خطبه غدیر خم: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱۶ ژانویهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۱۳:۰۸

خطبه غدیر خم، سخنرانی پیامبر اکرم(ص) در بازگشت از حجة الوداع در سال دهم هجری به همراه بسیاری از مسلمانان، در محل معروفی به نام غدیر خم است که در شرایط خاصی ایراد شد. در خطبه به ولایت، و امامت امام علی(ع)، پس از خودشان تصریح شده است. و یکی از جملات معروف این خطبه «من کنت مولاه فعلی مولاه» یعنی "هر کس که من مولای او هستم، علی مولای اوست"، در منابع شیعی و اهل سنت به شکل متواتر روایت شده است. اسناد قوی و مختلفی از شیعه و اهل سنت در مورد این خطبه در کتب زیادی آمده است و ضمنا این خطبه محکم‌ترین دلیل بر ولایت و امامت امام علی(ع) می‌باشد.

راویان اهل سنت خطبه

برخی از علمای رجال و حدیث‌شناس اهل‌سنت، اسناد این حدیث را کثیر دانسته‌اند و بیشتر آنان اسناد آن را صحیح می‌دانند. در میان راویان این حدیث، حدود 90 نفر از صحابه و 84 نفر از تابعین قرار دارند. علاوه بر نقل مستقیم از سوی این افراد، برخی این حدیث را از کسانی که در غدیر خم حاضر بوده‌اند شنیده و نقل کرده‌اند. به گفته علامه امینی، این حدیث را احمد بن حنبل از 40 طریق، ابن جریر طبری از 72 طریق، جزری مقری از 80 طریق، ابن عقده از 105 طریق، ابوسعید سجستانی از 120 طریق، ابوبکر جعابی از 125 طریق و حافظ ابوالعلاء العطار همدانی نیز از 250 طریق نقل کرده‌اند.

نقل‌های متفاوت خطبه

در متون حدیثی و تاریخی، این حدیث افزون بر جمله‌ی «من کنت مولاه فعلی مولاه»، به چند صورت نقل شده است: در برخی، دعای پیامبر(ص) در حق امام علی(ع) آمده است. در برخی پیامبر ابتدا از مردم در مورد اولویت خود نسبت به امور آنان سوال پرسیده و سپس ولایت حضرت علی(ع) را به آنان اعلام نموده است. در برخی به سوال از مردم و نصب حضرت علی(ع) و دعا برای ایشان اشاره دارد. در برخی، علاوه بر سوال از مردم، اعلان ولایت امام علی(ع) و دعای در حق ایشان، به تهنیت عمر بن خطاب به ایشان نیز اشاره شده است. در برخی نیز ابیاتی از حسان بن ثابت در توصیف این واقعه نقل کرده‌اند.

منابع خطبه

در منابع شیعی بعد از قرن پنجم مانند: روضه الواعظین و الاحتجاج، متن مفصلی از خطبه پیامبر (ص) در غدیر خم به روایت امام باقر(ع) وجود دارد که نسبت به آنچه در منابع قبلی نقل شده بسیار مفصل‌تر است و بیشتر فرازهای آن با عبارت "یا معاشر الناس" آغاز می‌شود. سید علی بن طاووس(664 هجرى‏)، متن این خطبه را با سند خود از محمد بن جریر طبری(متوفی 310ق) مفسر و مورخ شهیر اهل سنت و صاحب کتاب طرق حدیث الغدیر و او نیز به اسناد خود از زید بن ارقم نقل کرده است. ابن طاووس این متن را در کتاب دیگرش با اسناد دیگری نیز از رجال اهل سنت از حذیفة بن یمان نقل می‌کند که نشان دهنده وجود چنین متنی در احادیث اهل سنت نیز هست.

ادعای ضعیف بودن خطبه

به خاطر دلایلی، سبب شده است که بعضی‌ها احتمال داده‌اند که خطبه غدیر به صورت یک خطبه ساختگی از سوی کسانی که در تلاش برای اثبات حقانیت امیرمومنان(ع) و واقعه غدیر هستند، جعل شده است و از جمله این دلایل:

نبود این متن در کتب اربعه شیعه و منابع دست اول
طولانی بودن خطابه برخلاف معمول خطابه‌های بر جا مانده از پیامبراکرم
نام بردن از امامان دوازده گانه
اشاره نکردن به معیدان (تکرار کنندگان خطبه برای جمعیت)
فهرست کردن فضایل امام علی(ع)
تکرار مطالب در خود خطبه

حذف برخی عبارات خطبه

برخی شواهد حاکی از این است که خطبه اصلی پیامبر(ص) در غدیر خم مفصل‌تر از خطبه‌ای است که در منابع متقدم آمده است. اهمیت موضوع این خطبه، کوتاهی بیش از حد جملات به جامانده که بسیار کمتر و کوتاه تر از خطابه است و بیان مطالب بسیاری درباره حادثه‌‌هایی که تا روز قیامت اتفاق می‌افتد؛ حکایت از وجود خطبه‌ای طولانی دارد که قسمت‌‌هایی از آن حذف شده است.

موضوعات مختلف خطبه

و می‌توان شواهدی برای بسیاری از فراز‌های این خطبه در روایاتی یافت که هرکدام بیان کننده قسمتی از واقعه غدیر است، مانند: نقل‌های حذیفه بن یمان و ابی الطفیل از این خطبه و حدیث پیشوایان دوازده گانه اهل سنت که به روایت جابر بن سمره در حجة الوداع در منابع معتبر نزد اهل سنت وجود دارد و جانشینان پیامبر را که شکست ناپذیری و عزت اسلام در سایه آنان است دوازده نفر از قریش معرفی می‌کند.

تغیبیر متن خطبه

در روایات اهل سنت خطبه غدیر از چند سطر تا چند صفحه نقل شده است، كه عبارات آنها به برخی فصول خطبه مفصل مندرج در منابع شیعی نزدیک است، این بدان معنى است كه منابع مختلف اهل سنت، به علل مختلف در صدد نقل قسمتى از خطبه بوده‌اند در حالى كه متن کامل آن را در اختیار داشته‌‏اند که با متن نقل شده در قرن پنجم به بعد شباهت بسیار داشته است.

تکمیل و اصل این مقاله و منابع آن را در مدخلی به همین نام در جلد هفتم دانشنامه حج و حرمین شریفین ص 581 می‌توانی بیابید

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-'''خطبه غدیر خم'''، سخنراني پیامبر(ص) در روز [[غدير]] در بازگشت از [[حجه الوداع]] است که در آن به جانشینی [[امام علی(ع)]] پس از خود تصریح شده است
+'''خطبه غدیر خم'''، سخنرانی [[پیامبر اکرم|پیامبر اکرم(ص)]] در بازگشت از [[حجة الوداع]] در سال دهم هجری به همراه بسیاری از مسلمانان، در محل معروفی به نام [[غدیر خم]] است که در شرایط خاصی ایراد شد.  در خطبه به [[امامت امام علی|ولایت]]، و [[امامت امام علی|امامت امام علی(ع)]]، پس از خودشان تصریح شده است.
+و یکی از جملات معروف این خطبه «من کنت مولاه فعلی مولاه» یعنی "هر کس که من مولای او هستم، علی مولای اوست"، در منابع [[شیعه|شیعی]] و [[اهل سنت]] به شکل متواتر روایت شده است.
+اسناد قوی و مختلفی از شیعه و اهل سنت در مورد این خطبه در کتب زیادی آمده است و ضمنا این خطبه محکم‌ترین دلیل بر ولایت و امامت امام علی(ع) می‌باشد.
+== راویان اهل سنت خطبه ==
+برخی از علمای رجال و حدیث‌شناس اهل‌سنت، اسناد این حدیث را کثیر دانسته‌اند و بیشتر آنان اسناد آن را صحیح می‌دانند.
+در میان راویان این حدیث، حدود 90 نفر از [[صحابه]] و 84 نفر از [[تابعین]] قرار دارند. علاوه بر نقل مستقیم از سوی این افراد، برخی این [[حدیث]] را از کسانی که در غدیر خم حاضر بوده‌اند شنیده و نقل کرده‌اند.
+به گفته [[علامه امینی]]، این حدیث را احمد بن حنبل از 40 طریق، ابن جریر طبری از 72 طریق، جزری مقری از 80 طریق، ابن عقده از 105 طریق، ابوسعید سجستانی از 120 طریق، ابوبکر جعابی از 125 طریق و حافظ ابوالعلاء العطار همدانی نیز از 250 طریق نقل کرده‌اند.
+== نقل‌های متفاوت خطبه ==
+در متون حدیثی و تاریخی، این حدیث افزون بر جمله‌ی «من کنت مولاه فعلی مولاه»، به چند صورت نقل شده است:
+در برخی، دعای پیامبر(ص) در حق امام علی(ع) آمده است.
+در برخی پیامبر ابتدا از مردم در مورد اولویت خود نسبت به امور آنان سوال پرسیده و سپس ولایت حضرت علی(ع) را به آنان اعلام نموده است.
+در برخی به سوال از مردم و نصب حضرت علی(ع) و دعا برای ایشان اشاره دارد.
+در برخی، علاوه بر سوال از مردم، اعلان ولایت امام علی(ع) و دعای در حق ایشان، به تهنیت عمر بن خطاب به ایشان نیز اشاره شده است.
+در برخی نیز ابیاتی از [[حسان بن ثابت]] در توصیف این واقعه نقل کرده‌اند.
+== منابع خطبه ==
+در منابع شیعی بعد از قرن پنجم مانند:
+[[روضه الواعظین]] و [[الاحتجاج]]، متن مفصلی از خطبه پیامبر (ص) در غدیر خم به روایت [[امام باقر(ع)]] وجود دارد که نسبت به آنچه در منابع قبلی نقل شده بسیار مفصل‌تر است و بیشتر فرازهای آن با عبارت "یا معاشر الناس" آغاز می‌شود.
+[[سید علی بن طاووس]](664 هجرى‏)، متن این خطبه را با سند خود از محمد بن جریر طبری(متوفی 310ق) مفسر و مورخ شهیر اهل سنت و صاحب کتاب طرق حدیث الغدیر و او نیز به اسناد خود از زید بن ارقم نقل کرده است.
+ابن طاووس این متن را در کتاب دیگرش با اسناد دیگری نیز از رجال اهل سنت از حذیفة بن یمان نقل می‌کند که نشان دهنده وجود چنین متنی در [[احادیث اهل سنت]] نیز هست.
+== ادعای ضعیف بودن خطبه==
+به خاطر دلایلی، سبب شده است که بعضی‌ها احتمال داده‌اند که خطبه غدیر به صورت یک خطبه ساختگی از سوی کسانی که در تلاش برای اثبات حقانیت امیرمومنان(ع) و واقعه غدیر هستند، جعل شده است و از جمله این دلایل:
+* نبود این متن در [[کتب اربعه شیعه]] و منابع دست اول
+* طولانی بودن خطابه برخلاف معمول خطابه‌های بر جا مانده از پیامبراکرم
+* نام بردن از [[امامان دوازده گانه]]
+* اشاره نکردن به معیدان (تکرار کنندگان خطبه برای جمعیت)
+* فهرست کردن [[فضایل امام علی(ع)]]
+* تکرار مطالب در خود خطبه
+== حذف برخی عبارات خطبه==
+برخی شواهد حاکی از این است که خطبه اصلی پیامبر(ص) در غدیر خم مفصل‌تر از خطبه‌ای است که در منابع متقدم آمده است.
+اهمیت موضوع این خطبه، کوتاهی بیش از حد جملات به جامانده که بسیار کمتر و کوتاه تر از خطابه است و بیان مطالب بسیاری درباره حادثه‌‌هایی که تا روز قیامت اتفاق می‌افتد؛ حکایت از وجود خطبه‌ای طولانی دارد که قسمت‌‌هایی از آن حذف شده است.
+==موضوعات مختلف خطبه==
+و می‌توان شواهدی برای بسیاری از فراز‌های این خطبه در روایاتی یافت که هرکدام بیان کننده قسمتی از واقعه غدیر است، مانند: نقل‌های حذیفه بن یمان و ابی الطفیل از این خطبه و حدیث پیشوایان دوازده گانه اهل سنت که به روایت جابر بن سمره در حجة الوداع در منابع معتبر نزد اهل سنت وجود دارد و جانشینان پیامبر را که شکست ناپذیری و عزت اسلام در سایه آنان است دوازده نفر از [[قریش]] معرفی می‌کند.
+== تغیبیر متن خطبه ==
+در روایات اهل سنت خطبه غدیر از چند سطر تا چند صفحه نقل شده است، كه عبارات آنها به برخی فصول خطبه مفصل مندرج در منابع شیعی نزدیک است، این بدان معنى است كه منابع مختلف اهل سنت، به علل مختلف در صدد نقل قسمتى از خطبه بوده‌اند در حالى كه متن کامل آن را در اختیار داشته‌‏اند که با متن نقل شده در [[قرن پنجم]] به بعد شباهت بسیار داشته است.
-== زمان ==
+تکمیل و اصل این مقاله و منابع آن را در مدخلی به همین نام در جلد هفتم دانشنامه حج و حرمین شریفین ص 581 می‌توانی بیابید
-خطبه غدير به هنگام بازگشت پيامبراکرم در سال دهم هجري به همراه بسياري از مسلمانان از حجة الوداع* در شرايط خاصي ايراد شد.   محتواي اصلي و جمله کليدي اين خطبه يعني: «من کنت مولاه فعلي مولاه» هر کس که من مولاي او هستم، علي مولاي اوست»  ، در منابع شيعي  و اهل‌سنت   به شکل متواتر  روايت شده است.
-== اسناد ==
-برخي از علماي رجال و حديث‌شناس اهل‌سنت، اسناد اين حديث را کثير دانسته و بيشتر آنان اسناد آن را صحيح مي‌دانند.  در ميان راويان اين حديث، حدود 90 نفر از صحابه  و 84 نفر از تابعين  قرار دارند. علاوه بر نقل مستقيم از سوي اين افراد، برخي اين حديث را از کساني که در غديرخم حاضر بوده‌اند شنيده و نقل کرده‌اند. به گفته علامه اميني، اين حديث را احمد بن حنبل از 40 طريق، ابن جرير طبري از 72 طريق، جزري مقري از 80 طريق، ابن عقده از 105 طريق، ابوسعيد سجستاني از 120 طريق، ابوبکر جعابي از 125 طريق  و حافظ ابوالعلاء العطار همداني نيز از 250 طريق  نقل کرده‌اند.
-در متون حديثي و تاريخي، اين حديث به چند صورت نقل شده است، در برخي نقلها، افزون :«من کنت مولاه فعلي مولاه»، دعاي پيامبر(ص) در حق امام علي(ع) نيز آمده.  برخي نقل‌ها اشاره دارد که پيامبر ابتدا از مردم در مورد اولويت خود نسبت به امور آنان سوال پرسيد و سپس ولايت حضرت علي(ع) را به آنان اعلام نمود.    برخي از نقل‌ها نيز به سوال از مردم و نصب حضرت علي(ع) و دعاي براي ايشان اشاره دارد.  در تعدادي از نقلها، علاوه بر سوال از مردم، اعلان ولايت علي(ع) و دعاي در حق ايشان، به تهنيت عمر بن خطاب به ايشان نيز  اشاره شده است.   برخي نيز ابياتي از حسان بن ثابت در توصيف اين واقعه نقل کرده‌اند.
-در منابع شيعي بعد از قرن پنجم مانندروضه الواعظين(وفات مولف 508 ق) و الاحتجاج، متن مفصلي از خطبه پيامبر(ص) در غدير خم به روايت امام باقر(ع) وجود دارد که نسبت به آنچه در منابع قبلي نقل شده بسيار مفصل تر است و بيشتر فرازهاي  آن با عبارت (معاشر الناس) آغاز مي شود. سيد علي بن طاووس(664 هجرى‏)، متن اين خطبه را با سند خود از محمد بن جرير طبري(متوفي 310ق) مفسر و مورخ شهير اهل سنت و صاحب کتاب طرق حديث الغدير و او نيز به اسناد خود از زيد بن ارقم نقل کرده است. ابن طاووس اين متن را در کتاب ديگرش با اسناد ديگري نيز از رجال اهل سنت از حذيفة بن يمان نقل مي کند که نشان دهنده وجود چنين متني در احاديث اهل سنت نيز هست.    با اين حال شواهدي چون نبود اين متن در کتب اربعه شيعه و منابع دست اول، طولاني بودن خطابه برخلاف معمول خطابه هاي برجا مانده از پيامبراکرم، نام بردن از امامان دوازده گانه، اشاره نکردن به معيدان (تکرار کنندگان خطبه برای جمعیت)، فهرست کردن فضايل امام علي(ع) و تکرار مطالب در آن موجب طرح احتمال جعل اين خطبه از سوي کساني است که در تلاش براي اثبات حقانيت امير مومنان و واقعه غدير، حقايق پراکنده اي را به صورت يک خطبه ساختگي بلند سامان داده اند.
-از سوي ديگر، برخي شواهد حاکي از اين است که خطبه اصلي پيامبر(ص) در غدير خم مفصل‌تر از آني است که در منابع متقدم آمده است. اهميت موضوع اين خطبه، کوتاهي بيش از حد جملات به جامانده از خطبه غدير در منابع متقدم شيعه و سني که بسيار کمتر و کوتاه تر از خطابه است و بيان اين نکته در برخي از اين روايات که پيامبر مطالب بسياري را درباره حادثه هايي که تا روز قيامت پيش رو داريم برايمان گفت، حکايت از وجود خطبه‌اي طولاني دارد که قسمت هايي آن حذف شده است و  مي‌توان شواهدي براي بسياري از فراز هاي اين خطبه در رواياتي  يافت که هرکدام بيان کننده قسمتي از واقعه غدير است، مانند نقل هاي حذيفه بن يمان   و ابي الطفيل  از اين خطبه و حديث پيشوايان دوازده گانه اهل سنت که به روايت جابر بن سمره در حجه الوداع  در منابع معتبر نزد اهل سنت وجود دارد و جانشينان پيامبر را که شکست ناپذيري و عزت اسلام در سايه آنان است دوازده نفر از قريش معرفي مي کند.  در روايات اهل تسنن خطبه غدير از چند سطر تا چند صفحه نقل شده است، كه عبارات آنها به برخی فصول خطبه مفصل مندرج در منابع شیعی نزدیک است، اين بدان معنى است كه منابع مختلف اهل سنت به علل مختلف در صدد نقل قسمتى از خطبه بوده ‏اند در حالى كه متن کامل آن را در اختيار داشته ‏اند که با متن نقل شده در قرن پنجم به بعد شباهت بسيار داشته است.
-تکمیل و اصل این مقاله و منابع آن را در مدخلی به همین نام در جلد هفتم دانشنامه حج و حرمین شریفین ص 581 می توانی بیابید