|
|
خط ۱۱۴: |
خط ۱۱۴: |
| اجزای صوفه: Ñ حج جاهلی | | اجزای صوفه: Ñ حج جاهلی |
|
| |
|
|
| |
| احتباء: نشستن با شیوه جمعکردن ران و زانوها به سوی شکم به وسیله دستها، دستار یا لباس
| |
|
| |
| واژه «احتباء» از ریشه «ح ب و» و این ریشه به معنای نزدیک شدن و حرکت به حالت چهار دستوپا است.<ref>العین، ج۳، ص۳۰۸؛ الصحاح، ج۶، ص۲۳۰۷؛ معجم مقاییس اللغه، ج۲، ص۱۳۲، «حبو».</ref> احتباء به معنای جمعکردن پشت و ساقهای پا به وسیله لباس است.<ref>الصحاح، ج۲، ص۱۳۲؛ معجم مقاییس اللغه، ج۲، ص۱۳۲؛ النهایه، ج۱، ص۳۳۵، «حبو».</ref> در اصطلاح فقهی احتباء نوعی نشستن است بدینگونه که فرد زانوهایش را به سمت شکم جمع کند و پیراهن یا پارچهای پشت، شکم و پاهایش را در برگیرد. این کار در وضعی خاص حرام یا مکروه شمرده میشود.
| |
|
| |
| پیشینه احتباء به پیش از اسلام بازمیگردد. اعراب پیش از اسلام معمولاً به این صورت مینشستهاند. در حدیثهایی از پیامبر گرامی۹ احتباء تکیهگاه عرب خوانده شده است.<ref>الکافی، ج۲، ص۶۶۲؛ امثال الحدیث، ص۱۵۱-۱۵۲؛ کنز العمال، ج۱۵، ص۳۰۷.</ref> از آنجا که بسیاری از اعراب در بیابانها یا خیمهها میزیستند و دیوار و تکیهگاه نداشتند، برای رفع خستگی از این شیوه به عنوان تکیهگاه استفاده میکردند.<ref>المجازات النبویه، ص۲۰۰؛ مواهب الجلیل، ج۲، ص۵۴۶؛ شرح اصول الکافی، ج۱۱، ص۱۴۲.</ref>
| |
|
| |
| واژههای «اِقعاء»، «قُرْفُصاء» و «احتیاک» از واژههای مرتبط با همین موضوعند. واژهشناسان و فقیهان معانی گوناگون برای اقعاء بیان کردهاند؛ از جمله نوعی احتباء که دستها به جای این که روی ساقهای پا قرار گیرند، بر زمین تکیه میکنند.<ref>غریب الحدیث، ابن سلام، ج۲، ص۱۰۸-۱۰۹؛ غریب الحدیث، حربی، ج۱، ص۶۰؛ تحفة الفقهاء، ج۱، ص۱۴۲.</ref> معنای دیگرش این است که شخص به گونهای بنشیند که باسنهایش بر روی زمین قرار گیرد و به پشت تکیه زند.<ref>الصحاح، ج۶، ص۲۴۶۵؛ نک: المبسوط، سرخسی، ج۱، ص۲۶. </ref> برخی نیز اقعاء را قرار دادن انگشتان پا بر زمین و نشیمنگاه بر پشت پاشنه پا میدانند.<ref>بدایة المجتهد، ج۱، ص۱۱۴؛ المجموع، ج۳، ص۴۳۶؛ تذکرة الفقهاء، ج۳، ص۲۰۲.</ref> قرفصاء نیز نوعی از احتباء است که به جای استفاده از پارچه، دستها روی ساقها قفل و تکیهگاه میشوند.<ref>غریب الحدیث، ابن سلام، ج۱، ص۲۱۰-۲۱۱؛ ج۲، ص۱۰۹؛ ج۳، ص۵۷؛ الصحاح، ج۳، ص۱۰۵۱؛ معجم مقاییس اللغه، ج۵، ص۱۱۸.</ref>
| |
|
| |
| احکام فقهی احتباء: در فقه اسلام، اصل احتباء جایز و مباح است؛ اما در موارد خاص دارای احکامی است:
| |
|
| |
| ۱. احتباء شخص مُحْرم و حاضر در مسجدالحرام: به نظر فقیهان امامی، احتباء شخص مُحْرم و نیز کسی که در مسجدالحرام حضور دارد، مکروه است.<ref>الجامع للشرایع، ص۲۳۰؛ الدروس، ج۱، ص۳۸۸، ۴۷۴؛ الحدائق، ج۱۵، ص۵۶۵.</ref> مستند فقهی این حکم، حدیثهایی مانند روایتهای حماد بن عثمان و عبدالله بن سنان از امام صادق۷ است که محرم و حاضر در مسجدالحرام را از این کار نهی کردهاند.<ref>الکافی، ج۴، ص۳۶۶، ۵۴۶؛ تهذیب، ج۵، ص۴۵۳.</ref> حِکمت این حکم، پاس داشتن حرمت و عظمت کعبه<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۱۹۸؛ علل الشرایع، ج۲، ص۴۴۶.</ref>، پرهیز از احتمال آشکار شدن عورت<ref>مدارک العروه، ج۱۲، ص۴۲۴.</ref> و خوابآلودگی و باطل شدن وضو<ref>مجمع البحرین، ج۱، ص۴۵۱، «حبو»؛ نیل الاوطار، ج۳، ص۳۰۹.</ref> یاد شده است. از سوی دیگر، در روایت زراره از امام باقر۷ به احتباء ایشان کنار کعبه تصریح شده است.<ref>الکافی، ج۴، ص۲۳۹-۲۴۰.</ref> برخی از فقیهان به روشهایی میان این دو دسته حدیث سازگاری پدید آوردهاند؛ از جمله:
| |
|
| |
| أ. حمل روایت زراره بر بیان جواز احتباء و حرام نبودن آن.<ref>مرآة العقول، ج۱۷، ص۱۰۰.</ref> ب. مقید بودن حکم کراهت به حالتی که فرد در معرض کشف عورت باشد.<ref>مدارک العروه، ج۱۲، ص۴۲۴.</ref> ج. حمل حدیثهای دلالتگر بر کراهت، بر محدوده مسجدالحرام در زمان پیامبر گرامی۹ و حمل روایت جواز بر محدوده توسعه یافته آن پس از عصر پیامبر.<ref>مرآة العقول، ج۱۷، ص۱۰۰-۱۰۱.</ref>
| |
|
| |
| ۲. احتباء در غیر حالت احرام و خارج از مسجدالحرام: به نظر فقیهان امامی، احتباء در غیر حالت احرام و نیز بیرون از مسجدالحرام کراهت ندارد و تنها در صورت پوشیده نبودن عورت، حرام به شمار میرود.<ref>المبسوط، طوسی، ج۲، ص۱۵۸؛ وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۱۱۱.</ref> مستند فقهی این حکم، حدیثهایی از جمله روایت سماعه از امام صادق۷<ref>الکافی، ج۲، ص۶۶۳.</ref> و نیز روایتهای گوناگون<ref>نک: مناقب، ج۳، ص۲۱۱؛ وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۲۶۶؛ بحارالانوار، ج۴۶، ص۳۵۳؛ ج۹۶، ص۵۳.</ref> در سیره پیامبر گرامی۹ و امامان: و همچنین سخن پیامبر۹ است که احتباء به طور مطلق یا در مسجد را دیوار و تکیهگاه عرب خوانده است<ref>الکافی، ج۲، ص۶۶۲، ح۲, ۳.</ref>، بدون این که از آن نهی کرده باشد.
| |
|
| |
| فقیهان اهل سنت احتبا در حال احرام یا در مسجدالحرام را مکروه به شمار نیاوردهاند.<ref>نک: المدونة الکبری، ج۱، ص۴۶۱؛ حواشی الشروانی، ج۴، ص۱۶۲.</ref> در پارهای از منابع اهل سنت، از احتباء بهگونه مطلق نهی شده است.<ref>نیل الاوطار، ج۳، ص۳۰۹.</ref> عموم فقیهان اهل سنت آن را تنها در صورت پوشیده نبودن عورت حرام شمرده و در دیگر حالتها جایز دانستهاند.<ref>فتح الباری، ج۱۱، ص۶۷؛ عمدة القاری، ج۴، ص۷۵؛ کشاف القناع، ج۱، ص۳۲۹.</ref> مستند آنها، حدیثهای نبوی است که تنی چند از صحابه مانند جابر بن عبدالله انصاری و ابوسعید خدری گزارش کردهاند.<ref>صحیح البخاری، ج۲، ص۲۴۹؛ ج۷، ص۴۱-۴۲؛ صحیح مسلم، ج۶، ص۱۵۴.</ref>
| |
|
| |
| تنها مورد کراهت احتباء در فقه اهل سنت، احتبای شخص حاضر در نماز جمعه هنگام خطبهخوانی امام جمعه است. بر پایه مذاهب مالکی<ref>المدونة الکبری، ج۱، ص۱۴۹؛ مواهب الجلیل، ج۲، ص۵۴۵-۵۴۶.</ref>، حنبلی<ref>المغنی، ج۲، ص۱۷۱؛ کشاف القناع، ج۱، ص۳۲۹.</ref> و حنفی<ref>المبسوط، سرخسی، ج۲، ص۳۶.</ref> و نیز ظاهر سخن شافعی<ref>الام، ج۱، ص۲۳۵؛ المجموع، ج۴، ص۵۹۲.</ref> احتباء در این حال نیز جایز است؛ اما شاگردان شافعی و فقیهان پیرو او آن را مکروه دانستهاند.<ref>روضة الطالبین، ج۱، ص۵۳۸؛ مغنی المحتاج، ج۱، ص۲۹۰؛ حواشی الشروانی، ج۲، ص۴۶۲.</ref> مستند آنان، روایت نبوی است که نمازگزاران جمعه را از احتباء هنگام خطبه نماز جمعه بازداشته است.<ref>صحیح البخاری، ج۱، ص۹۶-۹۷؛ سنن الترمذی، ج۲، ص۱۳.</ref> فقیهان دیگر مذاهب اهل سنت، برای جواز احتباء در نماز جمعه، به ادلهای مانند احتبای پیامبر گرامی۹ در نمازهای مستحب و قیاس آن با احتباء در هنگام خطبه<ref>المبسوط، سرخسی، ج۲، ص۳۶.</ref>، استناد نموده یا با مناقشه در سند روایت<ref>نیل الاوطار، ج۳، ص۳۰۸-۳۰۹.</ref> و توجیه متن آن<ref>نک: نیل الاوطار، ج۳، ص۳۰۹.</ref> به حلّ تعارض آن با دیگر روایتها<ref>المبسوط، سرخسی، ج۲، ص۳۶؛ نیل الاوطار، ج۳، ص۳۰۸.</ref> پرداختهاند. علت کراهت این احتباء از دید مکروهشمارندگان این است که زمینه خواب و بطلان وضو را فراهم ساخته<ref>نیل الاوطار، ج۳، ص۳۰۹.</ref>، نیز مانع دقت در شنیدن خطبه نماز جمعه میشود.<ref>مواهب الجلیل، ج۲، ص۵۴۶.</ref>
| |
|
| |
| ۳. احتباء در نماز: در فقه اسلامی از احتباء در نماز سخن نرفته است. اما از اقعاء در نماز سخن گفتهاند. نظر مشهور فقیهان شیعه با استناد به روایتها<ref>الکافی، ج۳، ص۳۳۶؛ من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۳۱۴؛ الاستبصار، ج۱، ص۳۲۷-۳۲۸.</ref>، کراهت اقعاء در نماز است.<ref>الخلاف، ج۱، ص۳۶۰؛ السرائر، ج۱، ص۲۲۷؛ تحریر الاحکام، ج۱، ص۲۵۵.</ref> معنای اقعاء از دید آنان، قرار دادن انگشتان پا بر زمین و نشیمنگاه بر پشت پاشنه پاست.<ref>المعتبر، ج۲، ص۲۱۸؛ تحریر الاحکام، ج۱، ص۲۵۵-۲۵۶؛ تذکرة الفقهاء، ج۳، ص۲۰۲.</ref> فقیهان اهل سنت در معنای اقعاء اختلاف نظر دارند و همگی آن را در تشهد و پس از سجده نماز مکروه میشمرند.<ref>المبسوط، سرخسی، ج۱، ص۲۶؛ المغنی، ج۱، ص۵۶۴؛ المجموع، ج۳، ص۴۳۶، ۴۳۹. </ref>
| |
|
| |
| ==پانویس==
| |
| {{پانویس}}
| |
|
| |
| ==منابع==
| |
| {{منابع}}
| |
| {{دانشنامه
| |
| | آدرس =
| |
| | عنوان =
| |
| | نویسنده = محمد قدیریان
| |
| }}
| |
| * '''الاستبصار''': الطوسی (م.۴۶۰ق.)، به کوشش موسوی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۳ش
| |
| * '''الام''': الشافعی (م.۲۰۴ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۳ق
| |
| * '''امثال الحدیث''': ابن خلاء الرامهرمزی (م.۵۷۶ق.)، به کوشش احمد عبدالفتاح، بیروت، مؤسسة الکتب الثقافیه، ۱۴۰۹ق
| |
| * '''بحار الانوار''': المجلسی (م.۱۱۱۰ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق
| |
| * '''بدایة المجتهد''': ابن رشد القرطبی (م.۵۹۵ق.)، به کوشش العطار، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق
| |
| * '''تحریر الاحکام الشرعیه''': العلامة الحلی (م.۷۲۶ق.)، به کوشش بهادری، قم، مؤسسة الامام الصادق۷، ۱۴۲۰ق
| |
| * '''تحفة الفقهاء''': علاء الدین السمرقندی (م.۹-۵۳۵ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق
| |
| * '''تذکرة الفقهاء''': العلامة الحلی (م.۷۲۶ق.)، قم، آل البیت:، ۱۴۱۴ق
| |
| * '''تهذیب الاحکام''': الطوسی (م.۴۶۰ق.)، به کوشش موسوی و آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش
| |
| * '''الجامع للشرایع''': یحیی بن سعید الحلی (م.۶۹۰ق.)، به کوشش گروهی از فضلا، قم، سید الشهداء، ۱۴۰۵ق
| |
| * '''الحدائق الناضره''': یوسف البحرانی (م.۱۱۸۶ق.)، به کوشش آخوندی، قم، نشر اسلامی، ۱۳۶۳ش
| |
| * '''حواشی الشروانی و العبادی''': الشروانی (م.۱۳۰۱ق.) و العبادی (م.۹۹۴ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی
| |
| * '''الخلاف''': الطوسی (م.۴۶۰ق.)، به کوشش سید علی خراسانی و دیگران، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۸ق
| |
| * '''الدروس الشرعیه''': الشهید الاول (م.۷۸۶ق.)، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۲ق
| |
| * '''روضة الطالبین''': النووی (م.۶۷۶ق.)، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه
| |
| * '''السرائر''': ابن ادریس (م.۵۹۸ق.)، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۱ق
| |
| * '''سنن الترمذی''': الترمذی (م.۲۷۹ق.)، به کوشش عبدالوهاب، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۲ق
| |
| * '''شرح اصول کافی''': محمد صالح مازندرانی (م.۱۰۸۱ق.)، به کوشش سید علی عاشور، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۱ق
| |
| * '''الصحاح''': الجوهری (م.۳۹۳ق.)، به کوشش العطار، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۴۰۷ق
| |
| * '''صحیح البخاری''': البخاری (م.۲۵۶ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۱ق
| |
| * '''صحیح مسلم''': مسلم (م.۲۶۱ق.)، بیروت، دار الفکر
| |
| * '''علل الشرایع''': الصدوق (م.۳۸۱ق.)، به کوشش بحر العلوم، نجف، المکتبة الحیدریه، ۱۳۸۵ق
| |
| * '''عمدة القاری''': العینی (م.۸۵۵ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی
| |
| * '''العین''': خلیل (م.۱۷۵ق.)، به کوشش المخزومی و السامرائی، دار الهجره، ۱۴۰۹ق
| |
| * '''غریب الحدیث''': ابن سلّام الهروی (م.۲۲۴ق.)، به کوشش محمد عبدالمعید خان، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۳۹۶ق
| |
| * '''غریب الحدیث''': ابراهیم بن اسحاق الحربی (م.۲۸۵ق.)، به کوشش سلیمان بن ابراهیم، جده، دار المدینه، ۱۴۰۵ق
| |
| * '''فتح الباری''': ابن حجر العسقلانی (م.۸۵۲ق.)، بیروت، دار المعرفه
| |
| * '''الکافی''': الکلینی (م.۳۲۹ق.)، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش
| |
| * '''کشاف القناع''': منصور البهوتی (م.۱۰۵۱ق.)، به کوشش محمد حسن، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق
| |
| * '''کنز العمال''': المتقی الهندی (م.۹۷۵ق.)، به کوشش صفوة السقاء، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق
| |
| * '''المبسوط فی فقه الامامیه''': الطوسی (م.۴۶۰ق.)، به کوشش بهبودی، تهران، المکتبة المرتضویه
| |
| * '''المبسوط''': السرخسی (م.۴۸۳ق.)، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق
| |
| * '''المجازات النبویه''': الشریف الرضی (م.۴۰۶ق.)، به کوشش طه محمد، قم، مکتبة بصیرتی
| |
| * '''مجمع البحرین''': الطریحی (م.۱۰۸۵ق.)، به کوشش الحسینی، تهران، فرهنگ اسلامی، ۱۴۰۸ق
| |
| * '''المجموع شرح المهذب''': النووی (م.۶۷۶ق.)، دار الفکر
| |
| * '''مدارک العروه''': علی پناه اشتهاردی، تهران، دار الاسوه، ۱۴۱۷ق
| |
| * '''المدونة الکبری''': مالک بن انس (م.۱۷۹ق.)، مصر، مطبعة السعاده
| |
| * '''مرآة العقول''': المجلسی (م.۱۱۱۱ق.)، به کوشش رسولی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۳ش
| |
| * '''المعتبر''': المحقق الحلی (م.۶۷۶ق.)، مؤسسة سید الشهداء، ۱۳۶۳ش
| |
| * '''معجم مقاییس اللغه''': ابن فارس (م.۳۹۵ق.)، به کوشش عبدالسلام، قم، دفتر تبلیغات، ۱۴۰۴ق
| |
| * '''مغنی المحتاج''': محمد الشربینی (م.۹۷۷ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۷۷ق
| |
| * '''المغنی''': عبدالله بن قدامه (م.۶۲۰ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه
| |
| * '''من لا یحضره الفقیه''': الصدوق (م.۳۸۱ق.)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۴ق
| |
| * '''مناقب آل ابیطالب''': ابن شهر آشوب (م.۵۸۸ق.)، به کوشش گروهی از اساتید، نجف، المکتبة الحیدریه، ۱۳۷۶ق
| |
| * '''مواهب الجلیل''': الحطاب الرعینی (م.۹۵۴ق.)، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۶ق
| |
| * '''النهایه''': ابن اثیر مبارک بن محمد الجزری (م.۶۰۶ق.)، به کوشش محمود محمد و طاهر احمد، قم، اسماعیلیان، ۱۳۶۷ش
| |
| * '''نیل الاوطار''': الشوکانی (م.۱۲۵۵ق.)، بیروت، دار الجیل، ۱۹۷۳م
| |
| * '''وسائل الشیعه''': الحر العاملی (م.۱۱۰۴ق.)، قم، آل البیت(ع)، ۱۴۱۲ق.
| |
| {{پایان}}
| |
|
| |
|
| احجاج: Ñ نیابت | | احجاج: Ñ نیابت |
|
| |
|
| احجار البیت: Ñ احجار الزیت | | احجار البیت: Ñ احجار الزیت |