بازسازی مسجدالنبی (ممالیک برجی)

مسجد سلطان مؤید در قاهره

بازسازی مسجدالنبی (ممالیک برجی)، پس از استیلاء ممالیک برجی بر مصر و در اختیارگرفتن حرمین از سوی آنان، مورد توجه سلاطین مملوکی قرارگرفت.

مهمترین بازسازی این دوره در زمان قایتبای انجام گرفت، چراکه در این زمان آتش‌سوزی گسترده‌ای در مسجدالنبی رخ داد و مسجد از نو بازسازی شد.

ساخت محراب حنفی به‌وسیله شیخ طوغان در زمان اشرف اینال از دیگر اقدامات مهم این دوره به‌شمار می‌رود.

در زمان دیگر سلاطین تعمیرات جزئی انجام گرفت، بدین ترتیب که در زمان برسبای سقف مسجد در جوار مناره سنجاریه بازسازی شد و در زمان جقمق سقف مقبره نبوی تعمیر شد.

همچنین در زمان برقوق و مؤید نیز برای مسجد، منبر فرستاده شد.

برقوق

در سال 797ه.ق برقوق، منبری برای مسجد فرستاد.

مؤید

در سال 820ه.ق، سلطان مؤید، منبری را برای مسجد فرستاد که جایگزین منبر اهدایی برقوق شد.

برسبای

در دوران برسبای، دو رواق مشرف بر صحن که در زمان محمدبن قلاوون، در جناح جنوبی به مسجد اضافه شده بود، مرمت شد.

بخشی از سقف جناح شمالی در جوار مأذنه شمال‌شرقی(سنجاریه)، نیز بازسازی شد.

ناظر این اقدامات، مقبل قدیدی بود.

جقمق

در دوره جقمق، بازسازی سقف مسجد، بویژه سقف مقبره نبوی در سال 853ه.ق صورت گرفت.

در جهت شمالی، مأذنه‌ای که در دوره بیبرس ساخته‌شده بود(مأذنه شمال غربی: چوبین)، دری قرار گرفت و بالای آن طاقچه‌ای(رف) ساخته شد. زمینش نیز تا حد صحن با مرمر فرش شد.

سطح بین مقصوره و دیوار دور مقبره نیز با مرمر و رخام پوشانده شد.

دیوار جنوبی نیز به همین ترتیب با مرمر مزین شد.

ناظر این اصلاحات، امیر بردبک ناصری بود.

اشرف اینال

در دوره اشرف اینال، طوغان شیخ، محرابی در غرب منبر، برای حنفی مذهب‌ها (مکانی بعدا محراب سلیمان قانونی در آن ساخته‌شد) ساخت.

این محراب در سمت راست مقبره نبوی، کمی پایین‌تر از موقعیت کنونی آن ساخته شد.

قایتبای

نوشتار اصلی: بازسازی مسجدالنبی (قایتبای)

بازسازی در دوره قایتبای طی دو مرحله صورت گرفت.

مرحله اول قبل از حریق: این دوره با یک وقفه یک‌ساله مجدد از سرگرفته شد.

در این دوره طاق‌های مشرف بر صحن در جهت شرقی و در پی آن سقف رواق تخریب شد. ستون‌ها از سرب ساخته شد.

گنبد داخلی روی مقبره پیامبرساخته شد و به‌جای سقف چوبی قرار گرفت.

مرحله بعد از حریق دوم، مربوط به آتش گرفتن مسجد در اثر صاعقه بود. در اثر این حریق، همه چیز جز گنبد داخلی قبر نبوی از بین رفت.

مهمترین بازسازی‌های این دوره عبارت بود از:

• ساخت گنبد بزرگ برای مسجد که در مکان بالای روضه شریفه قرارداشت
• بازسازی و توسعه محراب عثمانی و ساخت گنبد بر روی آن مکان
• احیای محراب پیامبر
• توسعه‌ در جهت شرقی مسجد
• رنگ‌آمیزی سقف مسجد با رنگ لاجوردی

منابع

• تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ناجی محمدحسن القادر الانصاری، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، مشعر

• مدینه منوره، تحولات عمرانی و میراث معماری، صالح لمعی مصطفی، ترجمه صدیقه وسمقی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، 1372

• وفاءالوفا باخبار دارالمصطفی،علی بن عبدالله سمهودی، تحقیق قاسم السامرائی، ج2، موسسه الفرقان للتراث الاسلامی، 1422ه.ق -2001