ستونهای مسجدالنبی: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۱: | خط ۱: | ||
تعدادی از ستونهای [[مسجد النبی|مسجدالنبی]] مانند [[ستون توبه]]، [[ستون تهجد]]، [[ستون حرس]]، [[ستون حنانه| | تعدادی از ستونهای [[مسجد النبی|مسجدالنبی]] مانند [[ستون توبه]]، [[ستون تهجد|تهجد]]، [[ستون حرس|حَرس]]، [[ستون حنانه|حَنّانه]]، [[ستون مخلقه|مُخَلّقه]] که در بنای اولیه مسجد در عصر [[حضرت محمد (ص)|رسولالله]](ص) هم وجود داشتند. جای این ستونها در [[بازسازی مسجدالنبی|بازسازیهای مسجدالنبی]] تغییر نکرده است. این ستونها از نظر مسلمانان متبرک و یادگاری از وقایع عصر پیامبر هستند. آخرین بار این ستونها در دوره عبدالمجید اول [[عثمانی (حکومت)|عثمانی]] بازسازی شد و با تغییر رنگ، آنها را از سایر ستونهای مسجد، متمایز کردهاند. | ||
==ستونهای نخستین مسجدالنبی== | ==ستونهای نخستین مسجدالنبی== | ||
در ابتدای ساخت، [[مسجد النبی|مسجدالنبی]] شش ستون از تنه درخت خرما داشت و سقف مسجد را که از | در ابتدای ساخت، [[مسجد النبی|مسجدالنبی]] شش ستون از تنه درخت خرما داشت و سقف مسجد را که از شاخ و برگ نخل ساخته شده بود نگه میداشت.<ref>حرمین شریفین، ص۱۲۹.</ref><ref>وفاء الوفاء، ج۱، ص۲۶۷؛ موسوعه مکه المکرمه، ج۱، ص۲۴۶.</ref> در بازسازی سال دوم شمار ستونها افزایش یافت و به دو یا سه ردیف ستون و در هر ردیف شش ستون رسید.<ref>موسوعه مکه المکرمه، ج۲، ص۳۴۶</ref> در بازسازی سال هفتم نیز مسجد گسترش یافت و بر شمار ستونها افزوده شد و ستونهای هر ردیف از شش به نُه عدد رسید.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aعمارة_و_توسعة_المسجد_النبوی_الشریف_عبر_التاریخ.pdf&page=54 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 54]</ref> | ||
== بازسازی ستونها == | از میان این ستونها، چند ستون قدیمی که در شمارشان اختلاف است، به سبب رویداد یا خاطرهای از دوران رسول خدا از دیگر ستونها تمایز یافتهاند. در گسترشهای بعد نیز به شمار ستونهای مسجد افزوده شد. در توسعههای اخیر، شمار ستونهای مسجدالنبی به ۲۱۰۴ رسیده است.<ref>موسوعه مکه المکرمه، ج۲، ص۳۵۳.</ref> | ||
ستونهای متبرک مسجدالنبی در جنوب مسجدالنبی قرار داشتند. در [[بازسازی مسجدالنبی|توسعههای مسجد]]، اصل بر آن بود که با تغییر جنس ستون، مکان آن تغییر نکند.<ref>حرمین شریفین، ص۱۳۱.</ref> از زمان ملک ظاهر، سلطان مملوکی مصر، با ساخت [[ضریح رسول الله|ضریح پیامبر]] برخی از ستونها در فضای داخل ضریح یا در میان دیواره مشبک ضریح قرار گرفتند.<ref>نک: وفاء الوفاء، ج۱، ص۲۶۸.</ref> امروزه این ستونها با رنگ متفاوت از بقیه ستونها متمایز شده تا ستونهای نخستین قابل شناسایی باشد.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 223</ref> آخرین بار این ستونها در دوره سلطان عبدالمجید اول عثمانی بازسازی شد و از آن وقت تا به امروز، به همراه سایر اجزای بخش قبلهای مسجد، برجاماندهاست.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aعمارة_و_توسعة_المسجد_النبوی_الشریف_عبر_التاریخ.pdf&page=68 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 68]</ref> | |||
=== بازسازی ستونها === | |||
ستونهای متبرک مسجدالنبی در جنوب مسجدالنبی قرار داشتند. در [[بازسازی مسجدالنبی|توسعههای مسجد]]، اصل بر آن بود که با تغییر جنس ستون، مکان آن تغییر نکند.<ref>التعریف بتاریخ و معالم المسجد النبوی الشریف، ص 169؛ حرمین شریفین، ص۱۳۱.</ref> از زمان ملک ظاهر، سلطان مملوکی مصر، با ساخت [[ضریح رسول الله|ضریح پیامبر]] برخی از ستونها در فضای داخل ضریح یا در میان دیواره مشبک ضریح قرار گرفتند.<ref>نک: وفاء الوفاء، ج۱، ص۲۶۸.</ref> امروزه این ستونها با رنگ متفاوت از بقیه ستونها متمایز شده تا ستونهای نخستین قابل شناسایی باشد.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 223</ref> آخرین بار این ستونها در دوره سلطان عبدالمجید اول عثمانی بازسازی شد و از آن وقت تا به امروز، به همراه سایر اجزای بخش قبلهای مسجد، برجاماندهاست.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aعمارة_و_توسعة_المسجد_النبوی_الشریف_عبر_التاریخ.pdf&page=68 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 68]</ref> | |||
==ستونهای متبرک== | ==ستونهای متبرک== | ||
===ستون حَرَس=== | ===ستون امام علی (حَرَس)=== | ||
{{اصلی|ستون حرس}} | {{اصلی|ستون حرس}} | ||
این ستون در برابر دریچهای قرار داشت که رسول خدا هنگامی که در خانه عایشه بود از آن می گذشت و به روضه شریفه میآمد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aوفاء_الوفاء_سمهودی_ج۲.pdf&page=185 وفاءالوفا، ج2، ص 185]</ref><ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aعمارة_و_توسعة_المسجد_النبوی_الشریف_عبر_التاریخ.pdf&page=72 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 72]</ref>نامگذاری آن به حرس، از آنروست که امام علی(ع) در کنار این ستون مینشست و از پیامبر(ص) نگاهبانی میکرد.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 222</ref><ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aعمارة_و_توسعة_المسجد_النبوی_الشریف_عبر_التاریخ.pdf&page=72 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 72]</ref> | این ستون در دیوار [[ضریح رسول الله|ضریح پیامبر]] در برابر دریچهای قرار داشت که رسول خدا هنگامی که در خانه عایشه بود از آن می گذشت و به روضه شریفه میآمد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aوفاء_الوفاء_سمهودی_ج۲.pdf&page=185 وفاءالوفا، ج2، ص 185]</ref><ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aعمارة_و_توسعة_المسجد_النبوی_الشریف_عبر_التاریخ.pdf&page=72 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 72]</ref>نامگذاری آن به حرس، از آنروست که امام علی(ع) در کنار این ستون مینشست و از پیامبر(ص) نگاهبانی میکرد.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 222</ref><ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aعمارة_و_توسعة_المسجد_النبوی_الشریف_عبر_التاریخ.pdf&page=72 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 72]</ref> | ||
=== ستون توبه === | === ستون توبه === | ||
{{اصلی|ستون توبه}} | {{اصلی|ستون توبه}} | ||
چهارمین ستون از منبر و دومین ستون از قبر، سومین ستون از قبله است. این ستون مربوط به ماجرای توبه ابولبابه در ماجرای نبرد بنیقریظه است و از این رو ستون توبه یا ستون ابولبابه نام گرفته است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aعمارة_و_توسعة_المسجد_النبوی_الشریف_عبر_التاریخ.pdf&page=70 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 70]</ref><ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aوفاء_الوفاء_سمهودی_ج۲.pdf&page=179 وفاءالوفا، ج2، ص 179]</ref> | چهارمین ستون از منبر و دومین ستون از قبر، سومین ستون از قبله است. این ستون مربوط به ماجرای توبه [[ابولبابه انصاری|ابولبابه]] در ماجرای [[جنگ بنیقریظه|نبرد بنیقریظه]] است و از این رو ستون توبه یا ستون ابولبابه نام گرفته است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aعمارة_و_توسعة_المسجد_النبوی_الشریف_عبر_التاریخ.pdf&page=70 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 70]</ref><ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aوفاء_الوفاء_سمهودی_ج۲.pdf&page=179 وفاءالوفا، ج2، ص 179]</ref> | ||
===ستون وفود=== | ===ستون وفود=== | ||
خط ۲۱: | خط ۲۳: | ||
===ستون سریر=== | ===ستون سریر=== | ||
{{اصلی|ستون سریر}} | {{اصلی|ستون سریر}} | ||
ستون | ستون سریر نیز در دیواره ضریح قرار دارد و در شرق ستون توبه قرارگرفته و به پنجره مشرف بر روضه شریفه متصل است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aعمارة_و_توسعة_المسجد_النبوی_الشریف_عبر_التاریخ.pdf&page=71 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 71]</ref><ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aوفاء_الوفاء_سمهودی_ج۲.pdf&page=184 وفاءالوفا، ج2، ص 184]</ref>این ستون محلی بود که رسول خدا(ص) ایام [[اعتکاف]] را در آنجا بسر میبرد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aوفاء_الوفاء_سمهودی_ج۲.pdf&page=184 وفاءالوفا، ج2، ص 184]</ref> <ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aعمارة_و_توسعة_المسجد_النبوی_الشریف_عبر_التاریخ.pdf&page=71 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 71]</ref> | ||
===ستون | ===ستون قرعه (عایشه، مهاجرین)=== | ||
{{اصلی|ستون قرعه}} | {{اصلی|ستون قرعه}} | ||
ستون قرعه، سومین ستون از منبر و سومین ستون از قبر و نیز سومین ستون از قبله است | ستون قرعه، سومین ستون از منبر و سومین ستون از قبر و نیز سومین ستون از قبله است<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aوفاء_الوفاء_سمهودی_ج۲.pdf&page=176 وفاءالوفا، ج2، ص 176]</ref> <ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aعمارة_و_توسعة_المسجد_النبوی_الشریف_عبر_التاریخ.pdf&page=69 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 69]</ref> و در وسط [[روضةالنبی|روضه شریفه]] قرار گرفته است.<ref>التعریف بتاریخ و معالم المسجد النبوی الشریف، ص 173</ref> روایتی از پیامبر به واسطه عایشه نقل شده که نشانه فضیلت مکان این ستون است. پیامبر(ص) فرمود، در کنار این ستون، زمینی است که اگر مردم اهمیت آن را میشناختند برای نماز خواندن میان خود قرعه میانداختند. <ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aوفاء_الوفاء_سمهودی_ج۲.pdf&page=176 وفاءالوفا، ج2، ص 176]</ref><ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aعمارة_و_توسعة_المسجد_النبوی_الشریف_عبر_التاریخ.pdf&page=70 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 70]</ref> این ستون را همچنین به دلیل اجتماع مهاجران در کنار آن، ستون «مهاجرین» نامیدند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aوفاء_الوفاء_سمهودی_ج۲.pdf&page=176 وفاءالوفا، ج2، ص 176]</ref><ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aعمارة_و_توسعة_المسجد_النبوی_الشریف_عبر_التاریخ.pdf&page=70 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 70]</ref><ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 226</ref> | ||
===ستون | ===ستون حَنانه=== | ||
{{اصلی|ستون حنانه}} | {{اصلی|ستون حنانه}} | ||
رسول خدا(ص) در آغاز و زمانی که هنوز منبر ساخته نشده بود، بر یکی از ستونهای مسجد تکیه میکرد و خطبه میخواند. زمانی که برای آن حضرت منبر ساخته شد و برای ایراد سخن روی منبر قرار گرفت، از این درخت صدایی شبیه ناله برخاست. این این رو به این ستون حنانه میگویند. <ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 226</ref> | رسول خدا(ص) در آغاز و زمانی که هنوز منبر ساخته نشده بود، بر یکی از ستونهای مسجد تکیه میکرد و خطبه میخواند. زمانی که برای آن حضرت منبر ساخته شد و برای ایراد سخن روی منبر قرار گرفت، از این درخت صدایی شبیه ناله برخاست. این این رو به این ستون حنانه میگویند. <ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 226</ref> | ||
===ستون مُربّعه القبر | ===ستون مُربّعه القبر (مقام جبرئیل)=== | ||
{{اصلی|ستون | {{اصلی|ستون مربعة القبر}} | ||
این ستون در جایی که دیوار غربی به سمت شمال منحرف میشود در صف ستون وفود<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aعمارة_و_توسعة_المسجد_النبوی_الشریف_عبر_التاریخ.pdf&page=72 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 72]</ref> و حرس قرار داشت.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aوفاء_الوفاء_سمهودی_ج۲.pdf&page=186 وفاءالوفا، ج2، ص186]</ref>از این جهت به آن مربعه القبر گفته شده که داخل دیواری که اطراف قبر نبوی کشیده شده، قرار دارد و به همین خاطر امکان زیارت آن وجود ندارد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aعمارة_و_توسعة_المسجد_النبوی_الشریف_عبر_التاریخ.pdf&page=72 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 72]</ref>این مکان را محل نزول جبرئیل به پیامبر دانستهاند. <ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aوفاء_الوفاء_سمهودی_ج۲.pdf&page=186 وفاءالوفا، ج2، ص 186]</ref> | این ستون در جایی که دیوار غربی به سمت شمال منحرف میشود در صف ستون وفود<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aعمارة_و_توسعة_المسجد_النبوی_الشریف_عبر_التاریخ.pdf&page=72 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 72]</ref> و حرس قرار داشت.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aوفاء_الوفاء_سمهودی_ج۲.pdf&page=186 وفاءالوفا، ج2، ص186]</ref>از این جهت به آن مربعه القبر گفته شده که داخل دیواری که اطراف قبر نبوی کشیده شده، قرار دارد و به همین خاطر امکان زیارت آن وجود ندارد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aعمارة_و_توسعة_المسجد_النبوی_الشریف_عبر_التاریخ.pdf&page=72 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 72]</ref>این مکان را محل نزول جبرئیل به پیامبر دانستهاند. <ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aوفاء_الوفاء_سمهودی_ج۲.pdf&page=186 وفاءالوفا، ج2، ص 186]</ref> | ||
===ستون تهجد=== | ===ستون تهجد=== | ||
{{اصلی|ستون تهجد}} | {{اصلی|ستون تهجد}} | ||
ستون تهجد پشت خانه فاطمه زهرا(س) قرار دارد<ref>التعریف بتاریخ و معالم المسجد النبوی الشریف، ص 198</ref> و جایی بود که پیامبر در آنجا شبزندهداری میکرد و نماز شب میخواند. <ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aوفاء_الوفاء_سمهودی_ج۲.pdf&page=188 وفاءالوفا، ج2، ص 188]</ref> | |||
===ستون مُخَلَّقه=== | ===ستون مُخَلَّقه=== | ||
{{اصلی|ستون مُخَلَّقه}} | {{اصلی|ستون مُخَلَّقه}} | ||
خلوق به معنای عطر و مخلقه به معنای معطر است. این ستون مکانی بوده که عود بر آن میگذاشتند تا فضای مسجد را معطر کند.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 229</ref> . این ستون را علم رسولالله نیز نامیدهاند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aوفاء_الوفاء_سمهودی_ج۲.pdf&page=174 وفاءالوفا، ج2، ص 174]</ref> | |||
==گالری== | ==گالری== | ||
<gallery> | <gallery> |
نسخهٔ ۳۱ اکتبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۱:۵۳
تعدادی از ستونهای مسجدالنبی مانند ستون توبه، تهجد، حَرس، حَنّانه، مُخَلّقه که در بنای اولیه مسجد در عصر رسولالله(ص) هم وجود داشتند. جای این ستونها در بازسازیهای مسجدالنبی تغییر نکرده است. این ستونها از نظر مسلمانان متبرک و یادگاری از وقایع عصر پیامبر هستند. آخرین بار این ستونها در دوره عبدالمجید اول عثمانی بازسازی شد و با تغییر رنگ، آنها را از سایر ستونهای مسجد، متمایز کردهاند.
ستونهای نخستین مسجدالنبی
در ابتدای ساخت، مسجدالنبی شش ستون از تنه درخت خرما داشت و سقف مسجد را که از شاخ و برگ نخل ساخته شده بود نگه میداشت.[۱][۲] در بازسازی سال دوم شمار ستونها افزایش یافت و به دو یا سه ردیف ستون و در هر ردیف شش ستون رسید.[۳] در بازسازی سال هفتم نیز مسجد گسترش یافت و بر شمار ستونها افزوده شد و ستونهای هر ردیف از شش به نُه عدد رسید.[۴]
از میان این ستونها، چند ستون قدیمی که در شمارشان اختلاف است، به سبب رویداد یا خاطرهای از دوران رسول خدا از دیگر ستونها تمایز یافتهاند. در گسترشهای بعد نیز به شمار ستونهای مسجد افزوده شد. در توسعههای اخیر، شمار ستونهای مسجدالنبی به ۲۱۰۴ رسیده است.[۵]
بازسازی ستونها
ستونهای متبرک مسجدالنبی در جنوب مسجدالنبی قرار داشتند. در توسعههای مسجد، اصل بر آن بود که با تغییر جنس ستون، مکان آن تغییر نکند.[۶] از زمان ملک ظاهر، سلطان مملوکی مصر، با ساخت ضریح پیامبر برخی از ستونها در فضای داخل ضریح یا در میان دیواره مشبک ضریح قرار گرفتند.[۷] امروزه این ستونها با رنگ متفاوت از بقیه ستونها متمایز شده تا ستونهای نخستین قابل شناسایی باشد.[۸] آخرین بار این ستونها در دوره سلطان عبدالمجید اول عثمانی بازسازی شد و از آن وقت تا به امروز، به همراه سایر اجزای بخش قبلهای مسجد، برجاماندهاست.[۹]
ستونهای متبرک
ستون امام علی (حَرَس)
ضریح پیامبر در برابر دریچهای قرار داشت که رسول خدا هنگامی که در خانه عایشه بود از آن می گذشت و به روضه شریفه میآمد.[۱۰][۱۱]نامگذاری آن به حرس، از آنروست که امام علی(ع) در کنار این ستون مینشست و از پیامبر(ص) نگاهبانی میکرد.[۱۲][۱۳]
این ستون در دیوارستون توبه
ابولبابه در ماجرای نبرد بنیقریظه است و از این رو ستون توبه یا ستون ابولبابه نام گرفته است.[۱۴][۱۵]
چهارمین ستون از منبر و دومین ستون از قبر، سومین ستون از قبله است. این ستون مربوط به ماجرای توبهستون وفود
[۱۶] [۱۷]و محلی بود که رسول خدا(ص) در آنجا با نمایندگان قبایل دیدار میکرد. [۱۸]
این ستون، پشت ستون حرس، از سمت شمال، قرار داشت.ستون سریر
[۱۹][۲۰]این ستون محلی بود که رسول خدا(ص) ایام اعتکاف را در آنجا بسر میبرد.[۲۱] [۲۲]
ستون سریر نیز در دیواره ضریح قرار دارد و در شرق ستون توبه قرارگرفته و به پنجره مشرف بر روضه شریفه متصل است.ستون قرعه (عایشه، مهاجرین)
[۲۳] [۲۴] و در وسط روضه شریفه قرار گرفته است.[۲۵] روایتی از پیامبر به واسطه عایشه نقل شده که نشانه فضیلت مکان این ستون است. پیامبر(ص) فرمود، در کنار این ستون، زمینی است که اگر مردم اهمیت آن را میشناختند برای نماز خواندن میان خود قرعه میانداختند. [۲۶][۲۷] این ستون را همچنین به دلیل اجتماع مهاجران در کنار آن، ستون «مهاجرین» نامیدند.[۲۸][۲۹][۳۰]
ستون قرعه، سومین ستون از منبر و سومین ستون از قبر و نیز سومین ستون از قبله استستون حَنانه
رسول خدا(ص) در آغاز و زمانی که هنوز منبر ساخته نشده بود، بر یکی از ستونهای مسجد تکیه میکرد و خطبه میخواند. زمانی که برای آن حضرت منبر ساخته شد و برای ایراد سخن روی منبر قرار گرفت، از این درخت صدایی شبیه ناله برخاست. این این رو به این ستون حنانه میگویند.ستون مُربّعه القبر (مقام جبرئیل)
[۳۲] و حرس قرار داشت.[۳۳]از این جهت به آن مربعه القبر گفته شده که داخل دیواری که اطراف قبر نبوی کشیده شده، قرار دارد و به همین خاطر امکان زیارت آن وجود ندارد.[۳۴]این مکان را محل نزول جبرئیل به پیامبر دانستهاند. [۳۵]
این ستون در جایی که دیوار غربی به سمت شمال منحرف میشود در صف ستون وفودستون تهجد
[۳۶] و جایی بود که پیامبر در آنجا شبزندهداری میکرد و نماز شب میخواند. [۳۷]
ستون تهجد پشت خانه فاطمه زهرا(س) قرار داردستون مُخَلَّقه
[۳۸] . این ستون را علم رسولالله نیز نامیدهاند.[۳۹]
خلوق به معنای عطر و مخلقه به معنای معطر است. این ستون مکانی بوده که عود بر آن میگذاشتند تا فضای مسجد را معطر کند.گالری
-
ستون حرس
-
ستون توبه
-
ستون توبه
-
ستون سریر
-
ستون قرعه
-
ستون حنانه
-
ستون جبرئیل
-
ستون تهجد
-
ستون مخلقه
پانویس
- ↑ حرمین شریفین، ص۱۲۹.
- ↑ وفاء الوفاء، ج۱، ص۲۶۷؛ موسوعه مکه المکرمه، ج۱، ص۲۴۶.
- ↑ موسوعه مکه المکرمه، ج۲، ص۳۴۶
- ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 54
- ↑ موسوعه مکه المکرمه، ج۲، ص۳۵۳.
- ↑ التعریف بتاریخ و معالم المسجد النبوی الشریف، ص 169؛ حرمین شریفین، ص۱۳۱.
- ↑ نک: وفاء الوفاء، ج۱، ص۲۶۸.
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 223
- ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 68
- ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 185
- ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 72
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 222
- ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 72
- ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 70
- ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 179
- ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 72
- ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 185
- ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 185
- ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 71
- ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 184
- ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 184
- ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 71
- ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 176
- ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 69
- ↑ التعریف بتاریخ و معالم المسجد النبوی الشریف، ص 173
- ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 176
- ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 70
- ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 176
- ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 70
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 226
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 226
- ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 72
- ↑ وفاءالوفا، ج2، ص186
- ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 72
- ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 186
- ↑ التعریف بتاریخ و معالم المسجد النبوی الشریف، ص 198
- ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 188
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 229
- ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 174
منابع
- آثار اسلامی مکه و مدینه، رسول جعفریان، تهران، مشعر، 1381
- عمارة و توسعة المسجد النبوی الشریف عبر التاریخ، ناجی محمد حسن عبدالقادر الانصاری، نادی المدینه المنوره الادبی، ۱۹۹۶م.
- حرمین شریفین، حسین قرهچانلو، تهران، امیر کبیر، ۱۳۶۲ش؛
- عماره و توسعه المسجد النبوی الشریف عبر التاریخ، محمد حسن نادی، المدینه المنوره، ۱۴۱۶ق؛
- موسوعه مکه المکرمه و المدینه المنوره، احمد زکی یمانی، مصر، مؤسسه الفرقان، ۱۴۲۸ق؛
- وفاء الوفاء، السمهودی (م.۹۱۱ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.