آیه ۱۲۶ سوره بقره

آیه ۱۲۶ سوره بقره، آیه‌ای از قرآن، که در آن به بیان دو خواسته حضرت ابراهیم(ع) درباره شهر مکه و استجابت آن دو از جانب خدا پرداخته است. حفظ امنیت شهر مکه و رسیدن محصولات و ثمرات به آن درخواست حضرت ابراهیم(ع) است.

متن و ترجمه

﴿

وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِّ اجْعَلْ هَذَا بَلَدًا آمِنًا وَارْزُقْ أَهْلَهُ مِنَ الثَّمَرَاتِ مَنْ آمَنَ مِنْهُمْ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ قَالَ وَمَنْ كَفَرَ فَأُمَتِّعُهُ قَلِيلًا ثُمَّ أَضْطَرُّهُ إِلَى عَذَابِ النَّارِ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ

و [یاد کنید] آن گاه که ابراهیم گفت: پروردگارا! این [مکان] را شهری امن قرار ده و اهلش را آنان که به خدا و روز قیامت ایمان آورده‌اند از هر نوع میوه و محصول روزی بخش. خدا فرمود: [دعایت را درباره مؤمنان اجابت کردم، ولی] هر که کفر ورزد بهره اندکی به او خواهم داد، سپس او را به عذاب آتش می‌کشانم و آن بد بازگشت‌گاهی است.

﴾

شرح واژگان

واژه بلد به بخش محدودی از زمین گفته می‌شود، خواه آباد باشد یا نباشد. این واژه در دیگر آیات قرآن نیز به همین معنا به کار رفته است، گاه به معنای زمین میت و غیر آباد و گاه به معنای زمین آباد.

کلمه رزق یعنی انعام مخصوص و مستمری که به مقتضای حال و مطابق نیاز انجام می‌شود، تا به وسیله آن زندگی تداوم یابد؛ که هم در مادیات کاربرد دارد و هم در معنویات.

ثمرات جمع ثَمَره، و به معنای بَرْ و باری است که از درخت به دست می‌آید، خواه خوراکی باشد یا نباشد.

متاع یعنی هر آن چیزی که انسان به وسیله آن منتفع می‌گردد، مثل طعام، پارچه و لوازم منزل. به گفته برخی از لغت‌شناسان، متاع چیز منفعت‌داری است که موجب لذت بردن باشد.

محتوا

در آیه ۱۲۶ سوره بقره، دو خواسته حضرت ابراهیم(ع) از خدا بیان شده و به استجابت آن اشاره شده است.

امنیت مکه

در این آیه، حضرت ابراهیم(ع) از خدا خواسته محل قرار گرفتن کعبه را شهری امن قرار دهد. بر اساس آیه ﴿أَ وَ لَمْ يَرَوْا أَنّٰا جَعَلْنٰا حَرَماً آمِناً ﴾ خدا این دعای ابراهیم را اجابت کرد.

مقصود از امنیت در خانه خدا را، دستوراتی درباره حفظ امنیت واردشدگان به خانه خدا و حرم دانسته‌اند. در روایات، حفظ امنیت مردم و حیواناتی که به حرم پناهنده می‌شوند لازم شمرده شده است. به همین جهت، فقیهان فتوا داده‌اند چنانچه کسی مرتکب کاری شود که موجب حدّ یا تعزیر یا قصاص شده باشد و به حرم پناه آورد، نمی‌توان متعرّض او شد؛ بلکه باید از نظر آب و غذا در تنگنا قرار گیرد تا از حرم بیرون رود.

بر پایه روایتی از امام صادق(ع)، مراد از «حرم امن»، شناخت اهل بیت(ع) است، که فرد در صورت معرفت به آنها در دنیا و آخرت ایمن خواهد بود.

رزق و ثمرات

دومین خواسته حضرت ابراهیم(ع) از خدا، که در آیه ۱۲۶ سوره بقره به آن اشاره شده، این است که خدا مردم شهر مکه را از ثمرات روزی دهد. بر اساس آیه ۵۷ سوره قصص، این خواسته حضرت ابراهیم(ع) مستجاب شده است.

به باور برخی، «رزق» در ماديات و معنويات به كار رفته و رزق حقيقى تنها به صورت حلال محقّق مى‌شود.

واژه ثمرات در قرآن به معنای گسترده آن که شامل مولّدات هر نوع گیاهی می‌شود، به کار رفته است. گاهی نیز به معنای محدودتری که تنها خوردنی‌های انسانی را دربرمی‌گیرد به‌کار رفته است. به باور برخی، ثمرات در آیه ۱۲۶ سوره بقره، شامل همه نعمت‌های مادی و معنوی می‌شود.

سرزمین مکه اگر چه مزروعی نیست، ولی با روی آوردن نیروی انسانی به این شهر و رونق تجاری و اقتصادی آن، انواع محصولات به آن وارد شد.

استجابت دعای ابراهیم

حضرت ابراهیم(ع) رزق و ثمرات را تنها برای مؤمنان به خدا و روز قیامت درخواست کرد؛ ولی خدا بیشتر از آن را اجابت کرده و با عبارت ﴿مَنْ كَفَرَ فَأُمَتِّعُهُ قَلِيلا ﴾ غیر مؤمنان را نیز از ثمرات بهره‌مند ساخت. بر پایه آیه ۲۰ سوره اسراء بهرمندسازی مؤمنان و کافران از ثمرات مادی، یکی از سنت‌های الهی است؛ با این تفاوت که بهره کافران اندک و همراه با عذاب آخرت است.

منابع

این مقاله برگرفته از کتاب درسنامه تفسیر آیات حج، محمد فاکر میبدی، قم، حوزه نماینگی ولی‌فقیه در امور حج و زیارت، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، سازمان چاپ و نشر، ۱۳۸۷ش. است.

• البرهان فی تفسیر القرآن، سید هاشم بحرانی، انتشارات دار التفسیر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
• التحقيق فى كلمات القرآن، حسن مصطفوى، تهران، بنگاه ترجمه و نشر كتاب، ١٣۶٠ش.
• تفسير نمونه، ناصر مكارم شيرازى و دیگران، دار الكتب الاسلاميه، ١٣۶٩ش.
• جواهر الکلام، محمد حسن نجفی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ سوم، ۱۳۶۷ش.
• الصحاح، تاج اللغة و صحاح العربية، اسماعيل بن حماد جوهرى، تحقيق احمد عبدالغفور عطار، بيروت، دارالعلم للملايين، چهارم، ١۴٠٧ق.
• کنز العرفان، مقداد بن عبدالله سیوری، تحقیق محمد باقر بهبودی، تهران، المکتبة الرضویة لاحیاء الآثار الجعفریه.
• المصباح المنير، احمد بن محمد فيومى، قم، دارالهجرة، دوم، ١۴١۴ق.
• المیزان فی تفسیر القرآن، سید محمدحسین طباطبایی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.