار دار المصطفی، السمهودی، علی بن عبدالله، 1422ق، ج3، ص171.
- ↑ تاریخ معالم المدینة المنورة قدیما و حدیثا، ص۱۷۳.
- ↑ صفا در صفا، ص۸۱.
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه (۱۳۸۹ش)، ص۳۲۴.
- ↑ نک:المساجد الأثریة، ص۱۶۸-۱۶۴.
- ↑ میقات حج، ش ۸۷ و ۸۹، بخش ذراع مدینه، ص۷۷.
- ↑ میقات حج، ش ۸۷ و ۸۹، بخش ذراع مدینه، ص۱۴۸.
- ↑ هدیة الزائرین، مقدمه مصحح، ص۹.
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه (۱۳۷۵ش)، ص۱۶۷.
- ↑ صفا در صفا، پیش‌گفتار، ص۱۱.
- ↑ الکافی (1401ق)، ج4، ص560؛ تاریخ المدینه المنورة، ج1، ص69.
- ↑ الکافی، (1401ق)، ج4، ص562.
- ↑ بحار الانوار، ج۴۱، ص۱۸۲، باب۱۰۹، حدیث۱۹؛ قصص راوندی، ص۲۹۰، فصل۶، حدیث۳۵۹.
- ↑ التعریف بما انست الهجره من معالم دار الهجرة، المطری، محمد بن احمد، 1426ق، ص134.
- ↑ الهدایه الکبری، الخصیبی، حسین بن حمدان، 1423ق/2002م، ص121- 120.
- ↑ بحارالانوار، ج۶۳، ص۴۸۷، ج۸۱، ج۹۶، ص۳۳۵، ج۹۷، ص۲۱۳، ۲۱۴، ۲۱۶، ۲۲۴.
- ↑ بیست و پنج رساله فارسی، ص۵۰۵.
- ↑ الكافى (بی‌تا)، ج ۴، ص ۵۶۱.
- ↑ الکافی (بی‌تا)، ج۴، ص۵۶۰.
- ↑ ۲۷٫۰ ۲۷٫۱ آثار اسلامی مکه و مدینه (1390ش)، ص301-299.
- ↑ شراب یتخذ من البسر المفضوخ المکسور.
- ↑ امام صادق(ع) خطاب به زائران شيعه در مدينه گفت: «هَلْ أَتَيتُمْ مَسْجِدَ قُبا أَو مَسْجِدَ الْفَضِيخ أَو مَشْرَُبَة امّ‌اِبْراهِيم؟» «آيا به مسجد قبا، مسجد فضيخ و مشربه امّ ابراهيم رفتيد؟» گفتند: آرى. امام گفت:«اَمّا انَّهُ لَمْ‌يَبْقَ مِنْ آثارِ رَسُولِ‌الله(ص) شَىءٌ الاّ وَ قَدْ غُيّر غير هذا». «از آثار رسول خدا(ص) چيزى باقى نمانده مگر آن كه دگرگون شده، مگر اين چند مورد.»
- ↑ امام صادق(ع): از رفتن به اين مشاهد خوددارى نكنيد: مسجد قبا، مشربه امّ‌ابراهيم، مسجد فضيخ، قبور شهدا و مسجد احزاب كه همان مسجد فتح است.
منابع
- آثار اسلامی مکه و مدینه، رسول جعفریان، تهران، مشعر، چاپ 14، 1390ش. (ویرایش جدید).
- آثار اسلامی مکه و مدینه، رسول جعفریان، تهران، مشعر، چاپ 14، 13۸۹ش.
- بحار الانوار، محمّد باقر بن محمّد تقى مجلسى، بيروت، مؤسّسة الوفاء، ١۴٠۴ ق.
- بیست و پنج رساله فارسی، محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، گردآورنده محمود بن شهاب‌الدین مرعشی، تحقیق مهدی رجایی، قم، کتابخانه حضرت آیت‌الله مرعشی نجفی، 1412ق. (1370ش).
- تاریخ المدینه المنورة، ابن شبّه، عمر بن زید، تحقیق فهیم محمد شلتوت، بی‌تا، بی‌جا، بی‌نا.
- التعریف بما انست الهجره من معالم دار الهجرة، المطری، محمد بن احمد، تحقیق سلیمان الرحیلی، الریاض، داره الملک عبدالعزیز، 1426ق. (2005م).
- حاشیة الشهاب المسماة عنایة القاضي و کفایة الراضي علی تفسیر البیضاوي، احمد بن محمد خفاجی تحقیق عبد الرزاق مهدی، بیروت، دار الکتب العلميه، ۱۴۱۷ق. (۱۹۹۷).
- صفا در صفا، منصور گتمیری، تهران، مشعر، ۱۳۸۵ش.
- قصص الانبياء، قطب الدين راوندى (م.۵٧٣ق)، مشهد، بنياد پژوهش‌هاى آستان قدس، ١۴٠٩ق.
- الكافى، كلينى، تصحيح على اكبر غفارى، تهران، دارالكتب الاسلاميه، بی‌تا.
- الکافی، الکلینی، محمد بن یعقوب، بیروت، دار صعب و دار التعارف، 1401ق.
- لسان العرب، محمد بن مکرم (ابن منظور)، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۴ق. (۱۹۹۴م).
- مجمع البحرین، فخرالدین بن محمد طریحی، احمد حسینی اشکوری، تهرا، مکتبة المرتضویة، ۱۳۷۵ش.
- المحیط فی اللغة، اسماعیل بن عباد صاحب بن عباد، تحقیق محدحسن آل یاسین، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۱۴ق. (۱۹۹۴م).
- وفاء الوفا باخبار دار المصطفی، السمهودی، علی بن عبدالله، تحقیق قاسم السامرائی، مؤسسه الفرقان للتراث الاسلامی، 1422ق. (2001م).
- الهدایه الکبری، حسین بن حمدان الخصیبی، بیروت، مؤسسه البلاغ، 1423ق. (2002م).
- هدیة الزائرین، هادی بن محمدامین تهرانی نجفی، تصحیح سیدمحمد (عارف) موسوی نژاد، تهران، مشعر، ۱۳۹۳ش.