مسجد شجره (مدینه): تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
دیداریویکی‌متن
خط ۶۷: خط ۶۷:
بنابر گزارش سمهودی (مورخ و درگذشته 911ق.) دیوارهای مسجد، بر اساس بنای قدیمی آن، در سال 861ق. بازسازی شده و مساحت آن از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب، حدود 48 متر مربع بوده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf&page=257 المساجد الأثریة، 1418ق، ص257.]</ref>
بنابر گزارش سمهودی (مورخ و درگذشته 911ق.) دیوارهای مسجد، بر اساس بنای قدیمی آن، در سال 861ق. بازسازی شده و مساحت آن از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب، حدود 48 متر مربع بوده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf&page=257 المساجد الأثریة، 1418ق، ص257.]</ref>
=== بازسازی در قرن چهارده قمری ===
=== بازسازی در قرن چهارده قمری ===
گفته شده که اين مسجد در اواخر قرن ۱۱ هجری قمری،<ref>مدینه‌شناسی، 1367ش، ج1، ص184.</ref> ویران شد و مسلمانى از هندوستان، در اوایل قرن 14 هجری قمری، با اجازه دولت عثمانی، آن را بازسازی کرد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf&page=258 المساجد الأثریة، 1418ق، ص258.]</ref> اما حسام السلطنه که در سال 1297 قمری این مسجد را دیده از ویرانی یا بازسازی مسجد سخنی نگفته است. او مسجد را به این شکل وصف کرده است: «مسجد مزبور مربع است و پنجاه و  دو ذراع طول آن است. از سنگ و گچ ساخته اند. در سمت جنوب آن ایوانی است که بر روی آن طاق زده اند و گنبد آن را از بیرون سفید کرده اند و محرابی در وسط آن است»<ref>سفرنامه مکه حسام السلطنه، ص 139</ref>
گفته شده که اين مسجد در اواخر قرن ۱۱ هجری قمری،<ref>مدینه‌شناسی، 1367ش، ج1، ص184.</ref> ویران شد و مسلمانى از هندوستان، در اوایل قرن 14 هجری قمری، با اجازه دولت عثمانی، آن را بازسازی کرد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf&page=258 المساجد الأثریة، 1418ق، ص258.]</ref> اما حسام السلطنه که در سال 1298 قمری این مسجد را دیده از ویرانی یا بازسازی مسجد سخنی نگفته است. او مسجد را به این شکل وصف کرده است: «مسجد مزبور مربع است و پنجاه و  دو ذراع طول آن است. از سنگ و گچ ساخته اند. در سمت جنوب آن ایوانی است که بر روی آن طاق زده اند و گنبد آن را از بیرون سفید کرده اند و محرابی در وسط آن است»<ref>سفرنامه مکه حسام السلطنه، ص 139</ref>


عیاشی در گزارشی از نخستین سفرش در سال 1353ق. درباره اين مسجد، می‌نویسد: «بنایی مستطیل‌شکل که از خشت و گل و سقفی با چوب درخت خرما و برگ ساخته شده بود که مورد توجه مسئولان وقت قرار گرفت و گسترش یافت؛ به‌گونه‌ای که زائران و حجاج و حتی ساکنان مدینه، به شکوه و عظمت آن نظاره می‌کردند.» <ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf&page=258 المساجد الأثریة، 1418ق، ص258.]</ref>
عیاشی در گزارشی از نخستین سفرش در سال 1353ق. درباره اين مسجد، می‌نویسد: «بنایی مستطیل‌شکل که از خشت و گل و سقفی با چوب درخت خرما و برگ ساخته شده بود که مورد توجه مسئولان وقت قرار گرفت و گسترش یافت؛ به‌گونه‌ای که زائران و حجاج و حتی ساکنان مدینه، به شکوه و عظمت آن نظاره می‌کردند.» <ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf&page=258 المساجد الأثریة، 1418ق، ص258.]</ref>

نسخهٔ ‏۶ ژانویهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۶:۴۰

اطلاعات اوليه
مکان ذوالحلیفه در نزدیکی مدینه
کاربری مسجد، میقات احرام
جنبه دینی
وابسته به دین/مذهب اسلام
احکام اهل مدینه از این مکان احرام می‌بندند.

مسیریابی

در حال بارگیری نقشه...

مسجد شَجَره در مدینه، یکی از میقات‌های پنج‌گانه است. این مکان، میقات مردم مدینه و کسانی است که از مدینه به مکه می‌روند. گفته شده پیامبر اسلام(ص) وقتی برای حج‌گزارى عازم مکه بود، از این مکان احرام می‌بست. ذُو الْحُلَیفة، مسجد میقات و اَبیار علی، از دیگر نام‌های این مسجد است.

به گفته تاریخ‌نگاران، مسجد شجره در زمان خلافت عمر بن خطاب ساخته شده و تاکنون چندین بار ویران و بازسازی شده است. امروزه مسجد شجره به فاصله سه کیلومتری مدینه، در مجاورت بزرگراه مدینه - مکه واقع شده که ضمن توسعه گسترده، امکانات رفاهی گوناگونی مانند حمام، سرویس بهداشتی، پارکینگ، رستوران و بازارچه به آن افزوده شده است.

موقعیت جغرافیایی

نوشتار(های) وابسته: مسجد شجره (مکه)

مسجد شجره از مساجد تاریخی مدینه[۱] و در حدود هشت كیلومتری جنوب این شهر قرار گرفته است.[۲] پیامبر اسلام برای انجام حج و عمره، از این مسجد احرام می‌بست.[۱] امام علی(ع) در این مکان، آیات برائت را از ابوبکر، خلیفه اول، گرفت و در مکه به مشرکان ابلاغ کرد.[۳]

بنابر گزارشی، مسجد دیگری با همین نام در مکه وجود دارد که در شمار کهن‌ترین مساجد آن شهر است.[۴]

تاریخ بنای مسجد

بنابر روایتی از کتاب صحیح بخاری، بنای مسجد، در زمان خلافت عمر بن خطاب بوده است.[۵] برخی تاریخ‌نگاران نیز بر اساس احادیث و مستنداتی از ابن عمر، انس بن مالک و امام صادق(ع)، از بنا و نمای ساختمان مسجد در ده‌های نخستینِ هجری قمری حکایت کرده‌اند.[۶]

بازسازی در قرن نهم قمری

بنابر گزارش سمهودی (مورخ و درگذشته 911ق.) دیوارهای مسجد، بر اساس بنای قدیمی آن، در سال 861ق. بازسازی شده و مساحت آن از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب، حدود 48 متر مربع بوده است.[۷]

بازسازی در قرن چهارده قمری

گفته شده که اين مسجد در اواخر قرن ۱۱ هجری قمری،[۸] ویران شد و مسلمانى از هندوستان، در اوایل قرن 14 هجری قمری، با اجازه دولت عثمانی، آن را بازسازی کرد.[۹] اما حسام السلطنه که در سال 1298 قمری این مسجد را دیده از ویرانی یا بازسازی مسجد سخنی نگفته است. او مسجد را به این شکل وصف کرده است: «مسجد مزبور مربع است و پنجاه و دو ذراع طول آن است. از سنگ و گچ ساخته اند. در سمت جنوب آن ایوانی است که بر روی آن طاق زده اند و گنبد آن را از بیرون سفید کرده اند و محرابی در وسط آن است»[۱۰]

عیاشی در گزارشی از نخستین سفرش در سال 1353ق. درباره اين مسجد، می‌نویسد: «بنایی مستطیل‌شکل که از خشت و گل و سقفی با چوب درخت خرما و برگ ساخته شده بود که مورد توجه مسئولان وقت قرار گرفت و گسترش یافت؛ به‌گونه‌ای که زائران و حجاج و حتی ساکنان مدینه، به شکوه و عظمت آن نظاره می‌کردند.» [۱۱]

آخرین بازسازی

اين مسجد، در دوران پادشاهی عبدالعزيز بازسازى[۱۲] و برای آن، مأذنه (مناره) ساخته شد.[۱۳] ملک فهد نیز حدود نود هزار متر مربع به مسجد و امکانات جانبی آن مانند پارکینگ، اختصاص داد؛ به گونه‌اى که مساحت مسجد - بدون احتساب مساحت امکانات جانبى - حدود ۲۶ هزار متر مربع شده است.[۱۴]

موقعیت کنونی مسجد

امروزه مسجد شجره، به فاصله حدود سه کیلومتری مدینه، در مجاورت بزرگراه مدینه - مکه واقع شده است.[۱۵] شکل هندسی مسجد مربع و داری چهار ضلع به مساحت 27000 متر مربع مى‌باشد و گنجایش 5000 نمازگزار را دارد. مساحت کل مسجد با اطراف آن، حدود 290.000 متر مربع، گزارش شده است.[۱۶] همچنین در توسعه اخیر، امکانات رفاهی گوناگونی مانند: حمام، سرویس بهداشتی، پارکینگ (برای خودرهای سبک و سنگین)، رستوران و بازارچه، برای رفاه حاجيان در نظر گرفته شده که هزینه‌‌ی این امکانات 200.000.000 ریال سعودی، گزارش شده است.[۱۷]

نام‌ها

  • مسجد شجره: در این مکان، درختی وجود داشت که پیامبر زیر سایه آن استراحت می‌کرد، نماز می‌خواند و احرام می‌بست. پس از آنکه در این مکان مسجدی بنا شد،[۱۸] نام آن را به دلیل وجود آن درخت، مسجد شجره (درخت) نامیدند.[۱۹] برخی از فقيهان مانند شیخ مفید، سید مرتضی و ابوالصلاح حلبی، هنگام نام بردن از میقات‌ها، نام مسجد شجره را ذکر نموده‌اند.[۲۰]
  • ذُو الْحُلَیفة: «حلیفه»، نام آبی است که در آنجا قرار داشته است.[۲۱] به اعتقاد برخی از فقيهان مانند ابن ادریس، شیخ صدوق و شیخ طوسی «ذُوالْحُلَیفة» همان مسجد شجره است.[۲۲]
  • مسجد میقات: این مکان، یکی از میقات‌هایی است که حاجیان در آنجا احرام می‌بندند و به همین جهت، به مسجد میقات مشهور شده است.[۲۱]
  • اَبیار علی: برخی این نام را به «امام علی(ع)» و برخی دیگر آن را به «علی بن دينار» نسبت داده‌اند. او در سال 1998م، در این میقات حاضر شد و چاه‌هایی را برای حاجيان حفر کرد. برخی دیگر نیز این نام را به افراد دیگرى، نسبت داده‌اند.[۲۳]

میقات حج

نوشتار(های) وابسته: میقات

به گزارش برخی تاریخ نویسان، پیامبر اسلام(ص) وقتی برای انجام فريضه حج عازم مکه بود، از این مکان، محرم و عازم مکه می‌شد.[۱۸]

میقات اهل مدینه

بنابر روایات فقهی، مسجد شجره از میقات‌هاى حج است.[۲۴] همچنين فقيهان، مسجد شجره را از میقات‌های پنج‌گانه حج شمرده و معتقدند: برخی عمره‌گزاران تمتّع و مفرده باید از این مکان مُحرِم شوند.[۲۵] به گفته برخی، میقاتِ مردمِ مدینه و کسانی که از اين شهر به مکه می‌روند، مسجد شجره است.[۲۶]
در اين‌باره، پرسشی مطرح مى‌شود: کسانى که از مدینه به زیارت مسجدالحرام می‌روند، می‌توانند از جُحفِه (میقاتی که در راه مدینه به مکه قرار دارد و بنابر روایات، میقات اهل شام دانسته شده است) محرم شوند؟ و در مسجد شجره محرم نشوند؟!
در پاسخ گفته شده: بنابر نظر مشهور فقيهان شيعه، جایز نیست مردم مدینه بدون احرام از میقات مسجد شجره حرکت کنند و به میقاتی دیگر مانند حُجفه بروند و در آنجا محرم شوند؛[۲۷] تنها براى معذوران (ناتوان یا بیمار)، محرم شدن از جحفه، جايز است.[۲۸] همچنین گفته شده: این حکم درباره افرادی است که از مدینه به ذوالحلیفه بروند و بدون احرام از آنجا عبور کنند و به جحفه برسند؛ اما اگر از ذوالحلیفه عبور نکنند و از راه دیگری خارج شوند و به میقاتِ دیگرى بروند،[یادداشت ۱] عملشان اشکالی ندارد؛ زیرا عبور از میقات، عرفاً بر آن صدق نمی­‌کند.[۲۹]

محل دقیق میقات

ذوالحلیفه، نام منطقه وسیعی بوده که مسجد شجره در آن قرار داشته است.[۳۰] در روایات، گاهی «مسجد شجره» محل میقات حج اهل مدینه دانسته‌ شده و گاهی تعبیر «شجره» یا «ذوالحلیفه» به کار رفته است.[۳۱] درباره لزوم احرام در داخل مسجد، دو ديدگاه وجود دارد: گروهی، محرم شدن را تنها در داخل مسجد شجره صحیح می‌دانند و گروهی دیگر، احرام در بیرون از مسجد را نیز صحیح دانسته‌اند؛[۳۲] به‌گونه‌ای که برخی معتقدند: بنابر نظر مشهور فقيهان، محرم شدن از بیرون مسجد و در مُحاذات (نزدیکی‌های مسجد)، جایز است.[۳۳]

نگارخانه

جستارهای وابسته

حج

میقات‌های پنچ‌گانه

پانویس

  1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ موسوعة مرآة الحرمین الشریفین و جزیرة العرب، ۲۰۰۴م، ج۴، ص۸۱۱.
  2. ↑ البحر الرائق، 1418ق، ج2، ص341.
  3. ↑ دانشنامه کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۷۷.
  4. ↑ آثار اسلامی مکّه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۱۱۸.
  5. ↑ المساجد الأثریة، 1418ق، ص257.
  6. ↑ مدینه شناسی، 1367ش، ج1، ص183.
  7. ↑ المساجد الأثریة، 1418ق، ص257.
  8. ↑ مدینه‌شناسی، 1367ش، ج1، ص184.
  9. ↑ المساجد الأثریة، 1418ق، ص258.
  10. ↑ سفرنامه مکه حسام السلطنه، ص 139
  11. ↑ المساجد الأثریة، 1418ق، ص258.
  12. ↑ مدینه شناسی، 1367ش، ج1، ص184.
  13. ↑ المساجد الأثریة، 1418ق، ص258.
  14. ↑ آثار اسلامی مکّه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۲۷۷؛ المساجد الأثریة، 1418ق، ص259.
  15. ↑ «مسجد شجره در آستانه مناسک حج» خبرگزاری فارس.
  16. ↑ المساجد الأثریة، 1418ق، ص259.
  17. ↑ المساجد الأثریة، 1418ق، ص260.
  18. ↑ ۱۸٫۰ ۱۸٫۱ آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ص۲۷۵.
  19. ↑ تاریخ مکه المشرفه والمسجد الحرام والمدینه الشریفه والقبر الشریف، ۲۰۰۸م، ج۱، ص۳۱۱؛ المساجد الأثریة، 1418ق، ص257.
  20. ↑ المقنعة، 1413ق، ص394؛ المسائل الناصریات، 1417ق، ص308؛ الكافی فی الفقه، 1403ق، ص202.
  21. ↑ ۲۱٫۰ ۲۱٫۱ تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه،۱۳۸۱ش، ص۴۰۹.
  22. ↑ السرائر الحاوی لتحرير الفتاوى، 1410ق، ج1، ص528؛ المقنع، 1415ق، ص217؛ النهاية فی مجرد الفقه و الفتاوى، 1400ق، ص210.
  23. ↑ «قصة المیقات ومحطة انطلاق المعتمرین»، سایت عکاظ.
  24. ↑ الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۳۱۹.
  25. ↑ مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۷ش، ج۳، ص۷۱۲.
  26. ↑ مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۷ش، ج۳، ص۷۱۲.
  27. ↑ «احرام از جحفه وظیفه چه کسی است، ص 64-65.»
  28. ↑ «احرام از جحفه وظیفه چه کسی است، ص 75.»
  29. ↑ «احرام از جحفه وظیفه چه کسی است، ص65.»
  30. ↑ «میقات مسیر مدینه»، ص61
  31. ↑ تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله، ۱۴۱۸ق، ج3، ص20-24.
  32. ↑ «میقات مسیر مدینه»، ص62.
  33. ↑ بررسی حکم احرام از محاذی مواقیت، از منظر مذاهب اسلامی، 1397ش، ص7-38.
  1. ↑ مثلا از مدینه با هواپیما به جده و از آنجا به جحفه برود یا از مدینه به ذی الحلیفه رفته و قبل از عبور از آنجا بار دیگر به مدینه برگشته و از میقاتی دیگر به مکه رود.

منابع

  • الكافی فی الفقه، حلبى، ابوالصلاح، تقى‌الدين بن نجم‌الدين، اصفهان، كتابخانه عمومى امام اميرالمؤمنين(ع)، چاپ اول، 1403ق.
  • المقنع، شیخ صدوق، محمّد بن على بن بابويه، قم، مؤسسه امام هادى(ع)، چاپ اول، 1415ق.
  • «احرام از جحفه وظیفه چه کسانی است»، روزبه برکت رضایی، فصلنامه میقات حج، شماره 96، تیر 1395ش.
  • «میقات مسیر مدینه»، سید مرتضی موسوی شاهرودی، فصلنامه میقات حج، شماره 68، تابستان 1388ش.
  • «میقات ذو الحلیفة و مسجد شجرة»، مکارم شیرازی، ناصر، سایت مدرسه فقاهت، تاریخ بازدید: ۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
  • «مسجد شجره در آستانه مناسک حج»، علیپور، بهزاد، خبرگزاری فارس، تاریخ بازدید: ۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
  • «قصة المیقات ومحطة انطلاق المعتمرین»، سایت عکاظ، تاریخ بازدید: ۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
  • آثار اسلامی مکه و مدینه، جعفریان، رسول، تهران، مشعر، ۱۳۸۷ش.
  • البحر الرائق، المصری، ابونجیم، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
  • السرائر الحاوی لتحرير الفتاوى، ابن ادريس حلّى، محمد بن منصور، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ دوم، 1410ق.
  • الکافی، کلینی، محمد بن یعقوب، تحقیق و تصحیح غفاری، علی‌اکبر، آخوندی، محمد، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
  • المسائل الناصریات، سید مرتضی، على بن حسين، تحقیق مركز پژوهش و تحقيقات علمى‌ فقه استدلالى تطبيقى، تهران، رابطة الثقافة و العلاقات الإسلامية‌، چاپ اول، 1417ق.
  • المساجد الأثریة فی المدینة النبویة، عبدالغنی، محمدالیاس، مدینه، مطابع الرشید، الطبعة الثانیة، 1419ق.
  • المقنعه، شیخ مفید، محمّد بن محمد بن نعمان، قم، كنگره جهانى هزاره شيخ مفيد، 1413ق.
  • النهاية فی مجرد الفقه و الفتاوى، شیخ طوسی، محمد بن حسن، بیروت، دار الكتاب العربی، چاپ دوم، 1400ق.
  • بررسی حکم احرام از محاذی مواقیت، از منظر مذاهب اسلامی، درافشان، محمدحسین، پژوهشنامه حج و زیارت، سال سوم، شماره اول، 1397ش.
  • تاريخ مكه المشرفه والمسجد الحرام والمدينه الشريفه والقبر الشريف،‌ ابن‌الضيا، بی‌نا، ۲۰۰۸م.
  • تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه، قائدان، اصغر، قم، الهادی، ۱۳۸۱ش.
  • دانشنامه کلام اسلامی، جمعی از محققین، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، زیر نظر جعفر سبحانی، ۱۳۸۸ش.
  • فرهنگ فقه فارسی، مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، زیر نظر محمود هاشمی شاهرودی. قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، ۱۳۸۷ش.
  • مدینه شناسی، نجفی، محمدباقر، تهران، خرمایستان، چاپ اول، 1367ش.
  • موسوعة مرآة الحرمین الشریفین و جزیرة العرب، صبری باشا، ایوب، ترجمه ماجده معروف، حسین مجیب المصری، عبدالعزیز عوض، قاهره، دارالآفاق العربیة، ٢٠٠٤م.
  • ‌ تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة-الحج، فاضل لنکرانی، محمد، بیروت، دار التعارف للمطبوعات‌، ۱۴۱۸ق.

مقاله‌های مرتبط

برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=مسجد_شجره_(مدینه)&oldid=56033»