مسجد ثنایا

مسجد ثنايا

اطلاعات اوليه
نام‌های دیگر	قبة الثنايا
مکان	شهر مدینه شمال مقبرة الشهداء
کاربری	مسجد
تاریخ بنا
رویدادها	دندان رباعي پیامبر(ص) در جنگ احد، در اين مکان شکسته شد.
وضعیت فعلی
وضعیت بنا	از بين رفته

مسجد الثنایا يا قبة الثنایا یکی از مسجدهاي قديمي شهر مدینه بود که در جايگاه شکسته شدن دندان‌هاي پيامبر در جنگ احد، ساخته شده بود. اين مسجد در شمال مقبرة الشهدا، در نزدیکی کوه احد واقع بوده که اکنون اثري از آن بر اي نمانده است.

موقعیت

این مسجد کوچک در دامنه کوه احد و به فاصله 150 قدم بعد از قبر حضرت حمزه ، در مسير راه عبوري به کوه احد قرار داشته است.

داستان مسجد ثنايا

این مسجد در محل شکسته شدن دندان رباعي پیامبر(ص) در غزوه احد و زخمي شدن ايشان ساخته شده است.

سرگذشت مسجد ثنايا

تصویر قدیمی مسجد ثنایا

درباره اين مسجد، در متون قديمي‌تر، سخني به ميان نيامده است. بنابر گزارشي از سال 1303ق. مسجدي به اين نام وچود داشته که توسط حاجي رامز پاشا، داماد سليم بيگ ماينجي، تجديد بنا شده است.

و بنابر گزارش سید احمد یاسین خیاری (1321 - 1380ق)، ابتدا داراي گنبد بوده لکن در زمان نگارش کتاب تاريخ معالم المدينة المنورة قديما و حديثا، گنبد آن از بین رفته و تنها بقاياي ساختمان آن وجود داشته است. البته در حال حاضر هيچ اثری از اين مسجد نیست.

و در فاصله پانصد قدمی مقبرة الشهدا قرار داشته است. ساختمان مسجد، دارای صحن کوچک و گنبدی بوده است و بالاتر از بقعه حمزه و در شمال آن واقع بوده است. بنابر روايتي از حضرت صادق(ع) به عقبة بن خالد، خواندن نماز در این مسجد، سفارش شده است.

«... فاذا قضیتَ هذا الجانب اتیتَ جانب احد فَبَداتَ بِالْمَسجد الَّذی دون الحرّة فَصَلَّیتَ فِیه، ثُمَّ مَرَرْتَ بِقَبر حَمْزَةبن عبدالمطّلب فَسَلَّمتَ عَلَیه، ثُمَّ مَرَرْتَ بِقُبُور الشهداء قُمْتَ عِنْدَهُم فَقُلْتَ: «السَّلامُ عَلَیکُمْ یا اَهْلَ الدِّیار، اَنْتُم لَنا فَرَط وَ انّا بِکُمْ لاحِقُون»، ثُمَّ تَاتی الْمَسْجِد الَّذی کانَ فی الْمَکان الواسِع الی جَنْب اْلجَبَل عَنْ یَمِینِکَ حِینَ تَدْخُلُ اُحداً فَتُصَلِّی فِیهِ فَعِنْدَهُ خَرَجَ النَّبی (صلی‌الله‌علیه‌‌و‌آله‌وسلّم) الی احُد حِینَ لَقی الْمُشْرِکِین فَلَمْ یَبْرَحُوا حَتّی حَضَرت الصَّلاة فَصَلّی فِیهِ، ثُمَّ مُرْ ایضاً حَتّی تَرْجِع فَتصلّی عِنْدَ قُبُور الشهداء ما کَتَبَ اللهُ لَکَ».

در گزارشی که تاریخ‌پژوه معاصر آقای رسول جعفریان در روز شنبه 25 ذی قعده 1416 (5 فروردین ماه 75) از منطقه داشته‌اند، روشن شد که در حال حاضر مسجدی با نام «مسجد الثنایا» وجود ندارد؛ این در حالی است که تصویر مخروبه آن در برخی از کتاب‌ها موجود است.

وی در ادامه چنین می‌نویسد: در قسمت شمالی مقبرة الشهداء، در حارّه یا محلّه احد، چند مسجد هست؛ یکی از آنها که تقریباً در شمال شرقی مزار حمزه با زاویه بسیار کم قرار دارد و در پانصد قدمی مقبرة الشهداء می‌شود، مسجد السطحی است. امید داشتیم که این مسجد همان مسجد ثنایا باشد، اما کسی از محلی‌ها نتوانست کمک کند. مسجد الرداده با فاصله بیشتر و مسجدی نیز که تابلوی آن شکسته بود و گویا نامش «مسجدالموت» بود، در بخش شمال شرقی مقبره وجود داشت.

پس از تخریب این مسجد توسط وهابی‌ها، بعید است که کسی جرات بازسازی آن را یافته باشد. بنابراین، باید گفت مسجد یاد شده از میان رفته است.

میرزا محمد مهندس در سال 1294 نوشته است: به فاصله سه ربع ساعت از مدینه، مرقد حضرت حمزه سید الشهدا(ع) است و در شمالش به بُعد پانصد قدم، تقریباً محل صدمه خوردن دندان مبارک حضرت رسول‌الله(ص) و در هشتصد و شانزده قدمی مقبره حضرت حمزه، در انتهای درّه مسجدی است که حضرت رسول الله در روز احد در حالت جراحت و به تنهایی در این مکانی که مسجد است نماز خوانده‌اند.

منابع

• تاريخ معالم المدينة المنورة قديما و حديثا، سید احمد یاسین خیاری، رياض، الامانة العامة للاحتفال بمرور مائة عام علي تاسيس المملکة العربية السعودية، 1419 / 1999م.
• سفرنامه مکه، حسام السلطنة، به کوشش رسول جعفریان، تهران، نشر مشعر، 1374.
• السيره النبويه، ابن هشام، تحقيق مصطفى السقا و ابراهيم الأبيارى و عبدالحفيظ شلبى، بيروت، دارالمعرفة، بى‌تا.
• به سوی‌ام القری، رسول جعفریان، تهران، مشعر، 1373.
• الکافی، ثقةالاسلام کلینی، تصحیح: علی اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه.