داستان باریافتگان (کتاب)

داستان باریافتگان

سفرنامه میر سید احمد هدایتی به کوشش سید علی قاضی عسکر تدوین شده است. میرسید احمد هدایتی متولی آستان حضرت عبدالعظیم بود و در سال 1299ه.ش راهی سفر حج شد.این زمان مقارن جنگ جهانی اول است. وی در مسیر حج گزاری خود با گذر از مناطق مختلف ایران که تحت اشغال متفقین بود و نیز عراق و هند که مستعمره انگلیس بود، گزارشی از مناطق مسلمان نشین در زمان جنگ جهانی اول ارائه می دهد.

خاندان و نسب

میر سید احمد هدایتی، فرزند میر سید هدایت الله هدایتی و جد وی سید ابوالحسن مشهور به آقا میر داماد فتحعلی شاه قاجار و متولی آثار حضرت عبدالعظیم بوده است.13 جد اعلای این دودمان میرسید حسین خاتم المجتهدین از علمای جبل عامل و داماد علامه کرکی است.13 سید هدایت الله هدایتی در سال 1294 از سوی مظفرالدین شاه به تولیت آستان حضرت عبدالعظیم منصوب شد.17 و در سال 1298 به سبب کهولت سن سید هدایت الله، سید احمد پسرش عهدار تولیت عبدالعظیم شد.19

مسیرحج گزاری

میرسیداحمد هدایتی، سفر خود را از تهران آغاز نمود و پس از عبور از شهرهای مناطق مرکزی و غربی به مرز عراق رسیده و در آن جا پس از زیارت عتبات با کشتی سفر را آغاز نموده و بعد از توقف در کراچی سرانجام با طی طریق از مسیر دریا به جده و سرزمین حجاز رسید.

در ایران

کرج، کردان،شریف آباد، شاهزاده حسین ، قزوین، نهاوند، آب گرم، آوج، همدان، مقبره بوعلی سینا، زیارتگاه یهودیان، اسدآباد، کنگاور، صحنه، بیستون، کرمانشاهان، کتیبه بیستون،طاق کسری، سرپل ذهاب، قصرشیرین، شهرها و مناطقی است که میرسید احمد هدایتی در مسیر سفر خود از آن ها نام برده و درباره آب و هواو محصولات و آداب مردم هر منطقه اطلاعاتی داده است. حضور قشون انگلیس در قزوین از دیگر مطالب ذکر شده می باشد.

در عراق

بغداد، کاظمین: مقبره شیخ کلینی، مرقد عثمان بن عمروی، سامره:سرداب مطهر، مرقد شیخ مفید، مقبره سید مرتضی و سیدرضی، مزارطفلان مسلم، کربلا: زیارت مرقد امام حسین(ع)، مرقد حضرت ابوالفضل(ع)، مزار حربن یزید ریاحی، مزار ابن فهد حلی، نجف: زیارت مرقد امام علی(ع)، مسجدکوفه، وادی السلام. ایوان مدائن، مدفن سلمان، شهر کوت، شهر عشار، بصره: مسجد بصره، قبر زبیربن عوام شهر ها و اماکنی است سیداحمد هدایتی از آن ها نام برده است.

آثار بمباران هوایی انگلیسی ها بر مسجد و خانه های کوفه، خان شور و مسیب و کربلا و نیز پرواز هواپیماهای انگلیسی بر فراز شهر کربلا در آن وقت از دیگر مشاهدات سیداحمد هدایتی در عراق است. مطلع شدن از سقوط کابینه وثوق الدله در این هنگام و بازتاب آن در سفرنامه از دیگر موارد است.

در هند

سیداحمد هدایتی در بصره سوار کشتی شده و این کشتی در کراچی پهلو می گیرد. بازدید از باغ وحش و بتکده، حضور زائرین کابلی، شورش استقلال طلبان هندوستان، آبله کوبی برای دریافت بلیط کشتی از مطالبی است که در زمان حضور در کراچی بیان شده است.

پرشدن ظرفیت کشتی که قصد عزیمت به جده را داشت و جاماندن سید احمد و جمعی از زائرین، مسأله ای است که به آن اشاره شده است. سید احمد از دیدار با حاکم انگلیسی کراچی درباره این موضوع می نویسد و در نهایت راهی شدن با کشتی دیگر از بمبئی به سمت جده به همراه دیگر بازماندگان.

در مکه

سید احمد هدایتی در جده پس از زیارت حضرت حوا با کرایه شتر و همراهی حمله داران به سمت مکه حرکت می کند. وی از عبدالرحمان مطوف مسئول حج شیعیان در مکه سخن می گوید و مناسک حج مانند وقوف در عرفات و منا را ذکر می کند. عید قربان و شلیک توپ در این شب به فرمان ملک حسین ، رفتن به قبرستان ابوطالب، از دیگر موارد ذکر شده است.

کتابخانه های مسجدالحرام و کتاب فروشی های مکه نیز در مشاهدات سیداحمد ذکر شده است.

سید احمد به دعوت پادشاه عربستان شریف حسین از بزرگان حجاج می پردازد. همچنین به اعلام استقلال حجاز از سوی شریف حسین و تأسیس حکوت الهاشمیه العربیه از سوی او اشاره می کند.. در این جلسه ملک شریف نا امن بودن مسیر مراجعت از طریق شام را تحت سلطه فرانسویان قرارداشت را بیان می کند و راه رابغ تا ینبع را پیشنهاد می دهد. همچنین سید احمد به این نکته اشاره می کند که به دلیل تسلط فرانسویان بر شام و جنگ ملیون و احرار شام با آنان و ملتهب بودن اوضاع شام هیچ زائری در آن سال به حج نرفته بوده است.

به نا امنی و دزدی در مسیر حرکت حاجیان تا مدینه از دیگر موارد ذکر شده می باشد.

در مدینه

در مسیر رفتن به مدینه، رسیدن به رابغ و انجام عزاداری تاسوعا و عاشورای حسینی در این محل را که مشهور به عداوت با روافض بودند ذکر می کند.185 و این نکته را عنوان می کند که تا پیش از این اظهار تشیع در این محل امکان به سبب عداوت نسبت به شیعیان مقدور نبود ولی در آن زمان بلامانع بوده و آنان توانسته اند عزاداری را انجام دهند.

مسجد شجره و زیارت بقیع، زیارت شهدای احد، زیارت حرم نبوی از دیگر موارد است.

همچنین به مجادله با حمله دارها به سبب مدت اقامت در مدینه و جانب داری حاکم مدینه از ایشان اشاره می کند و از حضور به نزد حاکم مدینه و شکایت در این موردصحبت می کند.

کتابخانه مدینه، کتاب فروشی های مدینه، راه آهن مدینه، برشمردن ویژگی های شهری مدینه و نیز مسجدالنبی از دیگر موارد مطروحه می باشد.

مسیر بازگشت

سید احمد هدایتی از ینبع با کشتی راهی جده شده و در مدت اقامت در جده کتاب تاریخ مکه تحت عنوان« العلام بأعلام بیت الله الحرام» خریداری نموده و قسمتی از آن را به صورت ترجمه در سفرنامه خود ذکر کرده است.از جده با کشتی راهی کراچی می شود و از عزاداری مسافرین به مناسبت 29 صفر در کشتی سخن می گوید.گم کردن راه و فوت مسافرین در کشتی در دیگر موارد است.

مسافرین بعد از پیاده شدن در کراچی راهی بمبئی می شدند.در این شهر سید احمد با زدن تلگراف به تهران از حمله بلشویک ها به رشت مطلع شده و این مسأله را در سفرنامه خود بازتاب داده است.

در بندر عشار مسافرین معاینه پزشکی می شدند. سرانجام پس از چندین توقف سیداحمد از کشتی پیاده و با ماشین راهی بغداد می شود. در عراق زیارت عتبات عالیات انجام شد. لیکن در مسیر رسیدن به کربلا از خانه های اعراب که توسط انگلیسی ها آتش زده شده بود یاد می کند.

قصر شیرین، کرمانشاه، همدان از شهرهای در مسیر بازگشت بودند. سید احمد در همدان از کودتای سیدضیاالدین طباطبایی مطلع می شود.

در پایان سفر راهی قم شده و در نهایت سیزدهم رجب به حرم عبدالعظیم بازگشته است.