مسجد شیخ انصاری (نجف)

مسجد شیخ انصاری (نجف)

اطلاعات اوليه
مکان	نجف، جنوب شرقی حرم امام علی(ع)، انتهای بازار حویش.
نام‌های دیگر	مسجد ترک‌ها، مسجد شیخ
وقایع مرتبط	مکان سخنرانی‌های امام خمینی
مشخصات
مساحت	شبستان: ۴۰ در ۲۵ متر مربع
وضعیت	فعال
امکانات	شبستان و صحن
معماری
معمار	حاج حسن معمار

مسجد شیخ انصاری، یا مسجد شیخ یا مسجد ترک‌ها، در نجف، جنوب حرم امام علی(ع) و در انتهای بازار حُوَیش قرار دارد.

این مسجد به دستور شیخ مرتضی انصاری (م. ۱۲۸۱ق) ساخته شده و محل اقامه نماز، تدریس و رفت و آمد بزرگان حوزه نجف بود. امام خمینی به مدت ۱۳ سال در این مسجد تدریس کرده، نظریه حکومت اسلامی و سخنرانی‌های ضد حکومت پهلوی در این مسجد ایراد شده است.

مکان

مسجد شیخ انصاری، معروف به مسجد شیخ در قسمت جنوبی حرم امام علی(ع) و تقریباً در انتهای بازار حُوَیش قرار دارد. این مسجد، به «مسجد ترک‌ها» نیز شهرت دارد؛ زیرا بیش از یک سده است که محل عزاداری آذربایجانی‌های مقیم نجف است. برخی گفته‌اند چون فرد بانی که پول به شیخ داد، از اهالی آذربایجان بوده و بعدها نیز هزینه‌های آن توسط آذربایجانی‌ها تأمین می‌شد، به آن مسجد ترک‌ها گفته شده است.

ساخت

نمای درونی مسجد شیخ انصاری.

این مسجد، به دستور شیخ مرتضی انصاری (م. ۱۲۸۱ق) و با نظارت حاج حسن معمار ساخته شد. ماجرای ساخت این مسجد را اینگونه گفته‌اند: مرتضی انصاری، فقیه سرشناس شیعه، خانه از خود نداشت و اجاره‌نشین بود. روزی که شماری از بازاریان و ثروتمندان نجف، نزد شیخ انصاری می‌روند، یکی از آن‌ها از وی درباره اجاره‌نشینی او، با وجود پول زیادی که به دست او می‌رسد می‌پرسد. شیخ توضیح می‌دهد این پول‌ها از بیت‌المال است. در این میان، یکی از آن‌ها مبلغی را از اموال شخصی خود به شیخ می‌دهد تا با آن خانه‌ای بخرد. آن شخص، به سفر حج رفته پس از دو یا سه ماه بازگشته، به نزد شیخ می‌رود و از خرید خانه می‌پرسد. شیخ به او خبر می‌دهد خانه را خریده است. او را به بازار حُوَیش برده و مسجدی که با پول آن فرد ساخته را نشان می‌دهد و می‌گوید: «این، خانه من است».

بنا

مسجد شیخ انصاری از دو بخش شبستان و صحن تشکیل شده است. شبستان، به مساحت ۴۰ متر در ۲۵ متر مربع بوده و در دیوار جنوبی آن محرابی ساده و آجری قرار دارد. صحن، در ضلع شمالی مسجد واقع است. اطراف صحن مسجد نیز حجره‌ها و قسمت اداری مسجد قرار گرفته است.

اهمیت

مسجد شیخ انصاری از آغاز ساخت، مورد توجه بزرگان حوزه بوده، بسیاری از آنان در این مکان به اقامه نماز جماعت و تدریس فقه و اصول پردخته‌اند. سید کاظم یزدی، نویسنده کتاب عروة الوثقی، سید عبدالهادی شیرازی و سید محمدحجت کوه کمره‌ای در این مسجد تدریس کرده‌اند. ظهر و مغرب، در این مسجد نماز جماعت برگزار می‌شد. سید حسن خِرسان نماز مغرب و عشاء و سید محمدتقی بحرالعلوم نماز ظهر و عصر را در آن برگزار می‌کردند. آن‌دو از عالمان و خاندان‌های معروف نجف به شمار می‌آمدند. مدتی نیز شهید سید اسدالله مدنی امامت این مسجد را بر عهده داشت.

امام خمینی در مسجد شیخ

امام خمینی در مسجد شیخ انصاری.

سید روح‌الله خمینی از روزهای نخست ورود به عراق و شهر نجف (آبان ۱۳۴۴ش) به اقامه نماز ظهر و عصر در مسجد شیخ انصاری پرداخت. پیش از ورود وی، نماز جماعت توسط سید محمدتقی بحرالعلوم برگزار می‌شد؛ وی برای احترام، جای نماز جماعت خود را به امام خمینی واگذار کرد. این مسجد، به خانه مسکونی امام خمینی نزدیک بود. از این روی، محل تدریس وی همین مسجد انتخاب شد. این وضع، به مدت ۱۳ سال، تا مهرماه ۱۳۵۷ش. زمان خروج او از نجف ادامه داشت. امام خمینی در این مسجد، خارج فقه را از کتاب مکاسب شیخ انصاری، باب بیع تدریس کرده، پیش و پس از تدریس، مطالبش را نوشته و کامل می‌کرد، که بعدها با نام کتاب البیع، در پنج جلد چاپ شد. بر پایه گزارش فاطمه طباطبایی، عروس امام خمینی، وی صبح پس از مطالعه، برای تدریس به مسجد شیخ انصاری می‌رفته و یک ساعت و نیم مانده به ظهر برمی‌گشته و پیش از ظهر برای اقامه نماز ظهر به مسجد شیخ می‌رفته است.

سید روح‌الله خمینی، در این مسجد، ضمن تدریس خارج فقه از باب بیع مکاسب محرمه شیخ انصاری، مبانی تشکیل حکومت اسلامی را در ۱۳جلسه از ۱ تا ۲۰ بهمن ۱۳۴۸ش. مطرح کرد.

کانون انقلاب اسلامی ایران

سید روح‌الله خمینی، سخنرانی‌های مهم خود را درباره نهضت انقلاب اسلامی در این مسجد انجام می‌داد. یکی از آن‌ها، سخنرانی او در ۱ تیر ۱۳۵۰ش. (۲۸ ربیع‌الثانی ۱۳۹۱ق) در برابر جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی بود که در آن روزها توسط حکومت پهلوی برگزار می‌شد. وی در این سخنرانی به انتقاد از برگزاری این جشن پرهزینه، سکوت عالمان نجف و لزوم تشکیل حکومت توسط عالمان پرداخت. سخنرانی دیگر وی در ۲ دی ۱۳۵۰ش. به انتقاد از رفتار دولت بعثی عراق با عالمان و طلبه‌ها پرداخت و دولت عراق را تهدید کرد در صورت ادامه این وضع، گذرنامه‌شان را گرفته، از عراق خارج شده و به لبنان می‌روند. برخی از دیگر سخنرانی‌های مهم او در این مسجد عبارتند از: پیرامون توصیه به وحدت طلبه‌ها و فاضلان (۱۰ دی ۱۳۵۰ش) پس از درگذشت مشکوک فرزندش مصطفی، تأکید بر همبستگی روحانی و دانشگاهی، حمایت از روحانیت شیعه و تأکید بر بطلان تز «اسلام منهای روحانیت».

مصطفی خمینی فرزند وی نیز در مسجد شیخ تدریس می‌کرد. تفسیر قرآن وی بعدها به چاپ رسید، پیش از ظهر در این مسجد برگزار می‌شد. بعدازظهرها نیز در همین مسجد اصول فقه تدریس می‌کرد.

اکنون

بر پایه گزارشی در بهمن ۱۳۸۸ش. طلبه‌ها و فاضلان بسیاری در داخل مسجد و صحن آن مشغول درس و بحث بودند. نماز ظهر و عصر به امامت آیت‌الله مرعشی و نماز مغرب و عشاء به امامت سید مهدی خرسان اقامه می‌شد. مسجد شیخ به تازگی بازسازی و تعمیر شده و با فرش‌های ایرانی مفروش شده است. به گفته یکی از طلبه‌ها، بازسازی و امکانات نو، با عنایت آیت‌الله سید علی خامنه‌ای صورت گرفته است.

منابع

این مقاله برگرفته از مقاله مسجد شیخ انصاری در نجف، عبدالرحیم اباذری، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره هفتم، تابستان ۱۳۹۰، ص۱۰۴ است.

• اقلیم خاطرات، فاطمه طباطبایی، نشر عروج وابسته به مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی، تهران، ۱۳۹۰ش.
• خاطرات حجت الاسلام والمسلمین حاج شیخ محمد فاضل استرآبادی، محمد فاضل استرآبادی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، ۱۳۸۷ش.
• ماضی النجف و حاضرها، آل باقر محبوبه، دارالاضواء، بیروت، ۱۴۰۶ق.
• خاطرات حجة الاسلام والمسلمین محمد سمامی، محمد حائری سمامی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، ۱۳۸۴ش.
• خاطرات آیت الله علی آل اسحاق، علی آل اسحاق خوئینی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، ۱۳۸۵ش.